Polski system polityczny

1 Zasady ustroju politycznego RP w świetle konstytucji z 2 IV 1997

- ustrój polityczny

- funkcje konstytucji

- katalog zasad

System polityczny to ogół norm i sankcji prawnych, które regulują funkcjonowanie poszczególnych elementów, jak też zachodzące pomiędzy nimi relacje (definicja strukturalno-funkcjonalna).

Konstytucja to najważniejszy akt prawny. Posiada szczególną treść, szczególną moc, szczególny tryb jej uchwalania i szczególny tryb jej zmiany.

O szczególnej treści Konstytucji RP decyduje zawarcie informacji o:

- ustroju politycznym,

- sankcji dotyczących ustroju politycznego, społeczno-gospodarczego,

- szczególnej roli jednostki w państwie,

- szczególnym trybie uchwalania konstytucji.

Mała konstytucja ma sens gdy jest uchwalana na krótki okres.

Funkcje konstytucji wg. B. Banaszaka:

1. stabilizacyjno-dynamizująca

Kształtowanie przez konstytucję stabilnego wizerunku państwa, a także jego ustroju. Chodzi o określenie celów, a także zasad jego funkcjonowania i rozwoju. Tworzy się to przez konstytucję, a także podrzędne akty prawne, które rozwijają przepisy.

2. prawna

Funkcja ta określa miejsce konstytucji wśród różnych systemów normatywnych funkcjonujących w ramach społeczeństwa.

3. kreowania systemu politycznego

Należy umieć ustalić kompetencje organów państwowych, kompetencje aparatu państwowego, kompetencje i zadania państwa, możność wskazania na suwerenność państwa. Zapisy konstytucji powinny wskazać na decentralizację struktur państwowych, które mają przyjmować zadania od państwa.

Konstytucja ma charakter jurydyczny czyli nadrzędny wobec innych aktów prawnych.

Transformacja ustroju politycznego w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych polegała na pragmatycznym dostosowaniu przepisów konstytucyjnych do aktualnych potrzeb i procesów polityczno-ustrojowych.

Ustawa Konstytucyjna z 17 października 1992 r. obrała za cel stworzenie sprawnego - w owych warunkach polityczno-ustrojowych - mechanizmu rządzenia, uwzględniając ukształtowany po roku 1989 system fundamentalnych zasad ustroju politycznego: zasady demokratycznego państwa prawa, suwerenności narodu, pluralizmu politycznego.

Obecnie obowiązująca Konstytucja podtrzymała te zasady.

Art. 2 Konstytucji z 2 IV 1997 r.

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Art. 10

1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Szczególna doniosłość normy prawnych zawartych w Konstytucji wyraża się w tym, że

1. z norm tych wynikają inne normy konstytucyjne,

2. określają one cechy danej instytucji,

3. wyrażają podstawowe wartości konstytucyjne i są za takie uznawane w orzecznictwie i doktrynie.

Zasady naczelne konstytucji mają u swych podstaw decyzje polityczne, jakie podjął autorytet ustrojodawczy, i są nimi uwarunkowane. Zasady te zawierają normy, które składają się, między innymi, na określenie formy państwa, tj. sposobu zorganizowania (budowy) i sprawowania władzy w państwie.

Krąg zasad naczelnych konstytucji nie jest zamknięty i raz na zawsze ustalony.

Zasady naczelne Konstytucji RP:

1. republikańska forma rządu,

Zasada republikańskiej formy rządu wyrażona jest w samej nazwie państwa (Rzeczpospolita Polska), w tytule konstytucji i przede wszystkim w jej instytucjach i urządzeniach. Oznacza ona, z jednej strony, wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej w państwie, a z drugiej, postulat ustanowienia rządów prawa i ustroju demokratycznego.

2. demokratyczne państwo prawne,

Art. 2 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Do podstawowych przesłanek formalnego pastwa prawnego współczesna doktryna zalicza: podział władzy, konstytucjonalizm, legalność, prymat ustawy, zakaz retroakcji, dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego, sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.

3. autonomia i wzajemna niezależność oraz współdziałanie w stosunkach między państwem a kościołami a innymi związkami wyznaniowymi,

Państwo wyznaniowe - ideowe oraz strukturalne powiązanie religii i Kościoła z państwem, polegające na uznaniu jednej spośród religii jako religii oficjalnej oraz ustrojowe zagwarantowanie jednemu z kościołów pozycji uprzywilejowanej w państwie.

Państwo świeckie (laickie) - charakteryzuje się nieuznawaniem jakiejkolwiek religii jako religii oficjalnej państwa, neutralnością państwa w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, w którym relacje między państwem a kościołami kształtowane są na zasadzie rozdziału (separacji) państwa i kościołów.

Art. 25 Ust. 3

Konstytucja w Art. 25 Ust. 3 określa generalną zasadę ustrojową wyrażającą relacje instytucjonalne między państwem a kościołami, która stanowi że Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

Wynika z tego:

- równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych,

- bezstronność władz publicznych RP w prawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych,

- kształtowanie stosunków między państwem a Kościołem katolickim na podstawie umowy międzynarodowej (Konkordatu) i ustawy, a między państwem i innymi kościołami (związkami wyznaniowymi) w drodze ustawy uchwalonej na podstawie umów zawartych miedzy Radą Ministrów i ich właściwymi przedstawicielami.

Konkordat między RP a Stolicą Apostolską został podpisany 28 lipca 1993 r.

4. wolności i prawa człowieka i obywatela,

Obowiązek państwa zapewnienia wolności i praw człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli został podniesiony do rangi głównego (po strzeżeniu niepodległości i nienaruszalności terytorialnej) - wyraźnie sformułowanego i wysuniętego na czoło Konstytucji - zadania państwa.

Art. 5

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

5. suwerenność narodu,

Władza najwyższa w państwie (władza suwerenna) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli.

Art. 4

1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

6. reprezentacja polityczna,

Zasada reprezentacji polega na tym, iż władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tę władzę przedstawiciele narodu (klasyczne rozumienie przedstawicielstwa).

Obecnie wyrazem dezintegracji klasycznej teorii reprezentacji, na skutek roli odgrywanej przez partię, jest to że:

- do parlamentu wybiera się kandydatów rekomendowanych najczęściej przez partię,

- większość deputowanych łączą więzy z partiami, poddawani są oni dyscyplinie partyjnej, a także naciskom różnych grup interesów,

- partie są tym podmiotem, bez którego nie może dziś funkcjonować demokracja przedstawicielska.

Mandat imperatywny (w czasach realnego socjalizmu: socjalistyczny mandat przedstawicielski) - istota tego mandatu polegała na ustanowieniu więzi prawnej między wyborcami a przedstawicielem, opartej często na cywilnoprawnej konstrukcji pełnomocnictwa. Przedstawiciel (mandatariusz) był wysłannikiem wyborców wykonującym ich instrukcje. Wyborcy mogli w każdej chwili cofnąć pełnomocnictwo, tj. odwołać mandatariusza.

Art. 104 Ust. 1

Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

Obok systemu reprezentacji politycznej konstytucja wprowadza także formy demokracji bezpośredniej.

Referendum - obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swoją wolę w określonej sprawie.

Art. 125

1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.

4. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum (…) stwierdza Sąd Najwyższy.

Inicjatywa ludowa umożliwia obywatelom bezpośrednie interweniowanie w proces tworzenia ustawy lub prawa

Art. 118

1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów.

2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.

3. Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania.

7. podział władzy i równowaga władzy,

Zasada podziału władzy >> J. Locke, Monteskiusz.

Zasada podziału władzy występuje w różnych odmianach, przybiera zróżnicowaną postać, w zależności od tego, czy była przyjmowana i proklamowana w drodze rewolucyjnych przemian, i jako ich rezultat, czy też w toku ewolucyjnych przeobrażeń wolnych od silnych napięć i strać społecznych oraz politycznych.

Art. 10 Ust. 1

Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.

Zasada trójpodziału władzy:

- wyróżnia się w państwie trzy wyodrębnione władze: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą,

- każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych,

- obowiązuje niepołączalność tych władz, czyli każda z nich ma być wykonywana przez odrębny organ państwowy; niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych,

- mechanizm stosunków między władzami ma zapewnić wzajemne oddziaływanie i hamowanie.

Absolutna separacja władz nie jest możliwa z organizacyjnego i funkcjonalnego punktu widzenia.

Teza o zakładanej równorzędności wymienionych władz jest bardziej postulatem natury doktrynalnej niż fakt dający się stwierdzić empirycznie w praktyce ustrojowej.

Na treść najważniejszych decyzji państwowych wywierają wpływ władze ustawodawcza i wykonawcza, a nie sądownicza.

8. dwuizbowość parlamentu,

O dwuizbowości możemy mówić z znaczeniu węższym i szerszym.

Znaczenie węższe - za dwuizbowość należy uznać ciało ustawodawcze złożone z dwóch izb.

Znaczenie szersze - dwa organy o charakterze przedst.awicielskim uznane są w konstytucji za organy sprawujące w państwie władzę ustawodawczą.

Do drugiego znaczenia odwołuje się Konstytucja RP.
Art. 10 Ust. 2

Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat…

Za pierwowzór współczesnego modelu dwuizbowości uznaje się parlament angielski.

Pojawienie się jednoizbowej struktury parlamentu zapoczątkowała Wielka Rewolucja Francuska.

Obecnie najczęstszym powodem, dla którego istnieją parlamenty o strukturze dwuizbowej, jest tradycja ustrojowa.

Współcześnie uznaje się, że w państwie unitarnym wystarczającą reprezentacją narodu jest parlament jednoizbowy.

W Polsce Senat reaktywowano ze względów politycznych („kontrakt polityczny” przy Okrągłym Stole). Później proponowano zastąpienie go Izbą Samorządową.

9. pluralizm polityczny,

Pluralizm polityczny określony szerzej obejmuje, obok partii, różnorodne formy dobrowolnego udziału obywateli w wyrażaniu swej woli, bez pretendowania do wpływu na politykę państwa. Są to grupy, koła, związki, towarzystwa, gminy i inne (np. organizacje pracodawców, fundacje, organizacje pozarządowe).

Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm polityczny polega na:

- uznaniu wielości partii,

- uznaniu równości partii,

- określeniu demokratycznej roli partii politycznej.

Zasadę pluralizmu ustanawia art. 11 ust. 1.

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

10. parlamentarna forma rządów,

Konstytucyjnie określany system rządów jest podstawowym wyznacznikiem charakteru ustrojowego państwa.

Pod pojęciem systemu rządów rozumie się zespół zasad i instytucji ustrojowych określających stosunki między naczelnymi organami państwa: parlamentem, prezydentem i rządem.

System rządów: prezydencki, parlamentarny, mieszany (system półprezydencki, system kanclerski).

Podstawowe kryteria tego podziału to: organizacja władzy wykonawczej, polityczna odpowiedzialność rządu, wymóg kontrasygnaty aktów prezydenta, sposób obsadzania stanowiska prezydenta.

Konstytucja Marcowa - system parlamentarno-gabinetowy

Konstytucja Kwietniowa - system prezydencko-parlamentarny

Mała Konstytucja z 1992 r. - system mieszany (zbliżony do rozwiązań ustrojowych V Republiki Francuskiej)

Konstytucja RP z 1997 r. przyjęła ogólny model układu stosunków między parlamentem-rządem-prezydentem w oparciu o rozwiązania systemu parlamentarnego, w konstrukcji zracjonalizowanego systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowy) z elementami ustrojowymi prezydencjalizmu.

11. odrębność i niezależność sądów oraz trybunałów,

At. 173

Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.

Przepis ten stanowi konsekwencję i rozwinięcie zasady trójpodziału władzy wyrażonej w art. 10 Konstytucji.

12. społeczna gospodarka rynkowa,

Podstawą ustroju gospodarczego RP jest społeczna gospodarka rynkowa.

Opiera się ona na następujących filarach:

- swobodnej działalności gospodarczej,

- własności prywatnej, solidarności,

- dialogu,

- współpracy partnerów społecznych (art. 20).

Społeczna (socjalna) gospodarka rynkowa jest oryginalną koncepcją ustroju gospodarczego wypracowaną przez Alfreda Mullera-Armacka (Zarządzanie a gospodarka rynkowa, 1946), a zastosowaną przez Ludwika Erhardta w Niemczech po II wojnie światowej. Określa ona ustrój gospodarczy, który z jednej strony akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarkę rynkową, z drugiej zaś ustanawia pewne regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu zapewnienia realizacji postulatów społecznych.

13. decentralizacja władzy publicznej i samorządu terytorialnego

Art. 15 Konstytucji wymaga, aby ustrój terytorialny RP zapewniał decentralizację władzy publicznej.

Jest to proces przekazywania zadań przez centralne organy państwa jednostkom administracji niższego szczebla, łącznie z rozszerzaniem zakresu ich uprawnień do samodzielnego podejmowania decyzji.

Konstytucyjna zasada samorządności terytorialnej polega na gwarantowaniu obywatelom udziału w sprawowaniu władzy przez konstrukcję ustroju władzy lokalnej, dzięki której mogą oni faktycznie decydować o sprawach lokalnych lub mieć na nie wpływ.

14. wolność gospodarcza

15. ochrona własności

2 System organów państwowych

- władza i jej atrybuty

- aparat państwowy

- organ państwowy

Władza państwowa realizuje się przy pomocy odpowiednich instytucji ustrojowych.

Na „aparat państwowy” składa się zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowany, działający na podstawie prawa, powołany do realizacji władzy państwowej i w tym celu wyposażony jest w prawo stosowania przymusu państwowego.

„Organ państwowy” jest to część składowa aparatu państwowego, jako wyodrębniony element, różniący się od innych zakresem kompetencji, swoistą udową i trybem działania.

Najważniejszym kryterium są kompetencje bowiem to one przesądzają o strukturze organu i o trybie jego funkcjonowania. I tak Sejm i Senat są powołane do innych zadań niż Rada Ministrów.

„System organów państwowych” jest całokształtem cech określających budowę aparatu państwowego. Są to reguły określające jego budowę, formy organizacyjne organów państwowych i wzajemny ich stosunek do siebie.

System organów państwowych ma spełniać określoną rolę, jest bowiem powołany do realizacji zasad, na jakich opiera się ustrój polityczny państwa. Przyjęte w konstytucji zasady ustroju politycznego państwa świadczą o jego demokratycznym obliczu albo o autokratycznym, czy wręcz totalitarnym, charakterze.

Bezpośredni wpływ następujących zasad ustroju politycznego na demokratyczny charakter systemu organów:

1. suwerenność narodu,

2. podział władzy,

3. demokratyczne państwo prawa

4. system przedstawicielski,

5. rządy parlamentarne.

3 Zasady prawa wyborczego w RP

- podstawy prawne dla przeprowadzenia wyborów

- pojęcie prawa wyborczego

- system wyborczy

- funkcje wyborów

- zasady prawa wyborczego

- wybory prezydenckie

- wybory parlamentarne

- wybory do organów stanowiących samorząd terytorialny

Podstawowe zasady wyłaniania reprezentacji politycznej i dotyczące wyboru Prezydenta określone zostały w Konstytucji - art. art. 62, 96-101, 127-129. Są one szczegółowo rozwijane w obowiązujących ordynacjach do Sejmu i Senatu oraz w ustawie o wyborze Prezydenta RP.

Pojęcia „prawa wyborczego” i „systemu wyborczego” są nieodłącznymi elementami związanymi z funkcjonowaniem w demokratycznym państwie zasady przedstawicielstwa.

Przedstawicielski charakter mają Sejm i Senat.

Art. 104 Ust. 1

Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

Art. 108

Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art. 103-107.

Organem przedstawicielski nie jest Prezydent mimo obsadzania go w drodze wyborów powszechnych.

Akty prawne (ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu, ustawa o referendum, ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów oraz sejmików województw) oraz towarzyszące im akty wykonawcze składają się na pojęcie prawa wyborczego. Zawierają one całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich.

Prawo wyborcze to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnień ogółu obywateli do działu w wyborach do organów przedstawicielskich.

System wyborczy rozumiany jest jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także nie mający charakteru prawnego, stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich.

> Oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz zasad podziału mandatów (sensu largo).

> Zasady ustalania wyników wyborów (sensu stricto).

Wybory do organów przedstawicielskich realizują kilka funkcji, powszechnie uznawanych za podstawowe.

