Ewelina Zaleszczyk i Agata Kyć

Ochrona środowiska III Rok

Formacje ekologiczne hydrobiontów

Lubin 2010r

Spis treści

1. Ogólna charakterystyka ................................................ str. 3

2. Psammon ….................................................................. str. 3

3. Plankton ….................................................................... str. 3

3.1 Fitoplankton …....................................................... str. 4

3.2 Zooplankton …....................................................... str. 4

3.3 Bakterioplankton …................................................ str. 5

4. Nekton …....................................................................... str. 5

5. Neuston …..................................................................... str. 6

6. Pleuston …..................................................................... str. 6

7. Bentos …....................................................................... str. 6

7.1 Rhizobentos ............................................................. str. 7

7.2 Haptobentos ............................................................. str. 7

7.2a Peryfiton …...................................................... str. 7

7.2b Pekton …......................................................... str. 8

8.3 Herpobentos ............................................................. str. 8

8.4 Nektobentos …......................................................... str. 8

8. Bibligrafia....................................................................... str. 9

1. Ogólna charakterystyka

Hydrobionty według małej encyklopedii PWN są to „organizmy zwierzęce lub roślinne (hydrofity), których środowiskiem bytowania i rozwoju jest woda, wykazują liczne przystosowania do życia w wodzie np. oddychają tlenem rozpuszczonym w niej, niektóre znoszą duże ciśnienia hydrostatyczne (organizmy głębinowe) czy wysokie stężenie soli (halobionty)”. Są to również takie organizmy, które sporadycznie i raczej przypadkowo mogą występować poza środowiskiem wodnym. Występowanie tych organizmów zależy od wielu czynników takich jak: dostępność światła, przezroczystość wody, dostępność tlenu, temperatura, głębokość, ale również od rodzaju samej wody (czy jest stojąca czy przepływająca, słodka lub słona). Organizmy te mają różną wielkość i przystosowania do życia w środowisku wodnym.

W wodach stojących np. jeziorze, znajduje się kilka stref o różnych wartościach ekologicznych, różnych zespołach roślinnych i zwierzęcych, które maja wpływ na funkcjonowanie całego ekosystemu jeziornego. Typowy zbiornik lenityczny (stojący) posiada następujące strefy ekologiczne:

a) eulitoral- jest to właściwa strefa brzegowa, znajduje się ona w obrębie litoralu i jest ona różnie definiowana przez hydrobiologów.

b) litoral- „przybrzeżna strefa w zbiornikach wodnych, prześwietlona promieniami słonecznymi, do dna w jeziorach osiąga głębokość 30m, w morzach do 200m; odznacza się obfitością i różnorodnością flory i fauny”

c) sublitoral- „strefa dna zbiornika wodnego granicząca z litoralem, poniżej granicy występowania roślinności. To strefa tuż poniżej litoralu, często w miejscu gdzie zaczyna się bardziej (niż w litoralu) gwałtowny spadek dna. Na tym stoku gromadzi się dużo szczątków pochodzenia litoralnego - trudniej rozkładalne części roślinności twardej, muszle mięczaków itp.”

d) ławica brzegowa

e) profundal- dolna strefa głębokich jezior bez światła, obejmuje dno i kontaktującą z nim warstwę wody. Na dno zbiornika opadają martwe szczątki materii ze strefy litoralnej, jak również materii allochtonicznej z pelagialu (strefa posiadająca światło, ale nie występuje tu dno).

W każdej z tych stref można znaleźć różne zespoły ekologiczne hydrobiontów, występowanie ich jest uzależnione od ciśnienia, temperatury, dostępności światła i wartości chemicznej wód. W dalszych rozdziałach zostaną te zespoły dokładnie omówione.

Rys.1 Strefy jeziora- występowanie hydrobiontów.

