WYKŁAD 1 10.10.2004r.

Geneza nauki ekonomii pochodzi od greckich słów oikos-dom i nomos-prawo.

Słowa „Oikonomia” użył pierwszy raz Ksenofont (427-355pne), a później Arystoteles (384-322pne).

Ekonomia w ich interpretacji to nauka o prawach rządzących gospodarstwem domowym.

Arystoteles wprowadził do ekonomii pojęcie pieniądza.

Oprócz Ksenofonta i Arystotelesa w Grecji ekonomią zajmowało się wielu rzymskich filozofów, m.in. Katon i Seneka.

Ich refleksje filozoficzne miały charakter etyczno-normatywny i dotyczyły tego co jest dobre, a co złe i jak należy działać.

W średniowieczu głównym przedstawicielem ekonomii był Tomasz z Akwinu (1225-1274) jego rozważania oparte były na etyce chrześcijańskiej. Docenił jako pierwszy własność prywatną, która pozwalała na właściwe działanie ekonomiczne.

Początki myśli ekonomicznych:

Od średniowiecza do 1776r.

Szkoła kanoniczna:

1.ekonomii nie można oddzielić od narodowości chrześcijańskiej

2.św.Tomasz z Akwinu „Summa Teologiczna”

3.potępianie pożyczki na procent

Pierwsze banki powstały we Włoszech.

Przełom dla ekonomii miał 1776r., gdzie ekonomia stała się nauką samodzielną, a podstawą dla niej były różne kierunki:

1.Merkantylizm (jaki jest najlepszy sposób na powiększenie bogactwa) i odłamy ;

-hiszpański- uważali, że źródłem bogactwa jest wzrost ilości metali

-angielski- uważali, że źródłem bogactwa jest handel

-francuski- uważali , że bogactwem jest rozwój przemysłu i handlu

Merkantylne podejście- za co, za ile, na jaki procent

2.Fizjokracja - fizjokraci uważali, że największym bogactwem są zasoby naturalne- ziemia, rola, rolnictwo - tylko ono jest produktywne

Pierwsze badanie zjawisk pieniężnych:

Mikołaj Kopernik (1473-1543)

Thomas Gersham (1519-1579)

Stworzyli oni jedno z praw ekonomicznych: Pieniądz gorszy wypiera z rynku pieniądz lepszy.

Monometalizm - tylko jeden kruszec w obiegu, np.srebro.

Bimetalizm - jest więcej metali w obiegu np.: srebro i złoto.

Lepiej gromadzić złoto bo jest bardziej wartościowe, a srebro wprowadzać do obiegu.

Tezauryzacja - gromadzenie skarbu.

Od 1776 - 1871 - szkoła klasyczna ekonomii

W 1776r ukazało się dzieło Adama Smitha „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, a jego autora uważa się za ojca ekonomii.

Założenia Smitha:

• szukał przyczyn bogacenia się narodu, tylko niczym nie skrępowane działanie jednostki pozwoli na bogacenie się narodu - liberalne

• tylko mechanizm rynkowy pozwala kształtować pojęcie równowagi

• homoeconomicus - człowiek wolny, pracujący dla siebie i na potrzeby innych

• podział procesu produkcji na różne elementy

• specjalizacja - podział na zawody, w procesie edukacji każdy obiera swoją drogę. W ramach specjalizacji wykonujemy swoje zadania, wydajność jest lepsza, tworzymy wtedy nadwyżkę

Kontynuatorem dzieła Smitha był Dawid Ricardo , który uważał, że bogactwo zależy od wzajemnej relacji między zależnymi czynnikami wytwórczymi- ziemia, praca, kapitał.

Ziemia- zasoby naturalne (powietrze, woda, las, biosfera, a przede wszystkim surowiec mineralny), nagromadzenie w dużej masie kopaliny użytecznej, nadającej się do rentowej eksploatacji - zyskowej np.żelazo - na tonę urobku min.300 kg, żelaza - min. 30 % żelaza w rudzie.

Praca- siła ludzkich mięśni i umysłu ukierunkowana na realizację konkretnych zadań.

Kapitał- wszelkie dobra służące tworzeniu innych dóbr, np. drogi, mosty, budowle, maszyny, urządzenia, dobrym kapitałem jest pieniądz (kapitał materialny) łatwo go stracić. Najlepszym kapitałem jest kapitał ludzki - wiedza.

Na przełomie XIX i XX wieku sformuowano czwarty czynnik wytwórczy organizację- zarządzanie.

Zarządzanie wprowadziła szkoła neoklasyczna.

Obecnie do czynników wytwórczych zaliczamy:

• wiedza

• inteligencja- umiejętność dostosowywania się do wymogów rynkowych

• informacja- informacja rządzi światem

• czas- czas dotarcia do informacji i czas reakcji

• technologia wytwarzania- zautomatyzowanie procesów produkcyjnych, czynniki ekologiczne - idea ekorozwoju - zrównoważonego rozwoju

Nurt liberalny

• Dawid Ricardo - zasady ekonomii politycznej i opodatkowania

• Thomas Robert Malthus (1766-1834) teoria ludzkości

• Jean Baptiste (1767-1838) - prawo rynków zbytu „Podaż stwarza swój własny popyt”

Każda podaż stwarza swój własny popyt, a każdy popyt stwarza swą własną podaż.

• John Stuart Mill

• Adam Smith (1723-1773) twórca teorii liberalnej

Nurt socjalistyczny

• Soint Simon

• Karol Marks

Powstanie nurtu neoklasycznego:

• Stanley Jevons

• Alberto Marshall (1843-1929) „Zasady ekonomii politycznej”

• A.C.Pigon (1887-1959)

Od lat 30-tych XX wieku do czasów współczesnych

Nurt keynsowski

• John M.Keyns (w 1936r. opublikował książkę „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” - był ekonomistą angielskim, uważał, że nie działa prawo samoregulacji rynku, nie każda podaż rodzi popyt, nie każdy popyt rodzi podaż

• Paul Dawidson

• Jean Robinson

Założenia Keynsa

Pełny interwencjonizm państwowy (sam rynek nie może poradzić sobie z makroekonomią). Interweniować można poprzez:

• politykę fiskalną

• politykę monetarną

• politykę wymiany międzynarodowej

Szkoła monetarystyczna - uważają, że nadmiar pieniądza jest szkodliwy ( np. Uważa tak Leszek Balcerowicz)

Pojęcie ekonomii

• nauka o gospodarce

• nauka o tym jak społeczeństwa gospodarujące decydują o procesach produkcji, wymiany, konsumpcji

• nauka o pieniądzu, bogaceniu się społeczeństwa, o stopie procentowej, o kapitale

• polega na badaniu relacji pomiędzy mikro i makroskalą, mikro i makropodmiotami

• nauka o prawidłowościach rządzących procesem gospodarczym, czyli działalnością gospodarczą ludzi

• wg Begg'a jest to nauka o tym jak, co, ile, dla kogo i kiedy produkować

• wg Samuelsona jest nauką o tym jak jednostki i całe społeczeństwa decydują o wykorzystaniu rzadkich zasobów mających różne alternatywne zastosowania, w celu wytwarzania dóbr i usług, dla zaspokojenia potrzeb, realizowania konsumpcji obecnej i przyszłej przez jednostki i całe grupy społeczne.

Rzadkość - wymusiła problem rozwiązywania ekonomicznych problemów

Dobra rzadkie - aby pozyskać jakieś dobro, trzeba dać ekwiwalent, zapłacić za niego

Ograniczoność ekwiwalentu - pieniądza jest duża, musimy dokonywać wyborów co zrobić z ekwiwalentem - pieniądzem

Musimy doskonale zbadać rynek i dopiero potem możemy dokonać wyboru.

Wybór:

• korzyść (np.kupno mieszkania)

• strata (utracone możliwości kupienia czegoś innego - koszt alternatywny

Koszt alternatywny musi być jak najmniejszy, nie może być wyższy od korzyści.

Racjonalność rzeczywista prowadzi nas bezpośrednio do celu.

Racjonalność proceduralna - jeśli brak któregoś z czynników racjonalności.

Racjonalność:

• wiedza z danej dziedziny

• informacja

• odwaga do podjęcia właściwej decyzji

WYKŁAD 2 24.10.2004r.

Czynniki wytwórcze -?

Ekonomia wg Samuelsona - Dobra rzadkie - mające różne alternatywne zastosowanie.

Dobra wolne - wg szkoły klasycznej (w dawnych czasach - powietrze, ziemia, woda) - można w sposób nieograniczony dostarczyć je jednostce - bez żadnych kosztów, nakładów. Te dobra w czasach teraźniejszych również okazują się dobrami rzadkimi.

Dobra rzadkie - rzadkość występuje zawsze wtedy, kiedy zapotrzebowanie jest większe od możliwości dostarczania danego dobra.

Jeżeli występuje dobro rzadkie, to musimy dokonywać wyboru, któremu towarzyszy korzyść lub strata.

Osiągnięcie korzyści związane jest z poniesieniem kosztów alternatywnych.

Koszt nie może przewyższyć korzyści.

Wybór musi być racjonalny.

