Polityka społeczna
Literatura:
Polityka społeczna globalna i lokalna, pod red. A. Kurzynowskiego, SGH, Warszawa 2000
Polityka społeczna. Stan i perspektywy, pod red. J. Auleytnera, WSP TW, Warszawa 1995
Polityka społeczna, pod red. A. Kurzynowskiego, SGH, Warszawa 2000 (maszynopis)
Polityka społeczna to celowe działanie instytucji publicznych i organizacji pozarządowych zmierzające do poprawy warunków życia ludności, usuwania nierówności społecznych i podnoszenia poziomu życia.
Polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.
Podmioty polityki społecznej wyróżnia się pod względem:
obszaru działania (międzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne);
charakteru podmiotów krajowych (organizacje publiczne, organizacje pozarządowe);
rodzajów działania (ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne, sądownicze, inspirujące).
Cele polityki społecznej:
wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie potrzeb grup ludności;
zapewnienie równości w korzystaniu z praw obywatelskich;
usuwanie nierówności społecznych;
kształtowanie stosunków społecznych;
zabezpieczenie przed ryzykami życiowymi.
Polityka społeczna jako działalność praktyczna i dyscyplina wiedzy: między praktyką a teorią.
Nurty w nauce o polityce społecznej:
socjologiczno-strukturalny (K. Krzeczkowski),
ekonomiczno-społeczny (S. Rychliński),
socjalno-bytowu (Z. Daszyńska - Golińska, L. Frąckiewicz),
psychologiczno-społeczny (W Szubert).
Początki współczesnej polityki socjalnej
- Niemcy XIX w.
procesy industrializacji i urbanizacji;
samoorganizacja robotników;
zmniejszanie tygodniowego czasu pracy z 78 godz. (1860/70) do 60 (1900/05);
1883 - ustawa dotycząca ubezpieczenia chorobowego robotników;
1884 - ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym;
1889 - ustawa dotycząca zabezpieczenia na wypadek inwalidztwa i starości;
1927 - ustawa o pośrednictwie pracy i ubezpieczeniu bezrobotnych.
Polityki szczegółowe chodzące w skład systemu polityki społecznej:
polityka socjalna (zabezpieczenie społeczne),
polityka ochrony pracy,
polityka zatrudnienia,
polityka ochrony zdrowia,
polityka mieszkaniowa,
polityka oświatowa,
polityka kulturalna,
polityka ochrony środowiska naturalnego,
polityka prewencji i zwalczania patologii społecznej
________________________________________
polityka ludnościowa,
polityka rodzinna,
polityka wobec młodzieży,
polityka wobec ludzi starych.
Modele polityki społecznej:
model liberalny - potrzeby społeczne realizowane są w ramach rynku prywatnego i w rodzinie; polityka społeczna to działania selektywne, świadczenia są z reguły selektywne,
model redystrybucyjny - odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi społeczeństwo; polityka społeczna dokonuje redystrybucji dochodów, świadczenia z reguły powszechne,
model motywacyjny - programy socjalne nie powinny zakłócać procesów gospodarki rynkowej; polityka społeczna wykorzystuje m.in. lokalny potencjał społeczny, świadczenia z reguły zależą od statusu jednostki na rynku pracy.
Potrzeba
aktualny stan człowieka lub jego organizmu, charakteryzujący się niespełnieniem określonych warunków;
subiektywne odczucie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych przedmiotów czy warunków;
trwała właściwość człowieka, polegająca na tym, że bez spełnienia określonych warunków człowiek nie może zdobyć lub utrzymać pewnych ważnych stanów lub celów.
Potrzeby
materialne i niematerialne
indywidualne i społeczne
Teoria
hierarchii
potrzeb
Diagnozowanie potrzeb społecznych:
metody wykorzystujące istniejące dane statystyczne: demograficzne, dotyczące poziomu zaspokojenia potrzeb;
metody wykorzystujące dane z badań empirycznych, socjologicznych i statystycznych;
mierniki potrzeb społecznych;
metody wykorzystujące scenariusze rozwoju sytuacji ekonomicznej i społecznej;
monitoring potrzeb społecznych;
badania przekrojowe i longitudinalne.
Z punktu widzenia polityki społecznej najważniejszym zadaniem społecznej gospodarki rynkowej jest stworzenie warunków dla bezkonfliktowego realizowania celu indywidualnej wolności oraz integracji społecznej. Sprzyjają temu zasady: solidarności i wywodząca się ze społecznej doktryny Kościoła katolickiego - subsydiarności, czyli pomocniczości.
