Andragogika

Formy edukacji dorosłych

• Służą do opisu trwałej struktury organizacyjnej o określonych cechach i właściwościach, złożonych z rzeczy, ludzi, środków podstawowych, sposobów działania (instytucje, zrzeszenia, placówki) albo do opisu jednostek zajęciowych (działaniowych), charakteryzujących się dominującym w ich ramach rodzajem przejawianej aktywności np. wykład, odczyt, prelekcja, dyskusja (panelowa), rozmowa, malowanie, rzeźbienie, komponowanie, wycieczka

• Metoda - opisuje działania w ich przebiegu ( na modelach, wzorach), implikuje dobór środków i form oraz sposób posługiwania się nimi.

II. Dorosły uczeń. Nauczyciel - andragog.

• Całożyciowe przygotowanie do dorosłości jako kategorii pedagogicznej; edukacja ustawiczna -„wiedza użyteczna”. Psychopedagogika dorosłych

• Negowanie możliwości uczenia się poza okresem młodości( W.James 1893, E.Clapared)

• Zdolność późnego uczenia się zależy od różnych sfer osobowości E.Erikson: starość to okres osiągania pełnej dojrzałości, mądrości, integracji wewnętrznej

• L.Kohlberg, D.J.Levonson; F.D.Baltes, C.Buchler, C.G.Jung, W.Szewczuk, M.Tyszkowa, J.Strelau, M.Marczuk Z.Pietrasiński

• Propagatorzy edukacji całożyciowej: Szymon Marycki, 1551, J.A.Komeński ( szkoły mężczyzn, starości, śmierci), J.A.Condorced 1792 (edukacja całożyciowa), R.Owen, 1913 (samo- i kształcenie dorosłych), E.Throndike

• P.B.Batles, S.L.Wilisem - w aktywności umysłowej: rezerwy aktywne (aktualnie dostępne) i ukryte ( podlegające uruchomieniu)

• „Twórcy - Starcy”: Picasso, Platon, M. Anioł, Verdi, Tycjan, Czapski, Boheński

Dorosłość w andragogice

• w trzech wymiarach:

1. stan społeczny człowieka (podmiotowość działania i dojrzałość do pełnienia wszystkich funkcji życiowych),

2. proces rozwoju psychicznego ( zdolność wyzbywania się nastawień, przekonań i oczekiwań wyniesionych z dzieciństwa na rzecz rozumienia i zmieniania właściwości otoczenia w którym człowiek żyje) (Obuchowski 1985)

3. proces społeczno-kulturowy (Malewski 1990)

• w trzech perspektywach:

1. prakseologicznej ( gotowość do pełnienia zadań, ról, funkcji społecznych - osiągana w różnym wieku zależnie od dojrzałości psychicznej);

2. antropologicznej (dorosłość jest całożyciową, dynamiczną wychowawczą wartością; „stawanie się” dorosłym” a nie „bycie” );

3. recentywistycznej: człowiek jest istotą, której życie ważne jest bezpośrednio teraz a nie jako środek do osiągania czegoś w przyszłości (R. Urbański 1991)

• 3. proces społeczno- kulturowy - pełnienie ról społecznych, konwencja społeczna, wyznaczająca pozycję i status jednostki w grupie, decydująca o poziomie zaspokojenia potrzeb i określająca warunki indywidualnego rozwoju - jako główne kryterium dorosłości - (R.Urbański)

• Wysoki status seniorów w starożytności ( doradztwo)

• Koczownictwo - „stary - niesprawny - bezużyteczny”

• XIX-XXI w. : aktywność zawodowa - wskaźnikiem pozycji w społeczeństwie; atomizacja rodziny: utrata funkcji opiekuńczych wobec seniora; agizm

Dorosłość - jako proces społeczno - kulturowy

wg.Malewskiego(1990) miarą dorosłości człowieka jest:

• zdolność do samodzielnego kształtowania własnego życia w taki sposób

• aby efektywnie spełniając formułowane wobec niego oczekiwania społeczne

• dostarczało mu poczucia sensu jego egzystencji

• było źródłem indywidualnej satysfakcji

Dorosłość jako proces rozwoju psychicznego

• Sens życia jest ważną determinanta określająca postępowanie człowieka (Obuchowski K.1985)

• Wzrost samoświadomości, adekwatność samooceny, koncentracja na autokreacji, orientacja perspektywiczna (Pietrasiński Z.1990)

• Wymiary rozwojowe dorosłości, kształtujące zintegrowaną tożsamość człowieka (Knowleś M.S.): autonomia, aktywność, obiektywizm, erudycja, wysoka sprawność, szeroki zakres odpowiedzialności, szerokie zainteresowania, altruizm, samoakceptacja, koncentracja na zasadach, głębokie związki, oryginalność, tolerancja nieokreśloności, racjonalność

Tożsamość

• Poczucie tożsamości kształtowane jest przez związek z wartościami , wnoszącymi wymiar sensu życia, budującymi motywy, które określają jego jakość; kształtowane szczególnie w okresach przełomów rozwojowych jednostki( przemiany życia społecznego, politycznego, obyczajowego, kulturalnego)

• Otwartość - plastyczność - gotowość do zmian własnych wartości bez uprzedzeń z szacunkiem dla cudzej odmienności, rozumienie i radzenie sobie z emocjami „Innych”(Sękowa, 1990) „Wolność to prawo i obowiązek własnej odpowiedzialności”

• Przewaga nad elementarnymi potrzebami przeżycia i stabilizacji procesów autokreacji - „totalizacja personalizuje”(Teichard de Chardin 1987). Reorganizacja życia i ponowne samookreślenie

• Istotny problem społecznego uwarunkowania twórczego rozwoju człowieka, zmieniającego stan konieczności w stan wyboru (możliwości) [Nalaskowski A. 1989]

Fazy rozwoju człowieka dorosłego

• E.Erikson - 8 faz / stadiów zmian osobowości człowieka - zróżnicowanie i ciągłość zmian w dynamice życia; fazy Vi -VIII dorosłości i starości mają inny status psychoanalityczny: możliwość spełnienia potencjałów rozwojowych (twórczość) po wygaśnięciu żywotności fizycznej, psychicznej, społecznej

• VI -”droga ku bliskim” - wyjście z izolacji

• VII - „zwielokrotnienie siebie”- wykraczanie poza siebie jako symptom „autoteliczności”

• VIII - starość - „największe napięcie energetyczne potencjałów rozwoju”, dzięki napięciu egzystencjalnemu między dwoma biegunami „integralności i rozpaczy” (L.Witkowski,1989); możliwość „spójności i pełni” dzięki mądrości egzystencjalnej.

