PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

CWICZENIA II

TEMAT:

Wiedza i sądy o świecie społecznym: schematy,

skrypty, heurystyki.

mgr Magdalena Wyszomirska-Góra

Uniwersytet Gdański

Rok akademicki 2013/2014 semestr pierwszy

WPROWADZENIE

WPROWADZENIE



Mając na względzie racjonalność naszego
myślenia społecznego jak myślisz, kto jest
bliższy prawdy?

a. Shakespeare – Hamlet " Człowiek - cóż to

za

dzieło!

Szlachetność

w

myśleniu!

Nieograniczoność

możliwości!

....

w

rozumieniu świata i wiedzy zupełnie jak Bóg!
„

b. Madeline L Engele - Pan Murry " Intelekt

to szczególnie niedokładne narzędzie."

POZNANIE SPOŁECZNE

POZNANIE SPOŁECZNE



Ludzie myślą o otaczającym ich świecie
społecznym

w zasadzie bez przerwy

.



Zastanawiają się nad zachowaniem innych,
planują swoje działania, myślą także o sobie – np.
o tym co i jak daje im radość.



Większość myślenia społecznego ma

charakter

praktyczny – służy działaniu

(Fiske, 1992; James,

1980).



Ludzie myślą, aby móc skuteczniej osiągać swoje
cele.

POZNANIE SPOŁECZNE

POZNANIE SPOŁECZNE



Jest to szeroki termin opisujący sposób, w jaki
obserwatorzy

kodują, przetwarzają, zapamiętują oraz

wykorzystują

różne

informacje

w

kontekście

społecznym

.



Wyróżnia się cztery podstawowe procesy poznania
społecznego:



uwagę

– selekcjonowanie informacji



interpretację

– nadawanie znaczenia informacji



sąd

– używania informacji do formułowania spostrzeżeń



pamięć

– zachowywanie wydarzeń i sądów na

przyszłość

ŚWIAT SPOŁECZNY

ŚWIAT SPOŁECZNY



Postępowanie człowieka

zależy bardziej od

tego, jak rozumie on swój świat, niż od tego,
jaki on tak naprawdę w rzeczywistości jest

.



Świat

społeczny

jest

światem

interpretowanym przez jego uczestników

-

znaczenia sytuacji społecznych nie są z góry
dane, lecz w dużym stopniu są skutkiem
interpretacji

dokonywanych

przez

uczestniczących w nich ludzi.

RÓŻNE INTERPRETACJE

RÓŻNE INTERPRETACJE



Ta sama sytuacja bywa więc

na różne

sposoby interpretowana przez różnych ludzi,

a nawet

przez tych samych ludzi przy

różnych okazjach

, gdyż stosują do jej

odczytania odmienne struktury wiedzy.



Np. uśmiech profesora ( Abbey, 1982)

PODŁOŻE RÓŻNIC INTERPRETACYJNYCH

PODŁOŻE RÓŻNIC INTERPRETACYJNYCH



Za różny sposób interpretowania sytuacji
społecznych odpowiada to:



jakie struktury

wiedzy zawiera ludzki umysł,



jak są one

zbudowane

,



co decyduje o ich

użyciu

.

CUDA LUDZKIEGO UMYSŁU

CUDA LUDZKIEGO UMYSŁU



Codziennie rutynowo dokonujemy ogromnie
skomplikowanych działań umysłowych:



Jaki wyraz 11 -literowy, kończący się na
literę "ć", znaczy: "grupę osób, pozostających
w interakcji, zamieszkujących ten sam region
i dzielących tą samą kulturę"?



Ta szybka operacja myślowa wymaga
znalezienia słowa spośród 50000 do 75000
słów potocznego języka.

CUDA LUDZKIEGO UMYSŁU C.D.

CUDA LUDZKIEGO UMYSŁU C.D.



Jagnię ma się tak do Owcy jak Niemowlę do
----------



Analiza podobnego rozumowania zajęłaby
20-50 stron.