Cele społecznej gospodarki rynkowej:
stabilność poziomu cen,
wysoki poziom zatrudnienia,
równowaga w handlu zagranicznym,
stały, równomierny wzrost gospodarczy,
sprawiedliwy podział dochodu,
przyjazne środowisko,
sprawiedliwy podział pracy.
Kwestie społeczne to zjawiska i okoliczności tworzące stan napięcia społecznego, wywołujące powszechne zaniepokojenie i dążenie do rozwiązania problemu.
Kwestie społeczne:
wynikają z niedostosowania organizacji życia zbiorowego do specyficznych potrzeb społecznych i indywidualnych członków tych zbiorowości;
na skutek kumulacji niekorzystnych sytuacji prowadzą do powstania szczególnie trudnych sytuacji dla grup społecznych i całych zbiorowości;
wprowadzają zakłócenia w rozwoju społeczeństwa.
Przykłady kwestii społecznych:
ubóstwo,
bezrobocie,
edukacja,
mieszkalnictwo,
zdrowie,
migracje,
ekokwestia,
patologia społeczna.
Polityka zatrudnienia to praktyczna działalność organów władzy publicznej szczebla centralnego i lokalnego mająca na celu oddziaływanie na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia.
Instrumenty polityki zatrudnienia:
pośrednictwo pracy,
poradnictwo zawodowe,
bilanse siły roboczej,
przepisy prawa,
zasiłki dla bezrobotnych.
Polityka zatrudnienia a polityka rynku pracy
Formy bezrobocia ze względu na przyczyny:
frykcyjne,
sezonowe,
koniunkturalne,
transformacyjne,
strukturalne
Formy bezrobocia ze względu na czas trwania:
krótkookresowe,
długookresowe,
chroniczne.
Formy bezrobocia ze względu na obszar:
powszechne,
regionalne.
Formy bezrobocia ze względu na występowanie:
jawne,
ukryte.
Społeczne konsekwencje bezrobocia:
pogorszenie standardu życia,
zagrożenie egzystencji,
zagrożenia w sferze psychicznej jednostki,
zakłócenia w życiu rodzinnym,
szkody moralno-etyczne,
powstanie patologii społecznych,
napięcia i konflikty społeczne.
Cechy bezrobocia w Polsce:
wysoki odsetek kobiet,
duże zróżnicowanie przestrzenne,
długookresowy charakter,
wysoki odsetek młodzieży,
niski poziom wykształcenia bezrobotnych.
Nowe ubóstwo” versus “stara bieda”
Polityka oświatowa obejmuje całokształt problemów dotyczących ustroju szkolnictwa, organizacji procesu nauczania, metod kształcenia i wychowania.
Lokalna polityka społeczna w polityce oświatowej (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne)
Uwarunkowania polityki oświatowej:
ekonomiczne,
historyczno-narodowe,
demograficzne,
społeczne.
Elementy systemu zabezpieczenia społecznego:
Ubezpieczenia społeczne
Ubezpieczenia osobowe i majątkowe ludności
Ochrona zdrowia
Rehabilitacja inwalidów
Pomoc społeczna
Uzupełniające świadczenia społeczne
Podstawowe filary ubezpieczeń społecznych:
ubezpieczenie emerytalne
ubezpieczenie chorobowe
ubezpieczenie wypadkowe
ubezpieczenie od bezrobocia
ubezpieczenie pielęgnacyjne
Ubezpieczenie emerytalne
Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy
Nabycie prawa do świadczenia uzależnione od okresu opłacania składki
Przyczyny trudności z finansowaniem ubezpieczeń emerytalnych:
spadek liczby urodzin
wydłużenie okresu trwania życia
obniżenie wieku przerywania aktywności zawodowej
opóźnienie wchodzenia w okres aktywności zawodowej
wzrost bezrobocia
potrzeba dynamizacji świadczenia (dopasowania go do wzrastających dochodów z pracy)
Finansowanie ubezpieczenia emerytalnego:
metoda repartycji metoda kapitałowa
układ międzygeneracyjny własna inicjatywa
zasada społeczna zasada indywidualna
Trzy elementy systemu zabezpieczenia na starość:
ubezpieczenia obowiązkowe
fundusze emerytalne
ubezpieczenia indywidualne
Zabezpieczenie społeczne - ogólna charakterystyka
Cecha Typ |
Zasady udzielania świadczeń |
Świadczenie |
Finansowanie |
Zasada podziału |
|
||||
Ubezpieczenie społeczne |
zasada społeczna |
zależne od składek |
składki członkowskie |