• K.P.Cross - 7 faz życia człowieka, którym towarzyszą zadania - nakazy, wymuszone presją społeczną

• L.Kohlberg - 6 stadiów rozwoju moralnego - rozwój inteligencji wstępny i konieczny do rozwoju moralnego

• Najwyższe stadium rozwoju moralnego (16 -18 rż) -”poziom postkonwencjonalny” (wartości moralne wywodzą się z zasad uniwersalnych i decyzji własnego sumienia)

• Rozwój człowieka dorosłego zawiera się między konwencją a indywidualnością.

• T.Nowacki, J.Nowak, E.Sujak, Z.Pietrasiński, H.Sękowa - w różnym stopniu negują wyodrębnianie okresów / faz rozwojowych

Zadania rozwojowe wczesnej dorosłości 17- 33 rż (Levinson)

• Zakończenie nauki szkolnej, przygotowanie do zawodu

• Podjęcie pracy zawodowej

• Rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości

• Znalezienie stałego partnera i założenie rodziny

• Prowadzenie domu

• Wychowywanie dzieci

• Podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich

• Wypracowanie własnej filozofii życia

• Sformułowanie wizji własnej przyszłości

• Nawiązanie stosunków z mentorem (ekspert, protektor)

Zadania rozwojowe wieku średniego 34-60 rż. (Levinson)

• Podjęcie większej niż dotąd społecznej odpowiedzialności

• Rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych pokoleń lub stagnacja

• Nadanie swemu życiu większej pełni i dopomożenie w tym współmałżonkowi

• Rozwój zawodowy, kierowanie karierą

• Osiągnięcie zamierzonego standardu życia

• Wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci

• Opieka nad starzejącymi się rodzicami

• Pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości

Zadania rozwojowe starości > 60rż.( Levinson )

• Podjęcie nowych ról i zajęć, związanych z przejściem na emeryturę

• Włączenie się do grupy rówieśników

• Utrzymanie zainteresowań światem

• Przygotowanie do rosnących ograniczeń fizycznych

• Przygotowanie do straty osób bliskich

• Wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci [Z. Pietrasiński, 1993]

Cele oświaty dorosłych

• odnoszą się do procesów składowych pojęcia „edukacja” (Z. Kwieciński 1992): globalizacja, etatyzacja, nacjonalizacja, kolektywizacja, polityzacja (biurokratyzacja, profesjonalizacja), socjalizacja, inkulturacja, personalizacja, wychowanie, jurydyfikacja, kształcenie i humanizacja, hominizacja

• Składowe pojęcia edukacja kształtują osobowość („jądro promieniujące”) ; wielostronne wychowanie, perfekcjonizm

Właściwości edukacji dorosłych

• Potrzeba ujmowania problemów oświaty dorosłych „panoramicznie”, przy konstruowaniu celów uwzględniając - cechy osobowości, prócz właściwości umysłowych czy zdolności do uczenia się oraz „rzeczywiste przebiegi życia ludzkiego”

• Ważne są kompetencje dorosłych do wprowadzania własnych celów edukacji, zgodnych z ich aspiracjami czy planami życiowymi (autokreacja) [H. Muszyński 1991]

• Personalizacja: czynne kształtowanie samego siebie i sterowanie własnym wyborem spośród tych możliwości, jakie otwiera przed jednostką współczesne życie społeczno-kulturalne

Cele i funkcje edukacji

• Edukacja jako jeden z elementów koncepcji życia (celów, planów życiowych, osobistego rozwoju - przy aktywności wychowanka) [H.Muszyński,1991]

• Biuletyn Polskiego Komitetu ds.UNESCO: „…celem oświaty dorosłych jest nauczenie sztuki przeżywania dnia codziennego, zaś oświata dorosłych jest środkiem zmierzającym do rozwijania i wzmacniania działalności społecznej i politycznej”

• Cele ostateczne - ustalane w relacji do wartości uniwersalnych, nadających im konkretnych treści: cele globalne i regionalne(= preferencje pewnych celów i dróg ich osiągania )[K.Denek 1991]

Cele (zadania, funkcje) oświaty dorosłych

• Nowoczesna tożsamość jednostki jest „otwarta” a zajęcia poza- i zawodowe, są „konkretnym wyrażaniem potrzeby samospełnienia,która rozciąga się od napięcia do samoekspresji, w działaniach społecznych i solidarności” (L. Bovone 1988)

• Zadania oświaty dorosłych - to oferta systemów edukacyjnych w kierunku realizacji przez ludzi dorosłych wizji lepszego życia, jednak zgodnie z ich interesami rozwojowymi.

• Funkcja zastępcza oświaty - działania wyrównujące braki w wykształceniu ludzi dorosłych do poziomu powszechnie obowiązującego, gwarantowanego przez Konstytucję.