W skrócie - porównujemy atrybuty dwóch
pierwszych

słów,

wnioskujemy

regułę,

pokazującą zależność, stosujemy regułę do
trzeciego słowa i ekstrapolujemy aby znaleźć
czwarte słowo.

CUDA LUDZKIEGO UMYSŁU C.D.

CUDA LUDZKIEGO UMYSŁU C.D.



Które słowo spośród następujących nie
pasuje do pozostałych? : róża, lilia, hiacynt,
ziemniak, tulipan?



W czasie gdy czytamy trzecie słowo, już
szukamy ogólnego pojęcia np. rośliny,
kwiaty.



Wiedząc, że jedno słowo mamy wykluczyć,
ograniczamy pojęcie do węższego : kwiaty,
zanim skończymy czytać listę słów.

ABY ŚWIAT BYŁ PROSTY

ABY ŚWIAT BYŁ PROSTY



Spotykamy codziennie dziesiątki ludzi,
innych widujemy w telewizji lub czytamy o
nich w prasie; uczestniczymy w dziesiątkach
interakcji społecznych, a przynajmniej je
obserwujemy.



Środowisko społeczne obfituje w informacje

,

co w połączeniu z naszymi

ograniczonymi

możliwościami

umysłowymi

stwarza

potrzebę

stosowania

upraszczających,

wymagających niewielkiego wysiłku strategii
poznawczych

.

DROGI NA SKRÓTY

DROGI NA SKRÓTY



Uproszczone

strategie

poznawcze

umożliwiają

formowanie

spostrzeżeń

i

podejmowanie

wystarczająco

trafnych

decyzji.

REPREZENTACJE UMYSŁOWE

REPREZENTACJE UMYSŁOWE



Reprezentacje umysłowe

przechowują i

porządkują informacje,

jakie posiadamy na

temat ludzi, obiektów, sytuacji.



Odzwierciedlają

nasze bogate i zróżnicowane

doświadczenia życiowe

.



Podobnie

jak aparat fotograficzny

utrwala

zdarzenia w postaci fotografii, ludzie
zatrzymują

wspomnienia

w

postaci

reprezentacji umysłowych.

EGZEMPLARZE I SCHEMATY POZNAWCZE

EGZEMPLARZE I SCHEMATY POZNAWCZE



Reprezentacje

konkretnego

zdarzenia,

epizodu lub konkretnej osoby

nazywamy

egzemplarzem

( Smith, Medin, 1981) np.

wesele naszego kuzyna,



Reprezentacja, która obejmuje natomiast

uogólnienia dotyczące zdarzeń, osób itp.

nazywana jest

schematem poznawczym

, np.

jak zazwyczaj wyglądają wesela.

SCHEMAT POZNAWCZY

SCHEMAT POZNAWCZY



Jest podstawowym elementem wiedzy o
świecie społecznym.



Rozumiany jest jako

organizacja naszych

uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem
zdarzeń, osób czy obiektów

(Bartlett, 1932).

SKRYPTY

SKRYPTY



Szczególny rodzaj schematów

, dotyczy

kolejności

wydarzeń

następujących

w

określonych

sytuacjach społecznych.



Określa

typowe

elementy

i

okoliczności

charakterystyczne dla danego zdarzenia i
powtarzające się w większości jego wykonań.



Pomagają one koordynować nasze zachowania z
zachowaniami innych ludzi –

gotowy program

działania

.



Np. sytuacja umawiania się na randkę.

WARUNKI WPŁYWU SCHEMATÓW NA

WARUNKI WPŁYWU SCHEMATÓW NA

PRZETWARZANIE DANYCH

PRZETWARZANIE DANYCH



Aby jakaś struktura wiedzy mogła wpływać
na przetwarzanie danych, spełnione muszą
być trzy warunki (Higgins, 1996):

1.

Struktura musi być

wykształcona w umyśle

,

2.

