Anna Domańska

Prawo cywilne - prawo rzeczowe

Prawo cywilne:

1) procesowe (k.p.c.)

2) materialne (k.c., k. rodzinny i opiekuńczy, prawo prywatne międzynarodowe):

a) część ogólna;

b) prawo rzeczowe;

c) zobowiązania: część ogólna i część szczególna.

Prawo rzeczowe odnosi się do stosunków dotyczących rzeczy. Pojęcie rzeczy (art. 45 k.c.) - rzeczami są tylko przedmioty materialne. Rzeczami są dobra, które spełniają łącznie następujące przesłanki:

1) już istnieją;

2) są zindywidualizowane;

3) są materialnymi częściami przyrody;

4) maja charakter samoistny, czyli są na tyle wyodrębnione, że mogą być traktowane w obrocie jako dobra samoistne;

5) są dostępne i podlegają władzy człowieka.

Np. pieniądze - są rzeczami typu „sui generis” - ich ważność wynika z tego, iż państwo zapewnia im gwarancje; zwłoki ludzkie - nie są rzeczami, chyba, że mogą stanowić przedmiot badań naukowych; zwierzęta - nie są rzeczami, ze względu na ustawę o ochronie zwierząt.

Rzeczy przyszłe nie mogą być przedmiotem własności.

Przedsiębiorstwo - nie jest rzeczą, ponieważ w jego skład wchodzą również prawa i majątek; księgozbiór - (zbiór rzeczy) może być przedmiotem obrotu, ale pojedyncza książka może być tylko przedmiotem własności.

PODZIAŁ RZECZY

Nieruchomości i ruchomości

NIERUCHOMOŚCI (art. 46 k.c.; def. legalna) - części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Trzy rodzaje nieruchomości:

1. nieruchomości gruntowe (części powierzchni ziemskiej);

2. nieruchomości budynkowe, czyli budynki;

3. części budynków to nieruchomości lokalowe (lokale).

Ad. 1

Cechy nieruchomości gruntowej:

- musi to być część powierzchni ziemskiej wyodrębniona, tzn. oznaczona granicami;

- jest odrębnym przedmiotem własności (muszą być granice zewnętrzne pod względem przedmiotowym; musi być wyodrębniona pod względem prawnym - to stanowi ustawa z 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - celem tej ustawy jest ustalenie stanu prawnego nieruchomości).

Szczególnym rodzajem nieruchomości gruntowej jest nieruchomość rolna - nieruchomość, która jest lub może być wykorzystywana do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Ad. 2

Nieruchomości budynkowe - budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane. Są one częściami składowymi gruntu i jako takie nie mogą być przedmiotem odrębnej własności (art. 47 i 48 k.c.).

Mówimy, że jest trwale związany, gdy:

- połączenie z gruntem musi być fizyczne;

- element czasowości jest ustalony na stałe a nie tylko tymczasowo (np. kiosk, namiot).

Wyjątek:

1. wzniesione przez użytkownika wieczystego budynki na gruncie Skarbu Państwa, gminy lub związku gmin albo nabyte przez niego na skutek zawarcia umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami z 1997 r.

2. przekazane na własność rolniczej spółdzielni produkcyjnej wraz z gruntem oddanym jej przez Skarb Państwa w użytkowanie wieczyste;

3. garaże wybudowane na podstawie pozwolenia na budowę na gruncie należącym do Skarbu Państwa, gminy lub związku gmin przez najemcę z jego własnych środków i przez niego nabyte, prawo to przysługuje również jego następcom prawnym;

4. są to budynki, jakie otrzymali rolnicy, którzy przekazali państwu w zamian za rentę, swoje nieruchomości rolne.

Ad. 3

Nieruchomości lokalowe. Problematyka własności nieruchomości lokalowej uregulowana jest w ustawie z 1994 r. o własności lokali - zgodnie z tą ustawą - samodzielny lokal mieszkalny lub lokal o innym przeznaczeniu może stanowić odrębną nieruchomość.

Odrębną nieruchomość lokalową ustanawia się:

1. w drodze umowy między współwłaścicielami nieruchomości;

2. w drodze umowy między właścicielem nieruchomości a nabywcą lokalu;

3. może to być jednostronna czynność prawna właściciela nieruchomości;

4. w drodze orzeczenia sądowego o zniesieniu współwłasności (np. zniesienie współwłasności małżeńskiej).

Wszystkie czynności prowadzące do ustalenia odrębnej własności lokalu powinny być dokonane w formie aktu notarialnego. Do powstania odrębnej własności lokalu niezbędny jest wpis w księdze wieczystej, oznacza to, że odrębna własność lokalu powstaje z chwilą dokonania wpisu nawet nie prawomocnego a nie z chwilą dokonania wzmianki o wniosku - ten wyjątek ma charakter konstytutywny, natomiast wpis ma zawsze charakter deklaratoryjny. Z chwilą wpisu powstaje prawo.

Ogół właścicieli stanowi wspólnotę mieszkaniową (ułomna osoba prawna, - tzn. że wspólnota może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną, zarząd nieruchomości jest wspólny i powinien być ustalony w akcie prawnym).

RUCHOMOŚCI - wszystko, co nie jest nieruchomością jest rzeczą ruchomą.

Rzeczy dzielimy na:

- rzeczy oznaczone, co do gatunku (mają pewne cechy rodzajowe);

- rzeczy oznaczone, co do tożsamości (mają pewne cechy zindywidualizowane).

Samochód na placu przed fabryką między innymi samochodami jest oznaczony, co do gatunku, ale gdy jest przedmiotem sprzedaży jest oznaczony, co do tożsamości.

Części składowe rzeczy

Ich cechą jest to, że połączone stanowią jedną całość, czyli utraciły swój samodzielny byt. Ich rozłączenie spowoduje uszkodzenie rzeczy lub odłączonej części (art. 47 §2 i §3).

Część składowa rzeczy musi mieć cechy:

1. musi być połączona z rzeczą nie tylko w sensie gospodarczym, ale i fizycznym;

2. samodzielny charakter części składowej musi polegać na tym, że da się ją przestrzennie wyodrębnić i połączenie jej z pozostałymi częściami składowymi stanowi całość;

3. połączenie to musi być na tyle silne, że odłączenie części spowoduje uszkodzenie lub istotną zmianę rzeczy lub tej części składowej. Połączenie musi być trwałe a nie przemijającego użytku.

Za części składowe gruntu uznaje się drzewa, rośliny, od chwili zasiania lub zasadzenia (art. 48 k.c.).

Rośliny i drzewa mogą stanowić odrębną od gruntu własność, gdy zostały zasiane lub zasadzone przez Rolniczą Spółdzielnie Produkcyjną na użytkowanym przez nią gruncie, należącym do Skarbu Państwa. Części składowe gruntu dzielą los gruntu - `superficies solo cedit'.

Przynależności - korzystanie z niektórych rzeczy wymaga posługiwania się innymi rzeczami ruchomymi, które ułatwiają korzystanie z rzeczy głównej, np. klucz i szafa. Przynależnością może być tylko rzecz ruchoma, musi być odrębna od rzeczy głównej, przynależność musi pozostawać z rzeczą główną w stosunku gospodarczego podporządkowania, musi być przynależność przydatna do korzystania z rzeczy głównej, przynależnością może być tylko rzecz ruchoma stanowiąca własność właściciela rzeczy głównej.

POŻYTKI

1) pożytki prawa - dochody jakie prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki od wkładów bankowych;

2) pożytki rzeczy - są to pożytki naturalne lub pożytki cywilne:

1. dochody, które rzecz przynosi tytułu stosunku prawnego, np. czynsz

2. płody rzeczy, np. zboże

3. odłączone od rzeczy części składowe, np. piasek, żwir, gliny.

Pożytki zwykle przysługują właścicielowi, ale mogą również przysługiwać użytkownikowi wieczystemu, dzierżawcy.

Cechy praw rzeczowych:

- są skuteczne względem wszystkich - erga omnes - mają charakter bezwzględny w przeciwieństwie do spraw względnych np. wierzytelności;

- z praw rzeczowych wynika powszechny obowiązek nie czynienia czegokolwiek co miałoby te prawa naruszać;

- ochrona praw rzeczowych przed naruszeniem przysługuje względem każdego kto takie prawo narusza.

Klasyfikacja praw rzeczowych przyjęta przez polskiego ustawodawcę:

1. Prawo własności

2. Użytkowanie wieczyste

3. Ograniczone prawa rzeczowe (iura in re aliena - prawa do korzystania z rzeczy cudzej). Ustawodawca przyjął katalog zamknięty prawa rzeczowych (numerus clausus):

1. użytkowanie

2. służebność

3. zastaw

4. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego (reguluje je prawo spółdzielcze)

5. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego (jw.)

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej (jw.)

7. hipoteka - uregulowana w ustawie o księgach wieczystych.

Posiadanie - nie jest prawem, jest faktycznym władztwem nad rzeczą.

Elementy posiadania:

1. podmiot - podmiotem posiadania może być każdy podmiot prawa cywilnego;

2. przedmiot - przedmiotem posiadania mogą być przedmioty materialne, ale tylko takie, które są przedmiotem obrotu i przedmiotem prawa;

3. treść - na treść posiadania składają się dwa elementy:

1. animus possesionis - element psychiczny posiadania, oznacza zamiar władania rzeczą dla siebie;

2. corpus possesionis - element fizyczny posiadania, fizyczne, faktyczne władztwo nad rzeczą.

Art. 338 k.c. dzierżenie - kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem.

Kryteria podziału posiadania:

1. samoistne i zależne

2. prawne i bezprawne

3. wadliwe i niewadliwe

4. w dobrej wierze i w złej wierze

ad. 1

Kryterium tego podziału - zakres władztwa nad rzeczą. Podstawą prawną jest art. 336 k.c. Posiadaczem samoistnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel (posiadanie właścicielskie).

Posiadaczem zależnym jest ten, kto włada rzeczą jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo z którym łączy się władztwo nad rzeczą, np. użytkowanie wieczyste. Ma charakter czasowy i powstaje zwykle na podstawie umowy o czasowe korzystanie z rzeczy.

Precarium - władztwo prekaryjne - są to sytuacje polegające na tym, że ze względów grzecznościowych lub humanitarnych jedna osoba pozwala drugiej na korzystanie z rzeczy, np. ktoś daje samochód na przejażdżkę, ktoś udziel gościny. Prekarzysta nie korzysta z ochrony, z której korzysta posiadacz i nie może nabyć prawa przez zasiedzenie. Może być w każdej chwili odwołane, strony nie są związane węzłem prawnym.

ad. 2

Kryterium stanowi podstawa posiadania, czy ona istnieje czy nie. Posiadaczem bezprawnym jest np. złodziej, paser. Posiadaczem prawnym jest właściciel, dzierżawca.

ad. 3

Kryterium - sposób nabycia posiadania. Posiadanie wadliwe jest to vitiosa possesio, niewadliwe non vitiosa possesio.

Posiadanie wadliwe - jest to posiadanie uzyskane gwałtem, potajemnie lub też w sposób nadużywający zaufanie drugiej strony, np. podstępnie; jest to posiadanie nabyte wbrew woli i wiedzy dotychczasowego posiadacza i przy użyciu niedozwolonych środków.

Posiadanie niewadliwe - polega na tym, że posiadacz uzyskuje posiadanie za wiedzą i zgodą dotychczasowego posiadacza albo w sposób pierwotny, gdy rzecz nie był jeszcze w niczyim posiadaniu.

ad. 4

Kryterium - to przeświadczenie posiadacza czy prawo mu przysługuje. Pojęcie dobrej i złej wiary to klauzula generalna - w prawie cywilnym istotą klauzul generalnych jest możliwość uwzględniania przy ocenie stanu faktycznego różnych okoliczności faktycznych, które w oderwaniu od konkretnej sprawy nie mogą być oceniane raz na zawsze wg bezwzględnie obowiązującego schematu. Tradycyjne pojęcie dobrej wiary wg SN - posiadaczem w dobrej wierze jest ten, którego wiara polega na przekonaniu, że w danych okolicznościach prawo mu przysługuje. Drugie podejście SN do dobrej wiary to pojęcie liberalne - dobra wiara posiadacza jest równoznaczna z jego przekonaniem, że swoim posiadaniem nikogo nie krzywdzi albo niczyich praw nie narusza, a zatem posiadaczem w dobrej wierze był osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie nieformalnej umowy przeniesienia własności nieruchomości, czyli bez zachowania formy aktu notarialnego. Obecnie SN uzasadnia pojęcie dobrej wiary - po pierwsze wychodzi z Konstytucji i z zasady państwa prawnego - zasad państwa prawnego wymaga przestrzegania prawa, zasada ta powinna być stosowana przy tłumaczeniu prawa w tym przez sądy; jeżeli art. 158 k.c. wymaga dla przeniesienia własności nieruchomości formy aktu notarialnego to posiadacz, który wszedł w posiadanie nieruchomości bez zachowania tej formy nie może być uważany za posiadacza w dobrej wierze.