• Funkcja właściwa oświaty dorosłych - dotyczy realizacji wizji lepszego życia m.in. przez edukację; rola nie stabilizacyjna a komplementarna w * kompensacyjnej funkcji oświaty i dynamizująca procesy społeczne; funkcje emancypacyjna, reorientacyjna, rozwojowa, personalizacyjna, pragmatyzacyjna, socjalizacyjna, kulturacyjna [H. Muszyński 1991]

Rozwój oświaty dorosłych -”pozaszkolnej”

• Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk - 1857

• Biblioteka Raczyńskich

• K. Marcinkowski, E. Estkowski ( Pismo dla Nauczycieli Ludu Polskiego, Tow. Pedagogiczne i „ Szkoła Polska” - niedzielna), K. Libelt, J. Moraczewski

• Wilno - 1817- 23 Filomaci (ruch samokształceniowy)

• 1879 Galicja - Tow. Ludowe Oświaty i Pracy ks. Stojanowskiego

• 1891 - Tow. Szkoły Ludowej (szkoły, biblioteki, odczyty, teatr)

• 1880 Lwów -Tow. Oświaty Ludowej i Macierz Polska

• Socjalna Demokracja (W. Jamrożek 1994)

• T. Bobrowski - praca oświatowa wśród robotników

• XIXw. zabór rosyjski - Polska Macierz Szkolna, Uniwersytet dla Wszystkich w Warszawie

• 1898 Poradnik dla samouków ( z bibliografią!) K. Prószyński 1875 - „Elementarz” (dla samouków z obrazkami)

Rozwój oświaty dorosłych

• 1890 - Pszczelina k/ W-wy - Uniwersytet Ludowy im. A. Mickiewicza (z internatem) - w 1913 wydaje pionierskie dzieło „Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja”

• 1899 - czasopismo andragogiczne ”Wiedza dla wszystkich”

• Liberalne Tow. Szkoły Ludowej -”Przewodnik Oświatowy”(1901-1939); L. Krzywicki -”Poradnik dla czytających książki”

• Rozprawy; S. Michalski -”Popularyzacja wiedzy i samouctwa” i L. Krzywickiego „System wykształcenia i o wykształceniu ogólnym”

• Wnioski: w czasach niewoli praca oświatowa chroniła język, historię i kulturę ojczystą i dała podwaliny pod prace oświatową w II RPj; pozytywny wpływ ruchów 1905

Oświata dorosłych w II RP

• 1919 - Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych - od 1929 jako Instytut Oświaty Dorosłych ( odrębne programy szkół powszechnych dla dorosłych i młodzieży pracującej; uniwersytety powszechne)

• Wydział Oświaty Pozaszkolnej w ramach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

• Uniwersytet Ludowy - w Szycach (J.Solarz)[ludowo - radykalny]

• Instytut Gospodarstwa Społecznego( z KC Zw.Zaw.), Instytut Spraw Społecznych, Instytut Socjologiczny P-ń, Studium Pracy Społeczno - Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej, Instytut Kultury Wsi.

• Problemy: analfabetyzm, oświata dorosłych, samokształcenie, czytelnictwo ;”Rocznik Kursów dla Dorosłych”,”Polska Oświata Pozaszkolna”,”Przewodnik Pracy Społecznej”,”Praca Oświatowa”

• Różne ideologie: socjalizm,wychowanie państwowe,chrystianizm

Oświata dorosłych w II wojnie światowej

• 1939 - Tajna Organizacja Nauczycielska

• 1940 - Departament Oświaty i Kultury z Wydziałem Oświaty Dorosłych (Delegatura Rządu na Kraj)

• Ludowy Instytut Oświaty i Kultury

• Komplety tajnego nauczania (cywilne, w obozach jenieckich i w wojsku polskim na Wschodzie i na Zachodzie) amatorskie zespoły teatraln samokształcenie tajne drukarnie.

Oświata dorosłych po II wojnie światowej

• Cele i zadania wyznaczane przez interesy państwa, nie zaś społeczności lokalnych i jednostek dorosłych

• Zadania: * pozyskanie społeczeństwa do socjalistycznych przemian społeczno-gospodarczych, * integracja kulturowa repatriantów wschodnich na ziemiach odzyskanych, * likwidacja analfabetyzmu (1944: 4 /19 mln analfabetów; 0.8% wyższe w.w.)

• Okresy: 1944-48: kontynuacja form pracy przedwojennych (nurt ludowy i robotniczy); 1949-56 - centralne planowanie, globalizm, etatyzm, upolitycznienie, ideologizacja (CRZZ, Tow. Wiedzy Powszechnej); 1956-68 - początek demokratyzacji (utylitaryzm, pragmatyzm, regionalizm, „Oświata Dorosłych”); 1968 - 80: utrata wiary w sens podwyższania kwalifikacji i wykształcenia; edukacja jako”maszyna sortująca”(bilanse kadr kwalifikowanych)1981 - formy pozapaństwowe oświaty dorosłych

• 1981- 89 - indoktrynacja społeczeństwa poprzez oświatę dorosłych; niewydolność instytucjonalna, nieadekwatność strukturalna;

• Konieczność realizowania wieloparadygmatowości w oświacie: globalizacji, porozumienia i solidarności w środowisku rodzinnym, lokalnym, regionalnym, narodowym i międzynarodowym, rozwijania autoedukacji i autokreacji, likwidacji nacjonalizmu, ksenofobii, partykularyzmu,[T.Wujek 1981]

Niezależny ruch oświatowy w Polsce

• Lata 70 - propozycja opozycyjna wobec „ totalitarnej” edukacji społeczeństwa; kształtowanie tożsamości w obszarach: świadomościowej, prawno - instytucjonalnej, ekonomicznej, socjalizacyjnej ; postawa konieczności dokonywania suwerennych wyborów, działań wspólnotowych i solidarnych ”zakorzenienie” zamiast „wyobcowania”

• Lata 80-te - iberalizm przeciw fundamentalizmowi i samoograniczaniu się [ K.Przyszczypkowski,1993]; pluralizm edukacyjny

• Opozycja polityczna: walka o „społeczeństwo obywatelskie” i „Rzeczypospolitą Samorządną”