Racjonalność :

• rzeczywista - prowadzi nas bezpośrednio do zamierzonego celu. Warunki :

1. doskonała wiedza

2. doskonała informacja rynkowa

3. odwaga podjęcia decyzji

• proceduralna - metoda prób i błędów, znaczy, że któregoś czynnika zabrakło (wiedza, informacja, odwaga)

Zasoby rzadkie mają różne zastosowania do wytwarzania towarów.

Towar - produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany. Towarami są dobra materialne i niematerialne (np. usługi)

Rewolucje ekonomiczne - przemysłowe

1. rewolucja węglowa

2. rewolucja naftowa

3. rozwój sektora usług wyższego rzędu - bankowe, ubezpieczeniowe, turystyczne

4. automatyzacja procesu produkcji.

Potrzeba - poczucie braku.

Zaspokajanie potrzeb - zaspokajanie braku.

Człowiek realizuje nieskończenie wiele potrzeb. Podział potrzeb :

1. potrzeby indywidualne - jednostkowe

2. potrzeby zbiorowe - grupowe

3. potrzeby niższego rzędu - podstawowe

4. potrzeby wyższego rzędu - luksusowe

5. potrzeby teraźniejsze

6. potrzeby przyszłe

7. potrzeby materialne

8. potrzeby duchowe

9. potrzeba egzystencji (odzieżowe, ekologiczne , rekreacja)

10. potrzeby fizjologiczne

11. potrzeba prokreacji i rozwoju (odtwarzanie naszej wiedzy, edukacja, wychowanie, itd.)

12. potrzeby społeczne (więzi emocjonalne itd.)

13. potrzeby psychiczne

Potrzeby zmieniają się w czasie i przestrzeni.

Hierarchie potrzeb wg Maslow'a - piramida potrzeb Maslow'a

1. Potrzeby fizjologiczne - te potrzeby mogą odczuwać wszyscy

2. Potrzeba bezpieczeństwa

3. Potrzeby społeczne

4. Potrzeba szacunku i uznania dla siebie i innych

5. Potrzeba samorealizacji

Cechy potrzeb :

1. nieograniczoność co do swojej ilości (w miarę zaspokajania jednych potrzeb rosną następne)

2. ograniczoność co do pojemności w danym czasie (nie wyśpimy się na zapas, dwoma samochodami naraz nie da się jechać)

3. substytucyjność - zastępowalność - jedną potrzebę można zastąpić inną potrzebą ( nie mamy mercedesa jedziemy maluchem)

4. komplementarność - uzupełniające się - aby zaspokoić jedną potrzebę musimy korzystać z co najmniej dwóch dóbr

5. w miarę zaspokajania potrzeb intensywność odczuwania zmniejsza się

6. historyczność - potrzeby zmieniają się w czasie, są uwarunkowane społecznie i geograficznie

Ekonomia- dzieli się na mikro i makro skalę.

Mikroekonomia - zajmuje się wyjaśnianiem problemów związanych z wyborami ekonomicznymi, dokonywanymi przez produkujących, sprzedających i kupujących w poszczególnych obszarach społecznych.

Makroekonomia - badanie gospodarki jako całości. Interesuje ją ogólny poziom cen w gospodarce (cena przeciętna) i przyczyny jego zmiany, globalny (całkowity) poziom zatrudnienia, handlu zagranicznego, dochodów oraz stopień zmian tych wielkości w wyniku np. decyzji rządowych dotyczących ogólnego poziomu gospodarowania działalności wytwórczej.

Ekonomia pozytywna - system wiedzy o tym jak działa gospodarka, bada skutki konkretnych wyborów ekonomicznych, bez wyrażania sądów wartościujących, odpowiada na pytanie „JAK JEST”.

Ekonomia normatywna - system wiedzy oparty na różnych sądach wartościujących, dotyczących pożądanego stanu rzeczy. Jej przedmiot zainteresowania można sprowadzić do pytania: „JAK POWINNO BYĆ” np. jakie powinny być ceny, dochody itp.

KATEGORIE, PRAWA,TEORIE I MODELE EKONOMICZNE

Kategorie - abstrakcyjne pojęcia utworzone na potrzeby ekonomii, dotyczące procesu gospodarowania. Rozróżniamy różnorodne pojęcia, takie jak: pieniądz, cena, rynek, wymiana, budżet, zysk, strata, koszt itp.

Prawa - połączone ze sobą kategorie, które są już ze sobą zestawione i utworzone po przebadaniu procesu powstawania: zazwyczaj, na ogół, w większości przypadków.

Prawa ekonomiczne - cechy :

• są obiektywne - odbicie rzeczywistego procesu gospodarczego

• żywiołowość - mogą nas czasem zaskoczyć

• historyczność - zmieniają się wraz z warunkami realiów otoczenia

• statystyczność - stochatyczność, prawa ekonomiczne wykorzystują prawa wielkich liczb.

Teorie ekonomiczne - połączone ze sobą prawa ekonomiczne w jakieś logiczne systemy najczęściej mają charakter przyczynowo - skutkowy, wykorzystywane są przez politykę gospodarczą.

Modele ekonomiczne - połączone ze sobą teorie, uwzględniające elementy najbardziej istotne, najmniej istotne są odrzucane.

Ekonomia ma charakter interdyscyplinarny, jest jedną z wielu nauk, czyli nauka zajmująca się działalnością gospodarczą ludzi. Jest ona wśród nich nauką najbardziej ogólną.

Wykorzystuje nauki geograficzne, socjologię, psychologię, naukę o państwie i prawie. Współpracuje z politologią. Wykorzystuje matematykę, logikę, ekonometrię, prakseologię (nauka o skutecznym, efektywnym działaniu).

Ekonomia dzieli się na różne ekonomiki.

Rynek - proces zachodzący między kontrahentami (producenci - sprzedający: strona podaży; konsumenci - nabywcy: strona popytu ).

• Wymiana barterowa - bez pieniężna ( towar za towar ; ekwiwalent = wartość towaru)

• Wymiana ogólna związana z okresem wielkich odkryć geograficznych

• Wymiana pieniężna

Pieniądz - produkt umowy społecznej, wyłonił się z grupy licznych towarów, ale jest towarem o cechach szczególnych:

1. trwałość

2. podzielność

3. przenośność

4. trudna dostępność (trzeba na niego zapracować)

Geneza pieniądza

Pierwotnie ekwiwalentem był kruszec : srebro, złoto, miedź, brąz. Od czasu wojen napoleońskich został wprowadzony w postaci banknotu.

Był wymienialny na złoto i był wygodnym sposobem zastępowania złota w obiegu.

Pieniądz pod wartościowy - banknoty ( ich produkcja kilkakrotnie niższa od wartości banknotu).

Pieniądz nad wartościowy - monety o niskich nominałach - koszt produkcji wyższy od ceny monety. Pieniądz nad wartościowy jest niezbędny dla zróżnicowania wartości towaru na rynku.

System waluty kruszcowej

Opierał się na kruszcach : złoto, srebro, miedź, brąz. Metale te, a zwłaszcza złoto, z natury są pieniądzem, gdyż posiadają zewnętrzne, fizykochemiczne właściwości.

System waluty złotej

System oparty na złotym materiale pieniężnym. Może on być pełny lub ograniczony.

• system pełny - banknoty (czyli weksle wystawiane przez banki) posiadały 100% pokrycie w złocie znajdującym się w depozytach bankowych

• system ograniczony - stopa pokrycia w złocie jest niższa niż 100% (zależy od kondycji ekonomicznej gospodarek

System waluty papierowej

Oparty na emisji pieniądza papierowego. Niewymienialny na złoto. Pieniądz ten nie jest pieniądzem pełnowartościowym.

System pieniądza bezgotówkowego

Pieniądz jest przechowywany na kontach elektronicznych. Do obiegu jest wprowadzany przy użyciu czeków, weksli, kart płatniczych.

Czek - pisemne polecenie właściciela konta bankowego dla banku w celu przelania pieniędzy. Czek jest ważny maksymalnie 10 dni od daty podpisania.

Weksel - pisemne zobowiązanie dłużnicze, zawierające sumę zobowiązania i termin jego płatności.

Istota pieniądza i jego funkcje

Pieniądz jest towarem, który w długim okresie pełni w sposób powszechny funkcje ogólnego ekwiwalentu.

Rozróżniamy 4 funkcje pieniądza:

1. Funkcja miernika wartości - pieniądz mierzy wartość innych towarów poprzez cenę. Cena- wartość towaru wyrażona w pieniądzach. Cena i funkcja miernika wartości pozwala dokonywać racjonalnych wyborów. Funkcję miernika wartości realizuje się za pomocą skali cen. Skalę cen ustala państwo, przypisując danej jednostce pieniężnej określonej ilości złota i nazwaniu jej ( w Polsce - 0,222168g złota nazywa się złotówką). Funkcję miernika wartości pieniądz czyni w sposób idealny.