Osoba przeświadczona, że prawo jej przysługuje i rzeczywiście to prawo jej przysługuje, co wynika z usprawiedliwionych okoliczności danego przypadku jest posiadaczem w dobrej wierze. Dobrą wiarę posiadacza wyłącza ni tylko pozytywna wiadomość, że uprawnienie mu nie przysługuje, ale także brak takiej świadomości spowodowany niedbalstwem.

Niedbalstwo (nienależyta staranność) - jedna z form winy nieumyślnej - dana osoba będąc w pełni poczytalną nie zdaje sobie sprawy ze skutków swego działania, chociaż powinna i mogła zdawać sobie z tego sprawę.

W złej wierze jest ten, kto wie albo powinien wiedzieć, że prawo nie przysługuje jemu lecz innej osobie. W złej wierze jest ten komu zarzucimy niedbalstwo.

Ochrona posiadania

Ustawodawca udziela ochrony posiadaczowi. Art. 342 k.c. - bezwzględny zakaz naruszania posiadania, nawet posiadania w złej wierze.

Środki ochrony posiadania:

1. domniemania związane z posiadaniem

2. środki ochrony pozasądowej (własnej)

3. środki ochrony sądowej.

ad. 1

Są cztery domniemania, które chronią posiadanie:

1. domniemanie posiadania samoistnego - art. 339 k.c. - domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym;

2. domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym - art. 341 k.c. - domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.

3. domniemanie ciągłości posiadania - art. 340 k.c. - domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.

4. domniemanie dobrej wiary - art. 7 k.c. - jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej wiary lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Iuris tantum - wszystkie domniemania są wzruszalne, można je obalić przeprowadzając dowód przeciwny. Wartość czy istota tych domniemań polega na tym, że zarówno posiadacz jak i sąd są zwolnieni z przeprowadzenia dowodów, co więcej posiadacz jest legitymowany jako posiadacz w dobrej wierze dopóki ktoś nie udowodni, że to domniemanie jest nieprawdziwe.

Domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ma pierwszeństwo przed domniemaniem zgodności posiadania ze stanem prawnym (art. 341 k.c.).

ad. 2

1. obrona konieczna (art. 343 k.c.)

2. dozwolona samopomoc (art. 343 k.c.)

posiadacz sam dochodzi prawa

Przesłanki obrony koniecznej:

1. zamach na dobro powinien być bezpośredni

2. zamach musi być bezprawny

3. zamach musi być rzeczywisty realny.

Obrona konieczna musi być natychmiastowa, w momencie naruszenia naszego posiadania, przy zastosowaniu odpowiednio współmiernych środków, w przeciwnym razie będzie to nadużycie obrony koniecznej.

Dozwolona samopomoc wchodzi w rachubę po naruszeniu posiadania, jednak w bardzo krótkim czasie po naruszeniu posiadania, czyli niezwłoczne, tzn. bez nieuzasadnionej zwłoki. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy dozwolonej w stosunku do nieruchomości nie wolno stosować przemocy względem osób. Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy do ruchomości muszą być spełnione dwa warunki:

1. gdy zachodzi niebezpieczeństwo powstania niepowetowanej straty,

2. samopomoc musi nastąpić natychmiast, bezpośrednio po naruszeniu.

ad. 3

Z tej ochrony posiadacz może skorzystać w każdym przypadku naruszenia posiadania. Ochrona przysługuje wtedy, gdy posiadanie zostało samowolnie naruszone przez jakąkolwiek osobę, nawet przeciwko właścicielowi. Z faktu naruszenia posiadania powstają dla posiadacza dwojakiego rodzaju roszczenia:

1. roszczenie posesoryjne (art. 344 k.c.) ≠ roszczenie petytoryjne

2. roszczenie o wstrzymanie budowy (art. 347 k.c.)

ad. 1

Roszczenie posesoryjne - roszczenie o ochronę posiadania, w przeciwieństwie do roszczenia petytoryjnego, które jest wnoszone o ochronę prawa. Legitymację czynną - czyli powodem - w procesie posesoryjnym - jest każdy posiadacz w dobrej wierze lub złej wierze, samoistny i zależny, ten którego posiadanie jest wadliwe i niewadliwe, i jak i ten, którego posiadanie jest prawne lub bezprawne. Nie może z nim wystąpić dzierżyciel i prekarzysta. Legitymację bierną - czyli pozwanym - może być:

a) ten kto dopuścił się naruszenia posiadania;

b) ten, na kogo korzyść nastąpiło naruszenie posiadania.

Powód może pozwać jedną z tych osób albo obie łącznie.

Ochrona posesoryjna jest ochroną obiektywną, tzn. że przysługuje posiadaczowi niezależnie od tego czy osobie, która naruszyła posiadanie, można zarzucić winę.

Na roszczenie posesoryjne składają się dwa roszczenia:

1. roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego;

2. roszczenie o zaniechanie naruszeń.

Powód może wystąpić z jednym z tych roszczeń albo z jednym i drugim.

Naruszenie posiadania może polegać:

1. na nękaniu posiadania;

2. przez pozbawienie dotychczasowego posiadacza władztwa nad rzeczą, czyli wyzucie z posiadania.

Dwa modele procesu posesoryjnego:

1. tzw. czysty model procesu posesoryjnego - polega na tym, że sąd bada wyłącznie okoliczności związane z samym posiadaniem;

2. model ograniczonej ochrony posesoryjnej - polega na tym, że w pewnym zakresie sąd bada również elementy petytoryjne, czyli bada komu przysługuje prawo do rzeczy.

Nasz ustawodawca przyjął model `czystego procesu posesoryjnego', co wynika z art. 478 k.p.c. - jest to postępowanie odrębne. W sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpatruje samego prawa ani dobrej wiary posiadacza. Z tego wynika, że sąd ma bezwzględny zakaz badania prawa do rzeczy spornej, że roszczenie to nie zależy od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności jego posiadania ze stanem prawnym. Sąd ma ustawowy zakaz badania sprawy co do prawa. W procesie posesoryjnym istnieje bezwzględny zakaz badania prawa co do spornej rzeczy, a to oznacza, że ten kto naruszył posiadanie nie może przed sądem powołać się na zarzut prawa własności, czyli exceptio domini ani na zarzut innego prawa (np. zastaw), czyli exceptio iuris. Poza jednym wyjątkiem. Otóż ten wyjątek wynika z art. 344 §1 zdanie 2: naruszający posiadanie (pozwany) w procesie posesoryjnym może powołać się na to, że przysługuje mu prawo do rzeczy spornej jeżeli prawomocne orzeczenie sądu lub innego organu powołanego do rozstrzygania spraw tego rodzaju stanowi, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Orzeczenie musi zapaść po naruszeniu posiadania ale przed zakończeniem procesu posesoryjnego. Orzeczenie to musi być prawomocne przed zakończeniem procesu posesoryjnego. Organ, który wydaje takie orzeczenie jest organem państwowym - chodzi o decyzję administracyjną. Rozstrzygnięcie w procesie posesoryjnym ma charakter tymczasowy (prowizoryczny), to oznacza, że przedmiotem orzeczenia sądu jest tylko orzeczenie o tym czy posiadanie zostało naruszone. Sąd nigdy nie rozstrzyga samego prawa do posiadania. Prawo do posiadania rozstrzygane jest w procesie petytoryjnym. W związku z tym podmiot, który przegrał proces posesoryjny może wystąpić z powództwem o ochronę prawa.

Termin dochodzenia roszczenia posesoryjnego: zgodnie z art. 344 §2 roszczenie to wygasa, jeśli nie będzie dochodzone w ciągu roku od naruszenia posiadania. Jest to termin zawity (prekluzyjny) a nie termin przedawnienia. Upływ terminu zawitego powoduje, że roszczenie wygasa, natomiast upływ terminu przedawnienia oznacza, że roszczenie nie może być dochodzone przed sądem po upływie tego terminu, ale roszczenie nie wygasa, dobrowolnie może je wypełnić zobowiązany. Nie można zrzec się terminu zawitego - zrzeczenie się tego terminu jest bezskuteczne. Dochodzenie roszczenia polega na wniesieniu powództwa.

Wyrok - czym się charakteryzuje? Wyrok ten musi zawierać dwa elementy:

1. musi być sformułowany tak, by nadawał się do egzekucji, tzn. musi dokładnie określać do jakich działań zobowiązany jest pozwany, czyli na czym ma polegać przywrócenie posiadania.

2. w wyroku tym należy zawrzeć stwierdzenie, że przywrócenie posiadania nastąpiło w trybie posesoryjnym.

Przywrócenie posiadania następuje w chwili wykonania wyroku. Bardzo szczególnym skutkiem posiadania jest - że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane (art. 345 k.c.).

Ochrona posiadania między współposiadaczami:

Z art. 346 k.c. wynika, że roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach między współposiadaczami tej samej rzeczy jeżeli nie da się ustalić zakresu współdziałania, tzn. że jeden ze współposiadaczy może wystąpić przeciwko drugiemu o ochronę posiadania jeżeli posiadanie może być wykonywane bez współdziałania z pozostałymi współposiadaczami.

ad. 2

Roszczenie o wstrzymanie budowy - jest to roszczenie uzupełniające w stosunku do właściwego roszczenia posesoryjnego. Przysługuje ono w razie podjęcia budowy na gruncie sąsiednim jeżeli budowa ta grozi albo wyrządzeniem szkody posiadaczowi albo naruszeniem jego posiadania. Roszczenie to wygasa gdy nie będzie dochodzone przed rozpoczęciem budowy albo w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy (termin zawity). Legitymację czynną - czyli powodem - jest posiadacz nieruchomości.

NABYCIE POSIADANIA - może być:

1. pierwotne - czyli nie istnieje więź między poprzednim a następnym posiadaczem. Są to dwie sytuacje:

a) gdy ktoś objął w posiadanie rzecz niczyją;

b) objęcie w posiadanie rzeczy przez kradzież, podstęp, drogą kradzieży.

2. pochodne - czyli nabycie od dotychczasowego posiadacza, jest to kontynuacja posiadania innej osoby (art. 176 k.c.).

Nabycie pochodne wiąże się z przeniesieniem posiadania. Przeniesienie posiadania jest to termin techniczno-prawny zastrzeżony dla nabycia posiadania w drodze czynności prawnej.

Pięć sposobów przeniesienia posiadania; dzielą się one na dwie grupy:

I. przeniesienie posiadania z wydaniem rzeczy:

1. wydanie rzeczy (fizyczne wręczenie rzeczy) - art. 348 zdanie 1;

2. wydanie dokumentów umożliwiających rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą;

II. przeniesienie posiadania bez wydania rzeczy:

3. zgodnie z art. 249 k.c. przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalał;

4. jeżeli rzecz znajduje się z posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela;

5. przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy umowy między stronami.

Czy posiadanie może być dziedziczone?

Nie ma wyraźnego przepisu mówiącego, że można objąć posiadanie poprzez dziedziczenie, jedynie art. 922 k.c. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Orzecznictwo i doktryna przyjmują, że posiadanie jest dziedziczone - dowodem na to jest art. 176 k.c. §2.

WŁASNOŚĆ - Prawo własności - podstawowe, najmocniejsze prawo rzeczowe.

Prawo własności w Konstytucji: art. 20 - „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP”; art. 21 „RP chroni prawo własności i prawo dziedziczenia”; art. 64 ust. 1 „Każdy ma prawo do własności, innych prawa majątkowych oraz prawo dziedziczenia” ust. 2 „Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej” ust. 3 „Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności”. Oprócz Konstytucji również kodeks cywilny definiuje w art. 44 własność - mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.