zasada solidarności |
Świadczenia zaopatrzeniowe |
zasada subsydiarności i solidarności |
określone przez państwo |
środki publiczne |
zasada indywidualności |
Świadczenia opiekuńcze |
Zasad subsydiarności i celowości |
zależne od potrzeb |
środki publiczne |
zasada indywidualności |
Podstawowe cechy charakterystyczne |
I FILAR
(bazowy) Fundusz Ubezpieczeń Społecznych |
II FILAR
Otwarte Fundusze Emerytalne |
III FILAR
Ubezpieczenie dodatkowe, w tym pracownicze programy emerytalne |
Podmiot zarządzający |
Zakład Ubezpieczeń Społecznych |
Powszechne Towarzystwo Emerytalne |
Zależnie od formy prawnej: pracownicze towarzystwa emerytalne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, zakłady ubezpieczeń |
Zasada finansowania |
Repartycyjna (umowa pokoleniowa) |
Kapitałowa |
Kapitałowa |
Urodzenie przed 1.01.1949 r. |
Ubezpieczenie obowiązkowe |
Nie mogą uczestniczyć |
Ubezpieczenie dobrowolne |
Urodzenie po 31.12.1948 a przed 1.01.1969 r. |
Ubezpieczenie obowiązkowe |
Mogą wybrać formę ubezpieczenia |
Ubezpieczenie dobrowolne |
Urodzeni po 31.12.1968 r. |
Ubezpieczenie obowiązkowe |
Ubezpieczenie obowiązkowe |
Ubezpieczenie dobrowolne |
Ubezpieczenie chorobowe
Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy
Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług
Możliwe wprowadzenie pułapu dochodowego, od którego wynagrodzenie nie jest obowiązkowe
Kasa chorobowa finansuje w całości lub w części koszty działań profilaktycznych, leczenia oraz rehabilitacji (honorarium lekarskie, koszty zakupu lekarstw i korzystania z bazy medycznej - aparatura diagnostyczna, pobyt w szpitalu, leczenie sanatoryjne).
Koszty budowy i utrzymania lecznictwa zamkniętego obciążają państwo, lokalne podmioty polityki społecznej lub organizacje pozarządowe.
Ubezpieczenie wypadkowe:
Składki opłacane przez pracodawcę
Możliwość podniesienia wysokości składki w zakładach o szczególnie dużej liczbie wypadków przy pracy
Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług
Ubezpieczenie od bezrobocia:
Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy
Nabycie prawa do świadczenia uzależnione od okresu opłacania składki
Ograniczony okres wypłacania świadczenia
Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług
Ubezpieczenie pielęgnacyjne:
Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy
Nabycie prawa do świadczenia uzależnione od okresu opłacania składki
Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług
Świadczenia wyodrębnione z ubezpieczenia chorobowego
Patologia społeczna - niepożądane zjawiska, które mogą wywołać negatywne skutki w rozwoju danej społeczności lub całego społeczeństwa.
Rodzaje patologii społecznej:
patologia indywidualna,
patologia rodziny,
patologia struktur organizacyjnych.
Główne przyczyny problemów społecznych, powodujących zjawiska patologiczne:
osłabienie więzi społecznych i związanego z nimi mechanizmu kontroli społecznej,
wzrost rozpiętości między aspiracjami a możliwościami ich realizacji,
ukształtowanie się w pewnych grupach i środowiskach norm obyczajowych sprzecznych ze społecznie akceptowanym systemem wartości,
ekskluzja i marginalizacja społeczna.
Czy patologia ma charakter względny?
Przeciętna liczba emerytur pracowniczych i nowo przyznanych emerytur pracowniczych w latach 1989 - 1997 (w tys.)
Folie z zakresu pomocy społecznej zawierają dane dostępne w tekście nt. pomocy społecznej (rozdział VII)
Przejawy patologii indywidualnej:
uzależnienia (narkomania, alkoholizm, lekomania),
samobójstwa,
przestępczość ( w tym - nieletnich),
prostytucja,
dewiacje seksualne.
Przejawy patologii rodziny:
rozpad rodziny,
przemoc w rodzinie,
pozbawienie praw rodzicielskich,
osłabienie funkcji wychowawczej rodziny,
sieroctwo społeczne.