W wodach płynących takich jak rzeka, strumień czy potok można wyróżnić strefy w których występują różne zespoły hydrobiontów, takie jak:

• kryal - wysokogórskie, okresowe cieki, zasilane z lodowca lub pokrywy śniegu (eukryal - wody płynace po podowcu, metakryal - wypływające z lodowców, hypokryal)

• krenal strefę źródła z podziałem na eukrenal i hypokrenal

• rhitral strefę strumienia, potoku, z podziałem na odcinek górny epirhitral, środkowy metarhitral i odcinek dolny hypotrhitral,

• potamal strefę rzeki, z podziałem na odcinek górny epipotamal, środkowy metapotamal i ujściowy hypopotamal,

2. Psammon

Jest to grupa organizmów zamieszkujących wilgotny piasek przybrzeżny, środowiskiem ich życia jest woda znajdująca się pomiędzy ziarenkami piasku, silnie nasycone solami mineralnymi oraz związkami organicznymi. W jego skład wchodzą głównie bakterie, glony, pierwotniaki i wrotki, a także wirki, brzuchorzęski, nicienie, skąposzczety, niesporczaki i widłonogi. Można wyróżnić następujące kategorie psammonu:

• Hydropsammon- bytujący w miejscach stale zalanych wodą

• Hygropsammon - w miejscach zalewanych przez fale

• Eupsammon- na terenie podmokłym, co najwyżej opłukiwanym przez wodę (lecz o suchej powierzchni)

• Epipsammon - na powierzchni piasku

• Endopsammon- wewnątrz warstwy piasku.

3. Plankton

Nazwa plankton została wprowadzona do nauki w 1887r przez Hensena. Słowo to pochodzi od greckiego słowa planktos, które w dosłownym tłumaczeniu oznacza błąkający się. „Jest to zgrupowanie drobnych organizmów zasiedlających toń wodną, o ograniczonych możliwościach przeciwstawiania się silniejszym ruchom wody, tj. w zasadzie biernie przenoszonych przez te ruchy”. Mogą to być organizmy zarówno zwierzęce jak i roślinne, o różnych rozmiarach (np. pikoplankton i nanoplankton są niewielkie, natomiast „ciało” megaplanktonu jest podawane nawet w metrach). Jak wynika z definicji organizmy te albo nie mają wcale narządów ruchu, albo narządy te są na tyle słabe, że nie pozwalają na przeciwstawianie się silniejszym ruchom wody i uniemożliwiają poruszanie się pod prąd. Organizmy planktoniczne charakteryzuje znaczna przezroczystość ciała oraz ciężar właściwy zbliżony do ciężaru właściwego wody (około 1,05 g/ml). Są one przystosowane do unoszenia się w toni wodnej. Polega ono na zmniejszeniu masy ciała w stosunku do powierzchni przez wytworzenie różnego rodzaju wyrostków lub zmniejszenie ciężaru właściwego ciała. Wyrazem tego jest obecność lekkich delikatnych pancerzyków, brak ciężkich szkieletów i wytwarzanie różnego typu galaretek (niektóre wrotki) lub kropli tłuszczu (pierwotniaki i widłonogi). Niektóre organizmy posiadają wodniczki gazowe pełniące rolę hydrostatyczną. Pozwalają one również na pionowe przemieszczanie się w toni wodnej. Zazwyczaj organizmy planktonowe są pływakami nieaktywnymi, jednak wiele z nich może poprzemieszczać się za pomocą wici, rzęsek lub odnóży. Plankton można podzielić na różne grupy biorąc pod uwagę np. przynależności do części świata żywego, wielkość, typ zbiornika, cykl życiowy, limnoplankton (plankton wód słodkich) itd.

Podział planktonu:

a) ze względu na jakość (przynależność do części świata żywego):

- Fitoplankton - plankton roślinny,

- Zooplankton - plankton zwierzęcy.

- Bakterioplankton- bakterie planktonowe

- niektórzy autorzy wyróżniają również plankton wirusowy i grzybowy (Żmudziński 1997)

b) ze względu na ich wielkość:

- femtoplankton- 0,02-0,2µm (głównie wirusy)

- pikoplankton- 0,2-2µm (głównie wirusy)

- nanoplankton- 2-20µm (grzyby, drobniejsze glony i pierwotniaki)

- mikroplankton- 20-200µm (większe glony i pierwotniaki)

- mezoplankton- 0,2-20mm (kolonie glonów, zooplankton)

- makroplankton- 2-20cm (duże skorupiaki słodkowodne, zooplankton morski)

- megaplankton- 20-200cm (organizmy morskie)

c) ze względu na typ zbiornika:

- haliplankton - plankton mórz;

- hyphalmiroplankton - plankton słonawych ujść rzecznych lub mórz o słabym zasoleniu;

- salinoplankton - plankton śródlądowych wód słonych;

- limnoplankton - plankton wód słodkich.

d) limnoplankton (wód słodkich) :

- eulimnoplankton (z greckiego limne jezioro) - plankton jezior,

- heleoplankton (gr. helos - moczar, staw) -plankton stawów,

- potamoplankton (gr. potamos - rzeka) - plankton rzek,

- krenoplankton (gr. krene - źródło) - plankton źródeł,

- telmatoplankton (gr. telma - kałuża) - plankton kałuż i innych krótkotrwałych zbiorników.

e) ze względu na cykl życiowy:

- Euplankton - plankton właściwy = gatunki, które prawie cały cykl życiowy spędzają zawieszone w toni wodnej.

