Skrypt z psychologii rozwojowej/ 2007 /gr.A

U dzieci

przedszkolnych

i wczesnoszkolnych

„A przecież w nas płonie iskra, co zapalić może świat. Spalić ród pożarem geniuszu, nowe światło ludziom dać.”

J.Korczak

Dziecko to otwarte, kiełkujące dopiero życie. Czuje ono, postrzega i pyta o coś, co już po chwili uchodzi jego uwagi. Nie troszczy się o swoje chwilowe objawienia i jest zaskoczone, gdy po pewnym czasie dorośli odczytują mu z zapisków, co też takiego mówiło i o co pytało. Karl Theodor Jaspers

„Dziecko może nauczyć dorosłych trzech rzeczy: cieszyć się bez powodu, być ciągle czymś zajętym i domagać się ze wszystkich sił, tego czego się pragnie.”

P. Coelho

==== 1.Rozwój poznawczy u dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych =====

1. Jak postrzegam?

● Jako przedszkolak…

Orientacja przestrzenna

• Potrafię rozpoznawać wiele miejsc, przywoływać w wyobraźni przestrzenie znane i tworzyć nowe.

• Opisując znane pomieszczenia układam jedne przedmioty w relacji do innych /obiektywne kodowanie przestrzeni/. Egocentryzm przestrzeni jedynie w nieznanym otoczeniu.

• Potrafię opisać przestrzeń. Mam trudności w określeniu płaszczyzny: przód-tył, wewnątrz, zewnątrz.

Orientacja w czasie

• Czas ujmuję subiektywnie - stawiam siebie w centrum zdarzenia rozgrywającego się w teraźniejszości. /EGOCENTRYZM CZASOWY/

• Najwcześniej orientuję się w większych przedziałach czasu, na zasadzie przeciwieństw: dzień - noc, a potem: rano - popołudnie - wieczór - noc.

• Rozumiem różnicę między: wczoraj - dziś - jutro.

• Ujmuję już następstwa zdarzeń, oczekuję pewnych czynności w określonym czasie.

Percepcja wzrokowa

• Potrafię już rozpoznawać litery jako zbiory punktów.

• Pismo ujmuję całościowo, ale zaczynam różnicować litery. Trudności sprawiają mi te, które są do siebie podobne.

• Zaczynam kopiować figury geometryczne (koło, kwadrat, trójkąt).

• Lepiej rozróżniam barwy i odcienie.

• Mam trudności z dokładnym ujęciem wielkości i proporcji.

• Spostrzegam niedokładnie, powierzchownie, obrazami (synkretyzm).

Percepcja słuchowa

Wzrasta moja wrażliwość w zakresie:

• Słuchu muzycznego - rozpoznaję melodię, tonację, rytm.

• Słuchu fonematycznego - choć trochę trudności mam z analizą i syntezą fonemową słów.

● Jako uczeń…

Orientacja przestrzenna i czasowa

• Posiadam dobrą orientację w otoczeniu, sprawniej posługuję się określeniami przestrzeni.

• Opanowuję jednostki miary czasu, nabywam poczucie czasu wspólnego oraz umiejętność czasowego porządkowania zdarzeń.

Percepcja wzrokowa i słuchowa

Aby nauczyć się czytać i pisać - muszę posiadać:

• Umiejętność analizy i syntezy wzrokowej oraz słuchowej.

• Koordynację wzrokowo-ruchową.

Czytanie i pisanie rozwija te umiejętności

2. Jak myślę?

● Zanim skończę 7 lat…

Jestem w przedoperacyjnym stadium rozwoju inteligencji

Jakie cechy myślenia się z tym wiążą?

Myślę obrazami - statycznymi, dynamicznymi, mieszanymi

- Posługuję się symbolami - zdolność do myślenia o przedmiotach bez bezpośredniego kontaktu z nimi oraz zdolność do działań symbolicznych (rysunek, zabawa) to istotny przełom w moim rozwoju.

- Jeśli zapytasz mnie, co widzi ktoś siedzący po drugiej strony tej sali, opiszę ci wszystko z mojej perspektywy.

Wiem, że mam siostrę. Ale jeśli zapytasz, czy moja siostra ma siostrę - zaprzeczę.

- Wyjaśniając przyczyny różnych zdarzeń i zjawisk odnoszę je do własnego działania - „Słońce zachodzi, bo dziecko idzie spać.”

- wniosek: To EGOCENTRYZM - dziecięca niezdolność do ujmowania świata z punktu widzenia innego niż własny.