Musi zostać w danej sytuacji

zaktywizowana

,

3.

Musi być

stosowalna do przetwarzanej

informacji

, co oznacza, że schemat musi być

w

pewnym

stopniu

podobny

do

spostrzeganej osoby czy zdarzenia.

FUNKCJONOWANIE WIEDZY

FUNKCJONOWANIE WIEDZY



Ogólnie

mówiąc,

najważniejszą

funkcją

schematów

jest

ułatwianie

przetwarzania

dochodzących do nas z zewnątrz danych

, a więc

ułatwianie zrozumienia i pamięci zdarzeń.



Struktury wiedzy

ukierunkowują naszą uwagę i

spostrzeganie

na te cechy, na podstawie których

możemy zorientować się, czy dany obiekt jest czy
też nie jest egzemplarzem określonego schematu.



Np. wypadek samochodowy spowodowany przez
młodego lub starszego kierowcę (Carver, de la
Garza, 1984).

DZIAŁANIE SCHEMATÓW

DZIAŁANIE SCHEMATÓW



Schematy wpływają na

rozumienie zdarzeń i

formułowanie sądów

.

np. odwaga lub lekkomyślność młodzieńca

płynącego w samotny rejs (Higgins, Rholes,
Jones, 1977).



Schematy

są

także

odpowiedzialne

za

selektywność pamięci :



efekt zgodności

- lepsze zapamiętywanie

informacji związanych niż niezwiązanych ze
schematem (pamięć generatywna).



efekt sprzeczności

- lepsze pamiętanie zdarzeń

nietypowych (pamięć reproduktywna)

BŁĘDY NADUŻYCIA SCHEMATU

BŁĘDY NADUŻYCIA SCHEMATU



Posługiwanie się schematami jest

nieodzownym

warunkiem orientacji w świecie społecznym

.



Ma ono jednak

swoją cenę w postaci błędów

nadużycia schematu

- „przypominania" sobie

takich danych, z którymi człowiek faktycznie się
nie zetknął, które jedynie wywnioskował, zaś
oba te rodzaje danych są subiektywnie
nierozdzielne i wydają nam się jednako
dotyczyć faktów – fałszywe alarmy.



Np. cheek to cheek dancing

ZALEŻNOŚC SĄDÓW OD KONTEKSTU I

ZALEŻNOŚC SĄDÓW OD KONTEKSTU I

EMOCJI

EMOCJI



Sądy wydawane przez ludzi są uzależnione nie
tylko od struktur wiedzy jakie oni posiadają,
ale także od bieżącego kontekstu, w którym
są wydawane, na który składają się:



Wyrazistość



Kontrast i asymilacja



Stan emocjonalny

WYRAZISTOŚC

WYRAZISTOŚC



Obiekty wyraziste to takie, które stanowią

figurę na tle innych

wskutek tego, że są

bardziej

intensywne

(np.

kolorowe,

hałaśliwe),

aktywne

(poruszają

się),

nieoczekiwane

(chodzenie na rękach w

bibliotece) albo

odróżniające się

od innych,

współobecnych obiektów.

WYRAZISTOŚC

WYRAZISTOŚC



Obiekty lub osoby wyraziste:



Przyciągają więcej uwagi,



Są lepiej pamiętane,



Są spostrzegane jako wywierające większy
wpływ,



Są oceniane w bardziej krańcowy sposób.



np. : jedyny kulturalny Rosjanin wśród Polaków
będzie spostrzegany jako bardziej kulturalny niż
wśród

innych

Rosjan

(i

jako

bardziej

niekulturalny, jeżeli niestosownie się zachował).

KONTRAST I ASYMILACJA

KONTRAST I ASYMILACJA



Ważnym elementem kontekstu w procesie
formułowania sądów jest obecność innych
obiektów niż obiekt osądzany.



Wpływ ten może mieć postać asymilacji lub
kontrastu.



