Wykład 3. Wstęp do socjologii

Grupy społeczne:

1.Cechy grupotwórcze

2. Odmiany zbiorowości ludzkich (więź moralna - treść i zasięg, patologia więzi moralnej, zjawisko równoczesnej partycypacji)

3. Dynamika krystalizacji grup

4. Obiektywne kryteria klasyfikacji grup

5. Subiektywne kryteria klasyfikacji

6. Syntetyczne typologie grup

7. Zbiorowości terytorialne

1. Cechy grupotwórcze

Jakie atrybuty jednostek interesują socjologów?

a) te, które upodobniają do siebie wszystkich ludzi: wspólne wszystkim cechy biologiczne i psychiczne? Nie

b) cechy właściwe tylko jednostkom - osobowość, nawyki i dziwactwa właściwe komuś, swoiste właściwości ciała i umysłu - to interesuje psychologów (psychologia różnic indywidualnych)

c) cechy, które jednostka dzieli z pewną liczbą niektórych innych ludzi (nie z wszystkimi): sprawiają one, że do jednych ludzi jesteśmy podobni, od innych się różnimy. Te cechy interesują socjologów. Te cechy sprawiają, że wielość ludzi dzieli się na mniejsze zbiorowości.

2. Odmiany zbiorowości

Populacja = wielość jednostek. Nic więcej

Kategoria statystyczna: wyróżnik - podobieństwo jednostek pod jednym względem - płci, miejsca zamieszkania itp. (kobiety, robotnicy, mieszkańcy Krakowa - to wszystko kategorie lub zbiory statystyczne). Rocznik Statystyczny dostarcza wielu kryteriów wyróżniania zbiorów

Kategoria socjologiczna: niektóre z cech charakteryzujących jednostki różnią się pod względem wagi, znaczenia. Na przykład: jestem właścicielem psa i należę do grupy ludzi zarabiających od 1500 do 2000 zł miesięcznie. Ta druga cecha jest społecznie istotniejsza niż pierwsza. Mówi więcej o moich szansach, możliwym stylu życia, jakości tego życia. Czasem cechy neutralne społecznie mogą zyskiwać na znaczeniu - na przykład opodatkowanie ludzi otyłych. Załóżmy, że jakiś rząd wpada na pomysł, że każda osoba, której waga przekracza 150 kg winna płacić roczny podatek w wysokości 25% dochodów. Nagle neutralna cecha nabiera ważnego znaczenia społecznego, co może sprawić że wszyscy ludzie, których dotknie ten podatek zorganizują się w jakiś ruch protestu. Te istotne społecznie cechy powołują do życia kategorię socjologiczną (studenci, Polacy, młodzież wszyscy mają ze sobą coś wspólnego i z przynależności do takich kategorii wynika coś istotnego dla wszystkich jej członków; ważne jest, że podobieństwo to ma wymiar obiektywny. Występuje niezależnie do tego, czy ludzie zdają sobie sprawę z podobieństwa tych cech, czy nie. )

Kategoria społeczna - powstaje wtedy, gdy ludzie zdają sobie sprawę z podobieństwa cech. Ludzi wykazujący jakąś wspólną cechę mogą zdawać sobie sprawę z tej wspólności, mogą czynić ją przedmiotem własnej refleksji. Mogą budować jakąś koncepcję na temat własnej sytuacji. Autostereotypy, tożsamość zbiorowa (myślenie w kategoriach „my-oni”). Pojawia się poczucie subiektywnej więzi społecznej.

Jedną z postaci tej więzi jest WIĘŹ MORALNA. Co to jest? To szczególna relacja do innych objętych kategorią „MY”. „My” to ci, wobec których postępujemy lojalnie, których szanujemy, których sprawy nas obchodzą. Są trzy składniki więzi moralnej:

- zaufanie: oczekiwanie godnego postępowania innych wobec nas

- lojalność: powinność nienaruszania zaufania, którym darzą nas inni; wywiązywanie się z

przyjętych zobowiązań

- solidarność: troska o sprawy innych i gotowość podjęcia działań na rzecz innych nawet jeśli nie jest to dla nas wygodne.

Intensywność i zasięg więzi moralnej są zmienne. Bywają sytuacje, w których siła i zasięg więzi ulegają wzmocnieniu - wojna, stan zagrożenia, działalność opozycyjna - prowadzą do mobilizacji i zwiększają siłę więzi moralnej.

