Przedstawiam samodzielny esej zaliczeniowy z socjologii medycyny:
Komu potrzebna jest socjologia medycyny? Jest to pytanie o jej funkcje, o odbiorców jej „produktów” a także o siły społeczne, które kreują zapotrzebowanie na jej diagnozy i ekspertyzy. Problem ten jest szczególnie interesujący w przypadku socjologii medycyny w Stanach Zjednoczonych. W żadnym innym kraju nie rozwinęły się one tak wszechstronnie, nie zaangażowała tylu autorytetów i nie przyczyniła się do inspirowania tak wielu konkretnych rozwiązań - zarówno w medycynie klinicznej jak i w zdrowiu publicznym! Nie bez znaczenia jest także rola, jaką ”sens stricto” badania socjomedyczne odegrały tam w rozwoju socjologii akademickiej!
Dla lepszego zobrazowania socjologii medycyny w Stanach Zjednoczonych, pozwolę ją sobie porównać, do socjologii, z którą mamy do czynienia od urodzenia, czyli z socjologią medycyny w Polsce.
Na sytuacje socjologii medycyny w Polsce wpływają czynniki natury ekonomicznej, systemowej, instytucjonalnej, indywidualne preferencje określonego sposobu uprawiania socjologii medycyny przez jej twórców. Dużym dorobkiem jest tu wkład Magdaleny Sokołowskiej w rozwój socjologii medycyny jako części składowej socjologii, wzbogacającej wiedzę o życiu społeczeństwa o fakty zachodzące w sferze tradycyjnie przynależnej do medycyny.
Porównanie zapotrzebowania na socjologię medycyny w Stanach Zjednoczonych i w Polsce jest na pewno przedsięwzięciem trudnym do zrealizowania. Zarówno ze względu na różny potencjał obu krajów, jeśli chodzi o wskazanie nowych dyscyplin naukowych jak i nie odmienny kontekst społeczny, w jakim funkcjonuje nauka.
Socjologia medycyny w stanach zjednoczonych jest obecnie postrzegana jako jedna z najszybciej i najdynamiczniej rozwijających się subdyscyplin socjologii. Orientacyjnie, co dziesiąty socjolog w Stanach Zjednoczonych jest socjologiem medycyny. Do czasów Parson'a medycyna była ignorowana przez socjologów jako teren badań socjologów, ani Durkheim, ani Weber czy inni prominentni teoretycy nie zajmowali się rolą medycyny czy rolą w społeczeństwie. Gdy jednak pole to zostało odkryte, wielu socjologów wkroczyło na teren medycyny, aby weryfikować swoje koncepcje dotyczące zachować ludzkich, czy funkcjonowanie systemów i instytucji społecznych. Relacje pacjent - lekarz zostały opisane i zinterpretowane przez przedstawicieli niema wszystkich najważniejszych nurtów teoretycznych w socjologii. Powstały, więc prace ilustrujące przy pomocy pacjenta i lekarza, podejście teorii funkcjonalnej, teorii konfliktu, interakcjonizmu symbolicznego, fenomenologii, eutometodologii, społecznego konstruktywizmu.
Od połowy lat pięćdziesiątych podejmowana problematyka badawcza przyczynia się do budowy potencjału socjologii, jako nauki podstawowej, ale ma także duże znaczenie aplikacyjne. Jedno z pierwszych i bardziej znane w świecie badań socjomedycznych Hollingsheada i Redlicha „Social class and mental illness” nie tylko wykazało i wyjaśniło zależność między zaburzeniami psychicznymi i klasą społeczną, ale stało się debatą publiczną, prowadzącą do utworzenia National Institute of Mental Health w USA i licznych poradni zdrowia psychicznego działających w oparciu o społeczności lokalne.
Można, więc już było wtedy mówić zarówno o funkcji poznawczej socjogolii medycyny, jak i funkcji aplikacyjnej. W roku 1957 Robert Straus, wprowadził podział na „socjology in medycine” i „socjology of medicine”. Tym samym wskazał odmienne motywacje badaczy i odmiennych odbiorców „produktów” socjomedycznych. Socjologii medycyny potrzebowali Ci, których interesowali organizacje, role społeczne, normy, wartości i zachowanie otaczające chorobę, jako forma ludzki zachowań w ogóle. Socjologii w medycynie potrzebowali Ci, którzy chcieli współdziałać z lekarzami w rozwiązywania konkretnych problemów zdrowotnych pacjentów. Socjologowie zarówno „in” jak i „of” analizowali także samą instytucję medycyny i system opieki zdrowotnej. Oba nurty podlegały swoistym „modom” i fascynacjom, co przejawiało się zarówno w treściach publikacji, jak i w problematyce kongresów lekcji socjologii medycyny w „American Socjolgical Association”. Można tu wymienić choćby takie zagadnienia, jak rola stresu i traumetyzujących zdarzeń życiowych w etiologii chorób, samoleczenie czy ostatnio modyfikowana chorobą socjologia ciała. Mamy więc do czynienia z sytuacją, w której socjologii medycyny potrzebuje nauka praktyka kliniczna i polityka społeczna.
Podsumowując te rozważania, warto wyodrębnić kilka funkcji pełnionych przez socjologię medycyny w USA.