Rodzaje własności ze względu na podmiot, który to prawo ma:

1. własność prywatna;

2. własność państwowa;

3. własność samorządowa.

ad. 1

Przysługuje jednostkom ludzkim, ale także przysługuje założonym przez te osoby fizyczne spółkom.

SPÓŁKI:

I. Osobowe (spółki osobowe dzielimy ze względu na źródło prawa):

1) spółka cywilna (k.c.)

2) handlowe spółki osobowe (k.s.h.):

1. partnerska;

2. jawna;

3. komandytowa;

4. komandytowo-akcyjna.

II. Kapitałowe:

1. S.A (k.s.h);

2. Sp. z o.o. (k.s.h.).

W spółkach osobowych ważni są wspólnicy. Istotą spółek kapitałowych jest kapitał.

Zasadą jest, że w spółkach osobowych prawo własności przysługuje niepodzielnie wszystkim wspólnikom - jest to współwłasność łączna. Natomiast w spółkach kapitałowych prawo własności przysługuje spółce, a nie wspólnikom. W spółkach osobowych wspólnicy nie mogą samodzielnie dysponować swoim udziałem we współwłasności łącznej dopóki istnieje spółka, co więcej wierzyciel jednego ze wspólników nie może żądać zaspokojenia z udziału tego wspólnika we współwłasności łącznej. Konsekwencją takiej regulacji jest to, że wszyscy wspólnicy odpowiadają solidarnie, w sposób nieograniczony całym majątkiem spółki i swoim własnym. Za zobowiązania spółki kapitałowej odpowiada cała spółka, bo ona jest podmiotem własności.

Odpowiedzialność solidarna - wierzyciel wybiera, który z dłużników spłaci dług (spółka cywilna). W spółkach handlowych - wierzyciel musi najpierw żądać zaspokojenia z majątku spółki, a dopiero później z majątku wspólników.

ad. 2

Własność państwowa - państwo musi posiadać majątek by realizować swoje cele. Przedsiębiorstwa państwowe - one są dysponentami majątku państwa. W imieniu państwa również dysponentami majątku jest Skarb Państwa (art. 44 §1 k.c.).

ad. 3

Nie jest to pojęcie prawne, pojęcie to jest przyjmowane w doktrynie. Własność przysługująca jednostkom samorządu terytorialnego czyli województwom, powiatom i gminom - wszystkie są osobami prawnymi, posiadają majątek od państwa bądź który same nabyły.

TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI

Uprawnienia właściciela, które składają się na treść prawa własności:

1. ius possidendi - jest to uprawnienie do posiadania;

2. ius utendi - to uprawnienie do używania rzeczy, czyli także uprawnienie, które nie polega na czerpaniu pożytków;

3. ius fruendi - to uprawnienie do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy;

4. ius abutendi - to uprawnienie do dyspozycji faktycznych rzeczą, tzn. prawo do przetworzenia rzeczy, zużycia jej a nawet zniszczenia;

5. ius disponendi - uprawnienie do rozporządzania rzeczą obejmuje dwojakiego rodzaju uprawnienia:

1. uprawnienie do wyzbycia się własności rzeczy, które może nastąpić przez zrzeczenie się własności lub przez przeniesienie własności na inną osobę lub przez rozporządzenie własnością na wypadek śmierci;

2. uprawnienie do obciążenia rzeczy, np. oddanie rzeczy w dzierżawę.

Prawo własności nie jest prawem absolutnym, nie daje absolutnej władzy nad rzeczą. Korzystanie z prawa własności musi odbywać się w pewnych granicach wyznaczonych przez:

1. ustawy (o charakterze publiczno-prawnym z zakresu prawa administracyjnego, np. Ustawa z 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym - zgodnie z tą ustawą ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują wraz z innymi przepisami sposób wykonywania własności nieruchomości);

2. zasady współżycia społecznego;

3. społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności - chodzi tu o społeczno-gospodarcze przeznaczenie konkretnego prawa własności.

Art. 144 - ogranicza prawo własności; art. 144 do 154 - artykuły o prawie sąsiedzkim.

PODMIOT PRAWA WŁASNOŚCI - podmiotem może być każda osoba fizyczna, prawna poza wyjątkami określonymi w przepisach prawa, np. cudzoziemiec nie może być podmiotem prawa własności póki nie otrzyma zezwolenia ministra MSWiA; z art. 140 k.c. właściciel może w granicach określonych w tym artykule korzystać z rzeczy z wyłączeniem innych osób, to oznacza, że każdy kto nie jest właścicielem zobowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej ingerencji w sferę własności.

PRZEDMIOTEM PRAWA WŁASNOŚCI - są rzeczy w rozumieniu kodeksu cywilnego - przedmioty materialne.

STOSUNKI SĄSIEDZKIE - odnoszą się do nieruchomości sąsiednich i sąsiadujących. Nieruchomości sąsiednie - to takie, że między A i B są inne nieruchomości, nie graniczą jedną granicą, działania jednej z nich oddziaływują na pozostałe.

Nieruchomości sąsiadujące - mają wspólne granice.

Oddziaływanie na grunty sąsiednie nazywamy immisjami. Immisja - naruszający działa na własnym gruncie, ale skutki jego działań są widoczne na gruntach sąsiednich. Faktyczne, fizyczne wtargnięcie - działania odbywają się na cudzym gruncie.

Rodzaje immisji:

- Bezpośrednie

polegają na bezpośrednim skierowaniu pewnych substancji na sąsiednią nieruchomość za pomocą przygotowanych do tego celu urządzeń np. odprowadzenie wody deszczowej na działkę sąsiednią.

- Pośrednie:

1. materialne - polegają na przenikaniu na nieruchomość sąsiednią cząstek materii, np. pyłów, hałasu.

2. niematerialne - to oddziaływanie na psychikę właściciela sąsiedniej nieruchomości, np. wybudowanie domu pogrzebowego na osiedlu.

Immisje bezpośrednie są zakazane, natomiast pośrednie są dozwolone, czy dopuszczalne zgodnie z art. 144 k.c. o ile mieszczą się one w granicach w tym przepisie wyznaczonych - nie mogą przekraczać przeciętnej miary; dla oceny przeciętnej miary bierzemy dwa kryteria:

1. stosunki miejscowe;

2. społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości.

Immisją nie jest działanie siły wyższej.

Ochrona właściciela przed działaniem szkodzącym immisji:

1. jest to roszczenie negatoryjne - z art. 222 §2 k.c., które obejmuje roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i roszczenie o zaniechanie naruszeń;

2. art. 415 k.c. - naruszenie musi być zawinione - kto z winy swej wyrządził szkodę jest zobowiązany do jej naprawienia;

3. art. 24 k.c. - ochrona w przypadku naruszenia dobra osobistego, np. naruszenie zdrowia wskutek hałasu.

PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI - jest pojęciem węższym niż nabycie własności ponieważ obejmuje zarówno pierwotne i pochodne sposoby nabycia własności.

Sposoby nabycia własności:

PIERWOTNE:

- nacjonalizacja;

- wywłaszczenie;

- zasiedzenie;

- objęcie w posiadanie samoistne rzeczy niczyjej.

POCHODNE (następca prawny na podstawie umowy nabywa własność od poprzednika prawnego):

- przeniesienie własności - jest to termin techniczno-prawny, zastrzeżony dla nabycia własności na podstawie umowy.

Osobę przenoszącą własność nazywamy zbywcą, a osobę na którą przechodzi własność nazywamy nabywcą.

Na przeniesienie własność (w drodze umowy) składają się dwie czynności:

1. z mocy, której zbywca zobowiązuje się przenieść własność (czynność prawna zobowiązująca, czyli umowna);

2. na mocy której dochodzi do przeniesienia własności (umowa rozporządzająca ponieważ przenosi własność).

Ogólne zasady dotyczące przeniesienia własności:

1. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rodzi podwójny skutek, tzn. zobowiązuje zbywcę do przeniesienia własności i równocześnie własność tę przenosi;

2. umowa o przeniesienie własności jest umową konsensualną, tzn. własność przechodzi na mocy samej umowy, co do zasady nie są potrzebne elementy realne, np. wydanie rzeczy;

3. umowa o przeniesienie własności jest umową kauzalną, czyli przyczynową, tzn. że ważność przeniesienia własności zależy od ważności zobowiązania do przeniesienia własności.

ad. 1

Znane są dwa systemy przeniesienia własności:

1. system niemiecki, który przyjmuje, że dla przeniesienia własności potrzebne są dwie umowy; umowa zobowiązująca nie wystarcza by przenieść własność, konieczne jest zawarcie drugiej umowy - umowy rzeczowej;

2. system prawa francuskiego, który stanowi, że dla przeniesienia własności wystarczające jest zawarcie umowy zobowiązującej do przeniesienia własności ponieważ rodzi ona dwa skutki: obligacyjny (zobowiązaniowy) i rzeczowy.

Nasz ustawodawca przyjął system francuski, a więc umowa obligacyjna sama przenosi własność. Wyrazem tej zasady w prawie polskim jest art. 155 k.c. Są wyjątki od tej zasady (podwójnego skutku), czyli takie sytuacje, w których muszą być zawarte dwie odrębne umowy:

1. jeżeli przepis szczególny tego wymaga - art. 157 §2 k.c.;

2. jeżeli strony postanowiły, że przeniosą własność po zawarciu dwóch odrębnych umów.

ad. 2

Czyli przeniesienie własności następuje na mocy samej umowy z chwilą złożenia przez strony zgodnych oświadczeń woli, a zatem solo consensu. Tą zasadę można wywieść z art. 155 §2 k.c. Od zasady tej są wyjątki:

1. gdy podmiotem umowy ma być rzecz ruchoma oznaczona co do gatunku (art. 155 §2 k.c.);

2. gdy przedmiotem umowy są rzeczy ruchome przyszłe (art. 155 §2 k.c.);

3. gdy zbycia rzeczy dokonuje osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą, a nabywca jest w dobrej wierze (art. 169 k.c.).

zasada ta dotyczy również przeniesienia własności nieruchomości. Wpis do księgi ma charakter deklaratywny. Wyjątki - np. ustalamy odrębną własność lokali lub w razie przeniesienia własności budynków stojących na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste.

ad. 3

To oznacza, że nieważność lub wadliwość zobowiązania do przeniesienia własności ma ten sam skutek, że przeniesienie własności jest nieważne. Nieważność umowy przeniesienia własności wynika z samego prawa, jeśli nieważna jest umowa zobowiązująca do przeniesienia własności i nie jest wymagane stwierdzenie tej nieważności przez sąd. Wyrazem tej zasady jest art. 156 k.c.

Zobowiązanie do przeniesienia własności może wynikać:

1. z umowy - przede wszystkim umów wskazanych w art. 155 k.c.;

2. z zapisu;

3. z bezpodstawnego wzbogacenia;

4. z innego zdarzenia.

Dwa systemy określające odmienne skutki nieważności zobowiązania:

1. system niemiecki - zakłada, że nieważność zobowiązania nie powoduje nieważności przeniesienia własności; zasada abstrakcyjności - oderwania od siebie umowy zobowiązującej do przeniesienia własności o samego przeniesienia własności;

2. system francuski - ten system przyjmuje, że nieważność kauzy, czyli przyczyny, powoduje nieważność przeniesienia własności. Ten model przyjął polski ustawodawca.

Przykładem innego zdarzenia jest art. 231 k.c.

Odstępstwa od zasad ogólnych w razie przeniesienia własności nieruchomości:

1. wynika z art. 157 §2 k.c. - nie można przenieść własności nieruchomości pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu. Nie ma natomiast przeszkód do zawarcia pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości. Jeśli do tego doszło do przeniesienia własności nieruchomości potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

2. wynika z art. 158 k.c. - umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność. Nie zachowanie tej formy powoduje nieważność umowy. Zobowiązanie powinno być w akcie wymienione. W przypadku przeniesienia własności nieruchomości mamy do czynienia z kauzalnością formalną i materialną. Czyli ważność tej czynności zależy od ważności zobowiązania a ponadto wymagane jest wymienienie tego zobowiązania w akcie notarialnym.

Przeniesienie własności ruchomości nie wymaga formy aktu notarialnego poza jednym wyjątkiem: jeżeli wartość rzeczy ruchomej przekracza 2 tysiące złoty umowa powinna być sporządzana na piśmie dla celów dowodowych.