Funkcja kreacyjna - kształtowanie składu personalnego organów przedstawicielskich. Polega na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczególności personalnych.

Funkcja polityczno-programowa polega na wyrażeniu przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego przedstawionego przez poszczególne ugrupowania w ramach prezentowanych przez nie platform wyborczych.

Funkcja legitymująca - w jej ramach akcentuje się element legitymizowania przez akt wyborczy, dokonywany przez podmiot władzy suwerennej, określonego systemu polityczno-ustrojowego i określonej ekipy rządzącej. Nadaje to wyborom powszechnym szczególny wymiar - udzielają one elektom prawnego i moralno-politycznego tytułu do sprawowania powierzonej im władzy.

Funkcja integracyjna umożliwia zespolenie zbiorowo kreślonego podmiotu władzy suwerennej poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli.

Inne funkcje:

Funkcja legitymacji do sprawowania władzy, czyli funkcja legitymująca.

Funkcja wyrażania woli wyborców.

Funkcja polegająca na odtworzeniu obrazu opinii publicznej.

Funkcja wyłonienia stabilnej większości rządowej.

Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych o ogólnym charakterze wyborów. Z reguły zasady prawa wyborczego są formułowane w konstytucji, gwarantując w ten sposób minimum demokratyzmu systemu, na podstawie którego dochodzi do wyłaniania reprezentacji. Deklaracja konstytucyjna musi być rozwinięta w ordynacjach wyborczych tworzących warunki do ich prawidłowego funkcjonowania, zgodnego z wolą ustrojodawcy.

Katalog zasad prawa wyborczego tworzony jest na podstawie kryterium cztero- lub pięcioprzymiotnikowych wyborów do poszczególnych organów przedstawicielskich.

Zawiera on zasady: powszechności, równości, bezpośredniości, tajności głosowania oraz jedną z zasad dotyczących podziału mandatów, tj. zasadę wyborów proporcjonalnych albo większościowych.

Wyodrębnia się też nową zasadę prawa wyborczego - zasadę wolnych wyborów, np. w RFN.

Zasada powszechności określa krąg obywateli, którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranym do organów przedstawicielskich (czynne i bierne praw wyborcze).

Art. 62 Ust. 1

Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

Konstytucja nie uzależnia czynnego prawa wyborczego od jakichkolwiek cenzusów. Należy się jedynie legitymować polskim obywatelstwem oraz określonym wiekiem.

Konstytucja różnicuje warunki korzystania przez obywateli z prawa bycia wybieranym - bierne prawo wyborcze.

Art. 99

1. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.

2. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.

Art. 127 Ust. 3

Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Obecna konstytucja odeszła od cenzusu domicylu, który miał charakter restrykcyjny (został on wprowadzony do Małej Konstytucji po doświadczeniach z wyborów prezydenckich w 1990 r.).

Pozbawienie prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo pozbawione praw publicznych czy orzeczeniem Trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych.

Zasada równości rozumiana jest współcześnie w dwojakim znaczeniu:

1. formalnym - każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów (tj. jednym lub np. dwoma, tak jak w Niemczech),

2. materialnym - siła głosu każdego wyborcy jest równa, co wyrażać się ma we wpływie, jaki ten głos wywiera na ostateczny wynik wyborów >> taka sama liczba wyborców w danym okręgu wyborczym wybiera tę samą liczbę przedstawicieli, co równa liczba wyborców zamieszkujących w innym okręgu wyborczym.

Zasada bezpośredniości oznacza, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli.

Zasada tajności wyborów dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego (swoboda podjęcia decyzji, bezpieczeństwo z powodu treści oddanego głosu).

Zasady ustalania wyników wyborów

Możemy mieć do czynienia z zasadą wyborów większościowych albo wyborów proporcjonalnych.

Zgodnie z art. 96 wybory do Sejmu są proporcjonalne.

W wyborach prezydenckich, stosownie do art. 127 ust. 4 obowiązuje zasada bezwzględnej większości.

Konstytucja nie rozstrzyga natomiast zasady ustalania wyników głosowania w wyborach do Senatu. Czyni to obowiązująca ordynacja wyborcza.

Wybory prezydenckie
Art. 127.

1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.

3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.

5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni.

6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.

7. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej określa ustawa.

Konstytucja przyjmuje zatem system powszechnych wyborów większościowych, w dwóch turach, określając przy tym wymaganą większość głosów do wyboru prezydenta w pierwszej turze oraz warunki ostatecznego wyboru w ponownym głosowaniu.

Wybory prezydenckie zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta RP oraz wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji.

W razie opróżnienia urzędu Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu i wyznacza datę wyboru na dzień wolny od racy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów (art. 128 ust. 2).

Zgłoszenia kandydata na Prezydenta do Państwowej Komisji Wyborczej celu rejestracji dokonuje „Komitet wyborczy kandydata na Prezydenta RP” utworzony przez obywateli polskich mających prawo wybierania do Sejmu w liczbie co najmniej 15. Komitet ten przejmuje na siebie także zadanie prowadzenia kampanii wyborcze.

Zgłoszenie kandydata na Prezydenta RP wymaga poparcia co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Zgłoszenie musi zawierać podpisy osób popierających kandydata. Stwierdzone podpisem poparcie nie może być wycofane.

PKW dokonując rejestracji kandydata na urząd Prezydenta RP sprawdza zgłoszenia oraz bada, czy kandydat spełnia warunki wybieralności określone konstytucyjnie i wymogi wskazane w ordynacji wyborczej.

Przyczyną ograniczenia w kandydowaniu na urząd prezydenta jest skazanie przez Trybunał Stanu (np. pozbawienie praw publicznych).

Kandydat ma obowiązek złożenia oświadczenia lustracyjnego (czy pracował lub współpracował z komunistycznymi organami bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990). Ujawnienie pracy, służy lub współpracy nie jest negatywną przesłanką wyłączającą kandydowanie w wyborach prezydenckich, a jedynie podlega obowiązkowi podania do publicznej wiadomości w obwieszczeniu wyborczym i tym samym podlega ocenie przez wyborców.

W razie prawomocnego stwierdzenia tzw. kłamstwa lustracyjnego, czyli złożenia fałszywego oświadczenia kandydat uznany jest na okres 10 lat za osobę nie posiadającą kwalifikacji do zajmowania urzędu Prezydenta RP. PKW w tej sytuacji skreśla takiego kandydata z listy wyborczej.

Sąd Najwyższy w składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozstrzyga o ważności wyboru Prezydenta, na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez PKW oraz po rozpoznaniu protestów. Przedmiotową uchwałę Sąd Najwyższy podejmuje nie później niż w 30 dni po podaniu wyników wyborów do wiadomości publicznej przez PKW i podlega ona ogłoszeniu w „Dzienniku Ustaw”.

W razie podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały stwierdzającej nieważność wyboru Prezydenta przeprowadza się nowe wybory (na zasadach przewidzianych dla przypadków opróżnienia urzędu prezydenta). Marszałek Sejmu zarządza nowe wybory najpóźniej w 5 dni od dnia ogłoszenia przedmiotowej uchwały Sądu Najwyższego.

Wybory parlamentarne

Na podstawie przepisu art. 98 ust. 2 Konstytucji RP wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając termin wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb. W sytuacji skrócenia kadencji Sejmu zarządzeniem Prezydenta, bądź na podstawie uchwały Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia skrócenia kadencji.

Zarządzenie Prezydenta podaje się do publicznej wiadomości i ogłasza w „Dzienniku Ustaw” najpóźniej w 5 dni od dnia zarządzenia wyborów. W zarządzeniu, po zaciągnięciu opinii PKW, Prezydent równocześnie oznacza dni, w których upływają terminy dokonania czynności przewidzianych przez ordynację wyborczą. Jest to tzw. kalendarz wyborczy, stanowiący swego rodzaju harmonogram najważniejszych czynności niezbędnych do dokonania w toku postępowania wyborczego. Dotyczy to terminów dokonania takich czynności, jak: utworzenie okręgów wyborczych, obwodów głosowania, powołanie komisji wyborczych, wyłożenie do publicznego wglądu spisów wyborców, zgłaszanie list kandydatów, czas trwania kampanii wyborczej, rozpoczęcie emisji audycji wyborczych w programach publicznych i niepublicznych nadawców radiowych oraz telewizyjnych, podanie do publicznej wiadomości informacji o zarejestrowanych listach okręgowych, głosowanie.

Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne, wyborcy i organizacje społeczne. Czynności wyborcze w imieniu patii i organizacji politycznych oraz społecznych wykonują organy upoważnione do ich reprezentowania przy czynnościach prawnych (komitety wyborcze).

Według ordynacji wyborczych dokonanie na piśmie przez pełnomocnika komitetu wyborczego zgłoszenie listy okręgowej kandydatów na posłów (lub kandydatów na senatorów) powinno co najmniej zawierać nazwę komitetu wyborczego, a w przypadku komitetu wyborczego utworzonego przez wyborców - również listę osób go tworzonych w liczbie nie mniejszej niż 15 oraz nazwiska, imiona, wiek, zawód, miejsce zamieszkania kandydatów, a także w przypadku komitetu wyborczego wyborców -ich przynależność partyjną. Zgłoszenie powinno też zawierać:

1. pisemne oświadczenie każdego kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej listy okręgowej (lub w danym okręgu wyborczym w przypadku kandydata na senatora),

2. pisemne oświadczenie każdego kandydata na temat jego pracy (współpracy) lub braku takiej pracy (współpracy) w komunistycznych organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990.

Ponadto do zgłoszenia dołączyć należy wykaz podpisów wyborców zamieszkujących w danym okręgu wyborczym, zawierający nie mniej niż 3 tys. podpisów popierających listę okręgową kandydatów na posłów lub kandydata n senatora.

Art. 101

1. Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy.

2. Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w ustawie.

4 Parlament

- struktura

- skład

- organizacja

- zasada podziału władzy

- funkcje parlamentu

- ustawa

- tryb ustawodawczy

- promulgacja

- prewencyjna kontrola konstytucyjności

- weto ustawodawcze

- szczególna procedura ustawodawcza

- interpelacje i zapytania

W Polsce, zgodnie z art. 95 ust.1 konstytucji, władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat. Obie te izby parlamentu, jeśli obradują razem, mają status Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie Narodowe uchwala konstytucję, odbiera przysięgę od nowo wybranego Prezydenta i podejmuje uchwałę o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu.

Sejm składa się z 460 posłów, zaś Senat - ze 100 senatorów.

Kadencja tych organów trwa 4 lata. Zaczyna się w dniu pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu jest równoznaczne ze skróceniem kadencji Senatu. Ponadto ustawowa kadencja parlamentu może być skrócona przez Prezydenta, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Senatu, w przypadkach określonych w konstytucji. Będzie tak np. w sytuacji gdy nie doszło do wybrania nowej Rady Ministrów w trybie konstytucyjnym.

Sejm składa się z posłów, wybieranych w wyborach:
- powszechnych,
- równych,
- bezpośrednich,
- proporcjonalnych,
- w głosowaniu tajnym.

Senatorowie są wybierani w wyborach:
- powszechnych,
- bezpośrednich
- w głosowaniu tajnym.

Bierne prawo wyborcze do Sejmu, czyli prawo bycia wybranym na posła ma każdy obywatel polski mający prawo wybierania (czyli mający czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku senatorów granica wieku jest surowsza i wynosi 30 lat. Wynika to z faktu, iż Senat z założenia ma być "izba rozsądku", powinien zatem składać się z osób mających określone doświadczenie i wiedzę oraz obycie polityczne.

Poseł jest reprezentantem całego narodu i nie może być związany żadnymi instrukcjami wyborców. Chroni go immunitet poselski.

Wykonywanie mandatu posła i senatora wiąże się z koniecznością dochowania godności urzędu oraz powstrzymania się od wszelkich działań, które mogłyby podważać zaufanie wyborców, wywoływać wątpliwości co do uczciwości parlamentarzysty itp. Konstytucja wprowadza w tym zakresie stosowne regulacje, polegające m.in. na wyłączeniu możliwości sprawowania jednocześnie mandatu posła i senatora, zakazie łączenia mandatu poselskiego czy senatorskiego z funkcjami publicznymi. Poseł i senator np. nie może być jednocześnie Prezesem NBP, NIK, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka ani ich zastępcą, członkiem Rady Polityki Pieniężnej, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a ponadto nie może być zatrudniony w Kancelarii Sejmu i Senatu, oraz Kancelarii Prezydenta ani w administracji rządowej. Zakazy te nie dotyczą jednak członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej. Istnieje również grupa osób, które nie mogą sprawować mandatu poselskiego i senatorskiego ze względu na wykonywany zawód czy służbę. Dotyczy to sędziów, prokuratorów, urzędników służby cywilnej, żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, policjantów oraz funkcjonariuszy służb ochrony państwa (np. UOP).

Posłowie i senatorowie w toku sprawowania swoich funkcji korzystają z immunitetu. Oznacza to, iż nie mogą być oni pociągnięci do odpowiedzialności za swoje czynności wchodzące w zakres sprawowania mandatu - ani w czasie jego trwania ani też po jego wygaśnięciu. Poseł czy senator podejmujący np. działania w celu ochrony interesów swoich wyborców nie ponosi za nie odpowiedzialności tak jak każdy obywatel, a jedynie może ponieść odpowiedzialność przed Sejmem (senator - przed Senatem). W wypadku, gdyby naruszył prawa osób trzecich, może odpowiadać przed sądem tylko za zgodą Sejmu (Senatu). Jeśli poseł (senator) popełnił czyn, za który może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, to w trakcie trwania mandatu taka odpowiedzialność zależy od wyrażenia zgody przez odpowiednią izbę parlamentu (uchylenia immunitetu).

Posłowie tworzą w Sejmie kluby lub koła oparte na zasadzie przynależności do partii lub ugrupowań politycznych (klub tworzy co najmniej 15 posłów, koło - 3 posłów).

Zarówno Sejm, jak i Senat są organami kolegialnymi, obradującymi na posiedzeniach. Posłowie i senatorowie wybierają ze swego grona odpowiednio Marszałka i wicemarszałków Sejmu i Senatu. Marszałkowie przewodniczą obradom, reprezentują izbę na zewnątrz oraz stoją na straży jej praw. W Sejmie i Senacie działają komisje stałe, zajmujące się określoną dziedziną spraw wchodzących w zakres kompetencji parlamentu, np. Komisja d/s Służb Specjalnych, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Komisja Budżetu i Finansów, Komisja Etyki, itp. Ponadto mogą być powoływane ad hoc komisje nadzwyczajne, dla zbadania określonej sprawy.

Organami Sejmu są:
- Marszałek Sejmu,
- Prezydium Sejmu,
- Konwent Seniorów,
- komisje sejmowe.

Kompetencje Marszałka Sejmu są następujące:
1) stoi on na straży praw i godności Sejmu,
2) reprezentuje Sejm,
3) zwołuje posiedzenia Sejmu,
4) przewodniczy obradom Sejmu,
5) czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów,
6) kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom,
7) zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,
8) nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu,
9) prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem,
10) prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów,
11) przedstawia okresowe oceny wykonania przez organy administracji państwowej obowiązków wobec Sejmu i jego organów oraz posłów; wnioski w tym zakresie przekazuje Prezesowi Rady Ministrów, prezydiom komisji sejmowych oraz posłom,
12) udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, w tym czuwa nad wykonaniem wobec posłów przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz inne jednostki organizacyjne obowiązków, określonych w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora,
13) sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu oraz wydaje stosowne zarządzenia porządkowe,
14) nadaje w drodze zarządzenia statut Kancelarii Sejmu,
15) ustala projekt budżetu Kancelarii Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich i Prezydium Sejmu oraz nadzoruje jego wykonanie,
16) powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich,
17) powołuje i odwołuje zastępców Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Szefa Kancelarii Sejmu,
18) podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Sejmu.,
19) wykonuje inne zadania wynikające z konstytucji i ustaw.

Wybierani przez Sejm Marszałek i Wicemarszałkowie tworzą Prezydium Sejmu, które:
1) ustala plan prac Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,
2) ustala tak zwane tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3-miesięcznym,
3) dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich,
4) opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu,
5) organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania,
6) ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych oraz korzystania z opinii i ekspertyz,
7) podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Sejmu.

Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W skład Konwentu Seniorów wchodzą:
- Marszałek,
- wicemarszałkowie,
- przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz
- klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą.

Kompetencje Konwentu Seniorów są wyłącznie doradcze. Konwent Seniorów opiniuje w szczególności:
1) projekty planów prac Sejmu,
2) projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy,
3) wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu,
4) wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów,
5) zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu,
6) inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.

Konwent Seniorów zwołuje Marszałek Sejmu z własnej inicjatywy, z inicjatywy Prezydium Sejmu, na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie Seniorów lub grupy co najmniej 15 posłów.

Sejm wyłania ze swego grona stałe komisje, które rozpatrują i przygotowują sprawy stanowiące przedmiot prac Sejmu, opiniują sprawy przekazane pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium Sejmu. Do najważniejszych zadań komisji stałych należy rozpatrywanie projektów ustaw i uchwał, poprawek Senatu wniesionych do uchwalonych przez Sejm ustaw, weta Prezydenta. Komisje sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu. Rozpatrują sprawozdania i informacje ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej, analizują działalność tej administracji.

Komisje powołuje Sejm w drodze uchwały, na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów.

Obecnie w Sejmie funkcjonują następujące komisje stałe:
1) Administracji i Spraw Wewnętrznych,
2) do Spraw Służb Specjalnych,
2a) do Spraw Kontroli Państwowej,
3) Edukacji, Nauki i Młodzieży,
4) Etyki Poselskiej,
5) Finansów Publicznych,
6) Gospodarki,
7) Integracji Europejskiej,
8) Kultury Fizycznej i Turystyki,
9) Kultury i Środków Przekazu,
10) Łączności z Polakami za Granicą,
11) Małych i Średnich Przedsiębiorstw,
12) Mniejszości Narodowych i Etnicznych,
13) Obrony Narodowej,
14) Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
15) Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa,
16) Odpowiedzialności Konstytucyjnej,
17) Polityki Przestrzennej, Budowlanej i Mieszkaniowej,
18) Polityki Społecznej,
19) Regulaminową i Spraw Poselskich,
20) Rodziny,
21) Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
22) Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej,
23) Skarbu Państwa, Uwłaszczenia i Prywatyzacji,
24) Spraw Zagranicznych,
25) Sprawiedliwości i Praw Człowieka,
26) Transportu i Łączności,
27) Zdrowia.

Funkcje Sejmu są następujące:
- legislacyjna
- osobowa
- kontrolna

Funkcja legislacyjna
Sejm jest organem powołanym przede wszystkim do stanowienia prawa. Przedmiotem uchwalanych przez niego ustaw są w szczególności prawa, wolności i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa, określenie trybu postępowania i kontroli legalności ich działania. Sejm uchwala wszystkie ustawy, także te o szczególnym znaczeniu, jak np. ustawa budżetowa. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, uchwala wotum nieufności Radzie Ministrów.

Procedura legislacyjna odbywa się w trzech czytaniach, w trakcie których Sejm zapoznaje się z wniesionym projektem ustawy, przekazuje następnie projekt do odpowiednich komisji, które mogą wnosić do niego swoje poprawki. Projekt trafia następnie pod obrady Sejmu, który głosuje nad poprawkami oraz całą ustawą. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Przyjęta przez Sejm ustawa jest przekazywana do Senatu, który w ciągu 30 dni może ją przyjąć bez żadnych zmian, uchwalić do niej poprawki lub odrzucić ją w całości. Uchwalenie poprawek lub odrzucenie ustawy przez Senat powoduje konieczność ponownego głosowania nad nimi przez Sejm. Dla odrzucenia uchwały Senatu przez Sejm konieczna jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeśli parlament zakończy procedurę legislacyjną, ustawa trafia do Prezydenta, który powinien ją podpisać w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

Prezydent przed podpisaniem ustawy może jednak skorzystać z możliwości wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z konstytucją. Jeśli TK uzna ustawę za zgodną z konstytucją, Prezydent nie może odmówić jej podpisania.

Prezydent może również, nie występując do TK, zwrócić ustawę Sejmowi do ponownego rozpoznania. Jest to tzw. weto prezydenckie. W celu odrzucenia weta Sejm musi dysponować większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeśli ustawa w tym trybie zostanie ponownie uchwalona przez Sejm, prezydent w ciągu 7 dni musi podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie. W takiej sytuacji Prezydentowi nie przysługuje już prawo wystąpienia do TK w sprawie zgodności ustawy z konstytucją.

Funkcja osobowa
Oznacza ona, że Sejm uczestniczy w powoływaniu osób na niektóre stanowiska państwowe i odwoływaniu z nich.

Sejm bierze udział w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.

Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych.

Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Sejm powołuje członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.

Funkcja kontrolna
Sejm realizuje tę funkcję zarówno na posiedzeniach plenarnych, jak i w trakcie prac komisji sejmowych. Na obradach plenarnych Sejm:
- udziela lub odmawia udzielenia rządowi absolutorium z wykonania budżetu państwa,
- kieruje interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących do Premiera lub poszczególnych ministrów,
- wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów,
- wyraża wotum nieufności ministrowi większością ustawowej liczby posłów na wniosek co najmniej 69 posłów,
- wyraża wotum zaufania - na wniosek Premiera - Radzie Ministrów większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,
- rozpatruje sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,
- wysłuchuje corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela

Funkcje kontrolne sprawowane Sejm poprzez komisje sejmowe obejmują następujące zagadnienia:
- rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów,
- uchwalanie dezyderatów i opinii kierowanych m.in. do Rady Ministrów lub do jej członków, do Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Sejm może też powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.

Sejm wykonuje swoje funkcje kontrolne także poprzez posłów, którzy mają prawo uzyskiwać informacje i wyjaśnienia co do spraw związanych z wykonywaniem obowiązków poselskich, od członków Rady Ministrów, organów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych i samorządu lokalnego.

Organami Senatu są:
- Marszałek Senatu,
- Prezydium Senatu,
- Konwent Seniorów,
- komisje senackie.

Kompetencje Marszałka Senatu są następujące:
1) stoi on na straży praw i godności Senatu,
2) reprezentuje Senat,
3) prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Sejmem,
4) ustala plan pracy Senatu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,
5) zwołuje posiedzenia Senatu,
6) ustala projekt porządku obrad po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,
7) przewodniczy obradom Senatu i czuwa nad ich przebiegiem,
8) zarządza drukowanie ustaw uchwalonych przez Sejm, projektów ustaw i uchwał oraz innych druków senackich i doręczenie ich senatorom,
9) sprawuje nadzór nad terminowością prac Senatu i jego organów,
10) sprawuje nadzór nad pracami komisji senackich i zleca im rozpatrzenie określonych spraw,
11) zwołuje posiedzenia Prezydium Senatu, przewodniczy obradom i kieruje jego pracami,
12) zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,
13) czuwa nad wykonywaniem wobec Senatu, organów Senatu i senatorów konstytucyjnych i ustawowych obowiązków przez organy państwowe i samorządu terytorialnego, podporządkowane im jednostki oraz inne obowiązane podmioty,
14) dokonuje ocen wykonywania przez organy państwowe i samorządu terytorialnego obowiązków wobec Senatu, organów Senatu i senatorów oraz przedstawia te oceny senatorom,
15) udziela senatorom pomocy w wykonywaniu mandatu i podejmuje, na ich wniosek, odpowiednie środki zmierzające do załatwienia przedłożonych spraw,
16) sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Senatu,
17) ustala projekt budżetu Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu, Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich, a w zakresie opieki nad Polonią oraz Polakami za granicą także Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą oraz nadzoruje wykonanie budżetu,
18) nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,
19) powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,
20) podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Senatu.
21) wykonuje inne zadania przewidziane w Konstytucji i ustawach.

Prezydium Senatu:
1. dokonuje wykładni Regulaminu Senatu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,
2. zleca komisjom rozpatrzenie spraw w określonym zakresie,
3. ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Senatu i jego organów, powoływania doradców oraz korzystania z opinii i ekspertyz,
4. czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków,
5. opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Senatu,
6. podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Senatu.

Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu.

Konwent Seniorów tworzą: Marszałek, wicemarszałkowie oraz senatorowie - przedstawiciele klubów senackich oraz klubów parlamentarnych jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów.

Konwent Seniorów wykonuje swoje zadania poprzez:
1) opiniowanie projektów porządku obrad Senatu,
2) opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu,
3) wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych,
4) rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu,
5) rozpatrywanie innych spraw przedstawionych przez Marszałka Senatu, Prezydium Senatu lub przedstawicieli klubów.

Komisje Senatu są organami powołanymi do rozważania i opracowywania spraw z własnej inicjatywy oraz przekazanych im przez Senat, Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu.

Komisje w ramach swoich kompetencji:
- rozpatrują i przedstawiają Senatowi sprawozdanie dotyczące ustaw uchwalonych przez Sejm
- zajmują stanowisko co do prawidłowości wprowadzania w życie i sposobu wykonywania ustaw,
- w porozumieniu z Komisją Regulaminową i Spraw Senatorskich mogą opracowywać regulaminy swojego działania.

Senat powołuje komisje stałe do określonego rodzaju spraw oraz może powoływać i rozwiązywać komisje nadzwyczajne do realizacji określonych zadań.

Obecnie w Senacie funkcjonują następujące komisje stałe:
1) Gospodarki Narodowej,
2) Kultury i Środków Przekazu,
3) Nauki i Edukacji Narodowej,
4) Obrony Narodowej,
5) Ochrony Środowiska,
6) Praw Człowieka i Praworządności,
7) Regulaminową i Spraw Senatorskich,
8) Rodziny i Polityki Społecznej,
9) Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
10) Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej,
11) Spraw Emigracji i Polaków za Granicą,
12) Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej,
13) Ustawodawczą,
14) Zdrowia, Kultury Fizycznej i Sportu.

5 Prezydent RP

- charakter wyborów

- objęcie urzędu

- status prawny

- delikt konstytucyjny

- opróżnienie urzędu prezydenta

- instytucja kontrasygnaty

- prerogatywa

- funkcja ustrojowa

- akty urzędowe prezydenta

- kompetencje prezydenta wobec:

a) parlamentu

b) rządu

c) sądownictwa

- stosunki zagraniczne

- decyzje personalne

- sprawy obronności i bezpieczeństwa

- stanowienie prawa

- tradycyjne kompetencje głowy państwa

Zgodnie z art. 126 konstytucji RP, Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent pełni zatem najwyższy urząd w państwie, stanowiąc - obok Rady Ministrów - organ władzy wykonawczej.

Ze względu na szczególną pozycję, jaką wśród organów państwowych zajmuje Prezydent, Konstytucja określiła sposób wyboru Prezydenta, zasady sprawowania tego urzędu, oraz wynikające z niego prawa i obowiązki.

Wybory prezydenckie

Wybory prezydenckie odbywają się co 5 lat, zarządza je Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później, niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Wybory prezydenckie są:
- powszechne (uczestniczą w nich wszyscy uprawnieni obywatele),
- równe,
- bezpośrednie (głosuje każdy osobiście);
- głosowanie jest tajne.

Kandydatem na prezydenta może być tylko obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i który korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydat musi przy tym uzyskać poparcie 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Prezydentem zostaje ten spośród kandydatów, który otrzyma więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeśli żaden z kandydatów tej większości nie uzyska, to w 14 - tym dniu po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne wybory, ale już tylko pomiędzy dwoma kandydatami, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Na Prezydenta zostaje wówczas wybrany ten kandydat, który otrzyma więcej głosów. Urząd prezydencki ta sama osoba może sprawować najwyżej przez dwie kadencje; ponowny wybór jest niedopuszczalny.

Jeżeli w trakcie pełnienia urzędu Prezydent nie może go przejściowo sprawować, jego obowiązki tymczasowo przejmuje Marszałek Sejmu, a jeśli i on nie mógłby ich przejąć - Marszałek Senatu.

Kompetencje Prezydenta RP

Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do jego kompetencji należy:
- ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych,
- mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych (np. ambasadorów),
- przyjmowanie tzw. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych,
- współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem (min. spraw zagranicznych).

Prezydent pełni również funkcje najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych. W czasie pokoju Prezydent sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, natomiast na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezydent także m.in. mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych, nadaje - na wniosek Ministra Obrony Narodowej - stopnie wojskowe.

Organem doradczym Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.

W wypełnianiu obowiązków Prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP, która działa według nadanego przez niego statutu i pod przewodnictwem powołanego przez niego Szefa Kancelarii.

Prezydent pełni również rolę w zakresie postępowania legislacyjnego. Może on wydawać rozporządzenia i zarządzenia, zgodnie z ustalonymi w konstytucji zasadami. Rozporządzenia może wydawać tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zarządzenia, które w odróżnieniu od rozporządzeń, nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, Prezydent może wydawać tylko na podstawie ustawy. Realizacja powyższych uprawnień Prezydenta jest stosunkowo słaba, gdyż zależy od woli Sejmu, który formułuje odpowiednie upoważnienie w uchwalanej ustawie. Z kolei zarządzenia Prezydenta, tak jak zarządzenia każdego innego organu upoważnionego do ich wydawania, nie mogą stanowić podstawy regulacji praw i obowiązków obywateli.

Prezydent ma również uprawnienia w zakresie procedury legislacyjnej, w postaci prawa podpisywania oraz prawa odmowy podpisywania uchwalonych przez parlament ustaw. Przed podpisaniem Prezydent może się także zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności danej ustawy z konstytucją.

Akty urzędowe wydawane przez Prezydenta dla swej ważności wymagają podpisu (kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów. Nie dotyczy to jednak takich aktów jak m.in.:
- zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, referendum ogólnokrajowego,
- podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,
- występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego (np. o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją),
- powoływania sędziów, członków Rady Polityki Pieniężnej, Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

W zakresie obsadzania stanowisk Prezydent ma stosunkowo szerokie uprawnienia, nie może jednak występować np. z wnioskiem o odwołanie Rady Ministrów czy innych organów naczelnych. W określonych przypadkach może jednak powoływać Radę Ministrów.

W zakresie uprawnień o charakterze organizacyjnym Prezydent może m.in. zwoływać i przewodniczyć Radzie Ministrów (jest to wówczas Rada Gabinetowa), wydawać decyzje co do nadania i zwolnienia z obywatelstwa, nadawania orderów i odznaczeń, stosowania prawa łaski.

6 Rada Ministrów

- pozycja ustrojowa

- idea parlamentaryzmu zracjonalizowanego

- powołanie RM

- dymisja i jej skutki

- inwestytura parlamentarna

- kwestia odpowiedzialności

- mechanizmy stabilizujące system

- indywidualna odpowiedzialność polityczna

- skład i organizacja rządu

- kierownicy urzędów w administracji rządowej

- pełnomocnicy rządu

- struktura

Rada Ministrów, zwana popularnie rządem, zajmuje ważne miejsce w systemie władz państwowych. Należy ona, obok Prezydenta, do organów władzy wykonawczej.

Konstytucja przewiduje tzw. domniemanie kompetencji Rady Ministrów, co oznacza, że do jej zakresu działania należą wszystkie sprawy państwa, o ile nie zostały one zastrzeżone do właściwości innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Regulacja ustawowa funkcjonowania Rady Ministrów znalazła wyraz w ustawie z dnia 8.08.1996r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów (Dz. U. Nr 106, poz. 492) oraz w rozporządzeniach wykonawczych.

Kompetencje Rady Ministrów

Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa. Jest ona organem właściwym, jeśli chodzi o kierowanie administracją rządową i wykonuje swoje zadania w szczególności poprzez:
- zapewnianie wykonania ustaw, czyli prowadzenie do sytuacji, w której możliwe będzie wprowadzenie w życie uchwalonych przez parlament przepisów, m.in. w drodze ustalania odpowiednich środków budżetowych,
- wydawanie rozporządzeń; chodzi tu m.in. o wydawanie rozporządzeń wykonawczych do ustaw, tak, by możliwe było ich stosowanie,
- koordynowanie i kontrolowanie pracy organów administracji rządowej,
- uchwalanie projektu budżetu państwa i kierowanie nad jego wykonaniem,
- zapewnianie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa; pod tymi pojęciami kryją się różnorodne czynności i kompetencje Rady Ministrów oraz poszczególnych jej członków, zwłaszcza Ministra Obrony Narodowej czy Spraw Wewnętrznych,
- sprawowanie ogólnego kierownictwa w zakresie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi; w zakresie tych czynności zaznacza się szczególna rola Ministra Spraw Zagranicznych,
- zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzanie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych.