Włączenie

vs

wyłączenie

informacji

kontekstowej

w

reprezentację

danego

obiektu

.

ASYMILACJA - WŁĄCZENIE

ASYMILACJA - WŁĄCZENIE



Efekt asymilacji polega na

przesunięciu

oceny w kierunku informacji kontekstowej

,



tzn.

dodatni kontekst podwyższa

ocenę, albo

ujemny kontekst obniża

ocenę.



Np. z efektem tym mamy do czynienia, gdy
ocena średniego ucznia rośnie wskutek tego,
że jest on oceniany w tym samym czasie, jak
inni dobrzy uczniowie, albo spada, kiedy jest
oceniany równocześnie z innymi, złymi
uczniami.

KONTRAST - WYŁĄCZENIE

KONTRAST - WYŁĄCZENIE



Efekt

kontrastu

polega

natomiast

na

odsunięciu oceny od informacji kontekstowej

,



tzn.

dodatni kontekst obniża

ocenę, albo

ujemny kontekst podwyższa

ocenę.



Z efektem tym mamy do czynienia, gdy
ocena średniego ucznia rośnie na tle
współocenianych z nim bardzo złych uczniów,
albo spada na tle równocześnie ocenianych
bardzo dobrych uczniów.

KONTRAST CZY ASYMILACJA?

KONTRAST CZY ASYMILACJA?



Warunkiem koniecznym zarówno asymilacji, jak i
kontrastu jest jakiś stopień

wieloznaczności

ocenianego obiektu

.



Najważniejszym

wyznacznikiem

włączania-

wyłączania

jest

wielkość

różnicy

między

obiektem ocenianym a obiektami stanowiącymi
kontekst

.



Jeżeli

różnica

między kontekstem a obiektem

ocenianym jest

mała

, to występuje

asymilacja

,

jeżeli

różnica

jest

duża

- pojawia się

kontrast

(Herr, 1986).

PRZYKŁAD

PRZYKŁAD



Tak więc, jeżeli oceniamy średniego studenta
Adama wkrótce po dość dobrym studencie
Bogdanie, ocena Adama będzie nieco wyższa
niż bez kontekstu - Adam zostanie
zasymilowany do Bogdana wskutek małej
różnicy między nimi.



Podobnie dość mierny student Bogdan
mógłby obniżyć ocenę Adama.

PRZYKŁAD

PRZYKŁAD



Jeżeli jednak różnica między Adamem a
Bogdanem będzie duża, pojawi się efekt
kontrastu - jeżeli Bogdan jest wybitnym
studentem, to ocena Adama spadnie;



jeżeli zaś Bogdan jest bardzo złym
studentem, to ocena Adama wzrośnie.



Mężczyźni po oglądaniu Playboya niżej
oceniają swoje partnerki 

ASYMILACJA - AUTOMATYCZNA

ASYMILACJA - AUTOMATYCZNA



Efekty asymilacji są w ocenach

częstsze

niż

efekty kontrastu.



Wynika to z tego, iż asymilacja jest
procesem automatycznym i

bezwysiłkowym

(

nie wymaga uwagi, woli i wolnych „mocy

przerobowych" umysłu

).



Obrazowo mówiąc, asymilacja zwykle polega
na

biernym „wlaniu się" kontekstu

do

reprezentacji ocenianego obiektu.

KONTRAST - KONTROLOWANY

KONTRAST - KONTROLOWANY



Kontrast jest natomiast

rezultatem aktywnego

przeciwstawienia się wpływom kontekstu

przez

oceniający podmiot.



Kontrast zwykle dochodzi do skutku na mocy
procesów kontrolowanych -

wymaga aktu woli

, a

więc pewnej

motywacji, uwagi i wolnych

zasobów operacyjnych

umysłu.



Np. kontrast zanika, jeżeli w momencie
wydawania ocen uwaga podmiotu jest częściowo
pochłonięta innym, równolegle wykonywanym
zadaniem (Martin, Seta, Crelia, 1990).