Zasadą przeniesienia własności jest: Nikt nie może przenieść więcej prawa niż sam posiada - jest to zasada niepisana, ale obowiązująca w prawie polskim. Wyjątki od tej zasady:

1. dotyczący nieruchomości - z ustawy o księgach wieczystych i hipotece wynika - zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Z tej zasady wynika, że nabywca nieruchomości mającej urządzoną księgę wieczystą nabywa na własność na podstawie umowy nieruchomości od osoby, która niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym jest wpisana do księgi wieczystej jako właściciel. O ile umowa ta ma charakter odpłatny i nabywca jest w dobrej wierze.

2. dotyczący ruchomości - wynika z art. 169 k.c. - w przypadku ruchomości dowodem, że ktoś jest właścicielem wynika z faktu posiadania. Ustawodawca przyjął:

1. zbywcą rzeczy jest osoba, która nie jest właścicielem rzeczy;

2. zbywcą nie jest osoba uprawniona do rozporządzania rzeczy;

3. chodzi o rzecz ruchomą;

4. strony zawarły umowę;

5. nabywca jest w dobrej wierze;

6. zbywca włada rzeczą i wydaje ją nabywcy;

7. nabywca obejmuje rzecz w posiadanie.

Ta reguła doznaje ograniczeń, które wynikają z art. 169 §2 - jeżeli chodzi o rzecz zgubioną, skradzioną lub w inny sposób utraconą przez właściciela własność takiej rzeczy przechodzi na nabywcę na podstawie umowy zawartej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania nią dopiero z upływem 3 lat od jej utraty przez właściciela.

Ograniczenia nabycia własności nieruchomości przez cudzoziemców

Te kwestię reguluje ustawa z 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Cudzoziemcy mogą nabyć na własność nieruchomość za zezwoleniem ministra MSWiA wydanego za zgodą ministra MON, a gdy chodzi o nieruchomości rolne również za zgodą ministra rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Zgodnie z tą ustawą cudzoziemiec za zezwoleniem może nabyć własność nieruchomości albo prawo użytkowania wieczystego nieruchomości. Zezwolenia nie wymagają:

1. umowa przedwstępna - zobowiązująca do zawarcia umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego;

2. jeśli chodzi o umowę zobowiązującą do przeniesienia własności nieruchomości, o ile ma ona tylko skutek obligacyjny;

3. umowa zlecenia przewidująca nabycie przez zleceniodawcę nieruchomości, o ile zleceniobiorca nie jest cudzoziemcem, natomiast zleceniodawcą jest cudzoziemiec;

4. umowa zobowiązująca do oddania nieruchomości cudzoziemcowi w używanie, np. najem, dzierżawa;

5. umowy o postanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na rzecz cudzoziemca;

6. umowy zastrzegające prawo pierwokupu nieruchomości na rzecz cudzoziemca.

Cudzoziemiec ma prawo do nabycia współwłasności - ale musi mieć na to zezwolenie.

Nabycie na własność przez cudzoziemca nieruchomości w drodze zasiedzenia wymaga zezwolenia właściwego ministra.

Art. 166 k.c. dotyczy pierwokupu właścicieli.

ZASIEDZENIE (art. 172 k.c.)

Nabycie własności po upływie pewnego czasu. Zasiedzenie jest pierwotnym sposobem nabycia własności. Nabycie własności przez upływ czasu. Przedmiotem zasiedzenia są prawa rzeczowe:

1. własność,

2. niektóre ograniczone prawa rzeczowe - w przypadku polskim jest to służebność gruntowa, polegająca na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 k.c.),

3. można zasiedzieć udział we współwłasności,

4. użytkowanie wieczyste - zasiedzenie, które przysługiwało poprzedniemu użytkownikowi wieczystemu.

Zasiedzieć można każdą nieruchomość:

1. gruntową, nawet jeśli ma urządzoną księgę wieczystą;

2. nieruchomość lokalową - stanowiącą odrębną własność, nie można zasiedzieć jednego z pokoi wchodzących w skład mieszkania stanowiącego odrębną własność,

3. nieruchomość budynkową - ale razem z prawem głównym, tzn. z użytkowaniem wieczystym.

Do 1990 roku nie można było zasiedzieć własności państwowej. Od 1 października 1990 roku można zasiedzieć własność państwową.

Przesłanki zasiedzenia nieruchomości:

1. posiadanie samoistne;

2. upływ określonego w ustawie terminu - termin ten zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza; dobra lub zła wiara modyfikuje przesłankę drugą.

ad. 1

Czyli posiadanie takie jak właściciel, które wypełnia treść prawa własności. Posiadanie musi być nieprzerwane. Posiadania nie traci się przez przejściową utratę pod warunkiem jego przywrócenia, ani też przez przemijającą przeszkodę, która nie przerywa ciągłości. Wynika to z art. 340 i 345 k.c.

Nie może nabyć własności nieruchomości przez zasiedzenie właściciel.

Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania albo też nastąpiło jego dziedziczenie, obecny posiadacz do czasu w którym sam posiada, może doliczyć sobie czas posiadania swojego poprzednika. Jeżeli jednak poprzednik-posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze obecny posiadacz może doliczyć sobie czas posiadania poprzednika tylko wtedy, gdy łącznie wynosi on przynajmniej 30 lat (art. 176 k.c.).

ad. 2

Do 1.X.1990 roku czas wynosił 10 lat dla posiadacza w dobrej wierze, a 20 dla w złej wierze. Od 1.X.1990 20 lat dla posiadacza w dobrej wierze, 30 w złej wierze.

Dobra wiara posiadacza występuje wtedy, gdy z przyczyn usprawiedliwionych nie wie on o tym, że nie przysługuje mu prawo własności. Nie jest w dobrej wierze ten, kto nabywa nieruchomość na własność na podstawie umowy nie mającej formy aktu notarialnego.

Kiedy musi istnieć dobra wiara? Dobra wiara musi istnie w momencie objęcia rzeczy w posiadanie.

Skutki zasiedzenia:

1. nabycie własności przez posiadacza i wygaśnięcie prawa dotychczasowego właściciela - jest to skutek ex lege (z mocy samego prawa) - następuje w dacie upływu terminu;

2. posiadacz może wystąpić do sądu o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie. Odbywa się to w postępowaniu nieprocesowym z udziałem dotychczasowego właściciela. Sąd wydaje postanowienie stwierdzające nabycie własności - ma charakter deklaratoryjny, tzn. stanowi dowód nabycia w drodze zasiedzenia własności i przede wszystkim jest podstawą wpisu w księdze wieczystej.

Zasiedzenie ruchomości (art. 174 k.c.):

Przesłanki:

1. posiadanie samoistne,

2. upływ trzyletniego terminu,

3. dobra wiara posiadacza.

Władanie rzeczą tak jak właściciel, nabyć na własność przez zasiedzenie ruchomości lub nieruchomości nigdy nie może posiadacz zależny.

Nie można nabyć na własność ruchomości przez zasiedzenie będąc posiadaczem w złej wierze. Co więcej dobra wiara musi trwać przez całe trzy lata.

INNE SPOSOBY NABYCIA I UTRATY WŁASNOŚCI

I. zrzeczenie się - można zrzec się:

1. własności nieruchomości (art. 179 k.c.);

2. własności ruchomości (art. 180 k.c.).

ad. 1

Jest to jednostronne oświadczenie woli właściciela, które dla swej skuteczności wymaga zgody starosty wykonującego to zadanie z zakresu administracji rządowej. To oświadczenie musi mieć formę aktu notarialnego, a zatem zrzeczenie się jest czynnością prawną jednostronną i konsensualną. Zgoda starosty jest to decyzja administracyjna i jest niezbędną przesłanką zrzeczenia się własności.

Nieruchomość, której zrzekła się właściciel staje się własnością Skarbu państwa. Skarb państwa ponosi odpowiedzialność z tej nieruchomości za jej obciążenia. Nabycie własności przez Skarb państwa traktowane jest jako pierwotne nabycie własności.

ad. 2

Następuje ono przez porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się własności. Samo porzucenie bez zamiaru nie jest traktowane jak zrzeczenie. Jest to jednostronna czynność realna, następuje je porzucenie. Taka rzecz jest rzeczą niczyją.

II. zawłaszczenie - art. 181 k.c. - przesłanki:

1. zawładnięcie rzeczy,

2. w intencji stania się właścicielem tej rzeczy - istotna jest wola wykonywania władztwa dla siebie.

Jest to czynność prawna jednostronna i realna, powoduje pierwotne nabycie własności.

Art. 182 k.c. - rój pszczół - który opuścił swoją pierwotną pasiekę jest niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem 3 dni od wyrojenia.

1. rój może się ulokować w siedlisku dzikim, nie należącym do nikogo,

2. kiedy osiedli się w cudzym ulu niezajętym,

3. kiedy osiedli się w cudzym ulu zajętym.

W pierwszym przypadku właściciel może zabrać rój jako swoją własność. W drugim przypadku może domagać się wydania roju od właściciela, w którego ulu rój się osiadł za zwrotem kosztów. W trzecim przypadku rój staje się własnością tego, czyją własnością był rój w ulu z którym połączyły się oba roje.

Dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje w tym przypadku roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (czyli z art. 405 i następnych k.c.).

III. znalezienie rzeczy:

1. dotyczy to rzeczy zgubionych,

2. porzuconych, ale porzuconych bez zamiaru wyzbycia się ich własności,

3. dotyczy to też zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły - art. 183 - 189 k.c.

ad. 1

W razie znalezienia rzeczy zgubionej należy bezzwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kto jest uprawniony, albo jeśli nie można ustalić miejsca zamieszkania osoby uprawnionej znalazca powinien zawiadomić o tym właściwy organ państwowy. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności lub rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie do właściwego organu państwowego. Jeżeli znalazca przechowuje rzecz u siebie, stosuje się odpowiednio przepis o nieodpłatnym przechowaniu. Samo przechowanie jest czynnością realną. Znaleźne: znalazca, który uczynił zadość swoim obowiązkom może żądać znaleźnego w wysokości 1:10 wartości rzeczy jeśli zgłosił swoje roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru.

Podzielność prawa własności

Prawo własności można podzielić według czasu jego trwania, według treści lub współwłasność.

1. Według czasu trwania - art. 187 - przeniesienie nie jest dopuszczalne ani pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Nie istnieje własność terminowa co do nieruchomości gruntowych. Możemy mówić o podziale ze względy na czas:

- nieruchomości budynkowe będące własnością użytkownika wieczystego gruntu. Art. 235 §2 odrębna własność tych budynków wygasa z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego,

- ruchomości - ustawodawca nie wprowadza żadnych ograniczeń. Można przenieść pod warunkiem i z zastrzeżeniem terminu.

2. Według treści - jest tzw. właściciel zwierzchni (dominus directus) i właściciel użytkowy (dominus utilis). Każdy z nich ma inne uprawnienia. Jeden z nich może użytkować rzecz, drugi może rozporządzać rzeczą. Uprawnienia te razem zsumowane dopiero składają się na całość prawa własności.

3. Współwłasność (prawo do jednej rzeczy przysługuje kilku osobom)

Każdy ze współwłaścicieli dysponuje wszystkimi atrybutami prawa własności. Współwłasność charakteryzują 3 cechy:

a) jedność przedmiotu - przedmiotem współwłasności może być rzecz, która może być podmiotem własności (nie może to być np. zbiór praw, rzeczy);

b) wielość podmiotów - muszą być przynajmniej 2 podmioty;

c) niepodzielność wspólnego prawa - każdy ze współwłaścicieli ma prawo własności do całej rzeczy, a nie do wyodrębnionej fizycznie części tej rzeczy.

Nie można na jednej nieruchomości ustanowić współwłasności i współużytkowania wieczystego. Chodzi o prawo jednorodne (albo jedno albo drugie).

