Wprowadzenie do pedagogiki opiekuńczej.

„OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZE FUNKCJE SZKOŁY”.

Szkoła - instytucja oświatowo-wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w
danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo-
wychowawczych i programów; osiąganiu tych celów służy odpowiednio
wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy, baza lokalowa,
wyposażenie oraz zabezpieczenie budżetowe ze skarbu państwa,
samorządów lokalnych lub innych źródeł.

Ważne jest, aby w szeroko pojmowanym określeniu funkcji szkoły, obok funkcji kształcącej, która jeszcze nie tak dawno była jedyną funkcją szkoły, rangi nabrała funkcja opiekuńczo-wychowawcza tejże placówki.

Do tej pory problematyka ta nie zajmowała należnego jej miejsca w teorii pedagogicznej. Powodem tego faktu był:

1. dydaktyczny profil teorii pedagogicznej

2. tradycjonalizm w samej teorii opieki nad dzieckiem

Kult dydaktyki ukształtował swoistą postawę badawczą wobec szkoły, na którą patrzono jako na placówkę nauczania, głównym przedmiotem zainteresowania czyniąc lekcję i nauczyciela pomijając natomiast inne poczynania wychowawcze szkoły a w szczególności kierunek działalności opiekuńczej.

Tradycjonalizm w teorii opieki nad dzieckiem sprowadzał się tylko do form opieki całkowitej z wyraźnym akcentem na funkcje pielęgnacyjne.

Takie stanowisko hamowało działalność opiekuńczo-wychowawczą szkoły.

Szkoła odgrywa ogromną rolę w organizowaniu opieki wychowawczej nad dziećmi. Przemawiają za tym następujące fakty:

1. Zasób wiedzy i umiejętności nabytych przez ucznia w procesie nauczania nie przesądza o dobrym przygotowaniu go do życia i pracy zawodowej w warunkach współczesnej cywilizacji. Ogromne znaczenie ma ukształtowanie odpowiednich postaw społeczno-moralnych i zapewnienie warunków do ciągłego samo rozwoju. Ważne jest inspirowanie sytuacji wspomagających rozwój społeczny dziecka oraz przeciwdziałanie wszelkim jego zaburzeniom.

2. Szkoła jako najbardziej kwalifikowana i upowszechniona instytucja pedagogiczna ma największe możliwości kształtowania i przekształcania wszelkich czynników środowiskowych oraz wyrównywanie ich braków

3. Podstawową zasadą polityki opiekuńczej jest zapewnienie dziecku najpomyślniejszych warunków życia i rozwoju w jego najbliższym środowisku tj. w rodzinie, szkole, środowisku zamieszkania.
   Wśród tych wymienionych środowisk najbliższym naturalnym środowiskiem, w którym przebiega życie dziecka jest szkoła, dlatego też głównie jej przypada organizowanie pomocy dziecku, rodzinie i środowisku zamieszkania w realizacji zadań opiekuńczo- wychowawczych.

4. W polityce opiekuńczej kładzie się akcent na powszechny, wczesny i profilaktyczny charakter form pomocy dziecku i rodzinie.
   Realizacja tych zadań jest możliwa przy szerokim udziale szkoły, która posiada bogate tradycje w dziedzinie organizowania otwartych form opieki wychowawczej i zajęć wspomagających rozwój dzieci i młodzieży.

5. W świetle najnowszej teorii pedagogicznej kształcenie, wychowanie i
opieka stanowią integralną całość; działanie profilaktyczne i
kompensacyjne jest niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu
procesu wychowawczego.

Szkoła więc, jako placówka realizująca zadania w dziedzinie kształcenia i wychowania musi równolegle rozwijać działalność opiekuńczą.

Jeżeli przyjmiemy za punkt wyjścia pojęcie opieki jako działalności zmierzającej do zapewnienia dzieciom i młodzieży sprzyjających warunków życia, rozwoju i wychowania funkcja opiekuńczo-wychowawcza szkoły powinna przejawiać się w następujących kierunkach:

1.W odniesieniu do dziecka

• zapewnienie bezpieczeństwa osobistego w szkole i w drodze do szkoły

• ochrona zdrowia dziecka

• niesienie pierwszej pomocy

• zapewnienie realizacji obowiązku szkolnego(wyrównywanie opóźnień w nauce)

• zaspakajanie podstawowych potrzeb biologicznych

• roztaczanie opieki nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców

• organizowanie dzieciom czasu wolnego(zapewnienie właściwych styczności z wartościami kulturowymi, ograniczanie styczności ze zjawiskami patologicznymi.

2. W odniesieniu do rodziny dziecka

• udzielanie materialnej pomocy rodzinie w miarę możliwości finansowych szkoły.

• udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności wychowawczych w rodzinie (złe warunki rodzinne dziecka, sytuacja materialna, układ stosunków rodzinnych, stopień odpowiedzialności rodziców)

• podnoszenie kultury pedagogicznej rodziców

• organizowanie życia społeczno-kulturalnego rodziców.

3. W odniesieniu do środowiska zamieszkania.

• inspirowanie urządzeń rekreacyjnych i kulturalno-oświatowych w rejonie szkoły

• podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej społeczności lokalnej

• organizowanie wolnego czasu lokalnej społeczności

• zwalczanie negatywnych zjawisk, aspołecznych zachowań oraz wszelkiej patologii

Kierunki działalności opiekuńczej szkoły można rozpatrywać w trzech układach odniesienia, ze względu na fakt, iż wszelkie zagrożenia dla życia rozwoju biologicznego i wychowania dziecka mogą tkwić:

• W samym dziecku - do szkoły przychodzą różne dzieci, z defektami zarówno fizycznymi jak i psychicznymi. Zadaniem szkoły jest tworzenie integralnych grup oraz pielęgnowanie zdrowia psychicznego i fizycznego dziecka, rozpoznanie jakichkolwiek nieprawidłowości w rozwoju. W tym celu w szkołach tworzy się gabinety pedagoga, psychologa, higienistki oraz lekarskie.