STANY EMOCJONALNE

STANY EMOCJONALNE



Mądrość potoczna przekonuje, że dobry
nastrój działa jak nałożenie różowych
okularów, dzięki którym wszystko widzimy w
przyjemniejszym

świetle,

podczas

gdy

nastrój

zły,

analogicznie,

sprzyja

czarnowidztwu. Ile jest prawdy w tym
przekonaniu?

DOBRY NASTRÓJ

DOBRY NASTRÓJ



Niewątpliwie dobry nastrój ułatwia przychodzenie
na myśl pozytywnych treści i podwyższa wiele
ocen.



Liczne badania przekonują, że dobry nastrój
wywołany ładną pogodą, miłym wspomnieniem z
przeszłości czy znalezieniem monety w automacie,
z reguły ułatwia przypominanie sobie pozytywnych
treści i podnosi nasze oceny innych ludzi,
produktów konsumpcyjnych, a nawet ogólnej
satysfakcji z życia (Isen, 1987; Wojciszke, 1991).



Nasila także skłonność do pomagania innym.

ZGODNOŚC PAMIĘCI Z NASTROJEM

ZGODNOŚC PAMIĘCI Z NASTROJEM



Zgodność pamięci z nastrojem polegająca na
tym, że w dobrym nastroju łatwiej jest
zapamiętać, a także przypomnieć sobie
informacje o charakterze dodatnim niż
ujemnym, zaś w nastroju złym – odwrotnie
(Blaney, 1986; Bower, 1981).

WPŁYW NASTROJU NA PRZETWARZANIE

WPŁYW NASTROJU NA PRZETWARZANIE

INFORMACJI

INFORMACJI



Nastrój jest czynnikiem decydującym o tym,
czy przetwarzania informacji ma charakter
pobieżny i heurystyczny, czy też głęboki,
dokładny i przemyślany (Schwarz, Clore,
1996).

HEURYSTYKI

HEURYSTYKI



Uproszczone reguły myślenia pozwalające na
formułowanie sądów bez analizy większości
informacji,

na których sąd powinien się

opierać (Kahneman, Tversky, 1972; 1973).



Są nieświadomie stosowanymi „drogami na
skróty" w przetwarzaniu informacji.



Algorytm vs heurystyka

HEURYSTYKA DOSTĘPNOŚCI

HEURYSTYKA DOSTĘPNOŚCI



Heurystyka dostępności to

ocena częstości lub

prawdopodobieństwa zdarzeń w oparciu o
łatwość, z jaką przychodzą nam na myśl ich
przykłady

,

czyli

egzemplarze

(Tversky,

Kahnemann, 1973).



Zwykle heurystyką ta prowadzi do formułowania
trafnych ocen, ponieważ zdarzenia częste są
łatwo dostępne pamięciowo.



Jednak czasami bywa ona myląca, ponieważ nie
wszystkie informacje dostępne pamięciowo
dotyczą zdarzeń częstych.

HEURYSTYKA DOSTĘPNOŚCI

HEURYSTYKA DOSTĘPNOŚCI



Prowadzi do wzrostu wpływu wywieranego na nasze sądy
przez zdarzenia łatwo przypominane (choć niekoniecznie
częste), a więc:

dramatyczne, konkretne i wyraziste,

niedawne, wielokrotnie omawiane w mass mediach i
lokalnie dominujące

(często pojawiające się w naszym

bezpośrednim otoczeniu).



Podłoże przewidywania częstości:

liczba przypominanych sobie przykładów vs

poczucie

łatwości

przywoływania wspomnień

Przykład: badanie Schwartza -> asertywność 6 vs 12

przykładów

HEURYSTYKA ZAKOTWICZENIA

HEURYSTYKA ZAKOTWICZENIA



Heurystyka

zakotwiczenia

(dostosowania)

polega na tym, że

oceniając jakąś wartość

liczbową

(liczbę

przypadków,

częstość,

prawdopodobieństwo)

bierzemy

za

punkt

wyjścia jakąś łatwo dostępną

(np. podawaną

przez innych, liczbę)

a następnie modyfikujemy

ją

stosownie do kontekstu i swej wiedzy.