2. Funkcja środka cyrkulacji - pieniądz pośredniczy w wymianie towarów ; T-T (towar za towar) przeobraża się w obiegu towarów wg schematu : T-P-T(towar, pieniądz, towar). Oznacza to podział wymiany towaru na dwa strumienie: na ruch towaru i ruch pieniądza, a wartością ruchu towaru jest ruch pieniądza. Akt wymiany towaru wg schematu T-P-T składa się z dwóch oddzielnych procesów : z aktów sprzedaży T-P oraz aktów kupna : P-T. Te dwa samodzielne akty nie muszą się pokrywać w czasie ani w miejscu.

3. Funkcja środka tezauryzacji - czyli gromadzenie skarbu. Funkcje środka tezauryzacji pieniądz pełni wówczas, gdy zostaje wycofany z obiegu. Pieniądz w odróżnieniu od towarów można przechowywać przez dłuższy czas. W gospodarce towarowo - pieniężnej gromadzenie bogactw i rezerw odbywa się przez gromadzenie pieniędzy.

4. Funkcja środka płatniczego - rozwinęła się równolegle do funkcji środka cyrkulacji. Nabywca towarów nie zawsze płaci za towar gotówką, mógł go bowiem wziąć na kredyt.

Niezbędna ilość pieniądza w obiegu

Q - niezbędna do obiegu ilość pieniądza

C - suma cen towarów i usług

P - przypadające płatności ( opłaty - gaz, prąd itp.)

K_r - płatności kredytowe ( im więcej kredytów, tym mniej pieniędzy)

K_o - kompensujące się należności

S - szybkość obiegu jednostek pieniężnych ( uwzględnia się tu tezauryzację oraz niszczenie pieniądza)

Deflacja - niedobór pieniądza

Inflacja - nadmiar pieniądza

5. Funkcja pieniądza światowego - pieniądz pośredniczy w wymianie towarów między podmiotami należącymi do różnych państw - wymiana międzynarodowa. W tym celu pieniądz zrzuca swoje narodowe pochodzenie i występuje w postaci dewiz.

Dewizy - zagraniczne należności pieniężne, zarówno w formie pieniężnej jak i w formie dokumentów stwierdzających istnienie należności.

Obca waluta ma swoją cenę, która wyrażona jest w kursie walutowym. Jest to cena, według której dokumentuje się transakcje kupna - sprzedaży zagranicznych środków płatniczych.

Podział rynków :

• ze względu na zasięg przestrzenny rynku:

• rynki lokalne

• rynki regionalne

• rynki krajowe

• rynki międzynarodowe

• rynki światowe

• ze względu na przedmiot transakcji:

• rynki konsumpcyjne

• rynki produkcyjne

• ze względu na szczebel obrotu towarowego:

• rynki skupu, zbytu

• rynki detalu, hurtu

• ze względu na stan równowagi rynkowej

• rynki zrównoważone

• rynki niezrównoważone

• rynki sprzedawcy - producenta (popyt jest większy niż podaż)

• rynki nabywcy - konsumenta (podaż jest większa niż popyt)

Rynki niezrównoważone nie są wskazane, bo nie są wskazane wahnięcia ceny.

• ze względu na stopień dostępności:

• rynki otwarte - każdy swobodnie może zaistnieć na rynku

• rynki zamknięte - np.rynki monopoli, ograniczenia prawne, ograniczone przetargi (ogranicznikiem nie jest tutaj pieniądz).

• ze względu na stopień legalności:

• rynki białe - legalne

• rynki szare - półlegalne

• rynki czarne - nielegalne (państwo zabrania funkcjonować danemu rynkowi)

• ze względu na stopień interwencji państwa:

• rynki wolne - gospodarka wolnorynkowa

• rynki sterowane - kierowane - centralnie planowane, cały przebieg planowania jest sterowany przez państwo. Nie ma rynku całkowicie sterowanego przez państwo.

Wykład 3 i 4 07.11.2004

Formy rynku :

Rynek doskonały

Rynek niedoskonały

forma teoretyczno - abstrakcyjna rynek w pełni wolno-konkurencyjny (A.Smith, Bogactwo narodu. XVIII w) polipol (polis - dużo, więcej) bardzo wielu równych sobie kontrahentów po obu stronach rynku (nikt nie korzysta z żadnych przywilejów) jest swoboda wejścia na rynek swoboda wyjścia z rynku możliwość zmiany branży występuje homogeniczność - jednorodność towaru będącego przedmiotem transakcji po tej samej cenie transparencja - pełna informacja o rynku - pełna przejrzystość cena na rynku kształtowana jest tylko poprzez mechanizm rynkowy (A.Smith, Niewidzialna ręka kształtuje cenę), cenę taką nazywamy CENĄ-DATĄ

nie ma gospodarki w pełni niedoskonałej jest monopol (jeden producent) monopson jedyny nabywca, konsument (monopol popytowy)- materiały zbrojeniowe ( producentów wielu - jeden odbiorca) oligopol -kilku producentów oligopson - kilku nabywców duopol - dwóch producentów duopson - dwóch nabywców nie ma swobody wejścia na rynek nie ma swobody wyjścia z rynku nie ma swobody zmiany branży są pewne ograniczenia i preferencje dla jednych, a tym samym dyskryminujące innych ceny, jakość, ilość towarów kształtują monopoliści, oligopoliści ( zmowy kartelowe - ustala się pewne prawa- np. ceny - ty sprzedasz nie drożej niż, albo nie kupisz taniej niż, lub zasięg przestrzenny - temu 1/3, tamtemu 2/3 itd.) nie ma homogeniczności towaru gdyż produkuje się dla różnych segmentów rynku (dla bogatych, biednych, dla wsi, dla miasta) w różnych opakowaniach nie ma transparencji - przejżystości rynku

Rozróżniamy monopol:

1. naturalny - wynika z naturalno - przyrodniczej ograniczoności dobra - wydobywanie surowca, złóż naturalnych

2. monopol prawny - państwo nadaje sobie prawo uczestnictwa na danym rynku, np. państwo właścicielem surowców naturalnych itd.

3. monopol ekonomiczny - dot. zmów kartelowych, monopoliści dzielą między siebie rynek; różnicują ceny:

• kartel ilościowy

• Kartel przestrzenny

• Kartel cenowy

Towar: produkt pracy ludzkiej przeznaczony do wymiany, powinien spełniać przynajmniej dwie wartości:

1. wartość użytkowa - świadczy o użytecznych cechach towaru. Żajmuje się nią dziedzina zwana towaroznastwem - o tych cechach decyduje konsument. Konsument w zamian za ten towar dostarczy ekwiwalent - wartośc wymienna rynkowa.

2. wartość wymienna

Fetyszyzm towarowo - pieniężny - przypisywanie rzeczom właściwości, których nie posiadają. Fetyszystami jesteśmy wszyscy.

Cena - wartość towaru wyrażona w pieniądzu. Skalę cen ustala państwo, narzucając jednostkę monetarną.

Funkcje ceny :

1. funkcja informacyjna - informacja o wartości przypisanej towarowi w jednostkach pieniężnych

2. funkcja agregacyjna - pozwala zestawić we wspólnym mianowniku nakłady poniesione i efekty wypracowanego towaru.

Praca na wytworzenie towaru:

1. praca konkretna - tworzy produkt - wykonana praca, efekt osiągnięty

2. praca abstrakcyjna - musi zestawić nakłady czynnika wytwórczego, ale te nakłady powinny być uśrednione dla społeczeństwa, które je wykonuje.

Popyt i podaż - zapotrzebowanie zgłoszone na dobra i usługi na rynek przez nabywców ( rynek konsumpcji , rynek czynników produkcji)

Rodzaje popytu :

1. popyt efektywny - popyt poparty siłą nabywczą pieniądza

2. popyt potencjalny - co by było gdyby - preferencje

3. popyt na dobra komplementarne - popyt na jedno dobro jest ograniczony popytem na drugie dobro

4. popyt na dobra substytucyjne - potrzebę zaspokaja dobro A lub dobro B ; substytucyjność - zastępowalność

5. popyt złożony - np. popyt na opony zależy od popytu na samochody

Popyt - ilość dóbr i usług, jaką konsument chce i może efektywnie nabyć na rynku po danej cenie i zasadzie ceteris paribus ( tylko cenę uwzględniamy jako warunek konieczny, a resztę czynników odrzucamy - tylko cena dla konsumenta ma znaczenie)

Prawo popytu: wraz ze wzrostem ceny zapotrzebowanie na dobra lub usługi spada. Wraz ze spadkiem ceny zapotrzebowanie na popyt wzrasta. ( gdy inne warunki są stałe). W/w. Działają na zasadzie ceteris paribus.

Wraz z prawem popytu wykreślamy krzywą popytu:

Ruch po krzywej popytu zależy od ceny przesunięcia krzywej popytu w kierunku wzrostu lub spadku (wzrost i spadek popytu ) będą zależeć od innych pozacenowych warunków.

Czynniki - determinanty - elementy kształtujące popyt:

1. Ceny dóbr substytucyjnych, substytucyjność - zastępowalność, np. masło i margaryna, gdy cena margaryny spadnie to wzrośnie popyt na nią.

2. Ceny dóbr komplementarnych - uzupełniających się, np. samochód - benzyna.

3. Przewidywanie kształtowania się cen relacji na rynku - przewidujemy ceny w przyszłości. Gdy wiemy, że w przyszłości cena spadnie, to odkładamy popyt na później.

