Maria Porzęcka, Galeria. Sztuka patrzenia, wyd. Stentor

Kobieta z wagą

To najbardziej tajemni­czy z obrazów Vermeera. Zasobne holenderskie wnętrze, do którego sączy się przytłumione żółtą kota­rą światło, wydobywając z półmro­ku postać trzymającej jubilerską wagę ciężarnej kobiety, blat stołu, połyskujące na nim perły i złote mo­nety. Poza tym żadnych sprzętów, szara ściana, skrawek posadzki. Ko­bieca figura jaśnieje ujęta w kadr ciemnego obrazu w hebanowych ramach. Obraz przedstawia Sąd Ostateczny.

Scena zobaczona jest z bliska, co potęguje jej intymność. Kobieta całkowicie oddana swemu zajęciu, z wyczekującym półuśmiechem wpatrzona w szalki wagi nie wie, że jest widziana. Może to tylko prosty obraz rodzajowy, cudownie namalowana bogata mieszczka z zadowoleniem oceniająca swe kosz­towności? Czy coś uprawnia do ale­gorycznego odczytywania tej do­mowej sceny, jakich wiele w holen­derskim malarstwie XVII wieku, a także w twórczości samego Ver-meera?

Postać kobiety nieprzypadkowo do­kładnie wpisuje się w ramy wyobra­żenia Sądu Ostatecznego. Umiesz­czanie „obrazu w obrazie" to jeden ze sposobów wprowadzania do przedstawienia dodatkowych tre­ści, dopisywania doń komentarza, wskazywania na drugie, głębsze jego znaczenie. Do sposobu tego uciekali się malarze, którzy - jak Vermeer - przedkładali symbolizm ukryty nad jawną, czytelną alego­rię. Przedstawienie rozgrywa się zatem w dwóch planach: ziemskim, doczesnym, i niebiańskim, wiecz­nym. Kobieta waży perły, lecz tam, za nią, w pozaziemskim już świecie, także ważone jest dobro i zło. Nad jej głową widnieje wize­runek Chrystusa - Sędziego. Ma­my tu podwójne odważanie: pereł - symbolu drogocennego dobra, ale i grzechu pychy - oraz ostateczne odważanie cnót i występków całe­go ludzkiego życia, decydujące o wiecznym zbawieniu lub potępie­niu. Ukazano tu wszak i początek życia ludzkiego, jeszcze ukrytego w łonie, i jego kres dokonujący się na Sądzie.

Piękno obrazu Vermeera, jego nie­zwykłość przy pozornej prostocie sprawiają, że wciąż próbuje się do­pisywać mu nowe interpretacje. Jego moralizatorskie przesłanie po­zostaje jednak jasne, zgodne z wy­mową całego dzieła Vermeera. Waga to symbol Sprawiedliwości, a także Sądu Ostatecznego. Kobie­ta nie waży kosztowności. Szalki jej wagi są puste. Wyważa swe własne czyny. Waga jest zbalansowana. Wyprostowany mały palec trzyma­jącej ją ręki podkreśla jej poziomą, idealną równowagę. A zatem to równowaga i wyważony sąd mają kierować naszym życiem. Towarzy­szyć im zaś winno poznawanie sa­mego siebie, o czym przypomina wiszące naprzeciw kobiety lustro. Trzymana kobiecą dłonią waga chwyciła właśnie moment równo­wagi. Lecz ją utraci, gdy tylko na jej szalę spadnie pierwsza perła lub gdy drgnie ręka kobiety. Na obra­zie widzimy ulotną chwilę, tak do­raźną i nietrwałą wobec wieczności i niezmienności wyroków Ostatecz­nego Sądu.

Johannes Vermeer van Delft (1632-1675) Kobieta z wagą (ok. 1660 r.) National Gallery of Art., Wasztngton, kolekcja Widener

---