• Wybór między poparciem dla władzy a moralnym wobec niej protestem; opór winien być nie tylko krytyczny ale i twórczy

Niezależny ruch oświatowy w Polsce - jako ruch społeczny

• 1978 - KOR : powołał Towarzystwo Kursów Naukowych TKN - deklaracja naukowców i pisarzy o popieraniu pluralizmu ideowego i ruchu samokształceniowego, przeciw cenzurze i propagandzie politycznej (wykłady, seminaria, kolokwia, kontakty a zagranicą, działalność wydawnicza, konferencje, kongresy, sympozja; opracowywanie raportów ); żmudne wychowanie do aktywności społecznej i samowychowanie

• Kluby: Swobodnej Dyskusji, Służby Niepodległej, Wolnej Myśli Społecznej, Polityczny im. L. Bądkowskiego (Ruchu Młodej Polski), Zachowawczo-Monarchistyczny -1988, Myśli Demokratycznej (NZS - u)

• Cele: naprawa programów szkolnych i uniwersyteckich w naukach społecznych i humanistycznych;

• Sukces: przełamanie lęku przed zbiorowymi ruchami samokształcenia

• 1979 - ”List do nauczycieli i wychowawców”: o zadaniach ideowo - programowych nowoczesnej oświaty (ku liberalizmowi, demokracji i wielopartyjności, w walce o nowoczesne państwo i myśl polityczną)

Aktywność kulturalna -uczestnictwo w kulturze

• 1971r. - A.Tyszka: „indywidualny udział (czynny) w zjawiskach kultury (symbolicznej) - przyswajanie jej treści, używanie jej dóbr, podleganie obowiązującym normom i wzorcom, tworzenie nowych jej wartości oraz odtwarzanie i przekształcanie istniejących ( wyłączne uczestnictwo fizyczne jest biernym - absencją)

• Realizacja celów instrumentalnych (społecznych, ekonomicznych, bytowych) i autotelicznych (wartość sama w sobie, bez praktycznego zastosowania)

• Obejmuje sztukę, literaturę, naukę, nie ! - w aspekcie praktycznym ( nie zabawa, obyczaj, światopogląd, zachowania)

• Kryteria oceny aktywności kulturalnej: ” asceza” (ćwiczenie, wysiłek twórczy) - „relaks” ( zabawa, przyjemność- zagrożenie eskalowaniem czynności rekreacyjno - ludycznych, jako ucieczka F.Znaniecki); „codzienność” (zwyczajność, swoboda, łatwość) - „odświętność” ( nadzwyczajność, szczególność, atrakcja, rytualizacja, manifestowanie przynależności do grupy, gra) (A.Tyszka,1971)

Właściwości autoedukacji

• Związki między aktywnością kulturalna a autoedukacją/ autokreacją intencjonalną (Z.Pietrasiński 1988): „orientacja jednostki na kształtowanie swej biografii poprzez uruchamianie działań i wykorzystywanie sytuacji także kulturalnych, kształceniowych i wychowawczych, zgodnie z perspektywiczną wizją swojej osoby” Kontekst kulturowy i społeczny ”wymusza” działania edukacyjne wbrew konecpcji W.Schoenebecka(1994) o spontanicznych procesach samorealizacyjnych jednostki

• Samowiedza, samoocena i antycypacja - konfrontacja „ja- realnego” z „ja - idealnym”

• Podmiot wybiera drogi, środki i tempo autoedukacji, na tle własnego uczestnictwa kulturalnego (symbolicznego), wzory z „ przedtem, teraz i później”

• Podmiot poddaje samodzielnej kontroli proces autoedukacyjny i jego efekty , modyfikuje postępowanie, kompensuje, afiluije do nowej grupy - twórczej, samokształceniowej ( wsparcie fachowe), poddaje się procesowi edukacji instytucjonalnie zorganizowanej; niezupełne samokształcenie ( W.Okiński 1935), kierowane samokształcenie

• Najważniejsza dziś jest funkcja wszelkich instytucji edukacyjnych stymulownia i tworzenia warunków dla rozwijania przez jednostki aktywności autoedukacyjnej

Edukacja kulturalna

• Upowszechnianie kultury, animacja społeczno - kulturalna, edukacja kulturalna (działalność kulturalno - oświatowa) : mają społeczny charakter działań i komunikowanie symboliczne (percepcja, ekspresja, twórczość)

• Edukacja kulturalna stanowi edukacyjną ingerencję w proces działalności kulturalnej; działalność kulturalna jest świadomą i zamierzoną, różnie zorganizowaną formą komunikowania symbolicznego

• Cel: nadanie większej dynamiki życiu kulturalnemu ludzi i jego sublimacja; dotyczy wszystkich grup wiekowych

• Kultura symboliczna (edukacyjna) chroni współczesne społeczeństwa, tworzące wielkie skupiska ludzkie (zorganizowane i samodyscyplinujące), o wielkim rozwoju techniki i środków panowania nad człowiekiem, przyrodą - przed dewastacją, destrukcją, patologiami biologicznymi i społecznymi - z powodu zarówno bogactwa jak i nędzy

Upowszechnianie kultury (up)

• to doniosły czynnik budowania spójności i tożsamości społeczeństw; w państwach totalitarnych - ideologiczne i polityczne zinstrumentalizowanie

• Założenia up :

* uczestnictwo w wyższych poziomach życia kulturalnego jest niemożliwe bez edukacji kulturalnej;

* każda kultura (narodowa, państwowa) mimo zróżnicowania (klasowego, regionalnego) osiąga spójność i tożsamość na podłożu jedynego, ogólnego, wspólnego zasobu kultury, jej dorobku, tworząc układ kanonowych przekazów (dzieł) symbolicznych, wspólnych wartości i wzorów, stanowiących odniesienie, kryteria ocen dla twórczości, opinii, zachowań ;

* up . wykorzystuje środki kulturowe i formy ( szczytowe osiągnięcia kultury światowej -godne, ochrony, pielęgnacji, poznania) ;