Struktura organizacyjna Rady Ministrów

Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów; ponadto w jej skład mogą być powoływani także wiceministrowie oraz przewodniczący określonych ustawowo komitetów (Komitetu Badań Naukowych oraz Komitetu Integracji Europejskiej).

Jako organy pomocnicze i opiniodawcze RM zostały utworzone następujące stałe komitety:
- Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów,
- Komitet Rozwoju Regionalnego Rady Ministrów,
- Komitet Społeczno - Polityczny Rady Ministrów,
- Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów.

Szczególna rola przypada Prezesowi Rady Ministrów, zwanemu powszechnie premierem. Jest on reprezentantem całej RM i kieruje jej wszystkimi pracami, koordynując i kontrolując pracę członków RM. Prezes RM jest również zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej; uprawnienia nadzorcze - w zakresie określonym przepisami - przysługują mu także wobec samorządu terytorialnego.

Kompetencje Prezesa RM można podzielić na następujące grupy:
a) Zwierzchnictwo osobowe. Prezes RM m.in. wnioskuje powołanie i odwołanie członków RM, powołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu, centralne organy administracji państwowej oraz wojewodów i wice wojewodów.
b) Zwierzchnictwo służbowe. W tych sprawach Prezes RM m.in. ustala zakres działania wicepremierów, kieruje i organizuje pracę Rady Ministrów, koordynuje i kontroluje pracę ministrów, nadzoruje terenowe organy rządowej administracji ogólnej. W celu realizacji tej funkcji Prezes RM wydaje zarządzenia wewnętrzne, wytyczne, polecenia służbowe itp.
c) Nadzór nad podmiotami, które nie są mu podporządkowane. Prezes RM może np. zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny w wypadkach określonych ustawą.
d) Kompetencje prawotwórcze. Prezes RM wydaje np. rozporządzenia oraz zarządzenia.
e) Kompetencje organizacyjne. Prezes RM m.in. tworzy organy pomocnicze i doradcze w postaci zespołów lub rad itp.

Obsługę Prezesa RM oraz całej RM, stałych komitetów RM, pełnomocników rządu i innych organów pomocniczych RM zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Kancelarią kieruje Szef Kancelarii, powoływany i odwoływany przez Prezesa RM. Premier również określa zakres zadań, które z jego upoważnienia realizować ma Kancelaria. Są to głównie czynności w zakresie spraw kadrowych, informacyjnych oraz prasowych.

Ministrowie kierują bądź określonymi działami administracji rządowej bądź wypełniają zadania, które wyznaczy im Prezes RM - są to tzw. ministrowie bez teki.

Ministrowie resortowi pełnią podwójną rolę. Są oni członkami kolegialnego organu, czyli Rady Ministrów, oraz kierują określonym działem administracji rządowej, czyli resortem.

Funkcje ministrów są różnorodne. Kierując resortem mogą m.in. wydawać decyzje administracyjne, podejmować określone czynności faktyczne, wydawać polecenia służbowe.

Ponadto, zarówno Prezes RM, jak i ministrowie resortowi zostali wyposażeni w uprawnienia do wydawania rozporządzeń. Akty te wchodzą w skład obowiązujących w Polsce źródeł prawa, co oznacza, że zawarte w nich przepisy są wiążące dla obywateli. W związku z tym, aby nie dopuszczać do powstawania możliwych nadużyć w postaci ograniczania praw obywatelskich, art. 92 konstytucji stanowi, iż rozporządzenia mogą być wydawane jedynie na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Kompetencje do wydawania rozporządzeń nie mogą być przy tym przekazywane innym podmiotom.

Prezes RM oraz poszczególni ministrowie mogą również wydawać zarządzenia, a cała Rada Ministrów - uchwały, jednakże akty te mają jedynie charakter wewnętrzny. Oznacza to, iż obowiązywać one mogą tylko i wyłącznie jednostki organizacyjne podległe organowi, który dany akt wydał; nie mogą natomiast stać się sposobem stanowienia praw obowiązujących obywateli.

Rada Ministrów realizuje zadania administracji rządowej, ale pamiętać należy, iż jej skład stanowi odzwierciedlenie określonego układu sił politycznych w państwie i jest wynikiem umów koalicyjnych - jeśli rząd tworzą dwie lub więcej partii. Z reguły też szef partii, która wygrała wybory, obejmuje urząd premiera. Polityczne podłoże działania RM wpływa w dużym stopniu na sposób jej powoływania.

Powoływanie Rady Ministrów

Zgodnie z art. 154 konstytucji, Prezes RM jest desygnowany przez Prezydenta; do uprawnień premiera należy wówczas zaproponowanie składu Rady Ministrów. Jej członkowie są osobami, których premier niejako zaprasza do współpracy w rządzie, jednakże na dobór tych osób najważniejszy wpływ mają aktualne stosunki polityczne w państwie. Określone stanowiska są obsadzane z reguły zgodnie z umową koalicyjną przez członków danych partii politycznych.

Jeśli wszystkie stanowiska ministrów zostaną uzgodnione, Prezesa RM oraz pozostałych członków RM powołuje Prezydent w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu (gdy nowy rząd powstaje po wyborach parlamentarnych) lub od przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów (gdy do zmiany rządu doszło w trakcie kadencji parlamentu). Prezydent odbiera wówczas przysięgę od członków nowo powstałej Rady Ministrów.

Następnie, w terminie 14 dni od powołania, Prezes RM przedstawić powinien Sejmowi program działania "swojej" Rady Ministrów, wraz z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm musi uchwalić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeśli nie dojdzie do powołania RM w powyższym trybie, lub gdy Sejm nie udzieli jej wotum zaufania, uprawnienie wyboru premiera i członków jego gabinetu przechodzi na Sejm. Sejm dokonuje wyboru bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, a następnie członków takiej Rady Ministrów powołuje i odbiera od niej przysięgę Prezydent.

Jeżeli i taka droga wyboru Rady Ministrów okaże się bezskuteczna, powołanie Prezesa RM i członków rządu ponownie spoczywa na Prezydencie, z tym, że konstytucja przewiduje niższy wymóg co do uchwalenia dla takiej Rady Ministrów wotum zaufania. We wskazanym wypadku wystarcza bowiem większość głosów (zwykła a nie bezwzględna) przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W sytuacji, gdy i w ten sposób nie dojdzie do powołania Rady Ministrów, co świadczy już o głębokim kryzysie politycznym w państwie, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

Kontrola nad Radą Ministrów

W trakcie wykonywania swoich ustawowych czynności Rada Ministrów podlega nadzorowi Sejmu, który może wyrazić w stosunku do niej wotum nieufności, na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów. Możliwość podjęcia obrad nad takim wnioskiem jest ograniczona w ten sposób, że głosowanie nie może się odbyć wcześniej, niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia. Powtórny zaś wniosek może być złożony dopiero po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia poprzedniego wniosku. Jeśli jednak wystąpi z nim co najmniej 115 posłów - może on być wniesiony pod obrady Sejmu bez konieczności zachowania 3 - miesięcznego terminu. Do podjęcia uchwały o wotum nieufności dla całej Rady Ministrów Sejm musi dysponować większością ustawowej liczby posłów. W razie udzielenia wotum nieufności, prezydent przyjmuje dymisję całej Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego premiera, a na jego wniosek - pozostałych członków RM.

Sejm może również wyrazić wotum nieufności poszczególnym ministrom. Wniosek taki może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów; do jego przyjęcia konieczna jest większość głosów ustawowej liczby posłów. Jeśli uchwała Sejmu jest dla ministra negatywna, Prezydent odwołuje go z zajmowanego stanowiska.

Ze względu na to, że Rada Ministrów może skutecznie działać jedynie w sytuacji, w której ma określone zaplecze polityczne, przepisy konstytucji normują także sprawy związane z koniecznością złożenia dymisji przez Radę Ministrów. Prezes RM składa ją zawsze w następujących sytuacjach:
- na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu,
- gdy Sejm nie uchwalił wotum zaufania dla Rady Ministrów,
- gdy Sejm wyraził wobec Rady Ministrów wotum nieufności,
- gdy sam Prezes RM rezygnuje z zajmowanego stanowiska.

We wszystkich przypadkach rezygnację przyjmuje Prezydent, z tym, że w wypadku rezygnacji premiera Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów.

Wojewoda jest organem reprezentującym w województwie rząd i realizującym przede wszystkim zadania administracji rządowej.

Wojewodowie (jest ich obecnie, po reformie administracyjnej, szesnastu) są powoływani i odwoływani przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Zastępcy wojewodów, wice wojewodowie, są również powoływani i odwoływani przez premiera - na wniosek wojewodów.

Zadania wojewodów
Wojewoda realizuje przede wszystkim te zadania, które stanowią podstawę funkcjonowania administracji rządowej. Jest on przekaźnikiem polityki rządu na społeczności lokalne, będąc przedstawicielami Rady Ministrów w województwie.

Zadania wojewodów obejmują m.in.:
- kontrolowanie wykonywania przez organy rządowej administracji zespolonej powierzonych im zadań. Administracja rządowa zespolona funkcjonuje od czasu reformy, tj. od 1999r. na stopniu wojewódzkim i powiatowym. Na stopniu wojewódzkim administracja rządowa obejmuje:
a) różnorodne inspekcje w postaci: Inspekcji Handlowej, Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Farmaceutycznej, Budowlanej, Ochrony Roślin, Nasiennej, Weterynaryjnej,
b) Służbę Ochrony Zabytków
c) Policję
d) Państwową Straż Pożarną.
W zakresie wskazanych służb, inspekcji i straży wojewoda wykonuje swoje funkcje głównie poprzez ich kierowników, których sam powołuje i odwołuje ( z wyjątkiem policji i straży pożarnej). Wojewoda ma nad nimi zwierzchnictwo służbowe, co oznacza, iż ma on uprawnienia w zakresie kierowania, koordynacji, wydawania poleceń służbowych, zapewnienia im warunków skutecznego działania itp.
- kontrolowanie wykonywania przez organy samorządu terytorialnego oraz inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej. W tym zakresie wojewoda pełni np. funkcje organu odwoławczego od decyzji organów gminy, podjętych w sprawach administracji rządowej zleconych gminie.
- kontrolowanie, w zakresie określonym ustawą, organów administracji niezespolonej, działającej na obszarze województwa. Chodzi tu np. o niektóre urzędy - celne, morskie, statystyczne, organy administracji dróg, banków państwowych, archiwów, organy sądów, prokuratury itp.
- zapewnianie prawidłowego współdziałania wszystkich podmiotów administrujących, działających na obszarze województwa i kierowanie ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, utrzymania porządku publicznego, zapobiegania klęskom żywiołowym.
- reprezentowanie Rady Ministrów na wszelkich uroczystościach państwowych, czy w trakcie oficjalnych wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych.
- stanowienie aktów prawa miejscowego; wojewodowie mogą ponadto wydawać rozporządzenia porządkowe, jeśli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Wojewodowie pełnią także inne funkcje, wynikające z różnorodnych aktów prawnych, np. są organami wyższego stopnia (organami odwoławczymi) w zakresie postępowania administracyjnego, reprezentują Skarb Państwa m.in. w odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań.

Wojewodowie mają także uprawnienia co do możliwości modyfikowania swojej właściwości. Ma to na celu usprawnienie funkcjonowania urzędu wojewody. Wojewoda może zatem powierzyć prowadzenie, w jego imieniu niektórych spraw z zakresu swojej właściwości organom samorządu terytorialnego z obszaru województwa. Powierzenie następuje w drodze porozumienia wojewody z zarządem danej jednostki samorządowej, tj. zarządem gminy, powiatu lub województwa i jest ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Ponadto wojewoda może upoważnić na piśmie pracowników urzędu wojewódzkiego, do załatwiania określonych spraw w jego imieniu i na jego odpowiedzialność w ustalonym zakresie, w tym w szczególności - do wydawania decyzji administracyjnych.

7 Władza sądownicza

- sądy

a) struktura

b) Krajowa Rada Sądownicza

c) sędziowie

d) konstytucyjne zasady działania

- Trybunał Konstytucyjny

a) skład

b) funkcje

- Trybunał Stanu

a) zakres odpowiedzialności

b) postępowanie

- Rzecznik Praw Obywatelskich

a) pozycja ustrojowa

b) zakres i formy działania

SĄDY

W Polsce wymiar sprawiedliwości sprawują:

- Sąd Najwyższy,

- sądy powszechne,

- sądy administracyjne,

- sądy wojskowe.

Sąd Najwyższy to są kasacyjny. Mieści się w Warszawie. Do tego sądu wnosi się kasację, czyli zaskarżenie wyroku lub postępowania wydanego przez sąd II instancji.

Sąd Najwyższy nie rozpoznaje ponownie sprawy , ale sprawdza, czy sądy powszechne i wojskowe prawidłowo zastosowały prawo w orzekaniu. Nie we wszystkich kategoriach spraw można wnieść kasację. Kasacja musi być wniesiona przez adwokata lub radcę prawnego.

Sąd Najwyższy, zgodnie z ustawą z dnia 20 września 1984r. o Sądzie Najwyższym (Tekst jedn. Dz. U. z 1994r. Nr 13, poz. 48, ze zm.) jest naczelnym organem sądowym w Polsce. Mimo, iż sprawuje on wymiar sprawiedliwości to nie został włączony do systemu sądów powszechnych.

Funkcje Sądu Najwyższego:
- sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania,
- zapewnia prawidłowość oraz jednolitość wykładni prawa i praktyki sądowej,
- może opiniować projekty ustaw,
- rozpoznaje sprawy w zakresie przekazanym szczególnymi przepisami

Swoje zadania Sąd Najwyższy wykonuje poprzez:
- rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów; chodzi tu w szczególności o rozpoznawanie kasacji od wyroków i zażaleń na postanowienia sądu apelacyjnego,
- podejmowanie uchwał w celu wyjaśnienia przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Uchwały takie są podejmowane na wniosek:
a) Pierwszego Prezesa lub prezesa Sądu Najwyższego,
b) Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego,
c) Rzecznika Praw Obywatelskich, a ponadto:
d) w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - Ministra Pracy i Polityki Socjalnej,
e) w sprawach z zakresu prawa administracyjnego - Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
f) w sprawach z zakresu prawa wynalazczego - Prezesa Urzędu Patentowego RP,
- podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie, przedstawionych do rozstrzygnięcia przez sądy rozpoznające daną sprawę lub przez składy orzekające Sądu Najwyższego,
- rozpoznawanie innych spraw wynikających z przepisów innych ustaw, np. rozpatrywanie protestów wyborczych i rozstrzyganie o ważności wyborów, ważności wyboru posła lub senatora, ważności referendum.

Struktura organizacyjna Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy dzieli się na poszczególne izby, tj.:
- Izbę Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,
- Izbę Cywilną,
- Izbę Karną,
- Izbę Wojskową.

Izby sprawują nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach swojej właściwości. Izba Administracyjna obejmuje zakresem swego działania sprawy z zakresu prawa pracy, wynalazczych, ubezpieczeń społecznych oraz skarg na decyzje administracyjne. Izba Cywilna - sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach cywilnych i gospodarczych, Izba Karna - nad orzecznictwem sądów powszechnych w sprawach karnych, zaś Izba Wojskowa - nad orzecznictwem sądów wojskowych.

Sąd Najwyższy może podejmować uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości w praktyce lub rozbieżności w orzecznictwie:
- w składzie siedmiu sędziów,
- w składzie całej izby,
- w składzie połączonych izb lub
- w pełnym składzie Sądu Najwyższego.

W skład Sądu Najwyższego wchodzą:
- Pierwszy Prezes,
- prezesi oraz
- sędziowie Sądu Najwyższego; liczbę prezesów i sędziów ustala Prezydent na wniosek krajowej Rady Sądownictwa.

Pierwszy Prezes kieruje pracami Sądu Najwyższego, wykonuje w stosunku do niego czynności administracji sądowej oraz pełni inne funkcje wynikające z przepisów szczególnych np. wchodzi w skład Krajowej Rady Sądownictwa, jest przewodniczącym Trybunału Stanu, przewodniczy także zgromadzeniu ogólnemu sędziów SN. Pierwszy Prezes jest powoływany spośród sędziów SN przez Sejm na wniosek Prezydenta.