Bywa i odwrotnie. Więź moralna może ulegać atrofii - dzieje się tak wtedy, gdy zagrożenia mają charakter indywidualny a nie kolektywny, tzn. wtedy, gdy jednostki czują się zagrożone - nie społeczność jako całość. Brutalna konkurencja, wysokie ryzyko podejmowanych działań - to przykłady takich sytuacji. Jednostka prowadzi tu walkę o własne interesy przeciw wszystkim innym. Bellum omnium contra omnes. Zanika poczucie powinności wobec innych. Zmniejsza się zakres kategorii „my”. Następuje atrofia więzi moralnej. Trzy przejawy atrofii:

- kultura cynizmu: rozpowszechniona podejrzliwość przypisywanie innym niecnych zamiarów, doszukiwanie się wszechobecnych spisków (antyteza zaufania);

- kultura manipulacji: spotykające się z przyzwoleniem społecznym wykorzystywanie zaufania innych (antyteza lojalności)

-kultura obojętności: akceptowana społecznie skrajna interesowność, egoizm, brak wrażliwości na cierpienie innych (antyteza solidarności)

W skrajnych przypadkach następuje nadmierne zawężenie wspólnoty moralnej. Więź działa tylko w obrębie wspólnot prywatnych o najwęższym zasięgu, na przykład w obrębie rodziny, rozmaitych koterii, klik, grup mafijnych itp. Instrumentalizacja innych, nie należących do tych prywatnych wspólnot to, co początkowo było tylko podejrzliwością - staje się rzeczywistością (spiski itp.). Wskaźnik atrofii więzi moralnej - wzrost przestępczości.

Należymy do wielu zbiorowości równocześnie. Gdy interesy tych zbiorowości są sprzeczne i gdy oczekiwania pod naszym adresem są sprzeczne w różnych zbiorowościach - doświadczamy kryzysu tożsamości (np. pracownik naukowy UJ pracujący także na rzecz konkurentów na rynku edukacyjnym, Polak zatrudniony w zagranicznej korporacji prowadzącej działalność sprzeczną z polskimi interesami itp.).

Grupa społeczna: jeśli świadomość „my” jest silna, mamy do czynienia z silnym poczuciem tożsamości zbiorowej. Rodzi to chęć nawiązywania częstszych kontaktów, interakcji, wspólnych działań z tymi, którzy należą do „swoich”. Pojawia się więź behawioralna, uzupełniająca więź subiektywną. Powstaje grupa społeczna, czyli zbiorowość, której członkowie połączeni są wspólnotą obiektywnych cech społecznych, więzią subiektywną i więzią behawioralną.

Organizacja: grupa przekształca się w organizację wtedy, gdy kontakty i interakcje między uczestnikami stają się przedmiotem normatywnej regulacji, to znaczy gdy zdefiniowane zostają ich powinności i role społeczne w zbiorowości. Do poprzednio omówionych typów więzi należy teraz dodać jeszcze jeden - mianowicie więź kooperacyjną. Istotą tej więzi jest podział funkcji (pracy, obowiązków i uprawnień) oaz fakt, że funkcje te są sobie nawzajem potrzebne.

3. Krystalizacja grupy społecznej

Przykład: historia katastrofy lotniczej w Andach:

a) jacyś ludzie nabyli bilety na lot: ci ludzie stali się kategorią statystyczną

b) pojawienie się na pokładzie zrodziło wspólnotę sytuacji: w interesie wszystkich był bezpieczny i spokojny lot (nie było terrorystów na pokładzie!) kategoria socjologiczna

c) samolot nagle wpada w strefę bardzo silnych turbulencji - pojawia się poczucie zagrożenia; minimalna na razie świadomość więzi subiektywnej; pasażerowie stają się kategorią społeczną.

d) samolot rozbija się w górach; większość pasażerów cudem zachowuje życie; ludzie wzajemnie sobie pomagają wyjść z samolotu, wynoszą rannych, pytają załogę, co robić dalej - pojawia się więź behawioralna; pasażerowie stają się grupą społeczną

e) staje się jasne, że w pustkowiu, w niezmiernie trudnych warunkach, trzeba będzie wspólnie przeżyć jakiś czas; ujawniają się anonimowe dotąd umiejętności i kwalifikacje pasażerów: okazuje się, że ktoś jest studentem medycyny, ktoś alpinistą, ktoś mechanikiem, ktoś zna się na obsłudze radiostacji. Ludzie zaczynają pełnić różne role, potrzebne całej zbiorowości. Wyłania się prosta organizacja - to właśnie dzięki niej kilkunastu rozbitków uratowało się.