- Jeśli pokażesz mi dwie kulki z plasteliny - zauważę, że są takie same. Jednak, jeśli jedną z nich rozwałkujesz w „kiełbaskę”, to pomyślę, że jest w niej więcej plasteliny.

Nie potrafię jeszcze zrozumieć, że ilość plasteliny pozostaje taka sama, nawet jeśli zmieni się jej kształt

- Jeśli zobaczę dwa szerokie naczynia z wodą, pomyślę, że w obu jest tyle samo wody. Jeśli jednak przelejesz zawartość jednego z nich do naczynia wysokiego, lecz wąskiego, stwierdzę, że jest w nim więcej płynu, bo podniósł się jego poziom

- wniosek: To CENTRACJA - zwracanie uwagi na jedną tylko właściwość sytuacji i pomijanie innych, nawet najbardziej istotnych.

- Jeśli rozumiem proces dodawania i wiem, że 2 + 3 = 5, to nie rozumiem, że proces ten można odwrócić przez wykonanie odejmowania 5 - 3 = 2.

- To NIEODWRACALNOŚĆ - niezdolność do ujmowania czynności umysłowych jako możliwych do odwrócenia. Niezdolność do myślowego powrotu do punktu wyjścia rozumowania.

- Traktuję rzeczy jako żywe i wyposażone w intencje - „samochód się spieszy”.

To ANIMIZACJA

- Zwierzętom przypisuję przeżycia i myśli, których doświadczam - „miś boi się w nocy”.

To ANTROPOMORFIZACJA

- Myślę, że świat został zrobiony przez człowieka - „ludzie wykopali jeziora, zasadzili kamienie, z których urosły góry”.

To ARTYFICJALIZM

Czynności myślowe:

• Szeregowanie

(małe szeregi => szeregowanie empiryczne => szeregowanie systematyczne)

• Klasyfikowanie

(tworzenie zbiorów figuratywnych => klasyfikacja multiplikacyjna => klasyfikacja hierarchiczna)

• Kategoryzowanie

(na poziomie podstawowym, nadrzędnym, podrzędnym)

● Gdy skończę 7 lat…

Jestem w kolejnym stadium rozwoju inteligencji - operacje konkretne

Co się zmienia?

-Pojawiają się operacje konkretne - jako nowa postać czynności umysłowych, które charakteryzuje interioryzacja, integracja oraz odwracalność.

Operacje konkretne - bo na materiale konkretnym, nie abstrakcyjnym.

-Głównie dzięki zdolności do ODWRACALNEGO MYŚLENIA.

Zauważam już, że takie operacje jak: zmiana kształtu, objętości, położenia w przestrzeni itd. mogą zostać odwrócone

- Rozumiem już pojęcie stałości, niezmienności przedmiotu.

-Moje myślenie staje się mniej egocentryczne - potrafię widzieć przedmioty i zdarzenia z różnych punktów widzenia oraz integrować je w bardziej obiektywny i wielostronny obraz rzeczywistości.

To zdolność do DECENTRACJI POZNAWCZEJ

-Dzięki temu, że rozumiem pojęcie stałości liczby, długości, wagi, objętości, czasu i prędkości - mogę dokonywać operacji na pojęciach fizycznych i matematycznych.

-Zaczynam myśleć logicznie…

Dlatego mogę trafnie wyjaśniać wiele zjawisk, przewidywać następstwa zdarzeń.

Myślenie przyczynowo-skutkowe pojawia się dzięki:

• Zdolności do tworzenia sekwencji (słownych, ruchowych i myślowych).

• Zdolności tworzenia serii (porządkowania obiektów w rosnące lub malejące szeregi ze względu na określone kryterium).

• Doskonaleniu się rozumienia wzajemnych relacji między całością i jej częściami oraz w obrębie układu samych części.

-Fascynuje mnie rozpoznawanie reguł, kierowanie się nimi oraz wymyślanie własnych reguł.

Lubię gry i konkursy o wyraźnej strukturze i czytelnych regułach

3. Jak zapamiętuję?

● Jako przedszkolak…

- Mogę zapamiętać więcej - wzrasta pojemność mojej pamięci (6 lat = 6 cyfr).

- Uczę się sposobów zapamiętywania - powtarzanie, organizowanie. Pierwsze strategie pamięciowe.

- Zapamiętuję obrazami.

- Pamięć - głownie emocjonalna.

- Zaczynam myśleć o własnych procesach pamięciowych (metapamięć).

- Często błędnie oceniam swoje możliwości zapamiętywania.