- Meroplankton - gatunki, które zasadniczy cykl swojego życia spędzają jako osiadłe, a jedynie w pewnym stadium są planktonowe.

- Tychoplankton - gatunki przypadkowe w planktonie, normalnie żyją na dnie lub jako przytwierdzone do innych.

1. Fitoplankton

Są to przede wszystkim fotoautotrofy, samożywne organizmy pozyskujące pożywienie na drodze fotosyntezy. Należą do nich glony: zielenice, okrzemki, złotowiciowce, eugleniny, kryptofity i bruzdnice. W ich skład wchodzą również sinice. Różnorodność gatunkowa w jeziorach jest bardzo duża wynosi ona średnio 150-200 gatunków, w większości stanowią tą liczbę okrzemki. W rzekach jest ich też bardzo duża liczba około 480gatunków z czego prawie połowę stanowią okrzemki.

Występowanie różnego rodzaju gatunków fitoplanktonowych jest zależne od wielu czynników, a przede wszystkim od rodzaju trofii. W stawach o dużym przeżyźnieniu i wysokiej temperaturze wody występują najczęściej sinice, natomiast w głębokich i ubogich jeziorach przeważają bruzdnice. W zbiornikach humusowych przeważają zielenice (desmidie).

Fitoplankton jest najważniejszą grupą organizmów, gdyż są one producentami, jednym z ogniw łańcucha pokarmowego. Jest on głównym producentem tlenu w eufotycznej strefie zbiornika. Stanowi on pokarm dla zooplanktonu, ma również udział w odwapnianiu wody. Jednakże nadmierna ilość fitoplanktonu pogarsza jakość wody, zwłaszcza w przypadku zakwitu sinic.

2. Zooplankton

Jest to plankton stworzony z organizmów zwierzęcych. W jego skład wchodzą pierwotniaki, wrotki, jamochłony, żebropławy, pierścienice, strzałki i stawonogi. Można tu znaleźć również stadia larwalne mięczaków i szkarłupni, jak również proste formy kręgowców oraz ikrę i stadia młodociane ryb. W wodach słodkowodnych występują heterotroficzne pierwotniaki, wrotki oraz skorupiaki.

Zooplankton z jednej strony odżywia się fitoplanktonem i bakterioplanktonem, regulując liczebność tych grup, z drugiej strony stanowi bazę pokarmową ryb planktonożernych. Pierwotniaki należące do tej grupy odżywiają się w sposób holozoiczny, polega to na pobieraniu pokarmu w postaci organicznej substancji stałej, nie rozpuszczonej w roztworze (fagocytozy). Zooplankton skorupkowy sam też jest pokarmem dla narybku i ryb dorosłych (sielawy, stynki, uklei). W ich rozwoju obecne jest kilka stadiów i duża intensywność namnażania spowodowana krótkim okresem rozwoju zarodkowego jaj i skróconym okresem rozwoju postembrionalnego. W ciągu roku może nastąpić kilka bardzo szybkich następstw pokoleń, mają również zdolność rozrodu partenogenetycznego.

Liczebność zooplanktonu bywa bardzo różna. W szybko płynących potokach nie występują, a w jeziorach ich liczba jest różna w zależność od trofii, np. w jeziorach oligotroficznych wynosi kilkaset osobników/dm^-3, a w eutroficznych 2500-3000 osobników/dm^-3.

„Im więcej jest w wodzie zooplanktonu, a zwłaszcza efektywnych filtratorów, tym mniej fitoplanktonu”. Sam też jest zjadany przez ryby- narybek. Manipulacja w łańcuchu pokarmowym, której celem jest osiągnięcie określonej efektywności nazywana jest biomanipulacją. Celem biomanipulacji jest ograniczanie skutków eutrofizacji, głownie zakwitów glonów odpowiedzialnych za przeźroczystość wody, poprzez sterowanie liczebnością oraz strukturą zespołów ryb.