4. Antypacja popytu - wyprzedzanie faktycznego popytu, np. kupno choinki z dużym wyprzedzeniem

5. Dochód - dochód realny - ile mam i ile możemy wziąć na kredyt - ujęcie statyczne i dynamiczne. Jeżeli dochody rosną to popyt rośnie i odwrotnie

6. Preferencje popytowe - upodobanie, tradycja, religia, przyzwyczajenia, moda

7. Warunki geograficzne - demograficzne - im więcej ludzi tym popyt rośnie i im mniej ludzi tym popyt spada.

Osobliwości popytu - przypadki szczególne :

1. Efekt Giffena -( ang. Ekonomista w II poł. XIX w. )- pomimo rosnących cen na dobra podstawowe Giffen zauważył że popyt na te dobra rośnie, ale w segmencie rynku najuboższych. Krzywa o nachyleniu dodatnim. Ludzie wiedzieli, że kupując chleb i tak zapłacą mniej niż np. za kiełbasę.

2. Efekt Wergena - zaobserwowany w USA u ludzi najbogatszych, jeżeli jeden kupił Jaguara, to drugi też kupił, dot. to dóbr luksusowych

3. Efekt owczego pędu - naśladownictwo. Jeśli on to nosi to ja też muszę to mieć (kształtuje się zgodnie z modą)

4. Efekt snoba - działa inaczej, chce się wyróżniać, np. wszyscy kupują gdy cena idzie w dół, on kupuje, gdy cena idzie w górę.

5. Efekt spekulacyjny - np.kupuje się ziemię mając nadzieję, że sprzeda się z zyskiem, akcje kupuje się i chce się je sprzedać z zyskiem.

Zawsze te efekty mają krzywą o nachyleniu dodatnim.

Podaż

Ilość dóbr i usług jaką producenci chcą i mogą zaoferować do sprzedaży i po określonej cenie i zasadzie ceteris paribus (zaoferowana do sprzedaży wielkość produkcji po danej cenie i innych warunkach stałych)

Prawo podaży - wraz ze wzrostem ceny podaż rośnie, wraz ze spadkiem ceny podaż spada ( przy zasadzie ceteris paribus gdy inne czynniki na producenta nie działają)

Ruch po krzywej w górę, w dół zależy od ceny.

Czynniki - elementy, determinanty cenowe podaży wpływające na producenta :

1. Cena dóbr substytucyjnych - jeśli spada cena to ograniczamy podaż

2. cena dóbr komplementarnych

3. statystyczne i dynamiczne badanie kształtowania się cen

4. cena czynników produkcji zależy od dostępności i cen czynników wytwórczych - jeżeli ceny czynników wytwórczych maleją to podaż maleje, jeżeli rosnie to wzrasta

5. technologia - jeżeli jest dostęp do nowoczesnych technologii to mamy szansę więcej produkować, mniej wyprodukują antydóbr. Przestarzałe technologie powodują zmniejszenie podaży.

6. ilość przedsiębiorstw w gałęzi - warunki konkurencji. Monopolista- reguluje podaż tylko ceną, nie reguluje jej ilością i jakością. Im mniej producentów tym podaż maleje. Oligopolista - im więcej producentów podaż rośnie.

7. otwartość granic : import - podaż rośnie; granice zamknięte - podaż maleje; Podaż globalna rośnie - podaż producentów maleje.

8. pomoc państwa - dotacje, subwencje - odejście od wolnego rynku , wspomaganie producentów, subwencjonowanie przedsiębiorstw ( podmiotowe - zakłady; przedmiotowe - zawody; przestrzenne - strefy ekonomiczne) subwencje bezpośrednie - zastrzyk finansowy

subwencje pośrednie - ulgi i zwolnienia podatkowe

9. warunki organizacyjno - prawne - im większe ograniczenia prawne tym mniejsza podaż np. warunki związane z ochroną środowiska - gdy prawo będzie bardzo dystrykcyjne to podaż spadnie, - zmniejszamy zapotrzebowanie, podaż i jednocześnie zatrudnienie, wzrasta bezrobocie.

E

Prawo popytu - funkcjonalna zależność między wysokością popytu, a ceną rynkową. Mówi nam jak się zmienia popyt pod wpływem zmian ceny. Ustalono, że w przeważającej liczbie przypadków popyt zmienia się w przeciwnym kierunku do zmiany ceny. To prawo obowiązuje przy założeniu, że pozostałe czynniki, które mogą wywierać wpływ na popyt, nie ulegają zmianie.

Konsument działa na zmiany rynkowe natychmiast, jeżeli cena rośnie, popyt spada i odwrotnie, jeżeli cena spada popyt rośnie.

Producent działa z pewnym opóźnieniem czasowym - najpierw musi przeanalizować rynek, reakcję konsumenta i dopiero później się do niej dostosować.

Albo mamy nadwyżkę podaży nad popytem, albo mamy niedobór.

Jeżeli jest nadwyżka, od razu trzeba obniżyć cenę do punktu równowagi rynkowej, bo rosną koszty - magazynowe, zmiana mody, zepsuje się towar, koszty administracyjne.

Jeśli jest niedobór to podwyższamy cenę do ceny równowagi rynkowej.

Nadwyżka rynkowa - sytuacja, gdy rozmiary podaży przewyższają wielkość popytu, a cena jest wyższa od ceny równowagi rynkowej. Jej likwidacja odbywać się może przez obniżenie cen lub ograniczenie produkcji.

Niedobór rynkowy - ilość towarów lub usług, o które wielkość popytu przekracza wielkość podaży przy danej cenie. Aby rynek zrównoważyć należy cenę podwyższyć.

Model pajęczyny

Jest modelem dynamicznym ukazującym dopasowywanie konsumenta i producenta. Jest to cykliczny ruch cen produktów oraz rozmiarów produkcji. Wzajemne dopasowywanie się konsumenta i producenta. Uwzględnia czynniki czasu.

C₁

C₃

C₁

C₂

Q₁ Q₃ Q₅ Q₄ Q₂

Q₂P₁

Q₁P₂

Teoretyczny model układu pajęczyny

Producent goni producenta i nigdy nie dogoni, model nie do osiągnięcia w praktyce.

Najlepiej aby producent szybko i elastycznie dopasowywał się do zmian rynkowych aby osiągnąć równowagę.

Sterowanie gospodarką przez czynnik zewnętrzny (przez rząd).

Jeżeli widać nadwyżkę podaży nad popytem rząd może ustalić cenę minimalną aby uchronić producenta.

Cena minimalna - cena znajdująca się powyżej stanu równowagi rynkowej - aby uchronić producenta ( najczęściej dotyczy to rolników). Nie chodzi o dobra luksusowe, chodzi o dobra podstawowe np. mleko, chleb itd.

Cena nie może spaść do ceny równowagi rynkowej gdyż wtedy np. rolnikom nie będzie się opłacała produkcja.

Jeżeli nie działa racjonalność rynku, tylko zdajemy się na czynniki zewnętrzne to występują niewłaściwe działania. Musi być przeprowadzona dodatkowa kontrola nad cenami minimalnymi.

Cena maksymalna - znajdują się powyżej ceny równowagi rynkowej - aby ochronić producenta - np. cena mieszkań komunalnych, aby wspomóc najuboższych.

Efekt społeczny jest wtedy duży.

Popyt na mieszkania komunalne jest duży i o ich rozdysponowaniu decydują odpowiednie służby.

Ceny minimalne i maksymalne są stosowane dla ochrony interesu ogółu.

POPYT I PODAŻ

OSIEM WARIANTÓW PRZESUNIĘĆ

1. Wariant pierwszy - popyt rośnie

Przesunięcie z D - D₁:

• zwiększyła się ilość determinantów

• wzrosły dochody konsumentów

• spadła cena dobra komplementarnego

• reklama

• wyż demograficzny

2. Wariant drugi - popyt spada

Przesunięcie z D - D₁:

• niż demograficzny

• dochody realne spadają

• spadła cena substytutu

• wzrosła cena dobra komplementarnego

• antyreklama

Aby nie było nadwyżki- cena powinna być obniżona.

3. Wariant trzeci - popyt rośnie

Przesunięcie z D - D₁:

• liberalne przepisy dotyczące ochrony środowiska

• subwencjonowanie przedsiębiorstwa

• potaniały ceny dóbr substytucyjnych

• większa dostępność do nowoczesnych technologii wytwarzania

• wzrosła ilość produkcji

• liberalne przepisy prawne

• ekspansywna polityka fiskalna

• stosunkowo miękka polityka banku centralnego

Jeżeli cena nie zostanie obniżona to zostaniemy z nadwyżką.

4. Wariant czwarty - podaż spada

Przesunięcie z D - D₁:

• zmniejsza się ilość produkcji

• twarda polityka banku centralnego

• restrykcyjna polityka ochrony środowiska

• mała dostępność do nowoczesnych technologii

• zaostrzone przepisy prawa

Aby nie było niedoborów trzeba rynek zrównoważyć ceną.