Są i procesy dokładnie odwrotne - rozpadu grupy, która wykonała zadanie lub której członkowie przechodzą do innych grup społecznych czy zbiorowości. Losy klasy maturalnej po egzaminie maturalnym - zanikają zobowiązania wzajemne charakterystyczne dla uczniów, którzy do niedawna stanowili jedną zbiorowość. Interakcje między nimi stają się coraz bardziej sporadyczne - z czasem zanikną, wyjąwszy relacje przyjaźni, które mogą trwać nawet wtedy, gdy pamięć o wspólnym życiu w klasie ulegnie już zatarciu. To samo spotkało zbiorowość andyjskich rozbitków.

4. Odmiany grup społecznych

Istnieje wielka różnorodność zbiorowości określanych mianem grupy społecznej: rodzina i klasa szkolna, uniwersytet i naród, klika przestępcza i sekta, armia i partia polityczna - wszystko to są przykłady grup społecznych. Badacz musi coś przeciwstawić takiej różnorodności zjawisk. Są dwa dobre sposoby: budowanie klasyfikacji i typologii. Klasyfikacja - top podział logiczny oparty na jednym kryterium, jednej właściwości. Typologia - to podział oparty na konfiguracji cech, na syndromie właściwości, które przysługują różnym zbiorowościom. Istota typologii polega na wyróżnieniu najczęściej spotykanych konfiguracji takich cech i przypisaniu ich do pewnych typów zbiorowości.

Obiektywne kryteria klasyfikacji

• Liczebność grupy: wyróżniamy grupy małe i duże; rodzina, krąg przyjaciół, grupa sąsiedzka, drużyna w wojsku, klasa szkolna - to grupy małe. Z kolei naród, armia, więzienie, parlament - to grupy duże. Liczebność grupy ma ważne konsekwencje społeczne. W grupach małych przeważają kontakty bezpośrednie, silniejsza jest kontrola społeczna - ludzi e nie są anonimowi wobec siebie.

Liczebność grupy i jej konsekwencje stanowiły przedmiot żywego zainteresowania niemieckich socjologów ze szkoły formalnej, m.in. Georga Simmela. Simmel twierdził, że ze wzrostem liczebności członków grupy zmienia się istotnie charakter zjawisk i procesów zachodzących w zbiorowości. W jego ujęciu najprostsza grupa to :

diada - dwie osoby; to jest już grupa, ponieważ członkowie myślą o sobie „my”, występują interakcje między nimi.

triada - trzy osoby; powiększenie liczebności tylko o jedną osobę wprowadza zupełnie nowe właściwości grupy. Możliwe stają się koalicje (2 pko 1); możliwa jest strategia „dziel i rządź”, gdy jeden z członków usiłuje skłócić dwóch pozostałych pragnąc zarazem uzyskać wpływ na każdego z osobna. Możliwa jest mediacja, gdy jeden z członków grupy godzi spór między dwoma pozostałymi. Możliwa jest również reprezentacja, gdy dwóch członków grupy powierza trzeciemu wykonanie jakiegoś zadania w ich imieniu. Możliwy jest też fenomen większości - pozwalający na dojście do wspólnej decyzji w przypadku różnicy stanowisk.

• Trwałość grupy: są grupy istniejące krótko - oparte na przelotnych kontaktach i związkach (np. grupy p[projektowe, wykonujące jakieś zadanie powierzone im np. przez kierownictwo firmy. Grupy działające przez okres kilku lat i dłużej zaliczamy do trwałych. Istnieją przykłady wyjątkowej długowieczności grup społecznych. Kościół istnieje od dwudziestu stuleci. Uniwersytet - kilkaset lat. Wszystko to jest możliwe pomimo wielokrotnej całkowitej wymiany uczestników. Jak to jest możliwe, że grupa może trwać, pomimo wymiany uczestników? Są dwa atrybuty grupy długotrwałej: organizacja i kultura. Odrywają się one od konkretnych osób (przywódców na przykład) i autonomizują się. Organizacja składa się z pozycji i ról społecznych, które mogą zajmować różni ludzie spełniający warunki (prof. Uniwersytetu, biskup czy innych hierarcha Kościoła). Ciągłość zapewnia też grupom swoista dla nich kultura (uniwersytet czy kościół istnieją długo nie tylko dzięki organizacji, lecz także dzięki podtrzymywanym wartościom, praktykom społecznym, symbolom, językowi, instytucjom itp.).