• W rodzinie - dziecko wyrasta w rodzinie, która jest dla niego ostoją i wzorem. Jeżeli jednak jest to rodzina o pewnych zaburzeniach funkcjonalnych i strukturalnych, wtedy prawidłowy rozwój dziecka jest zagrożony. W tym przypadku rola szkoły polega na rozpoznaniu problemu rodziny, w jakiej żyje dziecko oraz niesienie pomocy w jego rozwiązaniu.

• W środowisku. - oprócz rodziny i szkoły środowisko jest bardzo ważne w rozwoju i kształtowaniu osobowości dziecka. Grupy rówieśnicze, podwórko, plac zabaw to miejsca, w których dziecko przebywa. Szkoła powinna pomóc dziecku w dokonywaniu wyborów określonych wartości tzn. w doborze przyjaciół, miejsca i formy zabawy oraz zapobiegać w miarę możliwości wszelkim patologiom.

Ważnym problemem w aspekcie działalności opiekuńczej szkoły są również niepowodzenia szkolne i ich wyrównywanie przez szkołę.
Można je częściowo złagodzić przez dobrą współpracę nauczycieli z rodzicami oraz przez podniesienie atrakcyjności szkoły.

Zagadnienie opieki szkolnej nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców zależy od charakteru i rozmiaru braków w dziedzinie sprawowania opieki nad dzieckiem przez rodzinę, ich uwarunkowań, kierunków i form pracy opiekuńczo-wychowawczej.

Do tego celu służą świetlice szkolne i półinternaty.

W ramach działalności opiekuńczej szkoły udzielana jest określona pomoc materialna dziecku oraz rodzinie a także organizowane jest dożywianie dla dzieci i młodzieży. Z punktu widzenia zaspakajania podstawowych potrzeb biologicznych dziecka jest to ważny kierunek działalności opiekuńczej szkoły.

Ważną rolę obok zajęć dydaktycznych, w pracy opiekuńczej szkoły odgrywa organizowanie zajęć wspomagających rozwój dzieci i młodzieży, organizowanie im czasu wolnego, ograniczanie patologii.

Zadania te szkoła realizuje najczęściej przez prowadzenie świetlic, bibliotek, czytelni, klubów, różnych zespołów i kół zainteresowań, organizacje uczniowskie, masowe formy pracy kulturalnej( imprezy), inspirowanie uczestnictwa w zajęciach prowadzonych przez pozaszkolne placówki oświatowe, obozy i kolonie letnie, wycieczki.

Działalność szkoły w środowisku ma również charakter opiekuńczy, albowiem swoją działalnością wyrównuje braki strukturalne i funkcjonalne rodziny, przeciwdziała negatywnym zjawiskom, występującym w miejscu zamieszkania(podwórko, osiedle), które mogą niweczyć wysiłki szkoły w pracy wychowawczej z dzieckiem.

Do działalności opiekuńczej szkoły można zaliczyć również poradnictwo wychowawczo-zawodowe.

Sytuacja ekonomiczna i gospodarcza stawia młodzież przed ogromnym dylematem, jakim jest, właściwy wybór zawodu, który zaważy na dalszym jego życiu. To właśnie szkoła powinna w pewnym stopniu mieć również wpływ na dokonywanie właściwych wyborów przez młodych ludzi.

Szkoła jako podstawowa instytucja oświatowo wychowawcza jest swoistym wytworem życia społeczeństwa. Funkcjonuje też wszędzie tam, gdzie rozwija się zorganizowane społeczeństwo.

Relacje dziecka z domem rodzinnym, ze szkołą i ze środowiskiem tworzą strukturę decydującą o obrazie szkoły. Tak jak zmieniały się one w różnych okresach historycznych, tak zmieniała się szkoła.

Mimo obserwowanych ostatnio w Polsce przeobrażeń w mentalności pedagogów, trzeba jednak stwierdzić, że szkoła jest i pozostanie przez długie lata główną instytucją wychowującą, a nauczyciele zaszczepiający w młodym pokoleniu nowe wartości, jednym z najważniejszych twórców kultury narodowej.

Literatura :

1. „Pedagogika opiekuńcza” - Materiały z krajowej konferencji Komitetu
   Nauk Pedagogicznych - Mikołaj Winiarski „Opiekuńcza rola szkoły”.

2. „Wszystko o wychowaniu” Wincenty Okoń.

3. „Edukacja dla rozwoju” J. Wołczyk.

4. „Pedagogika społeczna” R. Wroczyński.

5. „Nowy Słownik Pedagogiczny” Wincenty Okoń.

Wincenty Okoń „Nowy Słownik Pedagogiczny” Warszawa 1998 s.383

J. Wołczyk „Edukacja dla rozwoju” Wrocław 1973 s. 100

J. Wołczyk „Edukacja dla rozwoju” Wrocław 1973 s. 101

R. Wroczyński „Pedagogika społeczna” Warszawa 1974 s. 279-288

Wincenty Okoń „Wszystko o wychowaniu” Warszawa 1999 s. 357

1

---