Przejawy patologii struktur organizacyjnych:
biurokracja,
korupcja,
bezrobocie,
ubóstwo
Niektóre przestępstwa w Polsce w latach 1990 - 1999
Rodzaje przestępstw |
1990 |
1995 |
1999 |
zabójstwa |
730 |
1134 |
1048 |
udział w bójce lub pobiciu |
3935 |
10600 |
12756 |
zgwałcenie |
1840 |
2267 |
2029 |
rozbój, wymuszenie |
16217 |
26858 |
44775 |
przeciwko wiarygodności dokumentów |
6387 |
43554 |
80640 |
Nieletni według środków wychowawczych lub poprawczych
Rodzaje środków |
1990 |
1995 |
1999 |
Nadzór kuratora |
28406 |
32720 |
37958 |
Zakład poprawczy |
2194 |
2407 |
2434 |
Samobójstwa
Wyszczególnienie |
1990 |
1995 |
1999 |
ogółem |
3841 |
5988 |
5182 |
miasta |
2316 |
3452 |
2989 |
w wieku: do 14 lat |
37 |
125 |
54 |
15 - 20 lat |
211 |
452 |
474 |
21 - 30 lat |
619 |
782 |
751 |
31 - 50 lat |
1700 |
2708 |
2329 |
51 - 70 lat |
1039 |
1513 |
1224 |
71 i więcej lat |
235 |
354 |
315 |
Patologia struktur organizacyjnych (w tym funkcjonowania podmiotów polityki społecznej) nie może być traktowana jako usprawiedliwienie dla zjawisk patologii indywidualnej i rodziny. Występowanie zjawisk patologicznych świadczy jednak o nieprawidłowościach w procesie rozwoju społecznego.
Niektóre międzynarodowe podmioty polityki społecznej:
Organizacja Narodów Zjednoczonych
Rada Gospodarczo-Społeczna
Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
Organizacja ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)
Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)
Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom (UNICEF)
Urząd Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców
Rada Unii Europejskiej
Komisja Europejska
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
komisje parlamentarne
Europejski Fundusz Socjalny
Podstawowe akty prawne międzynarodowej polityki społecznej:
Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,
Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych
konwencje MOP
Europejska Karta Społeczna
Umowy dwustronne i międzynarodowe
Obszary regulacji w zakresie międzynarodowej polityki społecznej:
ubezpieczenia społeczne (zwłaszcza emerytalne i chorobowe)
czas i warunki pracy
prawa socjalne
Standardy w międzynarodowej polityce społecznej jako norma docelowa
Społeczne problemy związane z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej:
migracja ludności,
czas pracy,
koszty pracy,
ograniczenie dotacji państwowych
Zagadnienia do studiowania:
Geneza polityki społecznej
Definicja polityki społecznej
Cele polityki społecznej
Modele polityki społecznej
Podmioty polityki społecznej
Potrzeby- definicja, przykłady
Teoria hierarchii potrzeb
Społeczna gospodarka rynkowa - cele i zasady
Kwestie społeczne - definicja i znaczenie
Przykłady kwestii społecznych
Polityka oświatowa (cele i uwarunkowania)
Podział kompetencji między podmiotami polityki oświatowej
Polityka zatrudnienia (cele, instrumenty)
Bezrobocie i jego rodzaje
Cechy i społeczne konsekwencje bezrobocia
Zasady (techniki) zabezpieczenia społecznego
Elementy systemu zabezpieczenia społecznego
Charakterystyka ubezpieczeń społecznych
Charakterystyka ubezpieczenia emerytalnego
Charakterystyka ubezpieczenia chorobowego
Świadczenia niezależne od składki - przykłady
Patologia społeczna - wyjaśnienie pojęcia, przykłady
Rodzaje i formy występowania zjawisk patologii społecznej
Przyczyny występowania zjawisk patologii społecznej
Związki między zjawiskami patologii struktur organizacyjnych i pozostałymi jej rodzajami
Kierunki rozwoju wybranych zjawisk patologii społecznej
ONZ jako podmiot polityki makrospołecznej
Europejskie podmioty polityki społecznej
14
potrzeba
działanie
brak
Potrzeby estetyczne
Potrzeby wiedzy i rozumienia
Po-trzeby samorealizacji
Potrzeby szacunku
Potrzeby przynależności i miłości
Potrzeby bezpieczeństwa
Potrzeby fizjologiczne