* wzbogacenie kultury narodowej przez konfrontację, dyfuzję - jednak łagodząc separację i zapobiegając ekspansji

• Orientacje: prozelityczna - up. ruch społeczny, działalność zinstytucjonalizowana, nastawiona na pozyskiwanie zwolenników dla określonej orientacji i sposobu życia, realizacji preferowane przez grupę wartości ( idea, światopogląd, estetyka, model)

• Kultura „nasza-obca”, wysoka-niska”, reprezentacyjna -popularna; wspomaga budowanie wspólnoty, jednak zagraża autonomii jednostki, „przemoc symboliczna” ( „imperializm kulturalny”)

• Orientacja: upowszechnianie uczestnictwa kulturalnego: prawo jednostki do posiadania własnych wyborów wartości, treści, form swojej aktywności kulturalnej; wymaga wspomagania, stymulowania małych grup (np. rodzinnych, rówieśniczych) w wyborach, wzbogacania alternatyw

• Orientacja: upowszechnianie własnej aktywności twórczej (dzieł, idei, wzorów), jako najwyższej wartości ; pankreacjonizm - W. Tatarkiewicz; refleksyjny odbiór symboli, „dialog wewnętrzny”

• Charakter partycypacji kulturalnej nie odbiorczy a współtwórczy

Animacja społeczno-kulturalna

• Proces (strategia) wspomagania dynamicznego wrastania jednostki i małych grup społecznych w kulturę grupy lokalnej / regionalnej, (mikro- i mezostruktury społeczne); różnice w stosunku do upowszechniania kultury jako jedynego, wspólnego „zasobu” kultury narodu

• Źródło w polskiej oświacie dorosłych: koncepcja wyzwalania utajonych sił społecznych, tkwiących w jednostce i społeczności lokalnej ( podobieństwo XIX/XX do lat po1989) [S. Wawryniuk 1990, Z.T.Wierzbicki 1973, Francja P.Besnard 1988]

• Sens (cel, funkcja) procesu animacyjnego - urzeczywistnienie zinternalizowanych wartości, wyznaczających tożsamość społeczno - kulturową ( np. kultura kaszubska, śląska, podhalańska)

• Animator (profesjonalny- KO i nieprofesjonalny - inicjator, wolontariusz) dla uczestnika procesu animacyjnego jest „przodownikiem” nie- przywódcą; ”wychowanie niekierowanie” [F.Znaniecki, H.Radlińska, R.Gloto 1976]

Edukacja kulturalna

• Przedmiot EK - kompetencje kulturalne jednostki, jako uczestnika kultury symbolicznej, ich kształtowanie i rozwijanie

• Mechanizm EK - autentyczna aktywność jednostki, poddanej ciągłej sublimacji

• Kompetencja kulturowa: całokształt ludzkich dyspozycji do przestrzegania kulturowych norm zachowaniowych np. kompetencji artystycznych

• R.W.White - kompetencja jednostki to zdolność do dokonywania tych form wymiany ze środowiskiem, które pozwalają jej na podtrzymywanie siebie, rozwój i rozkwit; zdolność do aktywności symbolicznej - M.Tyszkowa (1993).

• Internalizacja kultury: przyswojenie jej wzorów i modeli normatywnych lub wartości przez świadomość, doświadczenie lub nawyki ludzi [A.Kłoskowska 1981]

• EK to środek tej edukacji i kryterium efektywności zabiegów eduk

• Osobowość - czynnik subiektywny, rozstrzygający o charakterze uczestnictwa w komunikacji symbolicznej ; EK - ingerencja w proces osobotwórczy

EK - ma ułatwić jednostce pokonanie barier w dostępie do wartościowych kontaktów kulturalnych i pełne w niej uczestnictwo (wielostronna, twórcza partycypacja kulturalna; rozwój jednostki)

Realizacja edukacji kulturalnej

• Szkoły dla dzieci, młodzieży, dorosłych, zawodowe, uniwersytety, formy pozaszkolne - kursy, doskonalenie zawodowe, wykłady otwarte, UTW,

• Nowa formuła szkoły: „nie - mozoł i znój” lecz szkoły „wyzwolenia” - alternatywne

• Instytucje kultury - instytucje i placówki kulturalno-oświatowe ( domy kultury, kluby, koła miłośników, stowarzyszenia kulturalne, sekcje twórcze, wykłady, formy rekreacyjno-ludyczne )

• Teatry, muzea, filharmonia, galerie sztuki

• Mass media - wielka potencjalna siła edukacyjna lecz pozytywna niejednoznacznie: treści są banalną rozrywka, konsumpcją, zabijaniem czasu.

• „grupy koleżeńskie w rodzinie ”- odgrywają wielką rolę w edukacji kulturalnej i mogą powadzić do rozwoju kompetencji kulturalnych (dyskusje, zwiedzanie, działalność społeczna) jak i degradacji jednostek (wzorce prymitywizujące)

• Rola rodziny w edukacji kulturalnej dzieci

Nurty i strategie animacji społeczno - kulturalnej

• Dotychczasowe koncepcje prócz znaczenia historycznego mają często współcześnie przydatność jak np. koncepcja H. Radlińskij „melioracji” społeczno-kulturalnej i oświatowej środowiska, koncepcja „wyzwalania sił społecznych” tkwiących w jednostce i środowisku, koncepcja „przodownictwa” (F. Znaniecki)

• Krytyczne podejście do nowinek postmodernizmu, anty-pedagogiki i pedagogiki krytycznej

• Godzenie sprzecznych wymogów: koncepcji ”urabiania” ( wg. istniejących wzorców gotowej kultury) i koncepcji „wyzwalania” (indywidualizm, osobowa tożsamość, własna twórczość)

• Nie! przekaz i utrwalanie dziedzictwa kulturowego lecz zachęcanie do czerpania inspiracji do własnej twórczości