Rodzaje współwłasności (art. 196 k.c.)

a) w częściach ułamkowych - udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie jest określony ułamkiem. Określa on zakres uprawnień współwłaściciela w stosunkach wewnętrznych lub zewnętrznych. Wielkość udziału może być określona:

- w drodze jednostronnej czynności prawnej,

- w umowie,

- ze zdarzeń prawnych,

- z orzeczenia sądu,

- z ustawy;

W ramach współwłasności ułamkowej występują:

1. własność przymusowa - nie może być ona zniesiona dopóki, dopóty istnieje stosunek prawny, z którym jest związana,

2. wspólnota gruntowa - osoby, którym ona przysługuje mają ograniczenia w zbyciu swego udziału i nie mogą żądać zniesienia współwłasności,

3. współwłasność przedmiotów należących do spadku - można żądać jej zniesienia tylko w ramach działu spadku; spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzać udziałem w przedmiocie należącym do spadku.

b) łączna - u jej podstaw leży określony stosunek prawny, bez którego nie mogłaby powstać i istnieć. Nie można w niej wyodrębnić udziałów. Właściciel nie może rozporządzać swoim prawem tak długo jak długu istnieje współwłasność łączna.

Podstawowym stosunkiem prawnym jest:

a) małżeństwo,

b) stosunek spółki cywilnej,

c) istnienie osobowej spółki handlowej.

Kiedy stosunki prawne tracą byt współwłasność łączna staje się współwłasnością w częściach ułamkowych.

Współwłasność w częściach ułamkowych

1. charakter współwłasności - samodzielna instytucja prawa wspólnego uregulowana w art. 196 k.c. §2, zdanie 2.

2. istota współwłasności - każdy ze współwłaścicieli ma określony ułamkiem udział we współwłasności.

3. rozporządzenie udziałem - istnieje możliwość rozporządzania swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli, art. 198 k.c.

4. zniesienie współwłasności - możliwość żądania w każdym czasie zniesienie współwłasności - art. 210 k.c. Uprawnienie do zniesienia współwłasności może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat. W ostatnim roku przed upływem 5 lat można przedłużyć ten okres na dalsze 5 lat.

Współwłasność łączna

1. charakter współwłasności - regulują je przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika.

2. istota współwłasności - współwłasność bezudziałowa - nie można wyodrębnić udziałów przysługujących współwłaścicielom.

3. rozporządzenie udziałem - brak możliwości rozporządzania udziałem.

4. zniesienie współwłasności - brak możliwości żądania zniesienia współwłasności.

Zarząd rzeczą wspólną

Całokształt czynności faktycznych i prawnych, które dotyczą tej rzeczy bezpośrednio lub pośrednio poprzez osiągnięty skutek gospodarczy.

Ustanowienie zarządu może nastąpić:

1. w drodze umowy (umowny zarząd rzeczą wspólną),

2. na podstawie przepisów ustawy (ustawowy zarząd rzeczą wspólną),

3. na mocy postanowienia sądu (sądowy zarząd rzeczą wspólną).

ad. 1.

Umowa ta może być zawarta w dowolnej formie. Strony mogą w niej określić, że:

- zarząd będzie sprawował jeden z nich lub osoba trzecia nie będąca współwłaścicielem,

- rodzaj czynności prawnych lub faktycznych dla których dokonania będzie wymagana zgoda wszystkich współwłaścicieli albo większości z nich.

Umowa taka może być wypowiedziana lub zmieniona.

ad. 2

Ustawowe zasady zarządu rzeczą wspólną:

- każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną, art. 200 k.c.,

- ustawodawca wyraził trojakiego rodzaju czynności składające się na zarząd rzeczą wspólną:

a) czynności zwykłego zarządu,

b) czynności przekraczające zwykły zarząd,

c) czynności zachowawcze.

Dla dokonania czynności zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli (art. 201 k.c.). W razie braku zgody większości każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania takiej czynności. Większość współwłaścicieli ustala się według wielkości udziałów.

Dla dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W jej braku właściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który bierze pod uwagę interesy wszystkich współwłaścicieli oraz cel zamierzonej czynności - art. 199 k.c.

Dla dokonania czynności zachowawczych… Mają na celu zachowanie wspólnego prawa (np. wniesienie powództwa). Każdy ze współwłaścicieli może dokonać czynności zachowawczych oraz może dochodzić roszczeń mających na celu zachowanie jego prawa - art. 209 k.c.

Pojęcie czynności zwykłego zarządu i przekraczającej zwykły zarząd

Czynności zwykłego zarządu mają na celu utrzymanie rzeczy wspólnej w należytym stanie oraz mają na celu zwykła eksploatację tej rzeczy.

Czynności przekraczające zwykły zarząd są to np. zbycie, obciążenie rzeczy wspólnej, zmiana przeznaczenia rzeczy wspólnej.

ad. 3

Możliwy jest w 3 sytuacjach:

a) gdy nie można uzyskać zgody współwłaścicieli, nie wszystkich ale ich większości w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu,

b) jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasadę prawidłowego zarządu,

c) jeżeli większość współwłaścicieli krzywdzi mniejszość.

W tych sytuacjach wydawane jest postanowienie sądu o ustanowienie zarządu rzeczą wspólną.

Art. 611 k.c. stanowi, że w przypadku ustanowienia sądowego zarządu nieruchomością zarządca zobowiązany jest niezwłocznie zgłosić wniosek o ujawnienie zarządu w księdze wieczystej.

Sąd uchyli zarząd, gdy odpadnie podstawa dalszego jego trwania.

Każdy ze współwłaścicieli nie sprawujący zarządu rzeczą wspólną może żądać w odpowiednich terminach rachunku z zarządu.

Art. 208 k.c. - to uprawnienie przysługuje tylko temu, który nie ma prawa do zarządu rzeczą. Reguła ta nie ma zastosowania do zarządu rzeczą wspólną ustanowioną przez sąd.

Złożenie rachunku zarządu ozn. złożenie sprawozdania rachunkowego wraz z informacjami dotyczącymi rzeczy wspólnej, a w szczególności o dokonanych czynnościach związanych z tą rzeczą, o wydatkach i ciężarach poniesionych w związku z tą rzeczą oraz o przychodach uzyskanych z tej rzeczy. Sprawozdanie to powinno być odpowiednio udokumentowane, złożone w odpowiednim terminie w odpowiedniej formie w zależności od okoliczności danego przypadku. Termin i forma złożenia sprawozdania zależy od woli.

W razie odmowy złożenia takiego rachunku uprawnieni współwłaściciele mogą wystąpić do sądu z pozwem o nakazanie złożenia rachunku. Art. 208 k.c. - przepis bezwzględnie obowiązujący, tzn., że umowa między współwłaścicielami nie może wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia współwłaścicieli nie sprawujących zarządu do żądania rachunków z zarządu.

Korzystanie z rzeczy wspólnej:

Obejmuje ono:

1. pobieranie pożytków rzeczy - z art. 207 wynika, że jeżeli współwłaściciel nie postanawia inaczej, przychody z rzeczy przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości ich udziałów. Ta sama reguła dotyczy ponoszenia wydatków i ciężarów związanych z rzeczą wspólną. Przychodami rzecz są przede wszystkim: pożytki oraz inne przychody np. materiał po rozbiórce budynku, drzewo zwalone podczas burzy. Wydatki związane z rzeczą są to wydatki poniesione w związku z normalną eksploatacją rzeczy oraz z zachowaniem zasad prawidłowej gospodarki. Ciężarami są przede wszystkim: podatki oraz inne świadczenia o charakterze publiczno-prawnym.

2. uprawnienie do posiadania rzecz - oznacza, że każdy współwłaściciel może posiadać całą rzecz i korzystać z niej ponieważ takie uprawnienie przysługuje wszystkim współwłaścicielom. Korzystanie z rzeczy jest ograniczone w ten sposób, że współwłaściciel może czynić to tylko o tyle, o ile nie przeszkadza analogicznemu korzystaniu z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli - art. 206 k.c.

3. uprawnienie do używania rzeczy.

Strony mogą w drodze umowy określić sposoby korzystania z rzecz wspólnej:

1. mogą strony przewidzieć podział nieruchomości do korzystania quoad usum. Polega ona na tym, że każdy ze współwłaścicieli otrzymuje do wyłącznego użytku fizycznie wyodrębnioną część nieruchomości wspólnej. Ten podział nie oznacza zniesienia współwłasności ponieważ dalej osoby, które są współwłaścicielami przysługuje im prawo żądania zniesienia współwłasności.

2. jest to podział korzystania z rzeczy pod względem czasu.

3. jest to podział korzystania z rzeczy wg rodzaju pożytków z niej pobieranych.

4. mogą przyznać prawo korzystania z rzeczy jednemu z nich z zastrzeżeniem oddania pozostałym części pożytków.

ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI

Zniesienie współwłasności oznacza likwidację stosunku prawnego jaki łączy współwłaścicieli.

Zniesienie współwłasności jest uprawnieniem każdego z współwłaścicieli, którego nie może on się zrzec, ponieważ jest ono niezbywalne. Co więcej roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu (art. 220 k.c.).

TRYBY ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI

1. Umowny,

2. Sądowy.

ad. 1

Umowny - przepisy kodeksu cywilnego nie regulują umownego trybu zniesienia współwłasności, jest on pozostawiony swobodzie stron. Mogą one dowolnie uregulować likwidację współwłasności byleby nie było to sprzeczne z ustawami. Taka umowa powinna określać sposób zniesienia współwłasności, ewentualne spłaty i dopłaty.

Aby umownie znieść współwłasność wymagana jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Jeżeli będzie chodziło o zniesienie współwłasności ruchomości - umowa może być zawarta w dowolnej formie, natomiast umowa dotycząca zniesienia współwłasności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego.

ad. 2

Prawo do żądania sądowego zniesienia współwłasności ma każdy człowiek. Jest on zobowiązany określić rzecz wspólną będącą przedmiotem współwłasności oraz sposób jej podziału. Trzy rozwiązania podziału rzeczy wspólnej:

a) podział fizyczny rzeczy pomiędzy współwłaścicieli - art. 211 k.c.,

b) przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych - art. 212 §2 k.c.,

c) podział cywilny rzeczy, czyli sprzedaż rzeczy na licytacji publicznej - art. 212 §2 k.c.

ad. a)

Nie zawsze rzecz da się fizycznie podzielić. Co wyłącza fizyczny podział rzeczy: jeżeli podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub też gdyby był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo też powodowałby istotną zmianę rzecz albo też powodowałby zmniejszenie jej wartości - wynika to z art. 211 k.c.

ad. b)

Spłata - jest to równowartość udziału współwłaściciela.

Dopłata - jest to wyrównanie różnicy między wartością udziału a wartością części rzeczy, wydanej współwłaścicielowi.

Postępowanie sądowe o zniesienie współwłasności - uregulowane jest przez k.p.c., w sprawach z zakresu prawa rzeczowego właściwy jest sąd położenia rzeczy (art. 606 k.p.c.). We wniosku o zniesienie współwłasności współwłaściciel powinien określić rzecz, zaproponować sposób podziału, udowodnić prawo do współwłasności np. wykazać wpis do księgi wieczystej. Sąd powinien dążyć w tym postępowaniu do tego by nakłonić współwłaścicieli do zgodnego podziału rzeczy wskazując sposoby ich podziału. Gdy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności sąd wyda postanowienie odpowiadające treści tego wniosku, o ile projekt podziału nie sprzeciwia się prawu, zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesów uprawnionych osób.

Ochrona własności środkiem ochrony własności:

1. rei vindicatio - roszczenie windykacyjne

2. rei negatoria - roszczenie negatoryjne

3. roszczenia uzupełniające

4. szczególny środek ochrony własności, tj. powództwo o ustalenie prawa, wynika z art. 189 k.p.c.

ad. 1

Uregulowane w art. 222 §1 k.c. właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada rzeczą, aby rzecz została mu wydana, chyba, że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. Roszczenie właściciela o oddanie rzeczy. Legitymację czynną ma właściciel oraz współwłaściciel. Legitymowanym biernie (pozwanym) jest każdy, który faktycznie włada rzeczą, czyli może być to posiadacz, który faktycznie włada rzeczą dla siebie, dzierżyciel (włada dla kogo innego). To roszczenie nie ulega przedawnieniu jeśli dotyczy nieruchomości.

Współwłaściciele nie mogą przeciwko sobie wystąpić z roszczeniem windykacyjnym, wynika to OSN.

ad. 2

Polega na tym, że może on żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz może żądać zaniechania naruszeń. Właściciel może wystąpić albo z jednym albo z drugim, albo łącznie. Można skorzystać z roszczenia negatoryjnego jeśli nastąpiło naruszenie własności w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, np. jeżeli ktoś stosuje immisję bezpośrednią.