Prezesi Sądu Najwyższego, powoływani i odwoływani przez Prezydenta, są zastępcami Pierwszego Prezesa; kierują oni pracami każdej z izb. Prezes stojący na czele izby wykonuje w stosunku do niej czynności administracji sądowej.

W SN działają również organy kolegialne w postaci:
- zgromadzenia ogólnego sędziów SN,
- zgromadzenia sędziów poszczególnych izb, oraz
- kolegium SN.

Zgromadzenie ogólne sędziów Sądu Najwyższego omawia m.in. raz do roku informacje Pierwszego Prezesa o całokształcie działalności SN oraz o istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa, a także wysłuchuje sprawozdania z działalności kolegium SN. Zgromadzenie ogólne przedstawia także Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów SN.

Zgromadzenia sędziów poszczególnych izb Sądu Najwyższego obradują pod przewodnictwem prezesa izby; do ich zadań należy omawianie raz do roku informacji prezesa danej izby o jej działalności oraz wybór dwóch członków i jednego zastępcy do kolegium SN.

Kolegium Sądu Najwyższego m.in. ustala podział czynności i podział sędziów do określonych izb, opiniuje kandydatów na sędziów SN, na stanowiska kierownicze w izbach i biurach SN, opiniuje podział izb na wydziały.

W skład kolegium wchodzą Pierwszy Prezes, prezesi SN, dyrektor Biura Orzecznictwa i dyrektor Biura Prezydialnego oraz wybrani przez zgromadzenia izb sędziowie SN.

Sądownictwo powszechne

To sądy apelacyjne, sądy okręgowe i sądy rejonowe.

Rozstrzygają one sprawy cywilne, rodzinne, nieletnich, z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, gospodarczych, upadłościowe, karne, w tym o wykroczenia, penitencjarne oraz prowadzą księgi wieczyste i rejestry.

Sądownictwo powszechne jest dwuinstancyjne.

Sądy I instancji

sąd rejonowy (w tym wydział grodzki)

sąd okręgowy

Sądy II instancji

sąd okręgowy

sąd apelacyjny

Sądy okręgowe są sądami I instancji tylko w niektórych kategoriach spraw. Natomiast są sądami odwoławczymi (czyli sądami II instancji) dla orzeczeń wydanych przez sądy rejonowe.

Sądy II instancji (odwoławcze) zajmują się zaskarżoną częścią spraw i mogą:

- utrzymać w mocy zaskarżone orzeczenie,

- zmienić zaskarżone orzeczenie,

- uchylić je i skierować sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

W Polsce funkcjonuje 310 sądów rejonowych (stan z dnia 1 lipca 2004 r.). Znajdują się one w większych miejscowościach. W dużych miastach sąd rejonowy może być utworzony dla jednej lub kilku dzielnic tego miasta - tak jest w Krakowie, Łodzi, Warszawie i Wrocławiu.

Sądy rejonowe są jednostkami sądownictwa najbliższymi dla obywateli. Rozpatrują wszystkie sprawy, z wyjątkiem zastrzeżonych dla sądu okręgowego.

W większości sądów rejonowych działają wydziały grodzkie (zwanymi też sądami grodzkimi). Łącznie w kraju jest 369 wydziałów grodzkich (stan z dnia 1 lipca 2004 r.). Rozpoznawane są przez nie drobne sprawy z zakresu prawa cywilnego i karnego, w tym wykroczenia.

W sądach rejonowych funkcjonują także wyspecjalizowane jednostki organizacyjne do rozpoznawania poszczególnych spraw. Są to:
- sądy pracy - do spraw z zakresu prawa pracy,
- sądy gospodarcze - ale tylko w tych sądach rejonowych, które mają siedzibę w miastach będących siedzibą sądów okręgowych oraz
- sądy rodzinne (wydziały rodzinne i nieletnich), powołane w szczególności do rozpoznawania spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, postępowania w sprawach nieletnich i w stosunku do osób uzależnionych od alkoholu.

Organami sądów rejonowych są prezesi sądów rejonowych, którzy kierują sądem i reprezentują go na zewnątrz oraz wykonują czynności administracyjne. Prezesi sądów rejonowych są powoływani i odwoływani przez Ministra Sprawiedliwości spośród sędziów sądów powszechnych. Odbywa to się na wniosek prezesa danego sądu okręgowego lub z własnej inicjatywy Ministra Sprawiedliwości. Konieczne jest zasięgnięcie opinii kolegium tego sądu (rejonowego).

W Polsce funkcjonują 43 sądy okręgowe. Znajdują się w większych miastach.

Sądy okręgowe rozpoznają odwołania od orzeczeń wydawanych przez sądy rejonowe, a więc funkcjonują jako sądy II instancji (odwoławcze).

Jednocześnie rozpatrują niektóre sprawy o większym ciężarze gatunkowym (bardzo duża wartość roszczenia, poważne przestępstwa, itp.) i wówczas funkcjonują jako sądy I instancji.

Sądy okręgowe są tworzone, podobnie jak sądy rejonowe, w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, dla obszaru właściwości obejmującego co najmniej dwa sądy rejonowe. W sądach okręgowych tworzone są odrębne jednostki organizacyjne w postaci sądów gospodarczych, sądów pracy i ubezpieczeń społecznych lub osobno sądów pracy i sądów ubezpieczeń społecznych. Przy Sądzie Okręgowym w Warszawie została ponadto utworzona odrębna jednostka organizacyjna do spraw z zakresu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym oraz spraw z zakresu regulacji energetyki w postaci Sądu Antymonopolowego.

Organami sądów okręgowych są:
- prezes
- zgromadzenie ogólne sędziów
- kolegium sądu okręgowego

Prezes sądu okręgowego jest powoływany i odwoływany przez Ministra Sprawiedliwości, spośród sędziów sądu okręgowego, apelacyjnego, Naczelnego Sądu Administracyjnego lub Sądu Najwyższego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów danego sądu okręgowego i prezesa właściwego sądu apelacyjnego. Minister nie może jednak ani powołać ani odwołać prezesa sądu okręgowego, jeśli zgromadzenie ogólne sędziów tego sądu wyraziło sprzeciw.

Prezes sądu okręgowego, podobnie jak prezes sadu rejonowego, spełnia wobec niego czynności administracyjne, kieruje nim i reprezentuje go na zewnątrz.

Zgromadzenie ogólne sędziów sprawuje głównie funkcje opiniodawcze, zaś kolegium sądu okręgowego m.in. ustala podział czynności w sądach, zasady przydziału spraw poszczególnym sędziom, ustala projekt listy kandydatów na aplikantów sądowych, rozpatruje wnioski wynikające z wizytacji i lustracji sądów.

W Polsce funkcjonuje 11 sądów apelacyjnych. Znajdują się w największych miastach: Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Warszawie, Wrocławiu i Szczecinie.

Sąd apelacyjny działa tylko jako sąd II instancji, czyli rozpatruje odwołania od orzeczeń sądu okręgowego.

Sądy apelacyjne są tworzone w taki sam sposób jak sądy rejonowe i okręgowe, dla obszaru właściwości obejmującego co najmniej dwa sądy okręgowe. Również w sądach apelacyjnych powoływane są odrębne jednostki organizacyjne w postaci sądów pracy i ubezpieczeń społecznych. Przy Sądzie Apelacyjnym w Warszawie powołano ponadto Sąd Lustracyjny, który jest właściwy w sprawach orzekania o zgodności z prawdą oświadczeń dotyczących pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub o współpracy z tymi organami w okresie od 22.07.1944 r. do 10.05.1990 r., składanych m.in. przez kandydatów na posłów, senatorów, prezydenta RP, kierownicze stanowiska państwowe, sędziów, prokuratorów.

Organy sądów apelacyjnych są takie same jak w przypadku sądów okręgowych, tj. występuje w nich również prezes, kolegium sądu i zgromadzenie ogólne sędziów.

Sądownictwo administracyjne

Zgodnie z art. 184 konstytucji RP, Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym ustawą, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Wskazany przepis konstytucyjny nie ma obecnie odzwierciedlenia w strukturze sądownictwa administracyjnego. Konstytucja ustanowiła bowiem okres 5 lat od dnia jej wejścia w życie, tj. od 17.10.1997r., na wprowadzenie dwuinstancyjnego systemu sądów administracyjnych. Do tego czasu NSA pozostaje jedynym sądem administracyjnym sprawującym wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej.

Organizację NSA reguluje ustawa z dnia 11 maja 1995r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368, ze zm.).

Sąd ten został powołany do kontroli administracji publicznej; do jego kompetencji należy orzekanie w sprawach skarg na:
- decyzje administracyjne,
- postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także rozstrzygające sprawę co do istoty,
- postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie,
- inne akty i czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa,
- bezczynność organów administracji w powyższych sprawach,
- uchwały organów gmin stanowiących przepisy gminne, oraz akty terenowych organów administracji rządowej stanowiących przepisy prawa miejscowego,
- inne uchwały gmin i ich związków, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej,
- akty nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego.

NSA ponadto m.in. rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy organami samorządu terytorialnego a terenowymi organami administracji rządowej, udziela odpowiedzi na pytania prawne przedstawione do rozstrzygnięcia przez samorządowe kolegia odwoławcze.

Organizacja NSA

Naczelny Sąd Administracyjny jest sądem kasacyjnym, co oznacza, że w razie stwierdzenia niezgodności z prawem zaskarżonego aktu administracyjnego, sąd ten może jedynie uchylić taki akt lub stwierdzić jego nieważność czy niezgodność z prawem, natomiast nie może podejmować innych działań, np. zmienić treści wadliwego aktu. Po orzeczeniu NSA sprawa wraca do danego organu administracji, który podejmuje czynności zmierzające do ponownego rozpoznania sprawy, albo do wykonania aktu - w zależności od rozstrzygnięcia sądu. Taki sposób orzekania nie pokrywa się więc z potocznym rozumieniem wymiaru sprawiedliwości, który dla wielu obywateli oznacza definitywne i merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy przez sąd. W przypadku orzeczeń NSA takiego merytorycznego rozstrzygnięcia nie ma, sprawa musi zatem wrócić ponownie do organu administracji, którego sąd nie może zastąpić.

Naczelny Sad Administracyjny działa w Warszawie i w ośrodkach zamiejscowych, tworzonych w drodze rozporządzenia Prezydenta RP, po zasięgnięciu opinii Ministra Sprawiedliwości, dla jednego lub kilku województw. Ośrodki zamiejscowe są częściami jednego organu, jakim jest NSA.

NSA dzieli się na izby; każdy jego sędzia może być członkiem tylko jednej z nich. Sąd w Warszawie dzieli się na wydziały; ponadto w sądzie tym działają Biuro Prezydialne oraz Biuro Orzecznictwa. Ośrodki zamiejscowe także mogą się dzielić na wydziały.

Struktura NSA składa się z:
- Prezesa,
- wiceprezesów,
- prezesów izb,
- prezesów ośrodków zamiejscowych oraz
- sędziów.

Prezes NSA kieruje jego pracami oraz reprezentuje go na zewnątrz, a także wykonuje w stosunku do niego czynności administracji sądowej. Prezes również, w drodze zarządzenia, wydaje zbiór urzędowy orzeczeń zapadłych w NSA.

Na czele izb oraz ośrodków zamiejscowych stoją ich prezesi; pracami biur NSA kierują dyrektorzy, zaś wydziałów - ich przewodniczący. Wskazane podmioty są powoływane i odwoływane przez Prezesa NSA za zgodą kolegium.

W NSA działają organy kolegialne w postaci:
- zgromadzenia ogólnego sędziów oraz
- kolegium.

Zgromadzenie ogólne sędziów NSA, w skład którego wchodzą wszyscy sędziowie NSA, zajmuje się m.in. następującymi sprawami:
- rozpatruje i opiniuje sprawy przedłożone przez Prezesa lub sędziów,
- przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na sędziów NSA,
- ustala skład liczbowy kolegium i wybiera jego członków,
- rozpatruje informacje Prezesa o rocznej działalności NSA.

Kolegium NSA jest organem opiniodawczym i doradczym Prezesa NSA, a gdy przepisy tak stanowią - również współdecydującym.

Sądownictwo wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych i organizacyjnie wchodzą w skład sił zbrojnych.

Sądy wojskowe zostały powołane do rozpoznawania spraw karnych o przestępstwa popełnione przez żołnierzy, jednakże są one właściwe także do rozstrzygania niektórych spraw bez względu na to, czy oskarżony jest osoba cywilną czy wojskową, jak np. zdrada ojczyzny.

Orzecznictwu sądów karnych podlegają następujące sprawy (art. 647 i 648 kpk):
1. żołnierzy w czynnej służbie wojskowej o:
- przestępstwa przeciwko obowiązkowi i zasadom pełnienia służby wojskowej, zasadom dyscypliny wojskowej, zasadom postępowania z podwładnymi, zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem i sprzętem wojskowym oraz przeciwko mieniu wojskowemu,
- przestępstwa przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi,
- przestępstwa popełnione podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, w obrębie obiektu wojskowego, ze szkodą dla wojska lub z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej - z wyjątkiem przestępstw popełnionych na szkodę osoby nie będącej żołnierzem,
2. pracowników wojska o określone przestępstwa, np. przeciwko zasadom pełnienia służby czy przeciwko mieniu wojskowemu,
3. żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium RP oraz członków ich personelu cywilnego - o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, chyba, że umowa międzynarodowa, którą Polska jest związana stanowi inaczej,
4. inne przestępstwa, jeśli przepisy szczególne tak stanowią.

Organizacja sądów wojskowych

Sądy wojskowe są zorganizowane jako:
- wojskowe sądy garnizonowe,
- wojskowe sądy okręgowe,
- Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa.

Wojskowy sąd garnizonowy, podobnie jak sąd rejonowy w przypadku sądów powszechnych, orzeka w I instancji we wszystkich sprawach należących do zakresu właściwości sądów wojskowych, za wyjątkiem tych spraw, które zostały przekazane ustawą do właściwości innego sądu. Sąd ten rozpoznaje również środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym (śledztwie lub dochodzeniu).

Wojskowy sąd okręgowy, jako sąd I instancji, orzeka w sprawach o przestępstwa:
- popełnione przez żołnierzy posiadających stopień od majora wzwyż,
- podlegające w postępowaniu przed sądami powszechnymi właściwości sądu okręgowego oraz przestępstwa dezercji żołnierza za granicę i kwalifikowanej czynnej napaści na przełożonego,
- popełnione przez żołnierzy i członków personelu cywilnego sił zbrojnych państw obcych przebywających w Polsce.

Wojskowy sąd okręgowy działa również jako sąd II instancji, rozpoznając odwołania od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji przez sąd garnizonowy.

Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa jest powołany do rozpoznawania następujących spraw:
- środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych przez sad okręgowy jako sąd I instancji,
- kasacji,
- oraz innych spraw przekazanych przez ustawę Sądowi Najwyższemu.

Krajowa Rada Sądownictwa, mimo, iż nie jest ona powołana do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, to jednak stanowi ważny organ władzy sądowniczej, stojąc na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Wyposażona została ona przede wszystkim w kompetencje dotyczące spraw personalnych sędziów.

Prawna regulacja działalności KRS znalazła wyraz w ustawie z dnia 20 grudnia 1989r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz. U. Nr 73, poz. 435, ze zm.).

KRS zajmuje się m.in. następującymi sprawami:
- rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziów SN, NSA, sądów powszechnych i wojskowych oraz przedstawia Prezydentowi RP wnioski o ich powołanie,
- wypowiada się w sprawie zasad etyki zawodowej sędziów,
- wysłuchuje informacji Pierwszego Prezesa SN, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa NSA o działalności sądów i wypowiada się o stanie kadry sędziowskiej,
- wyraża stanowisko co do propozycji zmian ustroju sądów oraz w innych sprawach dotyczących ich funkcjonowania,
- zapoznaje się z projektami aktów normatywnych dotyczących sądownictwa,
- wyraża opinię w sprawach dotyczących sędziów i sądów.