• W RP dylemat: spadek uczestnictwa kulturalnego uniemożliwia rozszerzanie wpływów edukacyjno - kulturowych, szczególnie w niższych warstwach ; jaki obowiązek (zapewnienia rozwoju kulturalnego niezależnie od statusu - infrastruktura, wsparcie) ma społeczeństwo wobec takich jednostek .Groźba prymitywizacji egzystencji ludzkiej, rozwoju patologii społecznych -degradacja jednostek i grup, przestępczość. Ubóstwo systemu wartości - konsumpcjonizm, prymitywny styl życia, krótkie perspektywy, niska jakość życia

• Strategie - konieczność modyfikacji starych i poszukiwania nowych

Kształcenie dorosłych

• Definicja: ogół czynności i procesów (formalnych), umożliwiających ludziom dorosłym uzyskanie orientacji w otaczającej ich rzeczywistości przyrodniczej i społecznej; wyposażenie ich w określone wiadomości poznawcze, w umiejętności samodzielnego dalszego zdobywania wiedzy oraz naukowe podejście do rzeczywistości [ K .Wojciechowski 1986 ]

• Oświata dorosłych: obejmuje dorosłych, zastępując/ uzupełniając wykształcenie podstawowe (zawodowe), doskonaląc wiedzę i umiejętności, kwalifikacje, rozwijając zdolności, otwierając drogę indywidualnego rozwoju, powodując zmianę w postawach i w zachowaniu (umiejętności społeczne)[ A. Cieślak 1985 ]

• Oświata dorosłych to ciągle ewoluujący system społeczny w odpowiedzi na potrzeby społeczeństwa.

Funkcje kształcenia dorosłych

• wyrównawcza (kompensacyjna) kształcenia - wyrównuje braki w podstawowym wykształceniu dorosłych (analfabeci, półanalfabeci, analfabeci wtórni - alfabetyzacja, alfabetyzacja funkcjonalna)

• dokształcanie i doskonalenie zawodowe - uzupełnianie wiedzy zawodowej, aktualizacja, modernizacja, przekwalifikowanie -edukacja permanentna dla utrzymania się na rynku pracy

• zaspakajanie niektórych potrzeb wolnoczasowych dorosłych - aktywność poznawcza pozazawodowa osób pracujących i na emeryturze (popularyzacja wiedzy, hobby, inicjatywy społeczne, wolontariat)

Strategie kształcenia dorosłych

• - zbiór reguł określających jednoznacznie, w konkretnej sytuacji, jaka powstała w trakcie kształcenia, wybór określonego działania przez uczestników danego procesu kształcenia, w tym wypadki - procesu kształcenia dorosłych

• - swoista procedura postępowania o charakterze normatywnym, wyznaczona celem

• System dydaktyczny: zbiór oddzielnych elementów, oddziałujących na siebie tak, aby mógł osiągnąć określony cel

Strategie kształcenia dorosłych

• Strategia klasowo-lekcyjna - szkolna - lekcje 45 min., sprawdzanie postępów, promowanie do następnej klasy, świadectwo ukończenia szkoły; młodociani z niepowodzeniami i dorośli - szkoły dla pracujących -podstawowe, ogólnokształcące, zasadnicze, zawodowe.

• Strategia kursów dokształcających - trwanie od kilku dni do kilku lat; strategia klasowo-lekcyjna lub zaoczne, korespondencyjne, różne kategorie, państwowe; przysposobienia zawodowego, doskonalenia zawodowego, kwalifikacyjne, politechniczne, dla potrzeb własnych, ogólnokształcące; różny poziom, odpłatność

• Strategia kształcenia zdalnego, przy pomocy korespondencji, podręczników, poradników, RTV (telewizja edukacyjna), mass mediów, filmów, płyt, kaset, telefonów, poczty (listy „uczebne”, poprawianie prac kontrolnych), telefaksów, internetu; forma konsultacji z nauczycielem (określa cele, treści, warunki, formy); np. Open University w GB, Polska Politechnika Telewizyjna w PRL; Indie -TV edukacja rolnicza; szkoła - Kanada, Australia

• Strategia (proces, część autoedukacji) samokształcenia - osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot; samokontrola, samoocena, samokorekta; najczęściej wspomagane i kierowane z zewnątrz (materiały); występuje w wielu w/wym. strategiach. Efekt zależy od: motywacji, predyspozycji, znajomości technik samokształceniowych.

Główne strategie kształcenia dorosłych

• Strategia kół ( zespołów) oświatowych - cel oświatowo-wychowawczy lub społeczny, świadomy dobór i osobisty aktywny kontakt ( zarząd, aktyw, prezydium, plan i podział pracy, legitymacja, składki); naukowe, hobbistyczne; referatowe, dyskusyjne

• Strategia kształcenia przy pomocy żywego słowa - bez kontroli wiadomości, bez dokumentów, nauczyciel działa bezpośrednio ”żywym słowem”, swoboda i adaptacja programu (odczyty, Uniwersytety Ludowe, powszechne, otwarte)

Strategie kształcenia dorosłych

• Strategia kształcenia przy pomocy słowa drukowanego - książka / czasopismo popularnonaukowe; osobiste obcowanie z dziełem, bez zewnętrznych wymogów; kluby, czytelnie, biblioteki

• Strategia doradcza - udzielanie przez specjalistę (wiedza, negocjacje, komunikacja) z danej dziedziny porady fachowej i aktualnej (zawodowe i edukacyjne, grupowe i personalne) - wykłady i pokazy

• Strategie mieszane - np. UTW (wykłady, koła zainteresowań, lektoraty)

Proces kształcenia dorosłych

• to inicjatywy edukacyjne o określonej strukturze i toku (cele, treści, metody, formy, miejsce, strategie - nauczyciel; nauczanie/ uczenie się); to inaczej zespół zdarzeń, prowadzący do określonych zmian w szeroko rozumianej wiedzy podmiotu (Okoń)