● Jako uczeń…

- Moja pamięć jest w coraz większym stopniu logiczna.

- Zamiast dosłownego zapamiętania materiału - staram się zrozumieć jego treść.

- Stosuję (niesystematycznie, niespójnie) nowe strategie pamięciowe: wyliczanie i powtarzanie, semantyczne organizowanie, tworzenie wskazówek, opracowywanie, hierarchiczna kategoryzacja.

- Posiadam osobistą wiedzę na temat pamięci i zapamiętywania - używam jej w sposób zróżnicowany, zależnie od rodzaju zadania.

4. Co z moją uwagą?

● Jako przedszkolak…

Moja uwaga stopniowo przechodzi od mimowolnej do dowolnej, ale wciąż jest:

• Łatwo rozpraszana przez bodźce intensywne, atrakcyjne

• Nieprzerzutna

• Nietrwała

• Niepodzielna

● Jako uczeń…

Dzięki dojrzewaniu OUN i procesowi uczenia się - moja uwaga zaczyna być:

• Kontrolowana przez wewnętrzne reguły poznawcze

• Bardziej dowolna

• Trwała

• Podzielna

• Przerzutna

• Ukierunkowana na cel, zależna od celu.

5. Jak mówię?

● Jako przedszkolak…

- Moja mowa służy wyrażaniu myśli i komunikowaniu się z innymi.

- Często tworzę neologizmy i stosuję do nich zasady gramatyczne.

- Często używam rzeczowników i czasowników, rzadziej przymiotników i przysłówków.

- Lubię opowiadać - o codziennych zdarzeniach, konfliktach między ludźmi (kompetencja narracyjna).

● Jako uczeń…

- To co mówię, odzwierciedla wzrost zainteresowania działaniem, zwłaszcza w sytuacjach społecznych.

- Rozwój mowy służy rozwojowi relacji społecznych - zwłaszcza o charakterze współpracy.

- Komunikacja słowna staje się coraz bardziej złożona semantycznie, syntaktycznie i stylistycznie.

- Znam coraz więcej słów.

6.Moja wyobraźnia

- Swój „złoty wiek” przeżywa, gdy mam 4 - 5 lat. Widać to w moich rysunkach, zabawach, opowiadaniach. Często fantazjuję.

===== 2. Rozwój społeczny w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym ====

Mapa kategorii:

Zachowania o charakterze prospołecznym

i zachowania negatywne

Socjalizacja Odkrywanie i respektowanie norm

społecznych

Zabawy j jako narzędzie do odkrywania

ról społecznych

1. Relacje dziecka z rówieśnikami i z dorosłymi

1. Kierunki zmian w relacjach z innymi dziećmi

• Wiek przedszkolny

- Zabawa razem, tymi samymi zabawkami

ale nie wspólnie

- Preferencja towarzystwa rówieśników

- Naśladowanie zachowań rówieśników

- Początki dostosowania zachowań społecznych

do kontekstu społecznego (kompromis i

negocjacje)

- Pierwsze nietrwałe przyjaźnie

Wiek młodszy szkolny

Relacje z rodzeństwem

Związek opiekuńczy

Związek sporadyczny

Związek koleżeński

Związek rywali

Związek krytykujący

Relacje z rówieśnikami

- Pragnienie zdobycia pozycji w grupie

• Potrzeba przynależności do jakiejś grupy (formalnej i nieformalnej)

• Potrzeba życzliwości i uznania społecznego

- Pojawienie się kryterium doboru kolegi

Jaką rolę pełni grupa w rozwoju społecznym w wieku młodszym szkolnym?

• Grupa stanowi :

• wzór myślenia,

• wzór spostrzegania,

• wzór oceniania innych,

• wzór reagowania,

• wzór komunikowania się,

• Ważna jest dla dziecka akceptacja ze strony rówieśników (doznanie niepowodzeń

u dzieci prowadzi do przekonania, że są one niegodne akceptacji),

2. Relacje z dorosłymi

• Wiek przedszkolny

- Rozumienie przez dziecko poleceń adresowanych

do niego indywidualnie

- Wprowadzanie dziecka w sytuacje społeczne

- Autorytet rodzica jako osoby mającej wiedzę (ważne

w wieku pytań)

- Aprobata opiekuna jako silny bodziec motywujący

- Bliskość i bezpieczeństwo (pozytywne przywiązanie)