1. Weryfikacja teoretycznych koncepcji socjologicznych, badania podstawowe.
2. Badania stosowane.
3. Kreowanie nowego oblicza zdrowia publicznego (promocja zdrowia).
4. Nurt krytyczno - demaskatorski.
5. Kształcenie (głównie na skutek medycyny)
Wyraźny związek socjologii z polityką społeczno - demokracyjną państwa znalazł też swoje odbicie w systemie kształcenia, a być może jeszcze wyraźniej zatrudnieniu socjologów medycyny. Poza dwoma typowymi kierunkami badań na rzecz „sociology of” i „socjology in” lokujących socjologów medycyny, bądź w socjologicznych bądź medycznych instytucjach badawczych, bardzo wielu z nich znajduje miejsce pracy w strukturach społeczeństwa obywatelskiego - wszelkiego rodzaju organizacjach, stowarzyszeniach, fundacjach itp. Reprezentując różne grupy chorych czy użytkowników systemu opieki zdrowotnej i zabezpieczenie społeczeństwa.
Żaden ze znaczniejszych teoretyków polskich nie interesował się zdrowiem i medycyną jako terenem służącym do budowania czy rozwijania teorii socjologicznej w każdym razie, nie znalazło to oddźwięku w odpowiednich publikacjach naukowych. Sądzić, zatem można, że pierwsza z wymienionych funkcji w Polsce nie zaistniała.
Z rozwojem badań podstawowych należy przede wszystkim wiązać dokonania socjologów zgromadzonych w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN wokół Magdaleny Sokołowskiej. Badania i opracowania wykonywane tu mieściły się w nurtach problematyki struktury społecznej i jej dynamiki, stylów życia, kultury społeczeństwa, socjologii organizacji i socjologii wiedzy. Taki sposób uprawiania socjologii medycyny istniał oczywiście także i w innych ośrodkach. Obecnie socjologia medycyny zlokalizowana w szerszym kontekście uczelni socjologicznej jest uprawiana tylko przez socjologów medycyny z UMCS w Lublinie, którzy - co warto też tu wskazać - mają największe i najbardziej konsekwentnie pielęgnowany dorobek w zakresie dydaktyki.
Działalność socjologów w nurcie „in” nie obfitowała taką liczbą wszechstronnych i dobrze ugruntowanych w socjologii badań- nie było takiej potrzeby. W licznych placówkach medycznych (np. Instytut Medycyny Pracy, Instytut Kardiologii, Instytut Reumatologii, Centrum Rehabilitacji) Powstawały opracowania często bazujące na własnym materiale, leupirycznym, których głównym celem było lepsze rozpoznanie problemów leczonych pacjentów i konkretne zalecenia pod adresem programów terapeutycznych czy profilaktycznych. Nie bez znaczenia jest tu wpływ, jaki na to mają różnice w podejściu do roli nauki w społeczeństwach o różnych systemach ekonomicznych (rozwój i identyfikacje socjologii medycyny jako dyscypliny naukowej w Polsce nastąpiło w okresie realnego socjalizmu). Gospodarka wykonywała poprzez system finansowania nauki wymusza znacznie większe jej związek z zastosowaniami praktycznymi. Być może obecnie w Polsce będzie to także sprzyjać powstawaniu konkretnego zapotrzebowania na społeczne badania wykorzystywane na użytek medycyny.
Porównanie zapotrzebowania na socjologię medycyny w krajach zachodnich i w Polsce jest trudne. Nie tylko dlatego, że różny jest potencjał tych krajów, jeśli chodzi o możliwość tworzenia, a zwłaszcza wdrażanie nowych dyscyplin naukowych w ogóle (kadry, zasoby, liczba placówek uniwersyteckich), ale także ze względu na odmienny kontekst społeczny, w jakim funkcjonuje nauka i w jakim tworzy się zapotrzebowanie na jej badanie czy ekspertyzy. Inaczej wreszcie postrzegane są najważniejsze kwestie dotyczące stanu zdrowia, funkcjonowania służb medycznych i związane z tym priorytety w podejmowaniu badań socjomedycznych. Nie ma oczywiście możliwości przeprowadzania wyczerpującej analizy wszystkich wiążących się z tym problemów.
Sytuacja socjologii medycyny w Polsce przedstawia się odmiennie. Wpłynęły na to zarówno czynniki natury ekonomicznej, systemowej, instytucjonalnej, jak i indywidualne preferencje określonego sposobu uprawiania socjologii przez jej twórcę.
Porównanie zapotrzebowania na socjologię medycyny w Stanach Zjednoczonych i w Polsce jest trudne do zrealizowania, ponieważ inaczej postrzegane są najważniejsze kwestie dotyczące stanu zdrowia, funkcjonowania służb medycznych i związane z nią priorytety w podejmowaniu badań socjomedycznych.
Przypisy:
1. M.Sokołowska „Poznawcza i społeczna tożsamość socjologii medycyny” - socjologia zdrowia i medycyny - IFiS PAN, Warszawa 1989r.
2. J.H. Turner, S. Turner “Socjologia amerykańska w poszukiwaniu tożsamości”. IFiS PAN, Warszawa 1993r.
3. J.D. Stoeckle „Enconnters between patients and doctors” MIT Press, Combridge 1987r.
4. A.B. Hollingsheade, F.C. Readlich “Social class and menstal illness” John Wiley and Sons, New York 1958r.
5. R. Straus “The Natural and Status of Medical Sociology” Am Soe. Rev 1956r.
6. D. Leder “The Body in Medical Though and Practice” London 1992r.
7. M. Jefferys “The development of Medical Soiology in theory and practice in Western Europe 1950-1990”. Public Health 1996r.
8. T. C. Keown “The role of medicine - dream, mirrage or nemesis?” Oxford 1973r.
9. M. Wszędyrówny “Kształcenie w zakresie socjologii zdrowia, choroby I medycyny w opiniach studentów Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Lublinie” NsiM 2001r.