3. Bakterioplankton

W skład tego zespołu organizmów wchodzą wszystkie rzędy z gromady Bacteria. Różni autorzy podają różne podziały bakterioplanktonu:

a)

• bakterie autotroficzne- chemosyntetyzujące

• bakterie autotroficzne- fotosyntetyzujące

• bakterie heterotroficzne- rozkładające materię organiczną

b)

• chemoorganotrofy (heterotrofy)

• chemolitotrofy (chemoautotrofy)

• fotoorganotrofy (np. Halobacterium sp.)

• fotolitotrofy (fotoautotrofy)

• atrofy (baktriofagi)

W wodach zanieczyszczonych odchodami zarówno ludzkimi jak i zwierzęcymi występują bakterie kałowe (Escherichia coli) oraz chorobotwórcze (Salmonella). Można tu spotkać różne formy morfologiczne bakterii: cylindryczne, kuliste, śrubowate oraz nitkowate.

Występowanie bakterioplanktonu jest bardzo różne. W rzekach ilość bakterii uzależniona jest od intensywności spływu wody z dorzecza. W jeziorach dobrze użyźnionych dominują nieprzetrwalnikujące pałeczki, natomiast w jeziorach dystroficznych mogą przeważać bakterie przetrwalnikujące. Bakterie występujące w jeziorach i morzach są zazwyczaj gramujemne. W wodach naturalnych przeważają bakterie heterotroficzne. Obecność siarkowodoru i odpowiednio dużego naświetlenia jest odpowiednie dla bakterii fotoautotroficznych, zaś bakterie chemoautotroficzne wolą warstwy głębsze.

4. Nekton

„Nekton - zespół organizmów pelagicznych zdolnych do aktywnego pływania o opływowych kształtach ciała, zdolnych do odbywania migracji poziomych i pionowych niezależnie od prądów morskich i innych sił hydrodynamicznych”. Są one zazwyczaj dużo większe od planktonu. W skład nektonu wchodzą ryby i niektóre skorupiaki, płazy, gady i ssaki,. W morzach oprócz skorupiaków, ryb itd., występują również głowonogi, delfiny, kaszaloty, walenie. Zespół ten tworzą jednak w większości ryby. O ilości i składzie ryb decydują przede wszystkim: warunki rozrodu i pokarm.

Pod względem tarliskowym możemy podzielić nekton na:

• ryby fitofilne- odbywają tarło w litoralu z roślinami (makrofitami) na których składają ikrę

• ryby litofilne- tarło odbywa się na dnie twardym, kamienistym lub żwirowo- kamienistym

• ryby psammofilne- tarło na dnie piaszczystym

• ryby pelagofilne- (dotyczy ryb morskich) ikra ma charakter planktonu, np. dorsz

• ryby ostrakofilne- składają ikrę do jamy oskrzelowej małży (np. różanka)

• ryby wędrowne- wędrówki w celu odbycia tarła w górę lub w dół rzeki, które można podzielić na:

a) potamodromiczne- wędrujące w czasie tarła w górę rzeki (np. certa)

b) anadromiczne- płynące na tarło z mórz do rzeki (np. jesiotr)

c) katadromiczne- płyną na tarło z rzek do mórz (np. węgorz)

Podział nektonu ze względu na pokarm:

• ryby wód otwartych (pelagiczne)

a) planktonożerne: np. sielawa, ukleja

b) drapieżne: np. sandacz, troć jeziorna, boleń

• ryby głębinowodenne: np. sieja, leszcz, certa, brzana

• ryby przybrzeżnodenne:

a) bentosowe: np. karp, krąp

b) drapieżne: np. węgorz, okoń

• ryby przybrzeżne:

a) roślinożerne: np. płoć, jaź, lin

b) drapieżne: np. szczupak, miętus

Ryby można również podzielić ze względu na stopień przywiązania do środowiska. Znajdują się tu: ryby jednośrodowiskowe, których życie jest związane z jednym środowiskiem ryby dwuśrodowiskowe, które odbywają odległe wędrówki rozrodczo- żerowe.

5. Neuston

Jest to zespół organizmów związanych z błonką powierzchniową wody, rozwija się głównie w niewielkich zbiornikach, należą do niego głównie bakterie, glony, pierwotniaki, wrotki, owady, czasami jaja niektórych zwierząt wodnych. Neuston przystosował się do trudnych warunków wytwarzając grubą ścianę komórkową lub ochronne domki.