- Sprzyjające eksploracji otoczenia

- Pomoc w czynnościach samoobsługowych

Więzi w wieku przedszkolnym (Remo.H.Largo, Wiek dziecięcy, s.134)

obiekty przywiązania

Rodzice,

najważ-niejsze

obiekty

przywią-zania Dziecko

rówieśnicy

Wiek młodszy szkolny

• Nowy autorytet w postaci nauczyciela

• Duma i podziw wobec osoby rodzica i innych dorosłych

• Większa komunikatywność w kontaktach z dorosłymi

• Silna potrzeba wsparcia opiekuna w niepowodzeniach szkolnych

• Nie ma potrzeby rodziców ani innych opiekunów jako pośredników w kontaktach społecznych

Więzi w wieku szkolnym (Remo.H.Largo, Wiek dziecięcy, s.138)

obiekty przywiązania

Rodzice, najważ-niejsze

obiekty przywią-zania DZIECKO

rówieśnicy

2. Zachowania o charakterze prospołecznym i negatywnym

1. Zachowania prospołeczne

Wiek przedszkolny

- Nietrwałe przyjaźnie (np. dzielenie się zabawkami)

- Pomoc

- Współczucie

- Zdolność do reakcji na cudze emocje, ale nie pełnowymiarowa empatia

Wiek młodszy szkolny

Zdolność do dostosowania zachowania do kontekstu społecznego

- Współpraca w grupie

- Empatia

- Troska i szacunek wobec bliskich mu osób

- Tolerancja wobec odmienności (np. w szkołach integracyjnych)

- Wstyd w przypadku postępku nieakceptowanego społecznie

-Głębokie i trwałe przyjaźnie (np.. przypadek grupy dzieci podczas II wojny światowej opisanej przez Annę Freud)

Zachowania negatywne:

Wiek przedszkolny

• Agresja

• Manipulacja

• Zazdrość

• Szantaż emocjonalny

Wiek młodszy szkolny

• Agresja

• Okrucieństwo

• Zemsta

• Zawiść

Zachowanie	Chłopcy	Dziewczynki
Niegrzeczny wobec innych Atakuje fizycznie innych Wdaje się w bójki Niszczy własne rzeczy Niszczy cudze rzeczy Grozi innym pobiciem	21,8 18,1 30,9 10,7 10,6 13,1	9,6 4,4 9,8 2,1 4,4 4,0

Procent chłopców i dziewczynek w wieku od 4 do 11 lat ocenionych przez nauczycieli pod względem poszczególnych zachowań agresywnych

3. Zabawy

Wiek przedszkolny

- Pozwala poznać świat, stosunki społeczne, zaspokaja potrzebę aktywności i ekspresji i przygotowuje do różnych ról społecznych

- Zabawy tematyczne-naśladowanie dorosłych, uczenie się ról społecznych np. zabawa w policjantów i złodziei

- Zabawy konstrukcyjne- budowanie z dostępnych dziecku materiałów

- Zabawy ruchowe- wyrażają się w czynnościach lokomocyjnych

- Zabawy samotne, wspólnymi zabawkami ale nie razem

Wiek młodszy szkolny

Gry zabawowe z ustalonymi regułami

- Zabawy dydaktyczne z użyciem rekwizytów

- Współzawodnictwo, rywalizacja,

- Zespołowe działanie

- Silna motywacja sukcesem, nagrodą, pochwałą

- Praca w grupie dla osiągnięcia konkretnego celu

4. Poznawanie norm społecznych i ich respektowanie

• Odkrywanie norm i wrażliwość na standardy dorosłych

• Początki respektowania nakazów i zakazów

• „Badanie granic”

• Kształtowanie się stałych nawyków dziecka

Młodszy szkolny

Rozwój rozumowania moralnego:

Zmartwione i niezadowolone gdy ono samo lub członkowie zespołu nie wykonują swoich obowiązków Ma utrwaloną motywację do przysparzania dobra własnemu zespołowi, własnej rodzinie, np.. Pracy dla nich, troski i szacunki, obrony w potrzebie Nabyło typowe formy aktywności społecznej takie jak realizacja własnych celów poprzez działanie na rzecz grupy i jej dobra Posiada podstawową wiedzę społeczną o życiu i działalności, oraz hierarchicznej strukturze grup, jak np.. Klasa, samorząd, szkoła, rodzina Posiada ukształtowane przekonania i poglądy społeczno- moralne na sprawy bliskiego środowiska społecznego,np. Konieczność pracy dla wspólnego dobra, podział dóbr i przywilejów Uczucia społeczno-moralne, przyjemność i satysfakcja z pracy dla zespołu, przykrość

i oburzenie wobec łamania zasad

Hamuje emocje w obecności rówieśników

- wyrabianie pierwszych nawyków szkolnych

- silne emocjonalnie odbieranie nagany dla ogółu

- dostosowanie się do poleceń nowego autorytetu (wychowawcy)