5. Wariant piąty - rośnie popyt i podaż

Przesunięcie z D - D₁:

• zwiększono subwencje państwowe przy jednoczesnym wzroście cen dobra substytucyjnego

Wielkość dokonywanych transakcji zwiększy się, a cena pozostanie praktycznie niezmieniona.

6. Wariant szósty - popyt i podaż spada

Przesunięcie z D - D₁:

• zmniejsza się ilość produkcji

• zmniejszają się dochody realne

• drożeją ceny czynników wytwórczych i spadają realne dochody ludności

Oba działania mają realną siłę.

Wielkość transakcji zmniejszy się, ale cena pozostanie na tym samym poziomie.

7. Wariant siódmy - popyt rośnie, podaż spada

Przesunięcie z D - D₁:

- Podaż spada bo podatki rosną, popyt rośnie bo zwiększa się ilość konsumentów

Cena znacznie rośnie, a wielkość transakcji pozostaje praktycznie niezmieniona ( gdy oba czynniki działają z jednakową siłą).

8. Wariant ósmy - podaż rośnie, popyt spada

Przesunięcie z D - D₁:

• podaż rośnie - dostęp do nowoczesnych technologii , popyt spada - gdyż obniżyły się znacznie dochody konsumentów.

Cena znacznie spada, a wielkość transakcji pozostaje praktycznie niezmieniona ( przy założeniu, że oba czynniki działają z jednakową siłą).

ELASTYCZNOŚĆ

Miara elastyczności pokazuje, w jaki sposób reaguje jeden czynnik na zmianę drugiego czynnika.

4 miary elastyczności:

1. Elastyczność cenowa podaży - pokazuje jak pod wpływem zmiany ceny zmieniać się będzie wielkość podaży S. (producent)

E_sp=

P- dotychczasowa cena towaru

- procentowa zmiana ceny (przyrosty)

- procentowa zmiana podaży

S- wielkość podaży danego dobra w okresie wyjściowym

2. Elastyczność cenowa popytu

E_pd=

P- dotychczasowa cena towaru ( w okresie wyjściowym)

- procentowa zmiana ceny (przyrosty), czyli różnica między nową ceną, a jego ceną w okresie wyjściowym

- przyrost lub spadek popytu wskutek zmiany ceny

D- dotychczasowy popyt na towary przy cenie P ( w okresie wyjściowym)

Pokazuje jak pod wpływem zmiany ceny zachowuje się konsument (popyt).

Jeżeli cena rośnie, popyt spada.

3. Dochodowa elastyczność popytu

E_Di=

- zmiana popytu na dobro spowodowana zmianą realnych dochodów

D- popyt na dane dobro w okresie wyjściowym

I - dochody realne w okresie wyjściowym

- zmiana dochodów realnych, czyli różnica między nowym dochodem realnym, a dochodem realnym w okresie wyjściowym

Dochodowa elastyczność popytu pokazuje jak pod wpływem zmiany dochodów zmieni się popyt konsumenta. Dochody rosną, popyt rośnie.

4. Elastyczność krzyżowa ( mieszana lub popytu substytucyjnego lub popytu komplementarnego)

Pokazuje jak pod wpływem zmiany ceny dobra Y, które jest substytutem lub dobrem komplementarnym zmieni się popyt na dobro zasadnicze X.

E_(k)(m)

E_{Dx Py}=(
)

(+) dla dóbr substytucyjnych zależność jednokierunkowa

(-) dla dóbr komplementarnych w dwóch kierunkach

D_x - wielkość popytu na dobro X w okresie wyjściowym

- zmiana popytu na dobro X wywołana zmianą ceny dobra Y, będącego w związku substytucyjnym lub komplementarnym z dobrem X

P_y - cena dobra Y w okresie wyjściowym

- zmiana ceny dobra Y

1. E
1 Wielka elastyczność

Kiedy nasza miara pokazuje wartość
1

Zjawisko to występuje przy zbyt dużej elastyczności rynku

2. E
1 mała elastyczność

Zjawisko to występuje przy zbyt małej elastyczności rynku

3. E=1 elastyczność jednostkowa

Jednostkowe zmiany - najbardziej optymalna opcja.

4. E=0 elastyczność sztywna

rynek sztywny - konsument i producent nie reagują na zmiany (np. producent trumien)

ANALIZA EKONOMICZNYCH ZACHOWAŃ

KONSUMENTA NA RYNKU

Konsument - gospodarstwo domowe- grupa ludzi mieszkająca pod wspólnym dachem, wspólnie podejmująca decyzje o tym w jaki sposób zdobywać pieniądze i wspólnie decydująca o tym jak realizować swoje potrzeby.

Konsumentem jest również producent, rząd itp.

Gospodarstwo domowe - pełni rolę konsumpcyjną - zużywanie dóbr i usług jednokrotnego wykorzystania (jedzenie, proszki) albo dóbr wielokrotnego użytku (odzież, meble itd.)

Dochody konsumenta :

• regularne - umowa o pracę, czynsz z najmu

• nieregularne - umowa zlecenie, umowa o dzieło, wygrana w totka, spadek.

Z dochodów można tworzyć aktywa - nasz majątek ( mieszkania itp., realizujemy potrzeby).

Majątek tworzymy, ale wcześniej trzeba było na niego wydać ekwiwalenty, aby zachować płynność - zdolność do wywiązywania się ze zobowiązań.

TRZY MOTYWY PŁYNNOŚCI:

1. motyw transakcyjny - potrzebne środki, gdy mamy brak synchronizacji między wpływami, a wydatkami ( powinniśmy mieć oszczędności na wypadek braku pieniędzy pomiędzy wypłatami)

2. motyw ostrożnościowy - przezornościowy ( na wszelki wypadek) - nie planujemy stłuczki, ale jeśli się zdarzy to potrzebujemy środki na blacharza

3. motyw spekulacyjny - konsument ma nadzieje zyskać i lokuje swoje środki finansowe w takie dziedziny, które jego zdaniem przyniosą mu zyski. Najlepiej byłoby mieć : -
   na realizację potrzeb

-
na wszelki wypadek

-
aby zagrać i uzyskać dochody

TEORIA KONSUMENTA

OPARTA JEST NA :

• ekonomicznej racjonalności konsumenta ( optymalizować swoje decyzje)

• samodzielności oceny własnych korzyści - podejmowanie autonomicznych decyzji ( sami nie podejmujemy autonomicznych decyzji - ogranicza nas wychowanie, religia itd.)

• strukturze konsumpcji zgodnej z własnymi preferencjami i dochodami

WYDATKI KONSUMENTA SĄ PODYKTOWANE CZYNNIKAMI :

• obiektywnymi - położenie geograficzne, różnica płci w rodzinie, wiek w gospodarstwie domowym, wykształcenie, religia

• subiektywnymi - nasze chęci tworzenia rezerw, np. na wakacje, na wiek emerytalny

ZAŁOŻENIA W TEORII KONSUMENTA:

1. Wybory konsumenta są zgodne z jego własnym interesem

2. Wybory dokonywane są między różnymi alternatywami konsumpcji, w oparciu o dostępne informacje konsumpcji

3. Istnieje substytucyjność między dobrami i dokonuje się tego między dochodami konsumenta, cenami rynkowymi i preferencjami

( masło- margaryna;

bluzka - sweter;

maluch - mercedes)

PREFERENCJE KONSUMENTA - uporządkowanie tego co lubimy i czego nie lubimy zgodnie z intensywnością naszych odczuć.

Postępowanie konsumenta kształtowane jest przez czynniki:

• ekonomiczne - wysokość realnych dochodów, poziom i relacje cen, poziom podatków i ceł

• społeczne - tradycja, wykształcenie, poziom kultury

• psychiczne - efekt naśladownictwa lub chęć wyróżnienia się

UŻYTECZNOŚĆ JAKO MIARA

ZADOWOLENIA KONSUMENTA

Użyteczność jest miarą abstrakcyjną, pojęciem subiektywnym.

Jevons - wprowadził do ekonomii pojęcie użyteczności

Utyle - jednostki miary zadowolenia konsumenta

Użyteczność abstrakcyjna - miara zadowolenia człowieka czy jego satysfakcji uzyskanej z konsumpcji czy posiadania jakiegoś dobra czy usługi.

Użyteczność dzielimy na:

• użyteczność całkowitą - jest miarą ogólnego zadowolenia człowieka, czy jego satysfakcji uzyskanej z konsumpcji ( pełne zadowolenie - pełna satysfakcja )

• użyteczność krańcowa - (marginalna) - przyrost użyteczności całkowitej otrzymujemy dzięki konsumpcji pojedynczej, kolejnej jednostki dobra lub usługi.

Ilość dobra

Ilość dobra

PRAWO MALEJĄCEJ UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ

Zadowolenie z pierwszej konsumpcji jest większe niż z drugiej , z drugiej większe niż z trzeciej, itd. Czyli w efekcie przyrosty zadowolenia zmniejszają się i mogą przejść w stan niezadowolenia.

Dlatego tak trudno jest funkcjonować na rynku producentom, bardzo trudno jest im sprzedać swoje towary.

Ilość dobra

WYKŁAD 5 05.12.2004r.