• Sposób rekrutacji członków: wyróżniamy grupy ekskluzywne, takie, w których członkostwo obwarowane jest wieloma bardzo trudnymi do spełnienia kryteriami, oraz inkluzywne, gdzie nie ma podobnego rygoryzmu. Przykładem grupy ekskluzywnej może być grupa studencka - żeby zostać jej członkiem trzeba zdać maturę i egzamin wstępny na studia, następnie zaś starać się, by z tej grupy nie wypaść po niepowodzeniach na pierwszej i następnych sesjach egzaminacyjnych. Podobnie grupa komandosów GROM jest przykładem członkostwa ekskluzywnego. Jednak po to, by stać się członkiem grupy sąsiedzkiej w bokowisku wystarczy kupić lub wynająć mieszkanie i spełniać normy sąsiedzkie wspólnoty.

• Zakres i intensywność uczestnictwa: grupy jednofunkcyjne (np. zadaniowe, zawodowe, stowarzyszenia) wymagają od uczestników wykonywania jednego tylko rodzaju aktywności. Na ogół grupy wielofunkcyjne (rodzina) angażują nas pełniej niż jednofunkcyjne (brygada robocza). Grupy wymagają od uczestników różnych zasobów czasu i energii. Jeśli grupa np. zawodowa (lub korporacja) wymaga od uczestników całkowitego poświęcenia się i oddania - mówimy o grupach żarłocznych. Wiele grup wymaga jednak jedynie zaangażowania lub uczestnictwa cząstkowego. Wreszcie - intensywność i zakres uczestnictwa w grupie zależą od stopnia rygoryzmu i zakresu kontroli grupy nad życiem uczestników. Można wyróżnić grupy totalitarne - gdzie kontrola i rygoryzm są ścisłe i drobiazgowe, oraz grupy permisywne, w których kontrola jest słaba i niewidoczna. Niestety - wydaje się że w dzisiejszym świecie i w przyszłości wystąpi tendencja do nasilenia się kontroli nad zachowaniami członków różnych grup. Możliwość taką stwarzają środki techniczne i technologiczne do niedawna niedostępne, agresywny marketing (bazy danych klienteli, pozyskiwanie danych bez wiedzy osób, których to dotyczy), a także nowe rodzaje globalnych zagrożeń (np. terroryzm).

• Korzyści z uczestnictwa w grupie: są grupy traktowane instrumentalnie, jak np. zadaniowe (udział w nich ma potwierdzić naszą zawodową biegłość i przynieść pieniądze) oraz grupy autoteliczne, do których należymy, bo sprawia nam to głęboką satysfakcję (np. grupa przyjaciół). Przypadek grup zadaniowych zasługuje na odrębne podkreślenia. Są to coraz częściej spotykane grupy, na ogół o niewielkiej trwałości. Celem istnienia tych grup jest rozwiązanie jakiegoś problemu, opracowanie projektu, wykonanie zadania (komitety, komisje, grupy ekspertów, jury konkursów) . Interesujące są społeczne konsekwencje różnych typów zadań, które grupy te mogą realizować. Oto te zadania:

a) addytywne - proste zadania wykonywane przez dowolną liczbę uczestników grupy (np. adresowanie kopert); wiele osób niezależnie od siebie wykonuje tę sama czynność; rezultaty tych czynności sumują się

b) kompensacyjne - zadania polegające na ocenie projektu, produktu, występu czy prezentacji (jury); członkowie takich ciał oceniających dokonują oceny indywidualnie, następnie zaś z tych ocen wyciągamy średnią;

c) kooperacyjne: zadania wymagające podziału pracy, hierarchii oraz zarządzania. Orkiestra symfoniczna w czasie koncertu

d) zadania dysjunktywne: zadania wykonywane przez jednego członka grupy, delegowanego przez pozostałych do roli wykonawcy; delegowany działa na rzecz grupy i w jej imieniu

e) zadania koniunktywne: polegające na dopasowaniu tempa czy jakości pracy do najsłabszych członków zespołu - warunkiem wejścia grupy na Mt Everest jest dopasowanie tempa wspinaczki do najsłabszego z uczestników wyprawy; gdyby było inaczej - ekspedycja by się nie powiodła