Roszczenie negatoryjne jeśli dotyczy nieruchomości nie ulega przedawnieniu. Legitymowany czynni jest właściciel, współwłaściciel. Legitymowany biernie jest każdy, kto narusza własność.

ad. 3

Składają się na nie:

1. roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy,

2. roszczenie o zwrot pożytków,

3. roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy.

Te roszczenia przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

ad. 4.

Powództwo o ustalenie prawa - może je wnieść każdy kto ma interes prawny w ustaleniu tego prawa. Legitymowany czynnie musi przedstawić dowody na posiadanie interesu prawnego dla wniesienia tego powództwa.

To powództwo dąży do tego aby sąd wydał orzeczenie stwierdzające istnienie prawa, natomiast roszczenia windykacyjne i negatoryjne wiążą się z żądaniem od innej osoby spełnienia określonego świadczenia, np. wydania rzeczy.

Zakres roszczeń uzupełniających:

1. posiadacz w dobrej wierze (art. 244 §1 k.c.);

2. posiadacz w złej wierze (art. 225 k.c.);

3. posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa (art. 224 §2 k.c.).

ad. 1

Nie jest on zobowiązany do zwrotu wynagrodzenia za korzystanie z rzecz.

Nie odpowiada za zużycie, utratę lub uszkodzenie rzecze.

Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania.

Zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w czasie posiadania wymagalne.

ad. 2

Właściciel może wnieść roszczenie przeciwko niemu o wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy. Posiadacz zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z cudzej rzeczy.

Taki posiadacz odpowiada za zużycie, utratę rzeczy, chyba, że uległa by ona pogorszeniu, także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Taki posiadacz zobowiązany jest zwrócić pożytki, jeśli ich nie zużył lub równowartość pożytków, które zużył, a także zobowiązany jest do zwrotu wartości tych pożytków, których nie uzyskał z powodu złej gospodarki.

ad. 3

Posiadacz - wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy.

Zobowiązany jest zwrócić pożytki, których nie zużył lub ich równowartość, jeśli je zużył.

Nie jest zobowiązany do zwrotu pożytków, których nie uzyskał w związku z prowadzeniem nieprawidłowej gospodarki.

Za zużycie, utratę lub pogorszenie rzeczy odpowiada tylko wtedy, gdy nastąpiły one z jego winy.

Rozliczenia co do nakładów na rzecz:

1. nakłady konieczne;

2. nakłady użyteczne;

3. nakłady zbytkowne.

ad. 1

Służą utrzymaniu rzeczy w należytym stanie. Umożliwiają prawidłowe z niej korzystanie, np. remonty, konserwacja.

ad. 2

Są ponoszone w celu ulepszenia rzeczy. Mają na celu podniesienie jej funkcjonalności.

ad. 3

Jeżeli nakłady użyteczne wiążą się ze znacznym kosztem oraz służą celom luksusów, mówimy o nakładach zbytkownych.

Roszczenia od zwrotu nakładów:

1. dobra wiara posiadacza w chwili ponoszenia nakładów;

2. zła wiara posiadacza w chwili ponoszenia nakładów;

3. posiadacz w dobrej wierze ponosi nakłady po tym jak dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa lub po wyzwaniu co do zwrotu rzeczy będącej własnością państwową (art. 228 k.c.).

ad. 1

Może on żądać zwrotu nakładów koniecznych, o ile mają one pokrycie w korzyściach, które uzyskał z rzeczy.

Może on żądać zwrotu nakładów innych niż konieczne, o ile zwiększają one wartość rzeczy w chwili wydania jej właścicielowi (art. 226 §1 zdanie 1).

ad. 2

Może on żądać zwrotu nakładów koniecznych i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogacił się jego kosztem, tzn. gdyby rzecz na skutek nakładów stała się więcej warta aniżeli przed ich dokonaniem (art. 226 §2).

ad. 3

Może on żądać zwrotu nakładów koniecznych, które dokonał po powzięciu wiadomości o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa lub też, których dokonał po wezwaniu go do zwrotu rzeczy będących własnością państwową.

Może on żądać zwrotu tych nakładów, choćby nawet nie wzbogaciły one właściciela (Art. 226 §1 zdanie 2).

Posiadacz i samoistny i zależny może żądać zwrotu nakładów.

Jeżeli nakład ma postać budowli lub innego urządzenia posiadacz jak i właściciel mają roszczenie o przeniesienie na własność za odpowiednim wynagrodzeniem zajętej działki. Art. 231 k.c. - przesłanki roszczenie o przeniesienie:

1. może wystąpić z nim posiadacz samoistny - ten który włada rzeczą jak właściciel; ten art. ma też zastosowanie między posiadaczem a użytkownikiem wieczystym;

2. dobra wiara posiadacz samoistnego;

3. wzniesienie budowli lub innego urządzenia;

4. wartość tej budowli znacznie przekracza wartość zajętej na ten cel działki.

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

Źródłem jest kodeks cywilny i ustawa o gospodarce nieruchomościami z 21.VIII.1997 roku. Do użytkowania wieczystego ustawodawca nakazuje stosować przepisy o własności w kwestiach nieuregulowanych w art. do 232 do 243 k.c.

Ustanowienie użytkowania wieczystego może nastąpić:

1. na gruntach Skarbu państwa, położonych w granicach administracyjnych miast;

2. na gruntach Skarbu państwa poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki;

3. grunty jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków.

Użytkowanie wieczyste można ustanowić tylko na gruncie.

Kto może być użytkownikiem wieczystym?

Są to osoby fizyczne oraz osoby prywatne. Może być jednostka samorządu terytorialnego użytkownikiem wieczystym na gruncie Skarbu państwa i odwrotnie.

TREŚĆ użytkowania wieczystego:

Użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób, a także w tych samych granicach może rozporządzać swoim prawem. Te uprawnienie są jednak ograniczone przez:

1. ustawy;

2. zasady współżycia społecznego;

3. przez umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Rozporządzanie prawem użytkowanie wieczystego: użytkownik wieczysty może przenieść to prawo, może oddać w leasing, może obciążyć hipotekę, może się zrzec użytkowania wieczystego.

Użytkowania wieczystego udziela się na okres maksymalny 99 lat. Użytkownik wieczysty może w ciągu 5 lat przed upływem okresu użytkowania wieczystego wystąpić o przedłużenie użytkowania wieczystego na dalszy czas (na okres od 40 do 99 lat). Organ może odmówić przedłużenia tylko ze względu na ważny interes społeczny.

Forma zawarcia umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Umowa ta powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego oraz umowa o przedłużenia użytkowania wieczystego powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Umowa dochodzi do skutku z chwilą wpisu w księdze wieczystej - ma charakter konstytutywny.

Opłaty za użytkowanie wieczyste - użytkownik wieczysty jest zobowiązany do uiszczania przez czas trwania użytkowania wieczystego opłaty rocznej. Wysokość opłaty wynika z ustawy o gospodarce nieruchomościami. Opłaty z tytułu użytkowania wieczystego ustala się wg stawki procentowej od ceny nieruchomości gruntowej. Stawka procentowa pierwszej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego wynosi od 15 do 25 % ceny nieruchomości gruntowej. Natomiast wysokość stawek rocznych wynosi za nieruchomość gruntową pod budownictwo mieszkaniowe albo na realizację urządzeń infrastruktury technicznej - 1% ceny. W pozostałych przypadkach (np. na cele sakralne) - 0,3%.

Akcesoryjność użytkowania wieczystego polega na tym, że z chwilą jego wygaśnięcia, wygasają prawa z nim związane.

Przedawnienie roszczeń przeciwko użytkownikowi wieczystemu o naprawienie szkód za nieprawidłowe korzystanie gruntu przedawnia się z upływem lat 3 od daty zwrotu gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste. Taki sam termin jest przewidziany dla roszczeń użytkownika wieczystego przeciwko właścicielowi o wynagrodzenie za budynki i urządzenia.

Przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności

Użytkownik wieczysty może w dwojaki sposób stać się właścicielem użytkowanego gruntu (tryby):

1. w trybie ustawy z 4.IX.1997 roku o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym prawo własności. (Dz. U. 2001.120.1299);

2. zgodnie z ustawą z 21.VIII.1997 roku o gospodarce nieruchomościami. Zgodnie z tą ustawą użytkownik wieczysty może stać się właścicielem w drodze umowy sprzedaży zawartej z właścicielem. Chodzi o sprzedaż bezprzetargową (art. 37 ust 2 ustawy).

ad. 1

Zakres podmiotowy: właścicielem może stać się użytkownik wieczysty będący osobą fizyczną, który spełnia ustawowe kryteria:

a) musi uzyskać prawo użytkowania wieczystego przed dniem 31.X.1998 roku. Nabycie użytkowania wieczystego może nastąpić przez:

- nabycie w drodze umowy;

- z mocy samego prawa (art. 200 ustawy o gospodarce nieruchomościami);

- przez zasiedzenie;

- w drodze decyzji administracyjnej;

- w trybie art. 231 k.c. (budynek na cudzym gruncie).

Uprawnienie do wystąpienia z wnioskami o przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności przysługuje także następcom prawnym, są to: spadkobiercy oraz osoby fizyczne, które nabyły prawo użytkowania wieczystego w drodze umowy o przeniesienie tego prawa.

Jeżeli poprzednik prawny był osobą prawną to następca będący osobą fizyczną musi nabyć użytkowanie wieczyste przed dniem 31.X.1998 r.

Właściwość organów: określa art. 2 ustawy o przekształceniu

1. Jeżeli w użytkowanie wieczyste oddany był grunt będący własnością Skarbu państwa decyzję o przekształceniu wydaje starosta lub prezydent miast na prawach powiatu. Organem odwoławczym od decyzji wydanej przez te organy jest wojewoda.

2. Jeżeli użytkowanie wieczyste było ustanowione na nieruchomości będącej własnością jednostki samorządu terytorialnego to decyzję o przekształceniu wydaje przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Organem odwoławczym w tym przypadku jest Samorządowe Kolegium Odwoławcze.

Decyzja ta stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej (charakter deklaratoryjny). Użytkownik staje się właścicielem, gdy decyzja o przekształceniu jest ostateczna wg k.p.a. Decyzja o przekształceniu nie narusza praw osób trzecich.

Art. 241 k.c. jest zasadą, że z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na niej obciążenia. Natomiast art. 2 ust 3 ustawy o przekształceniu jest wyjątkiem od tej zasady. Przy przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności prawa rzeczowe obciążające użytkowanie wieczyste nie wygasają.

Odpłatność przekształcenia:

Przekształcenie jest odpłatne poza wyjątkami określonymi w art. 6 ustawy o przekształceniu. Przy ustaleniu opłaty należy brać pod uwagę wskazówki art. 4a ustawy o przekształceniu

1. Ustawa o przekształceniu odsyła do ustawy o gospodarce nieruchomościami do art. 67 ust 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami, który określa sposób ustalania ceny nieruchomości przez rzeczoznawcę. Rzeczoznawcy oceniają wartość nieruchomości wg reguł przyjętych w dziale IV ustawy o gospodarce nieruchomościami. Opłata nie powinna być niższa niż wartość nieruchomości oceniana przez rzeczoznawcę.

2. Ustawa o przekształceniu odsyła do art. 70 ustawy o gospodarce nieruchomościami - cena nieruchomości sprzedawanej w drodze bezprzetargowej może zostać rozłożona na raty, nie dłużej niż na 10 lat.

3. Ustawa o przekształceniu przewiduje wprowadzenie bonifikat, praktycznie jest to ograniczone do nieruchomości wykorzystywanych lub przeznaczonych na cele mieszkaniowe; w formie zarządzenia wojewody albo uchwała rady lub sejmiku.

4. Zapłata następuje w dniu, w którym decyzja o przekształceniu stałą się ostateczna.

Koszty oszacowania przez biegłych są wliczone albo cenę nieruchomości przy jej sprzedaży albo też organy odwołują się do k.p.a. do art. 262 zgodnie z którym stronę obciążają te koszty postępowania, które: wynikły z winy strony lub zostały poniesione w interesie lub na żądanie strony, a nie wynikają z ustawowego obowiązku organów prowadzących postępowanie.

Wnioski o przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności w trybie ustawy o przekształceniu można wnosić do 31.XII.2002 roku.