Organizacja Krajowej Rady Sądownictwa

W skład KRS wchodzą:
- Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
- prezes SN kierujący pracami Izby Wojskowej SN,
- prezes NSA,
- dwóch sędziów SN, wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów SN,
- jeden sędzia NSA, wybierany przez zgromadzenie ogólne sędziów NSA,
- jedenastu sędziów sądów powszechnych, z których dwóch wybiera zebranie zgromadzeń ogólnych sędziów sądów apelacyjnych, a dziewięciu - zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów w sądach okręgowych,
- jeden sędzia sądu wojskowego, wybrany przez zgromadzenie sędziów sądów wojskowych,
- czterech posłów, wybieranych przez Sejm,
- dwóch senatorów, wybieranych przez Senat,
- osoba wskazana przez Prezydenta RP,
- Minister Sprawiedliwości.

Taki skład Rady ma zapewnić udział w jej pracach przedstawicielom środowiska sędziowskiego, organom reprezentującym poszczególne sądy oraz organom administracji i przedstawicielom władzy ustawodawczej.

Kadencja KRS trwa cztery lata, obraduje ona na posiedzeniach plenarnych, zwoływanych przez jej przewodniczącego, nie rzadziej niż raz na trzy miesiące albo na wniosek co najmniej 1/3 jej składu.

Sędziowie

Sędziowie stanowią ważną grupę zawodową powołaną do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Regulacja ich pozycji w organach wymiaru sprawiedliwości znajduje się w odrębnej ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych, a tylko w zakresie nią nie uregulowanym mają zastosowanie wobec sędziów przepisy o urzędnikach państwowych.

Osoba ubiegająca się o stanowisko sędziego musi spełnić szereg warunków, dotyczących nie tylko kwalifikacji zawodowych, ale także wynikających z jej cech osobistych: musi wykazać się nieskazitelnym charakterem.

Sędzią może być osoba, która:
- posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw obywatelskich i cywilnych,
- jest nieskazitelnego charakteru,
- ukończyła wyższe studia prawnicze,
- odbyła aplikację sądową lub prokuratorską,
- złożyła egzamin sędziowski lub prokuratorski,
- pracowała w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 2 lata,
- ukończyła 26 lat.

Wymagania odnośnie konieczności odbycia aplikacji i egzaminu sędziowskiego nie dotyczą jedynie osób mających określony stopień naukowy w zakresie nauk prawnych (np. profesorów i doktorów habilitowanych) oraz osób posiadających zawód adwokata, radcy prawnego czy notariusza.

Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom, co oznacza, że nikt, w jakikolwiek sposób, nie może wywierać na sędziego wpływu co do takiego a nie innego rozstrzygnięcia sprawy. Sędzia orzekając powinien mieć na uwadze jedynie obowiązujące przepisy prawa oraz własne przekonanie wysnute na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego.

Elementem służącym utrzymaniu niezależności sędziów jest przysługujący im immunitet. Polega on na tym, że sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania sędziego na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, ale w takim wypadku sąd dyscyplinarny, do czasu rozstrzygnięcia wniosku o pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności, może polecić jego niezwłoczne zwolnienie. Za wykroczenia, przewinienia służbowe (w tym - za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych i uchybienia godności urzędu) sędzia odpowiada tylko dyscyplinarnie. Najczęściej przyczyną pociągnięcia sędziego do odpowiedzialności dyscyplinarnej są sprawy związane z uchybieniami zawodowymi (np. nieterminowe sporządzanie uzasadnień wyroków, przewlekłe załatwianie spraw, błędy w stosowaniu przepisów prawa), oraz uchybieniem godności urzędu (pijaństwo, spowodowanie wypadku drogowego itp.).

Postępowanie dyscyplinarne jest realizowane w toku postępowania przed właściwymi sądami, tj.:
- Sądem Dyscyplinarnym w I instancji i
- Wyższym Sądem Dyscyplinarnym w II instancji, działającymi przy Sądzie Najwyższym.

Sądy te mogą wymierzać następujące kary:
- upomnienie,
- nagana,
- usunięcie z zajmowanego stanowiska funkcyjnego,
- przeniesienie na inne miejsce służbowe,
- wydalenie ze służby sędziowskiej.

Sędziowie zarówno w trakcie służby jak i poza nią, są obowiązani strzec powagi stanowiska sędziego oraz unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności sędziego lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. Ponadto w okresie zajmowania stanowiska sędzia nie może należeć do partii politycznej ani też brać udziału w żadnej działalności politycznej.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY'

Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, nie powołanym do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, ale do orzekania o zgodności z konstytucją określonych aktów normatywnych i umów międzynarodowych.

W szczególności Trybunał orzeka w sprawach:
- zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją,
- zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
- zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
- skargi konstytucyjnej, czyli skargi wnoszonej przez obywateli, których wolności lub prawa zostały naruszone, w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd albo organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o tych prawach, czy wolnościach,
- TK rozstrzyga także spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

Od dnia wejścia w życie konstytucji RP, orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Utrata mocy obowiązującej przez akt uznany za niekonstytucyjny następuje w dniu ogłoszenia orzeczenia TK, jednak może on wskazać inny termin - nie dłuższy niż 18 miesięcy w przypadku ustaw, oraz 12 miesięcy w przypadku innych aktów.

Wnioski do TK w sprawach zgodności aktów normatywnych z konstytucją czy umowami międzynarodowymi, mogą kierować:
- Prezydent RP,
- Marszałek Sejmu i Senatu,
- 50 posłów, 30 senatorów,
- Prezes Rady Ministrów,
- Pierwszy Prezes SN,
- Prezes NSA,
- Prokurator Generalny,
- Prezes NIK,
- Rzecznik Praw Obywatelskich,
- Krajowa Rada Sądownictwa, w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów,
- organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, czyli rady gmin, powiatów i województw,
- ogólnokrajowe organy związków zawodowych i organizacji pracodawców,
- kościoły i związki wyznaniowe.

Ze skargą konstytucyjną może wystąpić każdy, kogo konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone przez ostateczne orzeczenie sądu lub organu administracji publicznej, które zapadło w oparciu o przepis ustawy czy innego aktu normatywnego. Skargę wnosi się w celu stwierdzenia przez TK zgodności z konstytucją tej ustawy (jej przepisu) czy aktu.

Ponadto każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą - jeśli od takiej odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie danej sprawy toczącej się przed sądem.

Organizacja Trybunału Konstytucyjnego

TK składa się z 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Stanowisko sędziego TK można zajmować tylko raz.

Organami Trybunału konstytucyjnego są:
- Prezes,
- Zgromadzenie ogólne.

Prezesa i wiceprezesa powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne sędziów TK.

Do kompetencji zgromadzenia ogólnego należy m.in.:
- uchwalanie regulaminu TK,
- wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa TK,
- uchwalanie projektu wydatków i dochodów TK.

TRYBUNAŁ STANU

Trybunał Stanu jest organem orzekającym o odpowiedzialności osób zajmujących określone stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w okresie urzędowania.

Odpowiedzialność konstytucyjną przed TS ponoszą następujące podmioty:
- Prezydent RP,
- Prezes Rady Ministrów i jej członkowie,
- Prezes Narodowego Banku Polskiego,
- Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
- członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
- osoby, którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem,
- Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych,
- posłowie i senatorowie - w zakresie dotyczącym naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej połączonej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz zakazu nabywania tego majątku.

Organizacja Trybunału Stanu

Trybunał Stanu składa się z:
- przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
- jego dwóch zastępców i
- 16 członków, wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres kadencji Sejmu.

W skład TS mogą być wybierani obywatele polscy, korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Co najmniej połowa członków TS powinna jednak składać się z osób posiadających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Sędziowie TS przy wykonywaniu swoich funkcji sędziowskich niezawiśli i podlegają tylko ustawom; nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności bez uprzedniej zgody TS.

Zasady odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu

Postawienie Prezydenta PR w stan oskarżenia przed TS może nastąpić wyłącznie na podstawie uchwały Zgromadzenia Narodowego (czyli Sejmu i Senatu obradujących wspólnie), podjętej większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia (tj. 560), na wniosek co najmniej 140 jego członków. W przypadku pozostałych osób wniosek o postawienie w stan oskarżenia może złożyć Prezydent, grupa co najmniej 115 posłów, oraz komisja sejmowa powołana dla zbadania określonej sprawy ( komisja śledcza).

Wniosek powinien wskazywać osobę podlegającą odpowiedzialności konstytucyjnej oraz zajmowane przez nią stanowisko, zarzuty sformułowane przeciwko niej wraz ze wskazaniem naruszonych przepisów konstytucji lub ustawy oraz uzasadnienie.

Wniosek taki podlega złożeniu do Marszałka Sejmu, który z kolei przekazuje go do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Komisja ta przeprowadza wstępne postępowanie w sprawie. W tym celu może ona gromadzić dowody w drodze przesłuchania świadków i biegłych, wyjaśnień odpowiednich instytucji. Komisja może również zlecić Prokuratorowi Generalnemu lub NIK przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego co do określonych okoliczności sprawy.

Efektem końcowym prac Komisji jest - w razie potwierdzenia zarzutów - uchwalenie sprawozdania o wystąpienie z wnioskiem o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej. Wniosek ten Komisja kieruje bądź do Zgromadzenia Narodowego, jeśli oskarżenie dotyczy Prezydenta RP, bądź do Sejmu - w przypadku pozostałych osób. Jeśli zaś Komisja dojdzie do przekonania, że wstępny wniosek o postawienie danej osoby w stan oskarżenia jest niezasadny, występuje do odpowiedniego organu z wnioskiem o umorzenie postępowania w sprawie.

W przypadku gdy Zgromadzenie Narodowe lub Sejm podejmie uchwałę o pociągnięciu danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej, sprawa zostaje przekazana do Trybunału Stanu, który orzeka jako sąd zarówno w I jak i w II instancji.

TS rozpoznaje sprawę w granicach określonych uchwałą Zgromadzenia Narodowego lub Sejmu. Za naruszenie konstytucji lub ustaw albo za przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem ( w przypadku Prezydenta - za przestępstwo), o ile czyny te nie wypełniają znamion przestępstwa, TS może wymierzyć następujące kary:
- utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta, do Sejmu, Senatu i rad gmin - na okres od 2 do 10 lat,
- zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych - na okres od 2 do 10 lat, albo na stałe,
- utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania, podobnie - na okres od 2 do 10 lat.

Z uwagi na szczególne okoliczności sprawy TS może poprzestać jedynie na stwierdzeniu winy oskarżonego. W sytuacji, gdy wskazane wyżej czyny zostały przez oskarżonego zawinione, TS orzeka odpowiednio:
- w odniesieniu do Prezydenta - złożenie go z urzędu,
- w odniesieniu do pozostałych osób - utratę zajmowanego stanowiska.
Ponadto za czyny wypełniające znamiona przestępstwa, TS wymierza kary przewidziane w ustawach karnych.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Powołany ustawą z 1987 roku o rzeczniku praw obywatelskich i działający zgodnie z konstytucją. Rzecznika praw obywatelskich powołuje sejm za zgodą senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów na 4-letnią kadencję (ta sama osoba nie może być rzecznikiem więcej niż przez 2 kadencje)

W swej działalności jest niezawisły, nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Ze stanowiskiem rzecznika nie można łączyć innego zatrudnienia lub funkcji publicznej.

Zadaniem rzecznika jest rozpatrywanie skarg w sprawach o naruszenie praw i wolności obywatelskich przez organy i instytucje państwowe. Rzecznik Praw Obywatelskich bada sprawy na wniosek obywateli, ich organizacji, organów samorządu lub z własnej inicjatywy.

Ma m.in. prawo występowania do organów administracji o podjęcie określonych działań, przedstawiania swych uwag i opinii sejmowi, wszczynania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz wnoszenia kasacji do Sądu Najwyższego. Rzecznikami praw obywatelskich byli:

- prof. Ewa Łętowska (1987-92),

- prof. Tadeusz Zieliński (1992-96)

- prof. Adam Zieliński (1996-2000)

Obecnym Rzecznikiem Praw Obywatelskich jest prof. Andrzej Zoll.

8 Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

- Najwyższa Izba Kontroli

a) zakres i procedura działań kontrolnych

- Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

a) kompetencje i tryb powoływania

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) to organ kontroli państwowej, podległy sejmowi.

Rozdział IX

Art. 202 ust. 1

Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej.

W latach 1921-35 NIK była organem kolegialnym, niezawisłym, podległym sejmowi.

Od 1935 mianowanie członków było uzależnione od prezydenta.

W PRL organami kontroli państwowej były:

- Biuro Kontroli przy Radzie Państwa (1947-49),

- NIK - w latach 1949-52 podległa Radzie Państwa,

- Ministerstwo Kontroli Państwowej w latach 1952-57,

- NIK - w latach 1957-76 podlegała sejmowi,

- NIK w latach 1976-80 poddana została nadzorowi premiera,

- od 1980 jest organem podlegającym sejmowi.

Prezesa NIK powołuje i odwołuje sejm na wniosek marszałka sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów za zgodą senatu na 6-letnią kadencję. Wiceprezesów powołuje i odwołuje Prezydium sejmu na wniosek prezesa NIK.

NIK kontroluje realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administracyjne organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Może też kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych w zakresie w jakim wykonują one zadania zlecone przez państwo. Kontroluje zwłaszcza wykonanie budżetu państwa. NIK corocznie przedkłada sejmowi analizę wykonania budżetu państwa, opinię w przedmiocie udzielenia absolutorium rządowi.

W terenie działają delegatury NIK.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem państwowym utworzonym na podstawie ustawy o radiofonii i telewizji z dnia 29 grudnia 1992 r., która weszła w życie 1 marca 1993 r. Ustawa ta powoływała do życia KRRiT jako organ państwowy kompetentny w sprawach radiofonii i telewizji.

KRRiT jest organem konstytucyjnym. Jej kompetencje zawarte są w Rozdziale IX Konstytucji i ustawach.

Dotychczas KRRiT składała się z 9 członków, powoływanych przez Sejm (4), Senat (2) i Prezydenta RP (3) na okres 6 lat. Nowelizacja ustawy z 29 grudnia 2005 r. przewiduje zmniejszenie liczebności jej członków z 9 do 5. W skład nowej KRRiT wejdą osoby mianowane przez Sejm (2), Senat (1) i Prezydenta RP (2).

Członkowie mogą być odwołani w przypadku rezygancji, ciężkiej choroby, popełnienia przestępstwa lub rażącego naruszenia prawa. Cała Rada podlega odwołaniu, gdy Sejm, Senat i Prezydent odrzucą jej roczne sprawozdanie. KRRiT udziela koncesji na rozpowszechnianie programów, wydaje przepisy wykonawcze do ustawy, kontroluje legalność działania nadawców, rejestruje programy rozprowadzane w sieciach kablowych oraz gromadzi i rozdziela między nadawców publicznych wpływy z abonamentu za używanie odbiorników.

Od 27 grudnia 1995 roku nowelizacją ustawy, przewodniczącego KRRiT wybierali członkowie ze swego grona bezwzględną większością głosów. Tzw. ustawa medialna z 29 grudnia 2005 r. zmienia to. Przewodniczącego KRRiT będzie powoływał Prezydent RP spośród jej grona.

9 Przeobrażenia ustrojowe w Polsce w l. 1989 - 1992

1. nowela kwietniowa 7 IV 1989

2. nowela grudniowa 29 XII 1989

3. nowela marcowa 8 III 1990

4. Mała Konstytucja z 17 X 1992

Kwietniowa nowelizacja Konstytucji z 1952 r., uchwalona w dwa dni po podpisaniu umów społecznych, stanowiła w istocie konstytucyjną ratyfikację uzgodnionych przy Okrągłym Stole postanowień w zakresie gruntownej reformy ustroju „realnego socjalizmu” w Polsce. W Sejmie za nowelizacją konstytucji głosowało 384 posłów, przeciwnych było 4, a 17 posłów wstrzymało się od głosu.

Zakres zmian ustrojowych wprowadzonych nowelą kwietniową dotyczył podstawowych segmentów ustroju politycznego i zmierzał przede wszystkim do demokracji systemu politycznego.

Nowelizacja konstytucji dotyczyła następujących zmian:

- zasad organizacji i funkcjonowania systemu naczelnych organów państwa,

- zasad prawa wyborczego,

- ustroju sądów.