- nabywanie wartości istotnych społecznie (patriotyzmu, życzliwości, podstaw ekologii )

======== 3. PORÓWNANIE ROZWOJU EMOCJONALNEGO W WIEKU ======= PRZEDSZKOLNYM I MŁODSZYM SZKOLNYM

1 . Emocje- wiek przedszkolny

• Emocje są bardzo wyraziste-dziecko nie umie maskować i tłumić swoich przeżyć.

• We wczesnej i średniej fazie uczucia cechuje afektywność i impulsywność.

• Emocje są silne, gwałtowne, a zarazem krótkotrwałe ujawniają się na zewnątrz.

• Labilność uczuciowa.

• Dziecko coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób.

• Zdobywa także zdolność regulowania ekspresji własnych emocji.

• Wyraźny wzrost zdolności i skłonności do mówienia o emocjach i refleksji nad nimi.

• Komentowanie i wyjaśnianie reakcji emocjonalnych innych osób.

• Właściwa ocena przyczyn podstawowych reakcji emocjonalnych. Jednak przejawia się skłonność zwracania uwagi raczej na czynniki zewnętrzne wywołujące emocje, niż na wewnętrzne.

• Nabywanie umiejętności pozwalających na manipulację zachowaniami o uczuciami innych osób poprzez wyrażanie własnych emocji.

• Pojawiają się uczucia złożone, takie jak: duma, wstyd, wina, zazdrość, zakłopotanie.

• Przekonanie o tym, że marzenia spełniają się.

• Uczą się odraczania.

• Egocentryzm blokuje zachowania empatyczne

Emocje- wiek młodszy szkolny

• Rozwój emocjonalny ulega przeobrażeniom w kierunku coraz większej intelektualizacji emocji i rozwoju uczuć wyższych.

• Większa dojrzałość emocjonalna.

• Nabywanie giętkości emocjonalnej i większego emocjonalnego różnicowania.

• Rosnąca zdolność do wykrywania i rozumienia emocji wyrażanych przez inne osoby.

• Związane z płcią stereotypy także wywierają wpływ na charakter i jakość ekspresji emocjonalnej.

• Rozszerza się krąg przedmiotów, zjawisk, zdarzeń wywołujących reakcje emocjonalne.

• Zmienia się i różnicuje w sposób istotny charakter emocjonalnych doznań.

• Wyraźne stają się różnice u dzieci zarówno pod względem natężenia emocji, jak i ich treści.

• W pierwszych latach wieku szkolnego nierzadko dziecko wyraża jeszcze w sposób burzliwy swoje emocje.

• W drugiej fazie młodszego wieku szkolnego dochodzi do niwelacji labilności uczuć i coraz lepszego panowania nad reakcjami emocjonalnymi.

• Dzieci stają się zdolne do długotrwałego przejawiania stanów emocjonalnych lub nastrojów uczuciowych.

• Rozwijają się uczucia wyższe-jako trwały, określony i już w znacznym stopniu uświadomiony przez dziecko stosunek emocjonalny do otaczającej rzeczywistości.

• Wzrasta realizm związany z używaniem słowa „możliwe” oraz spada „realistyczny pesymizm”, równocześnie utrzymuje się skłonność do deklarowania „realistycznego optymizmu”

• 11/12 r.ż. Gwałtowny spadek zaufania do siebie i swoich możliwości.

2. Strach i lęk- wiek przedszkolny

• Spośród bodźców eksperymentalnych strach wywołują najczęściej zwierzęta (pies i szczur), następnie ciemny pokój, obca osoba i hałas.

• Strach związany z bólem fizycznym.

• Reakcje strachu stają się z wiekiem coraz bardziej specyficzne i dostosowane do bodźców, które je wywołują.

• Dzieci w późnej fazie przedszkolnej unikają bodźców wywołujących strach i wstydzą się przejawiać tę emocję.

• Społeczne przyczyny lęku-dzieci obawiają się braku akceptacji przez rówieśników, osamotnienia, wyśmiania.

Strach i lęk- wiek młodszy szkolny

• Następuje spadek lęków związanych z zapewnieniem ciału bezpieczeństwa oraz lęku przed psami, hałasem, ciemnością i burzą.

• Zmniejszeniu nie ulegają lęki odnoszące się do sił nadprzyrodzonych.