KRZYWA OBOJĘTNOŚCI KONSUMENTA

Pokazuje wszystkie kombinacje różnych ilości dwóch dóbr (mogą być substytutami) dostarczających takiej samej użyteczności całkowitej, pokazuje nasze pragnienia, upodobania.

Przyrost zadowolenia z dobra Y kojarzy się ze spadkiem dobra X i odwrotnie - efekt substytucji - zastępowania jednego dobra innym.

Mapa obojętności - preferencji konsumenta

Cechy krzywych preferencji:

1. krzywych jest nieskończenie wiele

2. są wypukłe względem początku układu

3. mają nachylenie ujemne

4. krzywe te nie mogą się przecinać ani stykać

Ograniczenia budżetowe: jest to całkowity dochód jaki posiada konsument, i którego nie może przekroczyć przy dokonywaniu zakupów, co oznacza, że wydać można tyle pieniędzy ile się ich posiada.

Ścieżka cen - jest to prosta pokazująca wszystkie kombinacje ilości dwóch dóbr, które mogą być zakupione za cały dochód.

DOCHODY KONSUMENTA

Każdy dochód konsumenta jest ograniczony i powoduje konieczność dostosowania wydatków do poziomu tego dochodu. O wielkości i zakresie wydatków w granicach posiadanego dochodu w dużej mierze decydują cechy produktów.

Rozróżnia się dochód:

- nominalny - czyli taki, który rzeczywiście ma każdy konsument,

• realny - taki, który wyznacza poziom wydatków z uwzględnieniem aktualnych cen (na dobra podstawowe)

Dochody konsumenta:

• płacowe - wynagrodzenie za pracę

• pozapłacowe :

• regularne - np. z tytułu dzierżawy, oprocentowania lokat, dochód z zainwestowania w akcje

• nieregularne - np. z tytułu spadku, darowizny, wygranej w totolotka

Budżet konsumenta:

• wpływy

• płacowe

• pozapłacowe

• wydatki:

• czynnik ekonomiczny - na realizację potrzeb konsumenta, zależą od dochodów

• czynnik pozaekonomiczny :

• czynniki obiektywne - związane z kulturą, religią, obyczajowością, od płci w gospodarstwie domowym, wiekiem, wykształceniem, wykonywanym zawodem

• czynniki subiektywne - związane z chęcią realizowania naszej konsumpcji, chęć realizowania oszczędności, skąpstwo, chęć tworzenia rezerw

LINIA BUDŻETOWA

Równowaga konsumenta reprezentowana jest przez punkt styczności krzywej obojętności ze ścieżką cen.

Punkt ten przedstawia optymalną, najkorzystniejszą lub najlepszą kombinację dóbr osiągalną dla producenta.

Jeżeli dochód rośnie to linia budżetu przesunie się w górę, konsument jest w stanie nabyć więcej dóbr - ekspansja dochodowa.

Ekspansja cenowa- dochód jest taki sam, a ceny się zmieniają.

ERNST ENGEL- statystyk angielski, zauważył zależność między zmianą dochodów konsumenta, a konsumpcją dóbr niższego rzędu, wyższego rzędu, i dóbr normalnych.

I PRAWO ENGLA - w miarę wzrostu dochodów spada konsumpcja dóbr podrzędnych, a rośnie konsumpcja dóbr luksusowych - wyższego rzędu, a dobro normalne konsument konsumuje na tym samym poziomie.

Dobro podrzędne - najemy się najtańszymi rzeczami, można się wyspać na zwykłym łóżku.

Dobra normalne - chleb, ziemniaki, mleko, energia elektryczna, woda

Dobra luksusowe - homary, kawior itd.

II PRAWO ENGLA - w miarę wzrostu dochodów zmieniają się relacje między konsumpcją a oszczędnościami, im wyższe dochody, tym procentowo, bardziej przyrastają oszczędności.

KRZYWA ENGLA

PRODUCENT

Przedsiębiorstwo - wyodrębniona pod względem organizacyjnym, prawnym i ekonomicznym, samodzielnie działająca jednostka podejmująca ryzyko - dla zrealizowania własnych celów.

Podmiotem - nazywamy określoną formę organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.

Mianem podmiotu gospodarczego możemy określić każdego aktywnego uczestnika procesu gospodarczego.

W roli podmiotów gospodarczych występują gospodarstwa domowe pełniące funkcje zarówno konsumpcyjne jak i produkcyjne.

Przedsiębiorstwo działa w sferze wytwarzania wartości czyli w sferze produkcji i wymiany.

Przedsiębiorstwo - podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową dla zrealizowania określonych celów.

Ważnym podmiotem gospodarczym jest państwo. Jego rola w porównaniu z innymi podmiotami współcześnie jest bardzo zróżnicowana - od nieznacznej w jednych krajach do wręcz dominującej w innych krajach ( Chiny, Korea Płn.)

Zakład produkcyjny - to nie przedsiębiorstwo, nie realizuje własnych celów, jest tylko zakładem wykonawczym.

Przedsiębiorstwa :

• małe - do 50 osób

• średnie - od 50 do 250 osób

• wielkie - powyżej 250 osób.

Wszystkie przedsiębiorstwa mają do zrealizowania cele:

• cele wewnętrzne - wynikają z interesu wewnętrznego firmy

• cele zewnętrzne - ustalone przez władze centralne lub terenowe - interesy ogólnospołeczne i ogólnogospodarcze kraju

Cele wewnętrzne:

• zysk - dodatnia różnica uzyskana między nakładami, a efektami działalności gospodarczej.

Duże przedsiębiorstwa - wielonarodowe - to firmy, które mogą sobie pozwolić na to, aby osiągnąć zysk długoterminowo, mogą sobie pozwolić nawet na kilkuletnie straty.

Monopolistyczna dyferencja cen - dyskryminacja

1. zróżnicowanie monopolowe cen - na polskim rynku widzimy dyferencję przestrzenną - działanie po kosztach wytwarzania lub nawet poniżej kosztów wytwarzania, jest to niedozwolone - DUMPING - nieuczciwa konkurencja - zmierza w kierunku tego, aby zniszczyć drobnych konkurentów, dąży do monopolizacji rynku.

2. zróżnicowanie czasowe - ceny przedsezonowe, posezonowe (tańsze niż w sezonie), sezonowe.

3. zróżnicowanie kwantytatywne - cechy towarów zależą od ilości nabywanej partii - hurtem taniej.

4. zróżnicowanie kwalitatywne - zależy od przeznaczenia nabywanego dobra - inna cena towaru do bezpośredniej konsumpcji, a inna do dalszej produkcji.

5. zróżnicowanie personalne - rynek dzieli się na różne segmenty, inna cena dla każdego segmentu, inna dla różnych odbiorców.

Zysk jako cel wewnętrzny jest różnie realizowany.

• Płynność - zdolność do wywiązywania się ze zobowiązań, wypłacalność.

Płynność dzielimy na stopnie:

1. pełna wypłacalność - gotówka w kasie lub na rachunku bankowym AVISTA (na każde żądanie)

2. gdy jest kapitał w przedsiębiorstwie, ale został ulokowany (np. zakupione akcje, obligacje, lokaty)

3. jest majątek w przedsiębiorstwie, ale w zapasach magazynowych ( z każdym dniem jest trudniej pozbyć się zapasów), nieruchomość, ziemia, maszyny, urządzenia.

4. działalność na krechę, wie że się ze zobowiązań nie wywiąże

• Utrzymanie wielkości obrotu - sprzedaż to małe zyski, duży obrót to

mały zysk, duże firmy o znanej marce ustalają wyższe ceny. Zwiększenie obrotu, dla wyeliminowania konkurencji.

• Przetrwanie - ważne w okresie wojen, kryzysów, restrukturyzacji

gospodarczych.

Cele zewnętrzne:

• Bezpieczeństwo na rynku pracy - producent nie jest zainteresowany równowagą na rynku pracy, a z punktu widzenia makroekonomii ważne jest, żeby była ta równowaga - przepisy prawne.

• Zachowanie równowagi na rynku cen - gdy cena idzie w górę - inflacja ( spadek siły nabywczej jednostki pieniężnej); deflacja - ceny spadają - złotówka staje się coraz mocniejsza. Na dłuższą metę deflacja nie jest dobra, bo ceny są coraz niższe, a producentom nie opłaca się produkować. Najlepsza jest równowaga.

• Ochrona środowiska - producent produkuje antydobra - zatruwa środowisko, przedsiębiorca musi dbać o otoczenie. Państwo różnymi środkami prawnymi wymusza poprawę środowiska naturalnego. Jeden cel zewnętrzny koliduje z innym celem - ochrona środowiska (zamykanie starych zakładów, najbardziej trujących) - bezrobocie.

• Wprowadzenie nowoczesnych technologii wytwarzania

• Lansowanie postępu naukowo - technicznego

• Promocja regionu - szansa na wzrost gospodarczy, walka z bezrobociem, sponsoring.

Cele zewnętrzne są z reguły rozbieżne z wewnętrznymi.