• Z procesem kształcenia nierozerwalnie związane jest wychowanie, rozumiane jako całożyciowy proces kształtowania tzw. cech kierunkowych człowieka

Cele kształcenia

• to świadomie założone skutki, które zamierza osiągnąć kierujący danym procesem kształcenia wobec jego podmiotu - ucznia

• to też sensowne, świadome, przewidywalne, planowe, konkretne efekty danego procesu kształcenia ( C. Kupisiewicz 1984)

• Cele różnorodne -kompensacyjne, utylitarne, doraźne, długofalowe (podyplomowe)

• merytoryczne - specyficzne

• poznawcze - rozwijanie u słuchacza umiejętności analizy, syntezy, uogólniania, samodzielnej i poprawnej analizy własnych doświadczeń, sprawdzania i weryfikacji

• samokształceniowe - wyrabianie umiejętności samodzielnego uczenia się, samodzielnego zdobywania wiedzy ( motywacja, techniki samokształcenia, uszczegółowienie celów ogólnych, zadania, poleceni; kontrola wykonania zadania)

• Taksonomie celów kształcenia (B.Bloom, B.Niemierka) - proces operacjonalizacji celów nauczania - uczenia się, w celu samodzielnego ukonkretnienia zadania

Dorosły jako uczeń

• Kryteria dojrzałości psychicznej: większy zakres i zdolność uwagi dowolnej, większy obiektywizm spostrzegania i wyważenie osądów, większy krytycyzm i odróżniania cech trwałych, ważnych i typowych, bardziej ukierunkowania i twórcza wyobraźnia, lepsza pamięć bezpośrednia i logiczna, większe zdolności myślenia abstrakcyjnego, większa umiejętność kierowania własnym myśleniem, większy zasób wiadomości i doświadczenia, umiejętność prowadzenie dłuższego toku rozumowania, większa zdolność panowania nad własnymi emocjami, większy stopień racjonalizowania własnego postępowania (niż 7-15 lat)

• Jest to wariant optymalny, uwarunkowany całożyciową edukacją, biografią, osobowością ( zdyscyplinowanie, zrównoważenie i odporność). Edukację dorosłego utrudniają problemy codzienności; „trudna” opóźniona młodzież i niepełnosprawność uczących sięseniorów-konieczne odrębne podejście nauczyciela

Treści kształcenie i zasady ich organizacji

• to uporządkowany zbiór wiadomości o niezależnym od ucznia - zobiektywizowanym znaczeniu (K. Kruszewski 1987), o treściach zależnych od celów

• Koncepcje doboru treści: encyklopedyzm, formalizm, utylitaryzm dydaktyczny, egzemplaryzm, strukturalizm funkcjonalny, koncepcja problemowo - kompleksowa, teoria programowania dydaktycznego (C.Kupisiewicz 1984)

• Materializm funkcjonalny (W. Okoń 1969 ) - podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych winny być względ światopoglądowe: w materiale nauczania przedmiotów należy eksponować idee przewodnie (np.ewolucji w biologii), teorie wykorzystywać w praktyce (samodzielność , samokształcenie)

• Teoria nauczania problemowo - kompleksowego w miejsce informacyjno - systematycznego (B. Suchodolski), gdyż rzeczywistość jest „zintegrowana” ; wykształcenie ogólne stanowi składową wykształcenia zawodowego

• Teoria programowania dydaktycznego = teoria strukturyzacji operatywnej (tzw. nauczanie programowe) -” jak uczyć optymalnie” (C. Kupisiewicz 1974: metoda macierzy dydaktycznych i metoda grafów)

• Przy doborze i organizacji treści trzeba uwzględnić zbiór zasad nauczania oraz psychologiczne teorie uczenia się:

*asocjacyjne - tworzenie skojarzeń między elementami treści kształcenia - wzmocnienie karą lub nagrodą * funkcjonalne - czynności, procesy, zachowania są ukierunkowane na wynik * strukturalne - wiedzę należy porządkować w konkretne i spójne obszary, struktury czyli ” przechodzić od znanego do nieznanego, od prostego do skomplikowanego, od konkretnego do abstrakcyjnego, od obserwacji do rozumowania, od rozpoznawania zagadnień ogólnych do analizy szczegółów” (C.Maziarz 1976)

Zasady nauczania dorosłych

• to normy postępowania dydaktycznego, w celu przekazywania usystematyzowanej wiedzy, rozwijania ich zdolności poznawczych i samokształceniowych

• Zasada poglądowości - bezpośrednie poznanie rzeczy i zjawisk ( lub z zastosowaniem środków audio - wizualnych) zamiast opisu słownego; zależy od specyfiki dorosłego ucznia (właściwości psychofizyczne, samodzielność obserwacji, wnioskowania)

• Zasada przystępności - respektowanie w procesie nauczania -uczenia się rozwojowych możliwości uczących się

• Reguły zasady stopniowania trudności:

* od bliższego do dalszego

* od łatwiejszego do trudniejszego

* od znanego do nieznanego

* uwzględnianie różnic w temperamencie i zaawansowaniu poszczególnych uczniów

• Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się: * ciągłe aktywizowanie ucznia poprzez wprowadzanie w sytuacje problemowe, wspieranie w ich rozwiązywaniu:

* indywidualizacja podejścia i wychowanie prospołeczne

* wpajanie umiejętności konfrontowania obserwowanych faktów z posiadana wiedzą

* wdrażanie uczniów do zespołowych form pracy

* poznawanie motywacji uczniów

• Zasada systematyczności - reguły:

* znajomość wiedzy wyjściowej uczących się

* ustalać merytoryczne centrum tematu zajęć i pochodne wiadomości i umiejętności

* podawać nowy materiał dokładnie usystematyzowany

* streszczenia i powtórzenia wstępne, końcowe zajęć oraz okresowe

* kontrola sposobu i formy wyrażania myśli przez uczących się

* wdrażanie do samodzielności i wysiłku

• Zasada trwałości wiedzy

• Zabiegi dydaktyczne dla trwałego zapamiętania poznanych wiadomości i opanowywanych umiejętności