• Stopień zorganizowania grupy: grupy formalne - gdzie zachowania uczestników podporządkowane są przyjętym regulaminom i procedurom, z reguły pisanym. Nieformalne - obowiązują spontanicznie wyłonione normy zachowań, nie ma pisanych reguł. Uczestnictwo w grupach nieformalnych jest z reguły pełniejsze w tym sensie, że inni członkowie tych grup postrzegają nas jako ludzi z krwi i kości, konkretne osoby z wszystkimi zaletami i przywarami, a nie tylko jako szefów lub pracowników, podwładnych lub przełożonych

Subiektywne kryteria klasyfikacji

• Atrakcyjność uczestnictwa: grupy, do których obiektywnie należymy (np. grupa studencka) mogą przedstawić różną atrakcyjność dla jednostek. Z grupami atrakcyjnymi jednostka się identyfikuje, uważa je za swoje. Z grupami nieatrakcyjnymi - nie identyfikuje się, nie przejawia wobec nich lojalności, gotowa jest działać na ich szkodę. Są to sytuacje frustrujące, generujące napięcia i konflikty, czasem choroby (nerwice).

Atrakcyjność może dotyczyć także grup, do których aktualnie nie należymy, lecz bardzo chcielibyśmy należeć: są to tzw. pozytywne grupy odniesienia; są to grupy, do których aspirujemy - mogą stawać się one dla nas źródłem norm postępowania, noszenia się stylu życia itp. Negatywne grupy odniesienia to te, do których nie należymy i nie chcielibyśmy należeć; które dostarczają nam antywzorców postępowania, od których chcemy się odciąć. Oba rodzaje grup mają wielkie znaczenie w socjalizacji - dostarczają wzorów do naśladowania lub też wzorów, które jednostka odrzuca. Kiedy wpływ socjalizujący (tzn. źródło wzorów zachowania) płynie ze strony pozytywnych grup odniesienia, mówimy o tzw. socjalizacji „wyprzedzającej” - jeszcze nie jesteśmy członkami grupy, lecz już kierujemy się obowiązującymi w niej standardami.

Syntetyczne kryteria typologii

Wtedy, gdy nie jedno lecz kilka kryteriów równocześnie służy za podstawę wyróżniania kategorii grup społecznych mówimy o typologii. W socjologii jest kilka takich ważnych typologii grup społecznych. Pierwsza z nich to wyróżnienie

• Grup pierwotnych i grup wtórnych: grupy pierwotne są niewielkie, nieformalne, wymagają intensywnego uczestnictwa, są dość trwałe (np. rodzina), sprawują ściślejszą kontrolę nad uczestnikami. Grupy te (rodzina, grupa rówieśnicza) wywierają najsilniejszy wpływ socjalizujący, bo są pierwszymi agendami za pośrednictwem których społeczeństwo dociera do jednostek oraz dlatego, że jednostki nie mają jeszcze ukształtowanych osobowości. Grupy wtórne pojawiają się później w doświadczeniu i biografiach jednostek. Są większe, na ogół sformalizowane, zachowują większą anonimowość jednostek. Jeśli nie są totalitarne - nie sprawują ścisłej kontroli nad zachowaniami uczestników. Przykłady: przedsiębiorstwa, środowiska zawodowe, urzędy.

• Wspólnoty i stowarzyszenia: wspólnoty to tradycyjne społeczności rodowe, plemienne, wioskowe; cechowała je wysoka spójność i integracja, zgodne wartości i przekonania; silna lojalność wobec wodzów czy przywódców a także wobec innych członków wspólnoty. Stowarzyszenie charakteryzuje współczesne społeczeństwo; jest sformalizowane, nastawione na wyraźnie określone cele, z reguły z wyraźnie określonym podziałem pracy i obowiązków, traktowane przez uczestników instrumentalnie. Socjologowie już w XIX wieku ubolewali nad zanikiem wspólnot i rozrostem stowarzyszeń w społeczeństwie.

Również w XX wieku tęsknota za wspólnotą rodziła nowe pomysły teoretyczne. Amerykański politolog Robert Putnam wprowadził do języka nauk społecznych pojęcie „kapitału społecznego” , czyli sieci spontanicznych więzi i wzajemnego zaufania, które uznał za warunki dobrego funkcjonowania także społeczeństwa współczesnego. Wyrazem znacznego kapitału społecznego są grupy towarzyskie, inicjatywy obywatelskie, wzajemna pomoc, wspólna praca oraz zabawa. Taka bogata i oddolna sieć grup stanowiła zdaniem Putnama o sile pionierskiej Ameryki. Dziś ten kapitał ulega rozproszeniu i degradacji.