Zgodnie z art. 32 ustawy o gospodarce nieruchomościami sprzedaż nieruchomości gruntowej, która była uprzednio oddana w użytkowanie wieczyste może nastąpić wyłącznie na rzecz użytkownika wieczystego co nie obejmuje sprzedaży między Skarbem Państwa a jednostkami samorządu terytorialnego. Ustawę tę stosuje się do osób fizycznych i osób prawnych.

Użytkownik wieczysty może powołać się na pierwszeństwo, jeżeli właściciel (Skarb państwa, jednostka samorządu terytorialnego) zdecyduje o sprzedaży tej nieruchomości. Jeżeli Skarb państwa, jednostka samorządu terytorialnego dokona sprzedaży z pominięciem użytkownika wieczystego (jego pierwszeństwa) użytkownik wieczysty może skorzystać z art. 58 k.c. - który stanowi o bezprawności czynności.

Art. 35 ustawy o gospodarce nieruchomościami - właściwy organ sporządza i podaje do publicznej wiadomości wykaz nieruchomości przeznaczonych do sprzedaży, do oddania w użytkowanie wieczyste, użytkowanie, najem lub dzierżawę.

Pierwszeństwo (ma na celu eliminację innych podmiotów ubiegających się o tę rzecz)≠ pierwokup (zastrzeżenie dla jednej ze stron, że będzie miała ona pierwszeństwo)

Realizacja pierwszeństwa zależy od dwóch przesłanek:

1. osoba uprawniona musi złożyć wniosek o nabycie przed upływem terminu wskazanego w wykazie nieruchomości przeznaczonych do sprzedaży. Ten wyznaczony termin nie może być krótszy niż 6 tygodni.

2. osoba uprawniona składa oświadczenie, że wyraża zgodę na cenę ustaloną w sposób określony w ustawie.

Z chwilą zawarcia umowy sprzedaży wygasa z mocy prawa ustanowione na niej użytkowanie wieczyste.

Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własności, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości, zobowiązanie powinno być w akcie wymienione (art. 158 k.c.).

Wygaśnięcie użytkowania wieczystego:

1. wygasa po upływie czasu na które było ustanowione;

2. rozwiązanie prze strony umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste;

3. zrzeczenie się użytkowania wieczystego powoduje wygaśnięcie;

4. konfuzja, czyli zlanie się w jednym ręku użytkowania wieczystego z prawem własności;

5. rozwiązanie umowy ustanowione na skutek jednostronnego żądania;

6. wywłaszczenie.

Skutki wygaśnięcia:

1. wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia (art. 241 k.c.) - poza wyjątkami wynikającymi z ustawy o przekształceniu;

2. wygasa przysługujące właścicielowi budynków lub urządzeń wzniesionych na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, prawo własności;

3. użytkownik ma obowiązek wydać nieruchomość właścicielowi, który może od niego żądać na zasadach ogólnych odszkodowania za szkody wynikłe z niewłaściwego korzystania z oddanego gruntu.

Roszczenie o naprawienie szkód - przedawnia się z upływem 3 lat od wydania nieruchomości, jeżeli użytkownik nie chce wydać nieruchomości właścicielowi przysługuje właścicielowi roszczenie windykacyjne, które nie ulega przedawnieniu.

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE, którymi są:

1. użytkowanie;

2. służebność;

3. zastaw;

4. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego;

5. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej;

7. hipoteka.

Ograniczone prawa rzeczowe można ustanowić:

- na nieruchomości,

- na ruchomości,

- i na prawie.

Hipotekę można ustanowić na nieruchomości oraz na prawie. Zastaw można ustanowić tylko na ruchomości, użytkowanie można ustanowić na prawie oraz na rzeczach (ruchome i nieruchome).

Ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych:

1. podstawowym sposobem ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych jest umowa;

2. orzeczenie sądowe;

3. orzeczenie administracyjne;

4. zasiedzenie (tylko zasiedzenie służebności gruntowej).

Do umowy stosujemy odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności, chodzi o zasadę kauzalności i konsensualności.

Można ustanowić ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomości pod warunkiem i z zastrzeżeniem terminu. Odmiennie niż w art. 157 k.c. Forma aktu notarialnego wymagana jest dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia. Oświadczenie uprawnionego do ograniczonego prawa rzeczowego może być złożone w dowolnej formie, nawet w sposób dorozumiany.

Użytkowanie

Art. 252 - legalna definicja użytkowania

Treść użytkowania

Użytkownik ma dwa uprawnienia:

1. uprawnienie do używania rzeczy;

2. uprawnienie do pobierania pożytków.

Powinien on wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki (art. 256).

Zasady prawidłowej gospodarki nie są nigdy wartością stałą. Zależą od przedmiotu użytkowania oraz aktualnych wymagań (techniki, nauki, zasad doświadczenia życiowego).

Nie oznacza to, że od użytkownika wymaga się najwyższego stopnia wiedzy teoretycznej i praktycznej. Wykonuje on swoje prawo zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki jeżeli zachowuje zwykłą miarę staranności i dbałości o rzecz.

Użytkownik powinien zachować substancję rzeczy i jej przeznaczenie.

Art. 256 jest konkretyzowany w następujących artykułach:

- art. 258 zgodnie z którym użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków, które rzecz przynosi. Ciężary są to świadczenia o charakterze publiczno-prawnym (podatki, składki ubezpieczeniowe). Artykuł ten pozwala stronom inaczej te kwestie uregulować.

- art. 259 Właściciel nie korzysta z oddanej w użytkowanie rzeczy. Jest zasadą, że nie ponosi wydatków na nakłady konieczne. Jeżeli jednak nakłady poczynił może żądać od użytkownika ich zwrotu według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

- art. 260 Rozwinięcie art. 259. Dotyczy dokonywania napraw i nakładów, które związane są ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. Do ich dokonywania zobowiązany jest użytkownik. Jeżeli będą to nakłady nie związane ze zwykłym korzystaniem z rzeczy, użytkownik jest zobowiązany zawiadomić o tym właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót. Jeżeli takie nakłady poczyni użytkownik przysługuje mu roszczenie względem właściciela, może żądać ich zwrotu na podstawie przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

- art. 261 Użytkownik powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela o tym, że osoba trzecia dochodzi przeciw użytkownikowi roszczeń dotyczących własności rzeczy.

Przedmiot użytkowania

Mogą nim być:

- rzeczy ruchome,

- nieruchomości,

- prawa zbywalne.

Użytkowanie obciąża całą rzecz łącznie z jej częściami składowymi i przynależnościami. Wynika to z art. 252. Zasada ta podlega ograniczeniu zgodnie z art. 253. Dopuszcza on modyfikację tej zasady w dwu kierunkach:

- przez ograniczenie zakresu użytkowania tzn. użytkownik nie będzie mógł pobierać wszystkich pożytków z rzeczy;

- zostaje ograniczone wykonywanie użytkowania do oznaczonej części nieruchomości.

Przedmiotem użytkowania mogą być rzeczy niezużywalne (można z nich korzystać bez ich unicestwienia). W przypadku wygaśnięcia użytkowania, użytkownik jest zobowiązany zwrócić właścicielowi te same rzeczy, które były przedmiotem użytkowania. Zasada ta nie dotyczy sytuacji, gdy przedmiotem użytkowania są pieniądze lub inne rzeczy oznaczone co do gatunku. W tym wypadku jest to użytkowanie nieprawidłowe (art. 264).

Nieprawidłowość przejawia się w:

1. z chwilą wydania tych rzeczy użytkownikowi staje się on ich właścicielem,

2. zwrot rzeczy po wygaśnięciu użytkowania polega na tym, że użytkownik zobowiązany jest zwrócić tę samą ilość pieniędzy lub tę samą ilość rzeczy oznaczonych co do gatunku i tej samej jakości. Wynika to z przepisów o zwrocie pożytków (art. ).

Prawa będące przedmiotem użytkowania

Przedmiotem użytkowania mogą być wyłącznie prawa zbywalne (wierzytelności, obligacje, prawo użytkowania wieczystego) - art. 265.

Przedmiotem użytkowania może być także zespół przedmiotów, przede wszystkim zespół środków produkcji (art. 257).

Użytkowanie jest ściśle związane z osobą użytkownika. Ustanowione na rzecz osoby fizycznej ma charakter osobisty, a ustanowione na rzecz osoby prawnej ma służyć ściśle określonym celom statutowym, ma charakter wyłączny.

Użytkowanie jest niezbywalne (art. 254). Ponieważ jest niezbywalne to:

- nie wchodzi w skład spadku po zmarłym użytkowniku,

- nie może stanowić przedmiotu majątku wspólnego,

- nie może stanowić przedmiotu obrotu prawnego.

Niezbywalność użytkowania należy odróżnić od wykonywania tego prawa. Użytkownik może wykonywać swoje prawo samodzielnie albo też za pośrednictwem innych osób, np. przez oddanie przedmiotu użytkowania w najem, dzierżawę lub użyczenie.

Powstanie użytkowania

Zasadą jest, że użytkowanie powstaje w wyniku umowy między właścicielem a przyszłym użytkownikiem. Użytkowanie może też powstać wskutek decyzji administracyjnej jeżeli przepisy szczególne to przewidują.

Wygaśnięcie użytkowania

Użytkowanie wygasa z upływem czasu określonego w umowie.

Użytkowanie wygasa jeżeli użytkownik zrzeknie się tego prawa. Oświadczenie o zrzeczenie się powinno być złożone właścicielowi (art. 246).

Użytkowanie wygasa przez jego niewykonywanie przez 10 lat (art. 255).

Użytkowanie wygasa przez konfuzję (zlanie się w jednym ręku uprawnień właściciela i użytkownika) - art. 247.

Użytkowanie wygasa w wyniku decyzji administracyjnej jeżeli było w ten sposób ustanowione.

Użytkowanie wygasa przez wywłaszczenie.

Po wygaśnięciu użytkowania, użytkownik zobowiązany jest zwrócić rzecz właścicielowi, któremu w razie odmowy zwrotu rzeczy przysługują dwa roszczenia:

1. roszczenie o zwrot rzeczy oddanej w użytkowanie. Roszczenie to przysługuje właścicielowi na podstawie art. 262. Właściciel wnosząc takie roszczenie powinien udowodnić, że pozwany otrzymał rzecz na podstawie umowy użytkowania i użytkowanie wygasło. Właściciel nie potrzebuje wykazywać swojego prawa własności. Nie jest to bowiem przesłanką art. 262.

2. roszczenie windykacyjne (art. 222 §1) o wydanie rzeczy. Właściciel obciąża dowód własności. Rzecz powinna być zwrócona w stanie w jakim powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania. Jeżeli stan ten został określony w umowie to zwrot powinien nastąpić zgodnie z jej postanowieniami.

Użytkowanie przez osoby fizyczne (art. 262-270¹)

Użytkowanie może być ustanowione na czas oznaczony. W tym także na czas życia uprawnionego lub na czas nieoznaczony. Jednakże w przypadku użytkowania przez osobę fizyczną wygasa zawsze najpóźniej z chwilą jej śmierci (art. 266).

Użytkownik będący osobą fizyczną jest zobowiązany zachować substancję rzeczy i jej dotychczasowe przeznaczenie. Naruszeniem substancji rzeczy jest zmiana samej struktury rzeczy lub tworzywa, z którego rzecz jest zbudowana, np. usunięcie ściany nośnej budynku, usunięcie lub wzniesienie budynku. Użytkownik może jednak zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca (art. 268). Co do uprawnień najemcy - art. 684. Użytkownik może założyć w pomieszczeniu oświetlenie elektryczne, gaz, telefon, radio i inne podobne urządzenia, chyba że sposób ich założenia sprzeciwia się obowiązującym przepisom albo zagraża bezpieczeństwu nieruchomości.

Z art. 268 wynika, że użytkownik nie ma więcej praw niż najemca w zakładaniu wyżej wymienionych urządzeń. Właściciel może odmówić wydania rzeczy będącej przedmiotem użytkowania nieprawidłowego dopóki nie otrzyma odpowiedniego zabezpieczenia. Jeżeli przedmiotem użytkowania są inne rzeczy niż pieniądze lub inne rzeczy oznaczone co do gatunku, właściciel może z ważnych powodów żądać od użytkownika zabezpieczenia. Czy powód jest ważny wynika to ze stanu faktycznego danej sprawy. Właściciel wyznacza użytkownikowi odpowiedni termin do wniesienia zabezpieczenia. Po jego bezskutecznym upływie właściciel może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy.