• Większość nowych, wyłaniających się lęków związana jest ze szkołą i z rodziną.

• Nasilają się lęki przed kpinami ze strony rodziców, nauczycieli i przyjaciół, podobnie jak lęki przed odrzuceniem.

• Pojawiają się także lęki związane ze śmiercią rodziców

3. złość, agresja, gniew -wiek przedszkolny

• Wraz z wiekiem zmniejsza się liczba reakcji strachu, a wzrasta liczba reakcji gniewu.

• Wzrasta liczba składników werbalnych w reakcjach gniewu, lecz nadal obserwuje się motoryczne wyładowania napięcia nerwowego.

• Formy wyrażania złości:

1. Łagodne (gniewne krzywienie się, dąsanie, boczenie się, bierny opór, sprzeciw);

2. Demonstracja i prowokacja (głośny krzyk, wymachiwanie rękami, kopanie nogami, rzucanie się na ziemię, przezywanie);

3. Ostre i burzliwe, propulsywne (atakowanie, wymierzanie ciosów, niszczenie przedmiotów);

Złość, agresja, gniew -wiek młodszy szkolny

• Formy wyrażania złości:

1. Fizycznie (kopanie, popychanie, bicie);

2. Werbalnie (obelgi, kłótnie, przeklinanie);

3. Ukrywanie złości połączone ze stosowaniem biernych środków (dąsanie się, nienawistne, bezczelne przyglądanie się);

Dzieci zdolne są także do przejawiania wrogiej agresji.

Pojawiać może się także agresja instrumentalna.

Nadal wyraźne są związane z płcią różnice w ekspresji złości i agresji.

4. szczęście i humor- wiek przedszkolny

• Przyjemności dostarcza słuchanie dowcipów.

• Potrzeba informacji oraz zaspokojenia ciekawości dominuje nad innymi pragnieniami, jest również źródłem satysfakcji i zadowolenia.

• Stosunki z dorosłymi staja się lepsze, być może dlatego, że właśnie oni są źródłem informacji i za ich pośrednictwem dziecko poszerza wiedzę o świecie.

szczęście i humor- wiek młodszy szkolny

• Szczęście wywołuje poczucie akceptacji, przyjemność płynąca z osiągnięcia celu, zaspokojenie ciekawości lub rozwój nowych zdolności, zaciekawienie czymś, poczucie opanowania środowiska szkoły podstawowej, przebywanie z przyjaciółmi i ukochanymi osobami, niespodzianki, wartościowe podarunki, posiadane przedmioty oraz nowe, stwarzające wyzwania sytuacje.

• Szczególnego rozbawienia dzieciom dostarczają dowcipy.

• Radość z własnego sukcesu staje się źródłem wysokiej realistycznej samooceny dziecka oraz poczucia, że jest sprawcą działania

5. miłość- wiek przedszkolny

Wyrażanie miłości ma charakter fizyczny

miłość- wiek młodszy szkolny

• Na jej podstawie dzieci tworzą zwykle poczucie własnej wartości i akceptacji.

• Również występują fizyczne przejawy miłości, jednak powszechna jest wiedza, że można ją wyrazić także innymi sposobami (dzielenie się, rozmawianie).

• Wyjście poza egocentryczny punkt widzenia pomaga w stopniowym dojrzewaniu dziecięcym sposobom wyrażania miłości.

• Dzieci kochają nie tylko rodzinę, przyjaciół, ale również zwierzęta. Związane z płcią role są istotną determinantą definiowania i wyrażania miłości.

• Pojawiają się kokieteryjne zabawy międzypłciowe.

================= 4. ROZWÓJ OSOBOWOŚCI =====================

Osobowość:

• kształtowana jest przez całe życie

• szczególny okres - dzieciństwo i młodość

Kształtuje się przez:

• wpływ bodźców zewnętrznych

• w procesie socjalizacji

• we własnej aktywności jednostki

• rola wrodzonych cech biofizycznych

Wiek przedszkolny

• kształtowanie się podstawowych struktur osobowości

Wiek przedszkolny

• Samowiedza

• Obraz siebie i samoocena

• Samokontrola

Wiek przedszkolny - samowiedza

Świadomość własnej osoby - obraz w lustrze, „ja” na zdjęciu, ok. 2 r.ż.