Pierwsze zmiany dotyczyły pozycji strojowej Sejmu i Senatu oaz urzędu Prezydenta PRL.

Zostały wprowadzone zmiany w dotychczasowym sposobie wyboru Sejmu. Prawo wyborcze uległo zmianom w kierunku zwiększenia wpływu wyborców na skład personalny izby poselskiej. Uzyskali oni w liczbie 3 tys. prawo zgłaszania kandydatów na posłów.

Konstytucyjna regulacja określała pozycję ustrojową Sejmu, jego rangę jako najwyższego organu władzy państwowej i najwyższej reprezentacji narodu. Sejm otrzymał nadrzędną pozycję względem Senatu, dla którego nowela przewidziała tylko rolę kontrolera ustawodawstwa Sejmu.

Sejm uzyskał większą samodzielność w zakresie organizacji trybu jego prac. Nowela konstytucyjna przyjęła w miejsce sesyjnego trybu pracy Sejmu zasadę permanencji. Oznaczało to samodzielność izby w zakresie organizacji posiedzeń i ustalania porządku jej prac. W jednym tylko utrzymano instytucję zwoływania Sejmu przez Prezydenta PRL - na pierwszą sesję Sejmu nowej kadencji. Wyraźnemu wzmocnieniu uległa natomiast funkcja ustawodawcza parlamentu, bowiem zniesiono instytucję dekretów z mocą ustaw wydawanych przez organ pozaparlamentarny.

W Konstytucji wprowadzona została możliwość rozwiązania Sejmu (i Senatu) przez Prezydenta w ściśle określonych przypadkach, gdy Sejm: przez 3 miesiące nie powoła rządu; jeśli w ciągu 3 miesięcy nie uchwali budżetu i planu społeczno-gospodarczego; albo gdy podejmie ustawę lub uchwałę uniemożliwiającą Prezydentowi wykonywanie jego konstytucyjnych kompetencji. Sejm mógł też rozwiązać się mocą własnej uchwały, podjętej kwalifikowaną większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.

Wprowadzenie Senatu do konstytucyjnego systemu naczelnych organów państwa oznaczało także zmianę struktury parlamentu - powrotu do zasady dwuizbowości. W ten sposób nastąpiło odejście od zasady jednoizbowego parlamentu - uczestniczył w realizacji funkcji ustawodawczej, a także miał udział w powoływaniu ważnych organów państwa - wyrażał zgodę na wybór Prezesa NIK oraz RPO.

W systemie organów powstał także nowy organ - Zgromadzenie Narodowe, jako forma obrad połączonych izb Sejmu i Senatu, które dokonywało wyboru Prezydenta PRL i sprawowało kontrolę jego funkcjonowania.

Kluczową instytucją ustroju politycznego państwa był urząd Prezydenta PRL, utworzony po wieloletniej nieobecności w systemie naczelnych organów państwa. Instytucja prezydenta została włączona w przemiany ustrojowe w Polsce po 1989 r. W świetle art. 32 noweli kwietniowej

Prezydent czuwał: nad przestrzeganiem Konstytucji […], stał na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium oraz przestrzegania międzynarodowych sojuszy politycznych i wojskowych.”

Prezydent PRL pełnił również funkcję najwyższej reprezentacji Państwa w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych.

Zasadniczo pozycja ustrojowa Prezydenta na gruncie nowelizacji Konstytucji PRL z 7 kwietnia 1989 r. mieściła się w ramach systemu rządów parlamentarnych.

Prezydent dysponował również tradycyjnymi uprawnieniami głowy państwa o charakterze reprezentacyjnym. Posiadał ograniczone uprawnienia do powoływania rządu (desygnowanie kandydata na premiera), a także do jego odwoływania (przedkładanie Sejmowi wniosku o odwołanie premiera i rządu).

Przejściowo Prezydent sprawował również zwierzchni nadzór nad prokuraturą (do 29 grudnia 1989 r.) oraz nad radami narodowymi (do 8 marca 1990 r.).

Prezydent za swoje działania nie ponosił odpowiedzialności politycznej, a przy tym jego akty prawne wymagały teoretycznie kontrasygnaty Prezesa rady Ministrów; w praktyce ustrojowej kontrasygnata nie była jednak stosowana.

Prezydent ponosił natomiast odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji i ustaw, a także popełnienie przestępstwa. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia mogło nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia.

Kolejnym obszarem zasadniczych zmian ustrojowych, wprowadzonych nowelą kwietniową z 1989 r., była gruntowna reforma ustroju sądów. Ustrój i rolę ustrojową sądów wyznaczały nowe zasady konstytucyjne - zasada niezawisłości i nienaruszalności sędziów oraz zasada niezależności sądów. Została powołana Krajowa Rada Sądownictwa, naczelny organ państwa stojący na straży niezależności sadów i niezawisłości sędziów. Wprowadzono nowy tryb powoływania sędziów, gwarantujący także ich niezawisłość. Sędziów powoływał Prezydent na wniosek KRS.

Zasadniczy kierunek tych zmian ustrojowych zmierzał do wyodrębnienia sądów w trzecią w państwie, niezawisłą władzę sądowniczą.

15-miesięczny okres funkcjonowania rządu Tadeusza Mazowieckiego wyznaczał nowy etap transformacji ustrojowej - udowy podstaw ustrojowych III RP.

W tym czasie zostały przeprowadzone zasadnicze reformy konstytucyjne w zakresie ustroju i funkcjonowania państwa.

Pierwszą zasadniczą reformą była rewizja konstytucyjnych zasad politycznego i gospodarczego ustroju państwa, przeprowadzona 29 grudnia 1989 r. zmianą Konstytucji PRL.

Zakres grudniowej nowelizacji Konstytucji sprawował się w istocie do przebudowy podstaw ustrojowych państwa i określenia nowej treści Ustawy zasadniczej. Obejmowała ona:

1. przywrócenie zlikwidowanej w 1952 r. historycznej nazwy państwa „Rzeczpospolita Polska”, a także zmianę Godła Państwa w postaci przywrócenia orłowi tradycyjnej korony;

2. zmianę konstytucyjnego określenia suwerena. W miejsce dotychczasowej zasady suwerenności „ludu pracującego miast i wsi” podmiotem suwerennej władzy państwowej zostaje naród;

3. wprowadzenie nowej definicji konstytucyjnej państwa w formule państwa prawa - „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”;

4. wprowadzenie zasady pluralizmu politycznego, fundamentalnej zasady systemu politycznego państwa i mechanizmów politycznych funkcjonowania państwa demokratycznego;

5. rewizję dotychczasowego ustroju gospodarczego, kształtowanie nowych stosunków społecznych i gospodarczych na zasadzie swobody działalności gospodarczej wszystkich podmiotów oraz na zasadzie równouprawnienia wszystkich form własności.

Kolejnym etapem reformy państwa w kierunku demokracji była przebudowa struktur aparatu państwa w terenie. W miejsce centralistycznej struktury rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej została przeprowadzona decentralizacja administracji w oparciu o kompetencje podziału na administrację rządową i samorządową.

Nowelizacją Konstytucji z 8 marca 1990 r. wprowadzono posiadające polskie tradycje ustrojowe instytucję samorządu terytorialnego. Konstytucja uznała instytucję samorządu terytorialnego za podstawową formę organizacji życia politycznego w strukturach lokalnych (gmina).

Reforma samorządowa określiła gminę jako podstawową jednostkę samorządu terytorialnego, powołaną do organizacji życia publicznego i zaspokajania potrzeb społeczności lokalnej. Gmina uzyskała szeroki zakres kompetencji, wykonywanych w zakresie zadań własnych i zleconych przed administrację rządową (państwo). Gmina posiada nadto pełną samodzielność organizacyjną i finansową oraz osobowość prawną. Tym aktem konstytucyjnym zapoczątkowano istotną reformę państwa w kierunku decentralizacji administracji publicznej.

* * * W dniu 27 września 1990 r. została zmieniona konstytucyjna zasada wyborów Prezydenta oraz została uchwalona nowa ordynacja dla wyborów prezydenckich. Nowelizacją Konstytucji RP zostały wprowadzone po raz pierwszy w historii ustroju Polski wybory Prezydenta oparte na zasadzie powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania. W wyborach Prezydenta RP obowiązuje zasada bezwzględnej większości głosów. Zgłoszenie kandydatury w wyborach prezydenckich wymaga poparcia 100 tys. wyborców.

Zasadniczy etap procesów transformacji ustrojowej zamyka uchwalenie w dniu 17 października 1992 r. Ustawy konstytucyjnej o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. Ustawa ta faktycznie zwieńczyła proces przebudowy podstaw konstytucyjnych ustroju politycznego i gospodarczego na drodze przechodzenia od państwa autorytarnego do liberalno-demokratycznego.

Uchwalenie nowej konstytucji zapowiadały umowy społeczne Okrągłego Stołu z 1989 r. Postulat uchwalenia nowej konstytucji zawierał również program wyborczy „Solidarności”.

Po wyborach parlamentarnych w czerwcu 1989 r. podjęto w nowym parlamencie prace przygotowawcze do uchwalenia nowej konstytucji. Pracom konstytucyjnym przyświecała idea stworzenia konstytucji sztandarowej, swoistego rodzaju pomnika rewolucji ustrojowej z roku 1989. Pojawiły się też deklaracje polityczne uchwalenia nowej ustawy zasadniczej w dniu 3 maja 1991 r. - w 200. setną rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja 1791 r.

W wyniku kolejnych nowelizacji obowiązująca Konstytucja z 1952 r. stawała się wewnętrznie niespójna, a w nowych warunkach polityczno-ustrojowych nie spełniała należycie funkcji regulatora mechanizmów funkcjonowania państwa demokratycznego. Jednocześnie w nowych warunkach politycznych była nie akceptowana, ze względu na swój stalinowski rodowód.

W tej sytuacji pojawiła się idea Małej Konstytucji, aktu ustrojowego o charakterze tymczasowym.

Mała Konstytucja z 17 października 1992 r. była wynikiem kompromisu pomiędzy parlamentem a Prezydentem Lechem Wałęsą o ich rolę w procesie transformacji ustrojowej.

Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. składała się z 78 artykułów usystematyzowanych w 6 rozdziałach.

Zakres jej regulacji nie wyczerpywał wszystkich materii ustrojowych zwyczajowo regulowanych w aktach rangi konstytucyjnej. Brakowało w niej postanowień określających sytuację prawną jednostki w państwie, regulujących prawa, wolności i obowiązki.

Polityczno-ustrojowe przesłanki uchwalenia Małej Konstytucji łączyły się z kwestią określenia jej stosunku do dotychczas obowiązującej, wielokrotnie nowelizowanej - także po 1989 r. - Konstytucji z 22 lipca 1952 r. Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. na podstawie art. 77 uchyliła moc obowiązującą Konstytucji z 1952 r., pozostawiając jednocześnie w mocy część jej przepisów.

Mała Konstytucja miała przede wszystkim na celu stworzenie sprawnego mechanizmu rządzenia, uwzględniając ukształtowany po 1989 r. system fundamentalnych zasad ustroju politycznego: zasady demokratycznego państwa prawa, suwerenności narodu, pluralizmu politycznego. Ustawa konstytucyjna w rozwiązaniach ustrojowych recypowała instytucje i procedury wprowadzone wcześniej do porządku konstytucyjnego, jak miedzy innymi drugą izbę parlamentu, powszechne wybory prezydenckie.

Wprowadziła nowe zasady ustrojowe i instytucje ustrojowe, między innymi: zasadę podziału władzy, zasadę systemu parlamentarnego, wolnego mandatu przedstawicielskiego, zasadę incompatibilitas.

Mała Konstytucja formułowała w art. 1 zasadę podziału władzy, czyniąc ją podstawą ustroju organizacji i stosunków wzajemnych między naczelnymi organami państwa.

Zawierała także pewne rozwiązania Oce systemowi parlamentarnemu, takie jak powszechne wybory prezydenckie, czy też sposób relacji między legislatywą i egzekutywą, przyjmujący rozwiązania systemu rządów prezydencko-parlamentarnych.

10 Wybory prezydenckie - praktyka wyborcza

a) 1990

b) 1995

c) 2000

d) 2005

WYBORY 1990

Odbyły się 25 listopada (I tura) i 9 grudnia (II tura). O stanowisko prezydenta ubiegało się 6 kandydatów.

Frekwencja wyborcza w I turze wyniosła 60,6%, a w II - 53,4%.

Komitet Wyborczy	Przynależność partjna	Głosy w I turze	% głosów w I turze	Głosy w II turze	% głosów w II turze
Lech Wałęsa	NSZZ "Solidarność"	6 569 889	39,96%	10 622 696	74,25%
Stanisław Tymiński	bezpartyjny	3 797 605	23,10%	3 683 098	25,75%
Tadeusz Mazowiecki	bezpartyjny	2 973 364	18,08%	-	-
W. Cimoszewicz	SdRP	1 514 025	9,21%	-	-
Roman Bartoszcze	PSL	1 176 175	7,15%	-	-
Leszek Moczulski	KPN	411 516	2,50%	-	-

WYBORY 1995

Odbyły się 5 listopada (I tura) i 19 listopada (II tura). O stanowisko prezydenta ubiegało się początkowo 17 kandydatów, jednak Leszek Moczulski, Marek Markiewicz i Bogdan Pawłowski wycofali swe kandydatury przed wyborami na rzecz Lecha Wałęsy, zaś Lech Kaczyński zrezygnował na rzecz Jana Olszewskiego.

Frekwencja wyborcza w I turze wyniosła 64,70%, a w II - 68,23%.

	Głosy
Kandydat	I tura		II tura
Aleksander Kwaśniewski (SLD)	6 275 670	35,11%	9 704 439	51,72%
Lech Wałęsa	5 917 328	33,11%	9 058 176	48,28%
Jacek Kuroń (UW)	1 646 946	9,22%
Jan Olszewski (RdR)	1 225 453	6,86%
Waldemar Pawlak (PSL)	770 417	4,31%
Tadeusz Zieliński (kandydat UP)	631 432	3,53%
Hanna Gronkiewicz-Waltz	492 628	2,76%
Janusz Korwin-Mikke (UPR)	428 969	2,40%
Andrzej Lepper (Samoobrona)	235 797	1,32%
Jan Pietrzak	201 033	1,12%
Tadeusz Koźluk	27 259	0,15%
Kazimierz Piotrowicz	12 591	0,07%
Leszek Bubel	6 825	0,04%

Po wyborach wiele osób domagało się ich unieważnienia z powodu podania przez zwycięzcę fałszywych informacji o swoim wykształceniu (podał, że ma wyższe, choć miał tylko średnie), Sąd Najwyższy 9 grudnia uznał jednak, że nie mogło to wpłynąć na wynik wyborów.

WYBORY 2000

Odbyły się 8 października. O stanowisko prezydenta ubiegało się początkowo 13 kandydatów, jednak Jan Olszewski wycofał swą kandydaturę przed wyborami na rzecz Mariana Krzaklewskiego. Frekwencja wyborcza wyniosła 61,12%.

Przeprowadzenie II tury wyborów okazało się zbędne, ponieważ zwycięzca uzyskał ponad 50% ważnych głosów.

Kandydat	Głosy
Aleksander Kwaśniewski (SLD)	9 485 224	53,90%
Andrzej Olechowski	3 044 141	17,30%
Marian Krzaklewski (AWS)	2 739 621	15,57%
Jarosław Kalinowski (PSL)	1 047 949	5,95%
Andrzej Lepper (Samoobrona)	537 570	3,05%
Janusz Korwin-Mikke (UPR)	252 499	1,43%
Lech Wałęsa	178 590	1,01%
Jan Łopuszański (Porozumienie Polskie)	139 682	0,79%
Dariusz Grabowski	89 002	0,51%
Tadeusz Wilecki (kandydat SN)	38 672	0,22%
Piotr Ikonowicz (PPS)	28 805	0,16%
Bogdan Pawłowski	17 164	0,10%

WYBORY 2005

18 maja 2005 marszałek Sejmu Włodzimierz Cimoszewicz ogłosił, że wybory odbędą się 9 października. Ewentualna II tura miała odbyć się dwa tygodnie później - 23 października.