Funkcje działalności gospodarczej: mają za zadanie wytworzyć towar użyteczny

1. Obserwacja i badanie rynku - wiedza z danej dziedziny, sprawdzenie rynku - znalezienie niszy gospodarczej, rozpoznanie rynku - uwarunkowania ekonomiczne, obyczajowe, religijne, kulturowe. Najlepszymi obserwatorami rynku są Japończycy - opanowują różnorodne rynki, ale sami nie wpuszczają innych krajów na własny rynek.

2. Wytwarzanie porządanego produktu - można działać w sferze produkcji, dystrybucji i usług.

3. Właściwe zaopatrzenie przedsiębiorstwa - logistyka -(aby móc realizować swoje zyski, przy jak najmniejszym nakładzie i w jak najkrótszym czasie - najlepiej z pominięciem magazynu)

4. nowoczesne magazyny dla produktów gotowych - nadprodukcja towarów

5. Działalność marketingowa - zbyt, sprzedaż, najlepiej rozpocząć jej analizowanie od samego początku - „4P” - produkt, cena, dystrybucja, promocja.

6. Organizacja i zarządzanie - zorganizowanie procesu produkcji przy minimalnych nakładach mieć jak najlepsze zyski.

Ruch okrężny kapitału: W przedsiębiorstwach kapitał występuje w trzech fazach:

1. faza cyrkulacji

2. faza produkcji

3. faza cyrkulacji - zwana inaczej fazą zbytu.

Kapitał towarowy zmienia się w kapitał produkcyjny, gdzie przy wykorzystaniu siły roboczej, kapitału (maszyn i urządzeń) i przy wykorzystaniu surowców (ziemia) tworzy się inny produkt stający się towarem i za ten towar musimy odzyskać włożony kapitał początkowy i zysk.

T - P P - T

II faza - tu mogą wystąpić przestoje w produkcji

Locaut - strajk producenta - jak jest strajk - to producent chce wszystkich zwolnić i ludzie na drugi dzień idą do pracy, a mądry producent przyjmuje tych pracowników z powrotem - chodzi o to aby nie było nadmiernej zmiany kadr - nie opłaca się producentowi uczyć większości pracowników od podstaw, bo jest to bardzo kosztowne.

Fluktuacja kadr - wskaźnik zwolnień pracowników.

Największy przestój można zauważyć po stronie zbytu - i tu bardzo ważna jest rola marketingu.

Kapitał:

• majątek obrotowy

• majątek trwały - nie zużywa się w cyklu produkcyjnym, ale zużywa się tylko częściowo, zużywa się sukcesywnie w wielu okresach, poniesiony koszt producent odpisuje sobie jako koszt amortyzacyjny.

Koszt amortyzacyjny - częściowe zużycie wartości środka trwałego liczone od początku wartości tego środka trwałego lub od zaktualizowanej wartości tego środka w zależności od czasu aktualizacji.

Ważne jest aby skompilować zużycie fizyczne (zniszczenie) ze zużyciem moralnym - technicznym (maszyna jest jeszcze dobra ale są lepsze, wydajniejsze).

WYKŁAD 6 09.01.2005r.

Koszty produkcji - ogół nakładów czynników wytwórczych (najczęściej w wyrażeniu wartościowym) poniesionych przez przedsiębiorstwo na wytworzenie określonej wielkości produkcji.

Koszty księgowe - to zarejestrowane w księgach rachunkowych przedsiębiorstwa, jego wydatki na wytworzenie określonych rozmiarów produkcji. Obejmują one wyłącznie wydatki ujawnione tzn. znajdujące swoje odzwierciedlenie w zapisach księgowych.

Koszty ekonomiczne - są sumą kosztów księgowych i kosztów alternatywnych czynników wytwórczych wykorzystywanych w działalności gospodarczej.

Koszty alternatywne - czynników wytwórczych są równoważne przychodom, jakie mógłby uzyskać ich właściciel z alokacji tych czynników w inne przedsięwzięcie, najkorzystniejsze spośród pozostałych dostępnych dla niego.

W przypadku kapitału ich rozmiary najczęściej określane są przez wysokość odsetek, jakie otrzymałby jego właściciel z lokaty bankowej.

Analiza w okresie krótkim - w takim przedziale czasu, w którym rozmiary przedsiębiorstw uznaje się za stałe. Firma nie ma możliwości swobodnego kształtowania w procesie produkcji nakładów wszystkich czynników produkcji, przez co nie może realizować nowych projektów inwestycyjnych. Ponadto dysponuje określoną niezmienną techniką wytwarzania.

Okres długi - to czas niezbędny dla pełnego dostosowania się przedsiębiorstwa do zmieniających się warunków rynkowych. W okresie tym firma może zmieniać nakłady wszystkich czynników produkcji, zastosować nową technikę wytwarzania, czy inwestować.

Koszt całkowity - w sensie ekonomicznym, to suma kosztów stałych i zmiennych tzn. jest sumą całkowitych wydatków, jakie poniosło przedsiębiorstwo w związku z wytworzoną produkcją.

KC=KS + KZ

Dla wielkości produkcji równej 0 ten koszt ma pewną wartość.

Gdy produkcja jest równa 0, koszt całkowity jest równy KS.

⇒ Q = 0 ⇒ KC = KS

KS - koszt stały to wszystkie wydatki, które są związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa, ale nie zależą od wielkości wytwarzanej produkcji.

Do kosztów stałych zaliczamy np.:

• amortyzację majątku trwałego

• koszty utrzymania administracji

• koszty ogrzewania

• odsetki bankowe

Koszty stałe występują wyłącznie w okresie krótkim

KS

KS

Q

KZ- koszt zmienny to koszt, którego wysokość zmienia się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji, a więc ze zmianą wielkości nakładów zmiennych czynników produkcji.

Zaliczamy tu m.in.: koszt zużytych surowców, materiałów, czy wynagrodzenia pracowników bezpośrednio produkcyjnych.

Koszt zmienny będzie kształtował dynamikę zmian kosztu całkowitego.

KP - koszt przeciętny całkowity to koszty wytworzenia jednostki produktu, który powstaje w wyniku podzielenia kosztu całkowitego przez rozmiary produkcji całkowitej

Przy niewielkiej ilości produkcji koszty będą wysokie, gdy wzrasta produkcja, koszty się obniżają.

Przy znacznym przekroczeniu pewnego minimum produkcji, koszty znowu zaczną rosnąć, gdyż będziemy musieli poczynić zmiany organizacyjne itd.

KZ - koszt marginalny - krańcowy - oznacza zmianę kosztu całkowitego wywołaną wytworzeniem kolejnej jednostki produktu. Koszt marginalny będziemy liczyć jako zmianę kosztu całkowitego do zmiany wielkości produkcji o jednostkę.

PRZYCHODY - UTARGI

Przychody przeciwstawiamy kosztom

Przychód (utarg) całkowity - PC - łączny przychód (wpływ pieniężny) przedsiębiorstwa ze sprzedaży określonej ilości produktu. Stanowi go iloczyn ceny i sprzedanej ilości produktu. Utarg całkowity równy jest wydatkom konsumentów poniesionym na nabycie produktu.

PC=C*Q

C - cena

Jakie Q zagwarantuje odpowiednią wielkość produktu (maksymalny zysk)?

Odpowiedź - w punkcie gdzie różnica pomiędzy KC a PC jest największa

Przychód (utarg) przeciętny - PP (UP) - przychód przypadający na jednostkę sprzedanego produktu, gdy na rynku nie występuje dyskryminacja cenowa, wówczas jest on równy cenie produktu.

C- cena

1. C-KP=Z

Z- zysk jednostkowy

KP+Z=C → cena jaką będzie żądać przedsiębiorstwo za produkt na rynku.

Przychód (utarg) marginalny _ PM (krańcowy)

Zmiana utargu całkowitego wywołana zwiększeniem sprzedaży produktu o dodatkową jednostkę.

Tylko w warunkach konkurencji doskonałej jest on równy cenie produktu.

Odległość pomiędzy krzywą utargu, a krzywą popytu wzrasta, gdyż krzywa popytu ma różną elastyczność na każdym odcinku.

Struktura rynku - to model zachowań nabywców i sprzedawców charakterystyczny dla danego typu rynku. W zależności od stopnia intensywności konkurencji panującej na rynku wyróżnia się następujące struktury rynku:

• od strony podaży (sprzedającego): konkurencję doskonałą, konkurencję monopolistyczną i oligopol absolutny (inaczej monopol pełny lub doskonały)

• od strony popytu (nabywców): konkurencję doskonałą, konkurencję monopsonową, oligopson i monopson.

Monopson - jeden kupujący i on narzuca jaka ma być sytuacja na rynku.

Oligopson - wielu dostawców, a jeden odbiorca, który reguluje rynek.

Cenodawca - cenotwórca - to producent lub konsument mający na tyle duży udział w rynku, że jego decyzje kształtujące podaż danego produktu lub popyt na niego mają wpływ na poziom ceny rynkowej produktu.

Cenobiorca- to producent lub konsument mający tak mały (wręcz znikomy) udział w rynku, że jego decyzje co do podaży danego produktu lub popytu na niego są w stanie wpłynąć na poziom ceny rynkowej produktu.