Wiek przedszkolny - samowiedza

- Zaczyna odkrywać własną płeć

- upodobnienie do modela

- sprawności i umiejętności

Wiek przedszkolny - samowiedza

Początek identyfikacji z grupą- -kształtuje się obraz własnej osoby

Zbiór sądów o charakterze opisowym, dotyczących zazwyczaj:

• wyglądu

• posiadanych rzeczy

• umiejętności

Pod koniec tego okresu pojawiają się:

• pierwsze sądy wartościujące

• opinie o tym, jaki powinienem być

Poszczególne sądy są:

• nietrwałe

• niepowiązane ze sobą (nie stanowią systemu)

- obraz siebie i samoocena

• Obraz konkretny

• Opis emocji

• Wytyczanie granic przez „to moje”

• Brak różnicowania kompetencji

• Rozróżnienie działań własnych przypadkowych od intencjonalnych

• Lęki wyobrażeniowe (duchy, czarownice)

• Stadium realizmu moralnego (5-7r.ż.),

• Moralność heteronomiczna

- samokontrola

• Początki samokontroli

• Agresja przedmiotowa (symboliczna)

• Agresja fizyczna (głównie chłopcy)i werbalna (dziewczynki)

• Początek odroczonej gratyfikacji

• powściąga

Wiek wczesnoszkolny

- samowiedza

• Kształtuje się wiedza o sobie - "struktura Ja"

• Sądy i poglądy o sobie zaczynają łączyć się ze sobą i tworzyć związki

• Obraz siebie zaczyna zmieniać się, staje się bogatszy i bardziej zróżnicowany (czytanie i pisanie)

• Dziecko opisując siebie powie nie tylko jak wygląda i co ma, ale również jakie jest i jakie być powinno

• Porównuje siebie z innymi i swoje stany przy pełnieniu ról-świadomość siebie, jako podmiotu własnych działań

- obraz siebie i samoocena

• Porównywanie swoich możliwości działania z innymi dziećmi

• Poczucie własnej sprawczości (nauka szkolna, osiągnięcia szkolne i pozaszkolne)

• Znaczenie satysfakcji (rywalizacja i ambicja, problemy w szkole)

• Samosocjalizacja

• Perspektywa sprawcy i uczestnika zdarzenia (abstrakcyjne rozważanie, decentracja ,rozróżnianie emocji, czyli stadium operacyjne)

• Samoocena zawyżona, adekwatna, zaniżona

• Determinuje rozwój wielu innych struktur i ma znaczący wpływ na aktywność dziecka

• Lęki: (przed sprawdzianem o śmierć rodziców społeczne (przed publicznym wystąpieniem)

• Stadium relatywizmu moralnego (8-11r.ż.)

• Moralność Autonomiczna (10-11r.ż

- samokontrola

• Gratyfikacja odroczona

• Rozwój emocji wyższych

• Rozwój moralny

• Giętkość emocjonalna (przyjaźnie)

• Agresja symboliczna (dziewczynki: zawistne)

• Agresja społeczna (dziewczynki: ostracyzm)

• Agresja werbalna i fizyczna (chłopcy

KONCEPCJA ERIKSONA - wiek przedszkolny

Inicjatywa-poczucie winy

- dziecko stara się nadal utrzymać poczucie autonomii
(głód ruchu, większa samodzielność, rozwój języka)

- przejście od totalnego przywiązania z rodzicami do identyfikacji z nimi

(wspólne wykonywanie różnych rzeczy)

- inicjatywa dziecka umożliwia mu planowanie i realizowanie działania

- dziecko sprawdza adekwatność własnych działań

- rodzice powinni umożliwić dziecku realizowanie zajęć razem z nimi

(hamowanie inicjatywy rodzi poczucie winy)

KONCEPCJA ERIKSONA - wiek wczesnoszkolny

Przedsiębiorczość-poczucie niższości

- znaczenie skuteczności zachowań dziecka

- cenione osiągnięcia zdobyte własną pracą, wysiłkiem, wytrwałością

• znaczący rozwój własnej wartości

- dziecko na kontinuum:

grupa rówieśnicza-własna rodzina

własna praca-kontakty z innymi

• kształtowanie postawy:

wszystko ja sam - inni za mnie

Ludzie, którzy mają prawidłowe poczucie własnej wartości:

• Wierzą w swoje wartości i zasady

• Nie martwią się zbytecznie o to, co było, jest lub będzie

• Wierzą, że potrafią dać sobie radę nawet w obliczu trudności

Ludzie, którzy mają prawidłowe poczucie własnej wartości:

• Czują się równi innym ludziom

• Potrafią szczerze cieszyć się pracą i zabawą

• Wrażliwi na potrzeby innych

Rozwojowi osobowości nie sprzyja:

• Rywalizacja i współzawodnictwo, zwłaszcza takie, w którym podkreśla się kto przegrał

• Przewaga kar nad nagrodami

Rozwojowi osobowości nie sprzyja:

• Nadmierna dyscyplina oparta na władzy, a nie zrozumieniu

• Nieuzasadnione faworyzowanie i nagradzanie

========== 5. Zmiany rozwojowe w młodszym wieku szkolnym =========

♥ Młodszy wiek szkolny

Koniec okresu przedszkolnego, pierwsze lata pobytu w szkole są dla dziecka okresem szczególnie istotnym dla dalszego rozwoju.