Do 15 sierpnia komitety wyborcze musiały zgłosić się do Państwowej Komisji Wyborczej z wnioskiem o rejestrację. Do zarejestrowania komitetu trzeba było zebrać minimum 1000 podpisów popierających kandydata danego komitetu. Po zarejestrowaniu się, komitety musiały zebrać 100 tys. podpisów z poparciem dla kandydata na prezydenta, a następnie zgłosić go do PKW (do 25 sierpnia do godz. 24).

25 sierpnia upłynął termin powołania przez PKW okręgowych komisji wyborczych.

Do 4 września PKW miała podać do wiadomości publicznej informacje o granicach i numerach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych. Pełnomocnicy komitetów wyborczych mieli czas do 9 września na zgłoszenie kandydatów do obwodowych komisji wyborczych.

9 września upłynął termin zgłaszania przez armatorów wniosków o utworzenie na polskich statkach morskich obwodów głosowania.

Do 18 września wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast musieli powołać obwodowe komisje wyborcze, a PKW podać informacje o numerach i granicach obwodów głosowania za granicą i siedzibach obwodowych komisji wyborczych, w których głosować mieli Polacy pozostający poza krajem.

Od 18 do 25 września żołnierze zasadniczej lub okresowej służby wojskowej, ratownicy odbywający służbę zasadniczą w obronie cywilnej, policjanci z jednostek skoszarowanych, funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej pełniący służbę w systemie skoszarowanym, mieli czas na składanie wniosków o dopisanie ich do spisu wyborców w miejscowości, w której odbywają służbę.

Kandydaci:

Imię i nazwisko Przynależność partyjna kandydata Partie udzielające poparcia

Henryka Bochniarz bezpartyjna PD

Marek Borowski SdPl SdPl, UP, Zieloni 2004

Leszek Bubel PPN PPN

Liwiusz Ilasz bezpartyjny niezależny

Lech Kaczyński PiS PiS, RP, ZChN

Jarosław Kalinowski PSL PSL

Janusz Korwin-Mikke UPR PJKM, UPR

Andrzej Lepper Samoobrona RP Samoobrona RP

Jan Pyszko ONP - LP ONP - LP

Adam Słomka KPN - OP KPN, KPN - OP, PRS

Donald Tusk PO PO

Stanisław Tymiński bezpartyjny OKO

Kandydaci, którzy zrezygnowali:

Imię i nazwisko Przynależność partyjna Partie udzielające poparcia Data rezygnacji

Zbigniew Religa bezpartyjny Partia Centrum 2 września 2005

W. Cimoszewicz SLD SLD, UL III RP 14 września 2005

Maciej Giertych LPR LPR 4 października 2005

Zmarły kandydat:

Imię i nazwisko Przynależność partyjna Partie udzielające poparcia Data śmierci

Daniel Podrzycki PPP APPR, KPP, NL, PPS, PPP 24 września 2005

Inne osoby zgłaszające chęć startu w wyborach

Dziesięć osób zgłosiło chęć kandydowania w wyborach i zarejestrowało swoje komitety wyborcze, jednak nie zdołało uzbierać wymaganych 100 000 podpisów, byli to: Arnold Buzdygan, Stanisław Ceberek, Gabriel Janowski, Jan Antoni Kiełb, Waldemar Janusz Kossakowski, Marian Romuald Rembelski, Zbigniew Roliński, Sławomir Salomon, Maria Szyszkowska, Bolesław Tejkowski.

Charakterystyka zarejestrowanych kandydatów

Kandydat	Wiek	Wykształcenie	Hasła wyborcze
Henryka Teodora Bochniarz	lat 57	wyższe (dr)	Wybieram konkrety
Marek Stefan Borowski	lat 59	wyższe (mgr)	Zdrowa równowaga; Wierny wyborcom - nie układom; Prawy człowiek lewicy; M jak Miłość, B jak Borowski; Polska równych szans
Leszek Henryk Bubel	lat 48	średnie	Nie lewica. Nie prawica. Tylko Polska.
Włodzimierz Cimoszewicz	lat 54	wyższe (dr)	Niech połączy nas Polska
Maciej Marian Giertych	lat 69	wyższe (prof. dr hab.)	Z nadzieją w przyszłość
Liwiusz Marian Ilasz	lat 43	wyższe (dr)	Razem wygramy Polskę; Ponad politycznym układem
Lech Aleksander Kaczyński	lat 56	wyższe (dr hab.)	Silny prezydent, uczciwa Polska; Odwaga i wiarygodność; Rodzina, Uczciwość, Przyszłość; Prezydent IV Rzeczypospolitej
Jarosław Kalinowski	lat 43	wyższe (inż.)	Skuteczny dla Polski
Janusz Ryszard Korwin-Mikke	lat 63	wyższe (mgr)	Mam tego dość!; Donald?... Kaczor?... Wybierz Janusza.
Andrzej Zbigniew Lepper	lat 51	średnie (tech.)	Człowiek z charakterem
Daniel Tomasz Podrzycki	lat 42	podstawowe	Praca, godność i sprawiedliwość
Jan Pyszko	lat 75	wyższe (dr hab.)	Razem z Polonią; Z Polonią w lepszą przyszłość
Zbigniew Eugeniusz Religa	lat 67	wyższe (prof.)	Z sercem dla Polski
Adam Andrzej Słomka	lat 41	wyższe (pedag.)	Polska dla Polaków!
Donald Franciszek Tusk	lat 48	wyższe (mgr)	Prezydent Tusk - człowiek z zasadami; Będziemy dumni z Polski
Stanisław Tymiński	lat 57	średnie	Aby Polska była naszą Matką, a nie okrutną Macochą

Kampania przedwyborcza Lecha Kaczyńskiego

Zdjęcie Lecha Kaczyńskiego z plakatu wyborczego19 marca 2005 jako pierwszy zgłosił swoją chęć wystartowania w wyborach prezydenckich w 2005 z ramienia Prawa i Sprawiedliwości. Jego sztab wyborczy został zarejestrowany przez Państwową Komisję Wyborczą 23 czerwca 2005.

Poparcia udzieliły mu: Chrześcijański Ruch Samorządowy, Forum Młodych Prawo i Sprawiedliwość, Fundacja "Lux Veritatis", Fundacja "Nasza Przyszłość", Koło Przyjaciół Radia Maryja, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność, Polski Ruch Uwłaszczeniowy, Rodzina Radia Maryja, Społeczne Ministerstwo Obrony Narodowej, Stowarzyszenie Patriotyczne "Viritim", Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe.

W I turze wyborów, 9 października, głosy na Lecha Kaczyńskiego oddało 4 947 927 wyborców (33,10%), dzięki czemu zajął drugie miejsce tuż za Donaldem Tuskiem i zmierzył się z nim w II turze, 23 października 2005.

Kampania przedwyborcza Włodzimierza Cimoszewicza

28 czerwca 2005 Włodzimierz Cimoszewicz ogłosił, że będzie kandydował na urząd prezydenta w wyborach. Poparcia udzieliło mu Stowarzyszenia Ordynacka, które całym kraju zebrało prawie 50 tysięcy głosów poparcia dla kandydatury Cimoszewicza na urząd Prezydenta RP oraz urzędujący Prezydent Aleksander Kwaśniewski

3 lipca na konwencji wyborczej SLD Cimoszewicz uzyskał poparcie tej partii w nadchodzących wyborach, a wcześniej, 2 lipca poparcie uzyskał także od Unii Lewicy III RP. Poparcia udzieliły mu także Federacja Młodych Socjaldemokratów i Fundacja Jolanty Kwaśniewskiej "Porozumienie bez Barier".

Szefem komitetu wyborczego została Jolanta Kwaśniewska, natomiast szefową sztabu wyborczego została była wiceprzewodnicząca SLD Katarzyna Piekarska. W skład komitetu wyborczego Cimoszewicza weszli politycy SLD i innych formacji lewicowych, w tym m. in. ostatni premier PRL Mieczysław Rakowski, a także niektórzy zwolennicy byłej Unii Wolności m. in. wicemarszałek Senatu Kazimierz Kutz oraz inne osoby publiczne - jak np. prof. Aleksander Krawczuk, prof. Karol Modzelewski, prof. Jacek Wódz, prof. Jacek Majchrowski, prof. Janusz Czapiński, Jerzy Hoffman, Olga Lipińska, Bohdan Łazuka, Janusz Stanny, Xymena Zaniewska, Grzegorz Lato, Andrzej Piasek Piaseczny, Zbigniew Wodecki.

14 września 2005 roku ogłosił rezygnację z kandydowania na urząd prezydenta oraz wycofanie się z życia publicznego.

Oficjalne wyniki I tura

Kandydat Głosy Procent

Donald Franciszek Tusk 5 429 666 36.33%

Lech Aleksander Kaczyński 4 947 927 33.10%

Andrzej Zbigniew Lepper 2 259 094 15.11%

Marek Stefan Borowski 1 544 642 10.33%

Jarosław Kalinowski 269 316 1.80%

Janusz Ryszard Korwin-Mikke 214 116 1.43%

Henryka Teodora Bochniarz 188 598 1.26%

Liwiusz Marian Ilasz 31 691 0.21%

Stanisław Tymiński 23 545 0.16%

Leszek Henryk Bubel 18 828 0.13%

Jan Pyszko 10 371 0.07%

Adam Andrzej Słomka 8 895 0.06%

Razem 15 046 350 100,0%

Frekwencja 49,74%

Frekwencja w I turze wg typu obwodu

typ obwodu frekwencja [%]

Wieś 45,06

Miasto 52,40

Statki 99,61

Zagranica 71,48

Ogółem 49,74

Ponowne głosowanie - II tura

Oficjalne wyniki

Kandydat Głosy Procent

Lech Aleksander Kaczyński 8 257 468 54,04%

Donald Franciszek Tusk 7 022 319 45,96%

Razem 5 279 787 100,0%

Frekwencja 50,99%

Frekwencja w II turze wg typu obwodu

typ obwodu frekwencja [%]

Wieś 45,72

Miasto 54,03

Statki 100,00

Zagranica 60,19

Ogółem 50,99

Zwycięstwo Lecha Kaczyńskiego

Lech Kaczyński wygrał wybory prezydenckie uzyskując poparcie 54,04% wyborców przy frekwencji 50,99%. Największe poparcie uzyskał w województwach: podkarpackim, lubelskim, świętokrzyskim, podlaskim, małopolskim, łódzkim, mazowieckim i kujawsko-pomorskim. Według badań exit poll poparł go zdecydowanie większy odsetek osób w grupach: mieszkańców wsi, osób z wykształceniem podstawowym oraz wyborców najstarszych wiekiem.

11 Posłowie okresu transformacji ustrojowej

a) typy ról poselskich

b) opinie na temat parlamentu (wyniki badań opinii publicznej)

Pierwsze badania dotyczyły Sejmu Kontraktowego i Sejmu „demokratycznego”, tj. Sejmu I Kadencji.

Sejm Kontraktowy to potoczna nazwa dla Sejmu PRL X Kadencji pochodzącego z wyborów z 4 czerwca 1989 r. Nazwą tą przyjęło się nazywać cały parlament (Sejm X Kadencji i Senat I Kadencji). Sejm Kontraktowy który funkcjonował w latach 1989-1991 zakończył PRL i zapoczątkował demokratyczną RP. Był on efektem porozumień Okrągłego Stołu podpisanego 5 kwietnia 1989 r.

Wybory do kolejnego parlamentu odbyły się 19 września 1991 r. (Sejm I Kadencji: 25 listopada 1991 - 31 maja 1993).

Badania wykazały, że posłowie Sejmu Kontraktowego nie mieli wykrystalizowanych wizji swoich ról co wynikało z:

1. różnorodności zachowań,

2. poszukiwania skutecznych form pracy,

3. wypracowania form współpracy z innymi środowiskami:

- z wyborcami,

- z instytucjami samorządowymi,

- z ugrupowaniami politycznymi.

Sejm Kontraktowy różnił się znacznie od Sejmów PRL gdyż był bardziej demokratyczny.

W Sejmie Kontraktowym pojawia się 6 ról poselskich:

a) specjalista - poseł, który charakteryzuje się profesjonalnym działaniem (prawnicy, ekonomiści, lekarze, socjolodzy, ekolodzy),

b) polityk - rola kojarzona z pragmatykiem i ideologiem; łączy się z ugrupowaniem politycznym,

c) reprezentant - reprezentuje swoje środowisko; ściśle powiązany ze swoim środowiskiem lokalnym; wyborcy są jego jedynymi mocodawcami; dostrzega się w nim rodzaj empatii; gotów jest bronić swoich pomysłów za wszelką cenę,

d) społecznik - ocena pracy społecznej jest najważniejsza,

e) wojownik - walczy w słusznej, jak sądzi, sprawie; jest nieprzejednany; mocno artykułuje swoje racje,

f) negocjator - jego postawa charakteryzuje się otwartością na prowadzenie negocjacji; nie jest zapalczywy; ma skłonność do kompromisów.

Niektóre z powyższych ról poselskich zostały do dziś. Część ewoluowała lub zmieniła się.

W Sejmie I Kadencji pojawiają się nowe partie jak np. PPPP, która wprowadziła do Sejmu przedstawicieli biznesu.

Pojawia się więc poseł-biznesmen, który określa się reprezentantem powstającego „stanu trzeciego”. Każdy kto otworzył własny biznes jest potencjalnym zwolennikiem takiego posła. Posłowie ci byli otwarci stricte na zagadnienia gospodarcze, unikali dyskusji politycznych (np. ustawa lustracyjna).

Ten typ posła bliski jest typowi posła specjalisty.

„Elita funkcji” - posłowie, którzy z racji pełnionych funkcji zaangażowani byli mocniej w działania parlamentu (np. przewodniczący komisji).

„Ludzie parlamentu” - ich głównym celem jest usprawnienie prac parlamentu (przez racjonalizację działań).

W Sejmie I Kadencji na szczególną uwagę zasługują role posłów-polityków. Odgrywali oni teraz większe znaczenie niż w Sejmie Kontraktowym. Stali się liderami politycznymi. Wówczas tak ich nie nazywano ponieważ określenie „polityk” miało negatywne konotacje z PRL.

Czesław Znamierowski w wyniku badań nad Sejmem demokratycznym wyróżnił dwa typy elit:

1. elita rycerska:

- poseł reprezentant

- poseł negocjator - łagodzi spory

- poseł biznesmen - pragmatyk, ekonomista; utożsamia się z klasą średnią

Elita rycerska to parlamentarzyści altruiści, którzy spontanicznie działają dla Dora innych. Dla tych posłów uczestnictwo w życiu społecznym jest jedyną drogą do kariery.

2. elita pasożytnicza czuje się jakościowo różna od wyborcy. Solidaryzuje się tylko z częścią elektoratu, z resztą się różni i dystansuje się od niej. Ta grupa posłów cechuje się egoizmem. Działalność polityczna jest sferą za pomocą której mogą osiągnąć zamierzony cel.

Oceny parlamentu przez społeczeństwo z lat '90.

Czym się zajmuje parlament?

68% - tylko jedno zadanie

11,2% - dwa zadania

2% - trzy i więcej zadań

26,3% respondentów nie potrafiło wymienić osoby bądź instytucji, która może zgłaszać inicjatywę ustawodawczą
46% nie potrafiło wymienić instytucji podlegającej ocenie Sejmu

27,7% uważa, że prezydenta wybiera Sejm
11,6% oznajmiło, że Sejm powołuje wojewodów

5,4% uważało, że Sejm powołuje przywódców partii politycznych

40% nie potrafiło wskazać jakiejkolwiek komisji

40% nie potrafiło wskazać jakiegokolwiek klubu

20% w ogóle nie wiedziało jak działa parlament

Niezadowolenie społeczne przyczynia się do odrzucania wszelkich informacji dotyczących sfery polityki.

Ustrój demokratyczny, by wykazać swoją efektywność, musi posiadać obywateli świadomych swych praw i obowiązków, a przede wszystkim aktywnych. Ta aktywność może przybierać różne formy, np.:

- elementarne śledzenie wydarzeń politycznych w mediach,

- angażowanie się w sprawy społeczności lokalnych,

- udzielania poparcia podczas wyborów,

- korzystanie z biernego prawa wyborczego,

- radykalne formy wyrażania poglądów politycznych (manifestacje, strajki).

W społeczeństwie polskim każda z tych form jest wykorzystywana w sposób minimalny z tendencją spadkową.

12 Na przykładzie wybranych parlamentarzystów określić typ pełnionej roli poselskiej - uzasadnienie.

46

---