Polski socjolog Stefan Nowak wprowadził jeszcze przed Putnamem pojęcie tzw. „próżni społecznej”. Odnosił je do społeczeństwa polskiego doby socjalizmu. Fenomen próżni polegał na braku pośredniej sfery identyfikacji między sferą publiczną (struktury państwowo-polityczne) i prywatną (rodzina). Między tym, co publiczne i tym, co prywatne zalegała pustka.

Zbiorowości i społeczności terytorialne: wyróżnia je powiązanie z terytorium, obszarem, który czynnikiem więzi społecznej.

A. Zbiorowość terytorialna:

1. Zjawisko lokalizacji:

a. stosunek do terytorium jest podstawą skupienia społecznego, jest jego zasadniczym czynnikiem,

b. terytorium jest strefą przestrzennej „wyłączności”, obszarem, na którym zbiorowość zaspokaja większość lub (dawniej) wszystkie potrzeby.

2. Typy zbiorowości terytorialnych:

a. greckie polis charakteryzował "pełny" charakter - stanowiła miejsce zaspokajania wszystkich ludzkich potrzeb. Obejmowała miejskie i wiejskie części polis,

b. civitas (J. Bodin): stanowiły jednolitość zwyczajów, obyczajów i instytucji. Odzwierciedla strukturę feudalnego świata, będącego światem zbiorowości terytorialnych (księstwa, hrabstwa, prowincje będących podstawowymi członami organizacji społecznej i politycznej).

c. obecnie zbiorowości terytorialne to państwa jako zbiorowości obywateli i prawna organizacja władzy na jakimś terytorium.

A. Społeczność lokalna jest typem zbiorowości terytorialnej, jest także częścią szerszej zbiorowości terytorialnej. Zbioro­wość lokalna to zbiorowość ludzi związanych miejscem zamiesz­kania z określoną miejscowością, osiedlem. Społeczności lokalne charakteryzuje relatywnie wysoki stopień społecznej integracji.

1. Cechy charakterystyczne zbiorowości lokalnych:

a. terytorium: przestrzenne ograniczenie, gdzie obszar teryto­rium wydzielony jest administracyjnie lub naturalnie,

b. wielkość (ograniczona do stosunkowo niewielkiej liczby miesz­kańców - od kilkudziesięciu do kilkunastu tysięcy miesz­kańców),

c. względna izolacja

d. homogeniczność zbiorowości (etniczna, zawodowa, kulturowa, społeczna, źródeł utrzymania,

e. silna kontrola społeczna (sąsiedzka),

f. lokalne autorytety,

2. Typy społeczności lokalnych we współczesnym społeczeństwie

a. Społeczność wioskowa - najbardziej charakterystyczny typ "tradycyjnej" społeczności lokalnej (dziś - w krajach cywilizacyjnie zaawansowanych - wydaje się reliktowy):

(1) "pełny" charakter społeczności,

(2) terytorium,

(3) wielkość, kilkadziesiąt do kilkuset osób, zbiór rodzin

(4) względna izolacja,

(5) zawodowa homogenizacja,

(6) lokalne autorytety,

(7) silna kontrola społeczna, brak "prywatności",

(8) tradycyjny system wartości,

(9) tradycyjny kształt instytucji społecznych np. rodziny (domi­na­cja funkcji ekonomicznej, autorytarna struktura hierar­chiczna, autorytet ojca, ziemia naczelną wartością, religij­ność, autono­miczność procesów socjalizacji).

b. Małe miasto jako typ społeczności lokalnej:

(1) "pełny" charakter zbiorowości, obecność wielu instytucji ze sfery społeczeństwa globalnego (administracja, oświata, zdrowie, handel),

(2) wielkość - kilka do kilkunastu tysięcy mieszkańców,

(3) mniejszy stopień izolacji,

(4) zawodowa heterogenizacja jako konsekwencja wielości funk­cji,

(5) miasta rolniczego, nastawionego na obsługę okolicznych wsi,

(6) miasta administracyjnego (centrum),

(7) miasta przemysłowego,

(8) miasta "sypialni" leżącego na obrzeżach wielkich aglomera­cji,

(9) lokalne autorytety,

(10) silna, aczkolwiek słabsza niż na wsi kontrola społeczna,

(11) "mieszany" system wartości, ale z silnymi jeszcze elemen­tami tradycji,

(12) zróżnicowanie instytucjonalne.

---