• Dobre zapamiętanie gwarantują następujące cechy:

* prostota struktury myśli (rozwijane jedno zagadnienie osiowe)

* treści o charakterze konkretnym,nie-abstrakcyjnym

* odwoływanie się do doświadczenia i praktycznej działalności * utrwalanie wiedzy polega na wielokrotnym powtarzaniu

* systematyczna kontrola i ocena wyników pracy uczących się

Zasada operatywności wiedzy uczących się:

• potrzeba nauczania wielostronnego - prócz wiedzy biernej / pamięciowej - wiedza operatywna; stosowanie obok metod nauczania / uczenia się - kształcenie poprzez odkrywanie, przeżywanie i działanie praktyczne

• Zasada wiązania praktyki z teorią - przygotowanie uczących się do racjonalnego posługiwania się wiedza teoretyczną w sytuacjach praktycznych; wartość w kształceniu, dokształcaniu i doskonaleniu zawodowym również dorosłych

• Zasada kształtowania umiejętności uczenia się - wdrażanie do samodzielnego zdobywania wiedzy - planowanie i organizacja pracy umysłowej i metod nabywania informacji , rejestrowania informacji, własna selekcja, synteza przetwarzanie informacji

• Zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych - pozytywne z zakresu form aktywności zawodowej i kulturalno-oświatowej, samokształcenia negatywne - deformacja informacji , błędne przyswajanie umiejętności -np. w kształceniu zawodowym (dezaktualizacja norm, przepisów)

Metody kształcenia dorosłych

• to systematycznie i świadomie stosowane sposoby pracy nauczyciela, w celu efektywnego przekazania uczniom wiadomości, wyrobienia poglądów i sprawności, rozwinięcia zainteresowań i zdolności poznawczych, wdrożenia do samouczenia (K. Wojciechowski)

• Rodzaje metod (jako narzędzi pracy a nie stopień aktywności obu): oparte na słowie, (wykład, pogadanka, prelekcja, odczyt, dyskusja), oparte na oglądzie /pokazie/obserwacji / pomiarze, oparte na działaniu praktycznym (metody laboratoryjne i zajęć praktycznych)

• Toki realizacji procesu kształcenia: * tok (metoda) podający: aktywny nauczyciel i bierny uczeń; * tok (metoda) poszukujący: uczeń aktywizowany - nauczyciel wspierający Okoń: koncepcja nauczania wielostronnego - 4 drogi nauczania / uczenia się (przyswajanie wiadomości, odkrywanie, działanie praktyczne i przeżywanie)

Kształcenie dorosłych

• Dyskusja - wspólna praca intelektualna nad rozwiązywaniem problemów poprzez wypowiadanie swoich poglądów, pomysłów - często kontrowersyjnych - moderator

• Dyskusja panelowa - dyskusja kilku wybranych specjalistów nad wytypowanym problemem, w obecności audytorium, które może zadawać pytania

• Konsultacja (seminarium) - udzielanie przez nauczyciela indywidualnych lub zbiorowych porad (analiza konkretnych, trudnych zagadnień)

• instruktaż - uczenie się przez działania praktyczne (nauka, doskonalenie zawodowe - obsługa urządzeń - jak komputery, samochody, maszyny; księgowość)

• Metody laboratoryjne - tradycyjne (wykonywanie przez uczniów eksperymentów problemowe (samodzielne rozwiązywanie problemów)

• Metoda ćwiczeń praktycznych - rozwijanie umiejętności praktycznych i zawodowych (nauczyciel, instrukcja; wyuczanie algorytmów metoda heurystyczna tj. prób i błędów - ryzyko ogranicza zastosowanie

• Gry dydaktyczne:

• inscenizacja (konferencji, narad, zebrań, negocjacji )- odgrywanie określonych ról na podstawie przygotowanej sytuacji problemowej (cele, zadania, prawa, obowiązki, umiejętności każdego uczestnika) - rejestracja video inscenizacji i analiza zachowań

• metoda sytuacyjna (nauczanie problemowe) - analiza konkretnej (awaria, konflikt, kryzys w grupie społecznej instytucji, organizacji) złożonej sytuacji (za i przeciw), przygotowanej i przedstawionej przez prowadzącego; szkoleni podejmują decyzję rozwiązań (alternatywnych) - uprzednie przygotowanie materiałów pomocniczych (ekspertyz); rozwija myślenie alternatywne

• Metoda przypadku - rozpatrzenie opisu przypadku (zdarzenia) - stawianie pytań, dyskusja i poszukiwanie odpowiedzi; * zalety: rozwija umiejętności zawodowe, wielowariantowość, bieżąca ewaluacja przez uczestników, możliwość zmiany, poglądów, kształtowanie samodzielności

• Burza mózgów = metoda odroczonego wartościowania, zespołowe twórcze myślenie w poszukiwaniu rozwiązań ( wielu!) problemu

• Mikronauczanie - video; twórcze uczenie się złożonych czynności praktycznych ( językowe, zawodowe)

• Trening umiejętności społecznych (poziom kompetencji społecznych) - interpersonalny - porozumiewanie się, współpraca, polecenia więź; granie ról społecznych (przełożonego, klienta, nauczyciela, ucznia) - prowadzony poza sytuacją rzeczywistą - trening w sesjach 1-3 godz. (centrum treningowe); fazy:

I. modelowanie sytuacji i roli przez pokaz, video

II. zdefiniowanie sytuacji problemowej oraz scenek do granie i odegranie ich

III. sesja sprzężenia zwrotnego z komentarzami trenerów, dyskusjami; analiza - ocena - korekta

• Trening asertywności

---