Neuston można podzielić na:

- Epineuston- ponad błonką napięcia powierzchniowego;

- Hyponeuston- pod nią

Neuston jest pod względem biologicznego składu bardzo zróżnicowany. Do niego zalicza się:

• bakterie , np. siarkowe (Tiothrix) i żelaziste (Thiobacills ferroxidans);

• glony: przede wszystkim należące do gromady zielenic (Chlorophyta), złotowiciowców (Chrysophyta);

• wiele gatunków pierwotniaków (Protozoa)

• wrotki (Rotatoria),

• wodne pluskwiaki (Heteroptera),

• grzbieto-pławki (Notonecta),

• nartniki (Hydrometra)

• chrząszcze duże kałużnice (Hydrous)

• znacznie mniejsze krętaki (Gyrinus).

6. Pleuston

„Grupa większych, widocznych gołym okiem organizmów wykorzystujących błonkę powierzchniową wody (unoszące się na powierzchni wody lub tuż pod powierzchnią wody) w zacisznych, niewielkich zbiornikach i w zastoiskowych częściach rzek”. Pleuston składa się w szczególności z roślin, które częściowo (szczególnie pędy kwiatowe) wystają ponad wodę, zaś system korzeniowy zwisa swobodnie w wodzie. Mają zdolność pobierania tlenu atmosferycznego jak i również rozpuszczonego w wodzie. Dzięki zmniejszeniu masy właściwej ciała poprzez wykształcenie dużych przestworów powietrznych przystosowały się do utrzymywania się na powierzchni wody. Są one biernie przesuwane przez wiatr. Zbiorowiska pleustonu można spotkać w małych zacisznych zbiornikach, płytkich zatokach jeziornych, starorzeczach i dołach potorfowych.

Skład pleustonu:

1.

a) rośliny naczyniowe

• salwinia pływająca (Salvinia natans),

• pływający żabiściek (Hydrocharis morsus ranae)

• rzęsowate (Lemnaceae)

• glony nitkowate.

b) plechowce:

• Eugleniny,

• Dinofity,

• Chryzofity,

• Zielenice,

• Brunatnice,

• Krasnorosty

2.

a) rośliny pływające po powierzchni wody

• rzęsa drobna,

• wolffia bezkorzeniowa,

• żabiściek pływający,

b) rośliny podwodne:

• rogatek sztywny

• pływacz

• rzęsa trójrowkowa

7. Bentos

„Bentos to organizmy, które w swoim zasadniczym okresie rozwoju, jako formy dorosłe, żyją osadzone na dnie lub innym podłożu, lub są z dnem ściśle związane”. Bentos można podzielić na liczne podgrupy zależnie np. od jakości, wielkości czy typu środowisk. Organizmy te w różny sposób przystosowały się do warunków życia, np. mają stosunkowo duży ciężar ciała (niektóre dodatkowo obciążone muszlami). Częstym zjawiskiem wymagającym specjalnych przystosowań jest niedostatek tlenu nad powierzchnią osadu dennego lub też jego brak w samym osadzie. Organizmy chcąc uniknąć tego wysuwając koniec ciała ponad odtlenioną warstwę przydenną. Innym przystosowaniem jest zapadanie w okresie beztlenowym w stan anabiozy z wykorzystaniem glikogenu jako źródła energii. Niektóre organizmy bentosowe gromadzą tlen dzięki hemoglobinie.

Podział bentosu:

a) ze względu na tryb życia i stopień związania z podłożem:

- rhizobentos- o zakorzenione rośliny naczyniowe, a więc makrofity

- haptobentos- organizmy nie związane z dnem, wymagające jednak stałego podłoża (peryfiton i pekton)

- herpobentos - bentosu właściwego

- nektobentos- organizmy związane z dnem , mogą nawet przebywać na nim przysypane piaskiem

b) ze względu na jakość:

• fitobentos

• zoobentos

• bakteriobentos

c) ze względu na wielkość:

• makrobentos- o długości większej niż 0,7mm i nie przechodzące przez oczka sitek o wielkości 0,5x0,5mm

• meiobentos- o długości 0,1-0,7mm i przechodzące przez oczka sitek o wielkości 0,5x0,5mm

• mikrobentos- organizmy mniejsze od 0,1mm, są widoczne i rozpoznawalne tylko pod mikroskopem

d) ze względu na zasiedlane strefy:

• litoralowy

• sublitoralowy

• profundalowy

e) ze względu na typ środowiska:

• reobentos/ potamobentos- organizmy związane z dnem wód płynących

• limnobentos- organizmy związane z dnem jeziora

• heleobentos- organizmy związane z dnem stawów

7.1. rhizobentos

Tak jak wcześniej wspomnieliśmy to zakorzenione rośliny naczyniowe, tzw. makrofity. Rejon występowania to litoral, gdzie zachodzi fotosynteza. Rhizobentos wykształcony jest w zbiornikach jeziornych, zaś w rzekach zależy od intensywności przepływu wody. W morzu roślin naczyniowych jest niewiele. Roślinność ta wytworzyła szereg przystosowań: systemy kłączy i korzeni co utrudnia ich wyrywanie, wiotkie pędy nadające im elastyczność, duże przestwory międzykomórkowe w łodygach i liściach, gdzie jest powietrze. Zmagazynowane tam gazy są wykorzystywane w procesach życiowych, w fotosyntezie i oddychaniu. Ponadto nadają liściom lekkość i pływalność. Dzięki tym przestworom liście pływające grążeli i innych roślin nie toną.

Makrofity można podzielić na następujące formy życiowe:

1. amfifity- są to rośliny bytujące pomiędzy wodą a lądem, zimnolubne (trawy, turzyce, jaskry itp)

2. helofity- rośliny bagienne, zakorzenione w podłożu stale zalanym, natomiast części zielone i kwiaty są wynurzone (trzcina, pałka, sit, tatarak)

3. nimfeidy- rośliny o liściach pływających na powierzchni wody (lilie wodne, grążel)

4. elodeidy- roślinność całkowicie zanurzona pod powierzchnią wody (moczarka kanadyjska, wywłócznik i gatunki rdestnic, ramienice, mchy Fontinalis)

5. szuwary- strefa roślin przybrzeżnych, występujących w litoralu jezior i rzek, w węższym znaczeniu to zespół roślinny, w szerszym i częściej spotykanym oznacza formację ekologiczną roślin wodno-błotnych. (sity, burzyce, kosaciec żółty, strzałka wodna, tatarak)

6. oczerety- zbiorowisko wysokich roślin błotnych porastających brzegi wód oraz tereny bagienne, jest rodzajem szuwaru (trzcina, pałka wąskolistna i szerokolistna, manna mielec, oczeret jeziorny itp.)

Makrofity produkcją materię organiczną i kumulacją biogeny. Są one również siedliskiem dla peryfitonu. Rhizobentos ogranicza falowania, zapobiega erozji dennej i resuspensji osadów dennych. Jest on miejscem żerowania, tarła i składania ikry wielu gatunków ryb. Rola makrofitów w ochronie wód jest bardzo ważna ponieważ powstrzymuje ona degradację i zwiększają ich zdolność samooczyszczania się.

7.2. Haptobentos

Formację tę tworzą rośliny lub zwierzęta, które przylegają bądź przyczepiają się do podłoża. Podłożem tym mogą być: głazy, wraki statków, rośliny, zwierzęta, pale, umocnienia itd. W skład jego wchodzą: wiciowce roślinne, osiadłe okrzemki, gąbki, mszywioły, osiadłe pierwotniaki i wrotki, ale przede wszystkim glony nitkowe. Wielu badaczy określa ten zespół organizmów jest peryfiton. Można tu zaobserwować mikrocenozę z powiązaniami troficznymi np. producentami są tu glony, reducentami bakterie, a konsumentami larwy ochotek. Skład gatunkowy zbiorowisk peryfitonowych zależy od chemizmu wody, a nie jest związany z gatunkiem rośliny, czy zwierzęcia. Na powierzchni gładkiej, pokrytej śluzem tworzy się on trudniej niż na powierzchni chropowatej.

7.2a Peryfiton

„Peryfiton [gr.], zespół organizmów występujący na powierzchni: roślin (epifiton), kamieni (epiliton) lub ziaren piasku (epipsammon), a także na muszlach ślimaków i pancerzach skorupiaków w litoralu lub bentosie jeziora; organizmami peryfitonowymi mogą być bakterie, pierwotniaki lub glony, a także nicienie, wrotki, skąposzczety i larwy owadów”. Niektórzy zaliczają peryfiton do bentosu.