Konkurencja doskonała - to model rynku, na którym występuje wielu nabywców i sprzedawców danego produktu, z których żaden nie ma wpływu na poziom jego ceny rynkowej (wszyscy na rynku należą do kategorii cenobiorców), w związku z tym cena kształtuje się na rynku jako wypadkowa żywiołowej gry popytu i podaży.

A₁ - poziom produkcji dla którego przedsiębiorstwo osiąga największy zysk, poziom równowagi przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego

0A - wielkość produkcji - wyznacza nam tzw.ekonomiczne optimum, tzn. wyznacza najkorzystniejszą dla przedsiębiorstwa wielkość produkcji.

Ekonomiczne optimum produkcji

Optymalne z ekonomicznego punktu widzenia rozmiary produkcji w przedsiębiorstwie, tj takie, przy których przedsiębiorstwo maksymalizuje osiągalny zysk ekonomiczny lub minimalizuje ponoszoną stratę. Zachodzi ono wówczas, gdy utarg (przychód) krańcowy ze sprzedaży produktu zrównuje się z kosztem krańcowym jego wytworzenia. Gdy przedsiębiorstwo kształtuje rozmiary produkcji na poziomie odpowiadającym punktowi optimum ekonomicznego, mówimy, że znajduje się ono w stanie równowagi..

Zysk księgowy - określa go różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży produktu, a wykazanymi w księgach rachunkowych przedsiębiorstwa kosztami ich uzyskania.

Zysk ekonomiczny - nadzwyczajny - stanowi go różnica między utargiem całkowitym, a kosztami ekonomicznymi, obejmującymi koszty księgowe oraz koszt alternatywny czynników wytwórczych.

Zysk normalny - (zerowy zysk ekonomiczny) osiągany jest przez przedsiębiorstwo wówczas, gdy przychody ze sprzedaży produktu pokrywają jedynie koszty ekonomiczne poniesione na ich uzyskanie. Równy on jest kosztom alternatywnym środków produkcji zaangażowanym w działalność gospodarczą przedsiębiorstwa.

Techniczne optimum produkcji - przypada dla takich rozmiarów produkcji, przy których przeciętny koszt całkowity ich wytworzenia jest najniższy. Graficznie wyraża je punkt, w którym funkcja kosztów krańcowych przecina funkcję przeciętnych kosztów całkowitych w jej minimum.

UM

KM

KPC

A₁

A Q

Monopol pełny - jest to sytuacja na rynku, w której mamy do czynienia z podmiotem (czy to kupujący, czy sprzedający), w którym to, jedno przedsiębiorstwo kształtuje cenę na rynku. Podaż gałęzi i przedsiębiorstwa to, to samo.

Przedsiębiorstwo będzie w takiej sytuacji napotykać krzywą o nachyleniu ujemnym.

KM

UM

KM KP

C

KP

C-KP -zysk przedsięb. popyt

Wyznacza próg rentowno-

ści przedsiębiorstwa

qmax Q

UM

Ekonomiczne

optimum

przyrost zysku na skutek wzrostu sprzedaży

Z=(C-KP)*q_max zysk monopolowy jaki osiąga przedsiębiorstwo

W warunkach monopolu brak niezależnej krzywej podaży od popytu, ponieważ przedsiębiorstwo, aby określić ilość jaką będzie skłonne zaoferować na rynku każdorazowo musi badać popyt.

5

4

3

2

1

P

Krzywa popytu

D- demand - popyt

P - cena

Q - wielkość

Q

Krzywa popytu ma nachylenie ujemne - zgodnie z prawem popytu

D'

D

D”

Krzywa podaży

P

S'

S”

S

S - supply - podaż

P - cena

Q - wielkość

Q

Przesunięcie ceny podaży w kierunku wzrostu, albo spadek podaży

S - podaż

D - popyt

E - wielkość transakcji w równowadze przy danej cenie

W praktyce gospodarczej taka równowaga jest bardzo trudna do osiągnięcia

Cena równowagi rynkowej kształtowana jest w miejscu przecięcia krzywej popytu z krzywą podaży

niedobór

równowaga

nadwyżka

D

S

Q_e

C

Cena

Podaż

Model pajęczyny

Popyt

Q

Tak chcielibyśmy, aby było

QP

Cena P

Podaż S

Ale z reguły jest tak i jest to niekorzystna sytuacja dla rynku

P₃ P₁ P₂ P₄

EE

Popyt D

Q

P

Powyższe dwa wykresy ukazują wybuchowe wahania ceny i wielkości w zakresie produkcji

Q

P

S

Q

D

P

S - podaż

D - popyt

S

P_E1

D

E₁

P_E

E

Q - wielkość transakcji

P - cena

P_e- cena równowagi

Q_e - wielkość równowagi

D₁

D

Q_E

Q_E1

Q

P

S - podaż

D - popyt

S

P_E

D

E

P_E1

E₁

Q - wielkość transakcji

P - cena

P_e- cena równowagi

Q_e - wielkość równowagi

D

D₁

Q_E1

Q_E

Q

P

S - podaż

D - popyt

S

S₁

P_E

S

E

P_E1

E₁

Q - wielkość transakcji

P - cena

P_e- cena równowagi

Q_e - wielkość równowagi

D

Q_E

Q_E1

Q

P

S - podaż

D - popyt

S₁

S

P_E1

S

E₁

P_E

E

Q - wielkość transakcji

P - cena

P_e- cena równowagi

Q_e - wielkość równowagi

D

Q_E1

Q_E

Q

P

S - podaż

D - popyt

S

S₁

E

S D

P_E

E₁

P_E1

D₁

Q - wielkość transakcji

P - cena

P_e- cena równowagi

Q_e - wielkość równowagi

D

Q_E1

Q_E

Q

P

S - podaż

D - popyt

S₁

S

E₁

S D

P_E

E

P_E1

Q - wielkość transakcji

P - cena

P_e- cena równowagi

Q_e - wielkość równowagi

D

D₁

Q_E

Q_E1

Q

P

S - podaż

D - popyt

S₁

E₁

S

P_E1

S D

E

P_E

D₁

Q - wielkość transakcji

P - cena

P_e- cena równowagi

Q_e - wielkość równowagi

D

Q_E

Q

Q_E1

P

S - podaż

D - popyt

S

E

S₁

P_E

S D

E₁

P_E1

D

Q - wielkość transakcji

P - cena

P_e- cena równowagi

Q_e - wielkość równowagi

D₁

Q_E

Q

Q_E1

Użyteczność całkowita

Użyteczność krańcowa

Np. zjem jeden pączek - satysfakcja największa, przy kolejnych pączkach coraz mniejsze zadowolenie, aż dochodzi do niezadowolenia - przesyt

(+ ) przyrosty zadowolenia

(-) przyrosty niezadowolenia

Użyteczność krańcowa

Zadowolenie maksymalne

Stan niezadowolenia

Dobro Y

Dobro X

Im wyżej jest położona krzywa obojętności, tym wyższe jest spożycie obu dóbr. Punkt E reprezentuje wyższy poziom spożycia zarówno warzyw jak i mięsa.

warzywa

mięso

B

E

F

Ta linia jest bardzo ważna, gdyż pokazuje nam najbardziej efektywne możliwości wykorzystania swojego dochodu dla konsumpcji, pokazuje również możliwe, ale nie efektywne rozwiązania od nierealnych.

Ilość dobra X

Ilość dobra Y

Rozwią- zania nieefekty- wne

Rozwiązania nierealne

Dobro X

Dobro Y

Rozwiązania są nieefektywne, bo nie jest wykorzystany cały dochód

Krzywa obojętności i linia budżetowa

E

Pkt E - pkt równowagi konsumenta, który pokazuje najbardziej efektywne wykorzystanie budżetu. Punkt styczności pomiędzy linią budżetu, a linią obojętności to równowaga konsumenta

Krzywa Engla wskazuje, że przy niskich dochodach elastyczność popytu na artykuły żywnościowe jest wysoka.

B

C

A

C

B

A

dochód

Wydatki na żywność

Po osiągnięciu pewnego pułapu dochodów wydatki na żywność nadal wzrastają, ale w stopniu mniej niż proporcjonalnym w stosunku do przyrostu poziomu dochodów.

Osiągając dochód odpowiadający poziomowi wydatków w punkcie C gospodarstwo domowe w pełni zaspokaja swoje potrzeby związane z konsumpcją artykułów żywnościowych.

Siła robocza

kapitał

ziemia

Q -produkcja

KC

Dla produkcji równej 0, ten koszt ma pewną wartość, produkcja wzrasta, a koszty są na tym samym poziomie.

KC

KZ

Q

KC

KZ

KP

Krzywa malejąco - rosnąca

Q

KM

Q

Q - ilość sprzedanych produktów

Zysk

Obszar zysku

W warunkach konkurencji doskonałej

PC

KC

PC

KC

Q

PM

Krzywa utargu nachylona ujemnie

Krzywa popytu

PM

Dalszy przyrost zysku

Koszty są większe od utargu -strata

KM

Q

Przychody pokrywają koszty

A

A₁

PM=C=PP

B - optimum techniczne

---