• Następuje przejście z aktywności spontanicznej, zdominowanej przez zabawę w działania opierające się na obowiązkach i normach społecznych.

• Dziecko wkracza w nowe środowisko, jakim jest szkoła i musi sprostać zadaniom, które ono mu stawia.

• Dziecko podejmuje nową rolę społeczną - rolę ucznia.

♥ Funkcjonowanie w nowym środowisku

• U dziecka wchodzącego w wiek szkolny rozwija się świadomość działania.

• Dziecko zaczyna internalizować standardy typowe dla szkoły i innych miejsc, w których funkcjonuje.

• Dziecko nabywa stałe nawyki związane z pracą i obowiązkowością.

• Jest to okres identyfikacji z przyszłymi rolami zawodowymi - źródło tego zjawiska odnajdujemy w zabawach tematycznych charakterystycznych dla okresu przedszkolnego.

♥ Rozwój kompetencji związanych ze skutecznym działaniem

• Dziecko spotyka się z zadaniami i problemami, które są charakterystyczne dla ludzi w każdym wieku.

• Dziecko zaczyna spostrzegać siebie jako sprawcę działań.

• Działanie może być skierowane zarówno na sam jego przebieg, jak i określony wytwór.

• Wytwory działań dzieci staja się narzędziem komunikacji, służą zapewnieniu sobie akceptacji ze strony otoczenia, np.: dzieci dostosowują rysunki do ogólnie przyjętych norm.

• Większa wyobraźnia umożliwia dziecku zaplanowanie wykonania danej czynności, z uwzględnieniem zmian mogących wystąpić w procesie kolejnych przekształceń sytuacji.

♥ Rozwój umiejętności komunikacyjnych

• Dzieci są w stanie włączać się w dwustronną aktywność o charakterze dialogu - podstawą do wykształcenia tej umiejętności.

• Mowa odzwierciedla wzrost zainteresowania działaniem.

♥ Czytanie i pisanie jako nowa forma aktywności

• Dziecko nabywa umiejętności płynnego czytania i pisania.

• Dziecko zaczyna rozróżniać język mówiony i pisany.

• Uczy się pojęcia metajęzyka i poznaje gramatykę.

• Pojawiają się nowe zjawiska - własna twórczość literacka i czytelnictwo(źródłem jest rozwój kompetencji narracyjnej).

• Powyższe zjawiska sprzyjają rozwojowi zainteresowań i identyfikacji z kultura narodową, np. poznawanie języka ojczystego.

♥ Zakochanie w cyferkach

• Badania nad ARYTMETYKĄ pokazują, że u dzieci rozwijają się liczne różnorodne strategie rozwiązywania zadań arytmetycznych i że przeważnie dzieci stosują raczej kilka strategii niż jedną. W miarę upływu lat zwiększa się dominacja skuteczniejszych strategii nad mniej skutecznymi.

♥ Pojęcie „Ja” w roli ucznia

• Oceny własnych kompetencji do nauki wpływają na poziom osiągnięć szkolnych. Pozytywny obraz siebie wzmacnia motywację i sprzyja odnoszeniu sukcesów, niska ocena swoich kompetencji szkolnych obniża motywację i szansę osiągnięcia powodzenia nawet w przypadku tych dzieci, które nieprawidłowo oceniają swoje wysokie uzdolnienia.

♥ Rola przyjaźni w młodszym wieku szkolnym

• Relacje z rówieśnikami podczas uczenia się, czy rozwiązywania problemów, pełnią funkcję stymulatora rozwoju emocjonalnego, poznawczego, społecznego, moralnego, a nawet związanego ze sferą wykonawczą, pozwalając na ukształtowanie się tzw. „strefy najbliższego rozwoju”.

• brak przyjaciółki lub przyjaciela tej samej płci w wieku szkolnym jest przyczyną poczucia osamotnienia i niskiej samooceny.

2

---