Podstawowym składnikiem peryfitonu są glony, a wśród nich najliczniejszą grupą są osiadłe okrzemki i nitkowate zielenice, niekiedy sinice. One to przyjmując formy wielopostaciowe kolonizują zajmując całą długość rzecznego środowiska. Glony osiadłe przy podłożu, będące narażonymi na uszkodzenie mechaniczne lub oderwanie, posiadają opływową postać czyli poduszeczkowatą: pokrywającą albo obejmującą podłoże (Eunotia, Rhodoplax schinzii, Diatoma, Cocconeis, Epithemia) lub odwrotnie; mają wiotkie, długie plechy które poddają się określonemu prądowi wody (Rhoicosphaenia, Achnantes). Po między zbiorowiskiem glonów występują inne organizmy należące do peryfitonu. Do nich należą: pierwotniaki, stułbie (Hydra vulgaris), gąbki (Spongilla lacustris), skąposzczety (Stylaria,Tubifex), wirki (Turbellaria), mszywioły (Plumatella), nicienie (Nematoda) i mięczaki (Planorbis vortex, Lymnaea stagnalis). Są to osiadłe zwierzęta albo poruszające się w środku zbiorowiska. Przykład peryfitonu to także mięczaki i glony zasiedlające elementy podwodne ruchomych zwierząt lub obiektów.

7.2b Pekton

„Jest to zbiorowisko drobnych organizmów dennych (mikrobentos), żyjących na powierzchni- dowolnego dna”. Zbiorowisko to powstaje w zacisznym miejscu w wyniku masowego rozmnażania się bakterii i niższych glonów (zwłaszcza sinic i okrzemek), wśród których rozwija się bogaty świat zwierzęcy.

7.3. Herpobentos

Obejmuje on organizmy zwierzęce żyjące na dnie lub w dnie zbiornika wodnego, które mogą się swobodnie po nim i w nim poruszać. Grupa ta jest bardzo różnorodna pod względem taksonomicznym, możemy tu znaleźć pierwotniaki jaki i również najbardziej uorganizowane bezkręgowce. Zespół ten można podzielić ze względu na wielkość:

• Makrobentos, wielkość powyżej 2 mm,

• Mezobentos (lub meiofauna), w zakresie wielkości 0,2 (0,1) - 2 mm,

• Mikrobentos poniżej 0,1 (0,2) mm.

Organizmy te posiadają ciężkie szkielety wapienne (chitynowe), występują one u małży, ślimaków, szkarłupni i skorupiaków. Inną formą zabezpieczenia się organizmów przed niebezpieczeństwem jest wnikanie w dno zbiornika. Formy życiowe u tych organizmów są różnorodne:

a) osiadłe:

• zagrzebujące się- wiele grup taksonomicznych, przede wszystkim małże, kraby i robaki

• budujące domki- typowym przykładem są larwy ochotkowatych (Chironomodae), ale do tej grupy należą też wieloszczety, obunogi

• drążące we dnie- np. niektóre małże (skałotocze), używają ostrego brzegu skorupy jako swoistego świdra; świdrak okrętowy, znany niszczyciel drewnianych okrętów, budowli i umocnień portowych, ma muszlę skręconą na kształt prawdziwego świdra

b) ruchome:

• poruszające się swobodnie po dnie- grupę tę tworzą przedstawiciele licznych grup zwierzęcych: jamochłonów, robaków, pierścienic, stawonogów, mięczaków, szkarłupni itp.

7.4. Nektobentos

„Są to organizmy związane z dnem, mogą nawet przebywać na nim przysypane piaskiem, jednakże cechą specyficzną dla nich jest możliwość swobodnego pływania, co prawda tylko tuż ponad dnem, ale dzięki temu mogą się łatwiej przemieszczać i zmieniać miejsce pobytu”. Do tej grupy należą larwy wodzieni (Chaoborus) oraz ryby płaskie, płazy itp.

Biocenozy peryfitonu struktura piętrowa

Pierwszą warstwę tworzą glony nitkowate chwytnikami przytwierdzone do podłoża.

Drugą również glony nitkowate, ale bez chwytników - oplatają one poprzednie.

Trzecie piętro to okrzemki, które osadzają się na poprzednich.

Czwarte to zwierzęta i glony nie przytwierdzone, przemieszczające się między poprzednimi piętrami.

8. BIBLIGRAFIA

• Kajak Z., Hydrobiologia-Limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001

• Red. naczelny Petrozolin- Skowrońska B., Mała Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

• Pliński M., Hydrobiologia ogólna, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1992

• strona internetowa www.pwn.pl/biologia/

---