HIPOTEKA - uregulowana w ustawie o księgach wieczystych i hipotece z 1982 roku.

Treść hipoteki

Jest ograniczonym prawem rzeczowym polegającym na obciążeniu nieruchomości wierzytelnością z tym skutkiem, że wierzyciel hipoteczny ma pierwszeństwo zaspokojenia z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela nieruchomości (art. 65 ustawy okwih).

Z przepisu tego wynika, że wierzyciel hipoteczny ma dwa uprawnienia:

1. pierwszeństwo zaspokojenia z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi, oznacza to, że w razie egzekucji z nieruchomości sumy uzyskane z licytacji będą najpierw przeznaczone na zaspokojenie wierzyciela hipotecznego a dopiero po nim na zaspokojenie wierzycieli osobistych.

Pierwszeństwo zaspokojenia nie ma charakteru bezwzględnego, ustępuje wierzytelnościom uprzywilejowanym z mocy samego prawa. W szczególności są to wierzytelności wymienione w art. 1025 §1 i 4 k.p.c., w art. 1026 k.p.c.

2. skuteczność obciążenia względem każdoczesnego właściciela nieruchomości, tzn., że dla właściciela hipotecznego nie mają większego znaczenia zmiany właściciela obciążonej nieruchomości. Każdy kolejny właściciel staje się z mocy prawa dłużnikiem hipotecznym.

Mimo, że właściciel hipoteczny ma pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi to nie oznacza, że wierzyciel hipoteczny ma prawo do korzystania z nieruchomości obciążonej. To pierwszeństwo zaspokojenia nie daje wierzycielowi hipotecznemu żadnej władzy faktycznej względem obciążonej nieruchomości, to oznacza, że właściciel może rozporządzać nieruchomością.

Ustawa o księgach wieczystych i hipotece w art. 72 przewiduje, że jest niedopuszczalne zastrzeżenie przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.

Prawo właściciela do rozporządzania nieruchomością należy odróżnić od prawa do korzystania z nieruchomości. W skutek ustanowienia hipoteki właściciel korzysta z nieruchomości z pewnymi ograniczeniami. Nie wolno mu dokonywać takich czynności faktycznych, które mogłyby doprowadzić do znacznego obniżenia wartości nieruchomości obciążonej, tak że wartość jej spadłaby poniżej zabezpieczonej wierzytelności. Wierzyciel hipoteczny ma środki pozwalające mu przeciwdziałać dewastacji nieruchomości. Ogół tych uprawnień składa się na ochronę hipoteki. Przysługujące wierzycielowi hipotecznemu środki ochrony hipoteki są uregulowane w artykułach od 91 do 93 (przepisy szczególne w stosunku do art. 251 k.c.) ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie z art. 251 k.c. do ochrony praw rzeczowych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

Środki ochrony przysługujące wierzycielowi hipotecznemu:

1. roszczenie o zaniechanie działań pociągających za sobą zmniejszenie wartości nieruchomości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki. Jest to roszczenie negatoryjne, sądem właściwym jest sąd właściwy dla położenia nieruchomości (art. 91 ustawy o księgach);

2. jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości nastąpiło na skutek działań, za które właściciel odpowiada wierzyciel hipoteczny może wyznaczyć właścicielowi odpowiedni termin do przywrócenia nieruchomości do stanu poprzedniego albo do ustanowienia dodatkowego zabezpieczenia. Po bezskutecznym upływie tego terminu, wierzyciel hipoteczny może żądać niezwłocznego zaspokojenia z nieruchomości (art. 92 ustawy o księgach);

3. jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości nastąpiło wskutek okoliczności za które właściciel nie odpowiada (np. działanie siły wyższej) hipoteka obejmuje przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody. W tym przypadku wierzyciel nie ma roszczenia przeciwko właścicielowi, ale przysługująca mu hipoteka obejmuje roszczenie o naprawienie szkody należne właścicielowi (art. 93 ustawy o księgach).

Przedmiot hipoteki:

1. Przedmiotem hipoteki jest każda nieruchomość - przy czym hipoteką można obciążyć ściśle określoną nieruchomość, a nie ogół nieruchomości właściciela - zasada szczegółowości hipoteki. Hipoteką można obciążyć każdą nieruchomość bez względu na to, kto jest jej właścicielem, tak więc także państwową.

2. Jest to część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela. To oznacza, że hipoteką nie może obciążyć części ułamkowej swej nieruchomości wyłączny jej właściciel. To oznacza, że można obciążyć hipoteką cały udział współwłaściciela. Z art. 198 k.c. wynika, że współwłaściciel nie potrzebuje zgody pozostałych współwłaścicieli dla ustanowienia hipoteki na swoim udziale.

3. Przedmiotem hipoteki może być także również użytkowanie wieczyste - w tym przypadku hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia wzniesione na użytkowanym gruncie, stanowiąc własność użytkownika wieczystego.

4. Przedmiotem hipoteki może być własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego.

5. Również może być spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego.

6. Tak samo prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

7. Przedmiotem może być także wierzytelność zabezpieczona hipoteką.

Art. 64 ustawy o księgach wieczystych i hipotece stanowi co może być przedmiotem hipoteki.

Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne, może być wyrażona w oznaczonej sumie pieniężnej - to wynika z art. 68 ustawy o księgach. W razie zmiany wysokości wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, wpis w księdze wieczystej wymaga odpowiedniej zmiany. Nie prawidłowe jest dokonywanie w tym przypadku nowego wpisu, tak jakby chodziło o ustanowienie nowej hipoteki. Nie dopuszczalne jest oznaczenie sumy pieniężnej według innego niż pieniądz, miernika wartości. Dopuszczalne jest ustanowienie hipoteki z zastrzeżeniem warunku lub terminu - art. 245 §2 k.c. Nie dopuszczalne jest zabezpieczenie hipoteką wierzytelności przedawnionej w chwili ustanowienia hipoteki. Hipoteka zabezpiecza oprócz wierzytelności, pewne świadczenia dodatkowe - zabezpiecza także roszczenia o odsetki nie przedawnione i o przyznane koszty postępowania - to wynika z art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Rodzaje hipotek:

Ze względu na sposób powstania hipoteki dzielimy na:

1. hipotekę umowną (na podstawie umowy);

2. hipotekę przymusową (na podstawie tytułu wykonawczego);

3. hipotekę ustawową, która powstawała z mocy ustawy, uchylona 5.V.2001 roku.

ad. 1

Powstaje na podstawie umowy między właścicielem nieruchomości a wierzycielem. Jeżeli hipoteka ma obciążać inne prawo do nieruchomości, umowa jest zawierana np. z użytkownikiem wieczystym. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece nie zawiera przepisów o hipotece umownej, dlatego dla ustanowienia tej hipoteki stosujemy art. 245 k.c., według którego z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia hipoteki mają zastosowanie przepisy o przeniesieniu własności. Przy czym nie ma zakazu zastrzeżenia warunku lub terminu, a forma aktu notarialnego jest wymagana tylko dla oświadczenia właściciela, który to prawo ustanawia. Nie oznacza to, że ustanowienie hipoteki umownej następuje w drodze jednostronnego oświadczenia właściciela, skoro jak wskazuje nazwa, hipoteka ta powstaje na podstawie umowy, to wola wierzyciela co do przyjęcia tego oświadczenia jest niezbędna. Z tym zastrzeżeniem, że w przeciwieństwie do oświadczenia właściciela, oświadczenie wierzyciela nie wymaga żadnej szczególnej formy. Może być zatem złożone nawet w sposób dorozumiany, np. przez złożenie wniosku o wpis do księgi wieczystej. Do powstania hipoteki umownej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej (art. 67 ustawy) - wpis ten ma charakter konstytutywny. Szczególny przykład hipoteki umownej przewiduje prawo bankowe. W tym przypadku hipoteka umowna zabezpiecza wierzytelność banku. Nie wymaga się w tym przypadku formy aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela obciążonej nieruchomości.

Zgodnie z art. 95 prawa bankowego, dokumenty stwierdzające udzielenie kredytu, jego wysokości, zasad oprocentowania i warunku spłaty wystawione przez banki są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej.

ad. 2

Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu, uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika - art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Hipoteka powstaje wbrew woli stron. Przymusowy charakter tej hipoteki wyraża się w tym, że podstawą i tytułem jej ustanowienia nie jest ani umowa ani jednostronne oświadczenie właściciela nieruchomości lecz sam wniosek wierzyciela i określonych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym tytuł wykonawczy, stwierdzający wierzytelność. W celu ustanowienia hipoteki przymusowej wierzyciel musi uzyskać odpowiednie orzeczenie, czyli tytuł wykonawczy, który stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej. Podstawę wpisu do księgi wieczystej mogą stanowić:

1. tytuł wykonawczy, tzn. tytuł egzekucyjny, którym z reguły jest prawomocne orzeczenie sądu, zaopatrzone w klauzulę wykonalności;

2. tymczasowe zarządzenie sądu, tzn. postanowienie zabezpieczające powództwo na czas trwania procesu;

3. postanowienie prokuratora;

4. wyrok sądu polubownego;

5. ugoda zawarta przed sądem lub sądem polubownym;

6. akt notarialny, w którym dłużnik poddała się egzekucji;

7. tytuł egzekucyjny wystawiony przez bank na podstawie prawa bankowego;

8. decyzja administracyjna, jeżeli przepisy szczególne to przewidują;

9. zarządzenie zabezpieczenia dokonane na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Art. 110 ustawy stanowi co może stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej.

Ustanowienie tej hipoteki wymaga wpisu w księdze, charakter konstytutywny. Zgoda właściciela nie jest wymagana do wpisu w księdze.

Hipoteka przymusowa ze względu na swoją treść może być:

a) hipoteką przymusową zwykłą;

b) hipoteką przymusową kaucyjną.

ad. a

Hipoteka przymusowa wpisana na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, które stwierdza istnienie i wysokość wierzytelności jest hipoteką przymusową zwykłą.

ad. b

Jeżeli natomiast podstawą wpisu jest orzeczenie tymczasowe mamy do czynienia z hipoteką przymusową kaucyjną, gdyż ulegająca zabezpieczeniu wierzytelność nie jest ustalona w sposób ostateczny albo nawet samo jej istnienie jest niepewne. Kwota na którą opiewa ta hipoteka nie ma charakteru ostatecznego. O hipotece przymusowej kaucyjnej stanowi art. 111 ustawy.

ad. 3

Hipoteka ustawowa, regulował ją art. 66 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i ustanawiał on, że hipoteka ta zabezpieczała wierzytelności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego w przypadkach wskazanych w ustawie bez wpisu do księgi wieczystej. Ustawa z dnia 11.IV.2001 roku o zmianie ustawy Ordynacja podatkowa oraz zmianie niektórych ustaw uchyliła art. 66 ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dniem 5.V.2001 rok. Ta ustawa o zmianie przewiduje intertemporalne - art. 8 ust 1 - hipoteki ustawowe wpisane do księgi wieczystej przed dniem wejścia w życie tej ustawy stają się z tym dniem hipotekami przymusowymi. Ustęp 2 art. 8 w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy wygasają hipoteki ustawowe nie wpisane do księgi wieczystej hipoteki ustawowe złożone do Sądu rejonowego przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, traktuje się jako wnioski o wpis hipoteki przymusowej. Obecnie Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w ustawie Ordynacja podatkowa.

W związku z tym, że jest to hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, jest ona hipoteką przymusową łączną. Jest to wyjątek od zasady wyrażonej w art. 111¹ ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który stanowi że jeśli ustawa nie stanowi inaczej łącznie obciążenie kilku nieruchomości hipoteką przymusową jest niedopuszczalne. Wpis hipoteki przymusowej zabezpieczającej wykonanie zobowiązań podatkowych ma charakter konstytutywny. Podstawą tego wpisu do księgi wieczystej jest doręczona decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego i zaległości podatkowe. Do wniosku o wpis do księgi wieczystej powinien być dołączony dowód doręczenia decyzji zobowiązanego. Hipoteką przymusową zabezpieczającą należności podatkowe przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia przed hipotekami zabezpieczającymi inne należności z wyjątkiem hipotek ustanowionych dla zabezpieczenia należności z tytułu kredytu bankowego.

---