Jednak

modyfikacja

jest

zwykle

niewystarczająca

i

sąd jest przesunięty w

kierunku owej pierwszej liczby

, która ogranicza

zakres sądu, tak

jak kotwica

ogranicza zakres

ruchów statku, który ją zarzucił.

HEURYSTYKA ZAKOTWICZENIA

HEURYSTYKA ZAKOTWICZENIA



Heurystyka

zakotwiczenia

jest

więc

przejawem tej samej ogólnej prawidłowości
co heurystyka dostępności – a mianowicie,
że

przetwarzanie informacji i zachowanie są

zdominowane przez wiedzę zaktywizowaną

.



Błąd fałszywej powszechności

- własny

pogląd może służyć jako zakotwiczenie przy
ocenie poglądów innych ludzi np. zwolennicy
i przeciwnicy aborcji.

?

?



I Kowalski, i Nowak spóźnili się o pół godziny na swój
lot. Samolot Kowalskiego odleciał o czasie. Samolot
Nowaka odleciał 25 minut po planowym czasie.



Który z nich bardziej się denerwował z powodu
spóźnienia?



Adam zwykle nie bierze autostopowiczów, ale w
zeszłym tygodniu wziął jednego, i ten go obrabował.
Marek często bierze autostopowiczów. W zeszłym
tygodniu wziął znów jednego, a ten go obrabował.



Kto bardziej żałuje, że wziął autostopowicza - Adam
czy Marek?

WYJAŚNIENIE

WYJAŚNIENIE



Powodem jest łatwiejsze wyobrażenie sobie
takiego biegu wydarzeń, w którym Nowak
jednak zdąży na samolot - wystarczyłoby,
żeby na jednych światłach nie było korka.



Natomiast trudniej sobie wyobrazić taki bieg
wydarzeń, przy którym Kowalski zdążył na
swój samolot - powiedzmy, aż trzy korki
musiałyby nie mieć miejsca.

HEURYSTYKA SYMULACJI

HEURYSTYKA SYMULACJI



Heurystyka symulacji to

wydawanie sądu w

oparciu

o

umysłową

symulację

(wyobrażenie) przebiegu zdarzeń

.



Łatwość symulacji wpływa na treść sądu -
zdarzenia, które łatwo sobie wyobrazić
wydają się bardziej prawdopodobne.

HEURYSTYKA SYMULACJI

HEURYSTYKA SYMULACJI



Posługiwanie się heurystyka symulacji prowadzi więc
często do

myślenia kontrfaktycznego

-

myślenia

o tym, co mogłoby się zdarzyć, choć się nie
zdarzyło

, to zaś wpływa na nasze oceny i emocje.



Negatywne następstwa niezwykłych (rzadkich,
nietypowych) zdarzeń są oceniane jako bardziej
negatywne, gdyż łatwo sobie wyobrazić ich lepszą
alternatywę.



Natomiast negatywne następstwa zdarzeń, dla
których trudno sobie wyobrazić dobrą alternatywę,
są oceniane jako mniej negatywne.

?

?



W szpitalu miejskim urodziło się w ciągu
ostatniej doby 12 dzieci.



Jaka jest szansa, że urodziły się one w

kolejności

(a) lub (b)
(gdzie C = chłopiec; D = dziewczynka)?

a)-CCCCCCDDDDDD
b)-CDDCDCCDCDCD

WYJAŚNIENIE

WYJAŚNIENIE



Większość ludzi uznaje sekwencję (b) za
bardziej prawdopodobną, gdyż wygląda na
bardziej reprezentatywną dla ciągu zdarzeń
losowych.



W istocie prawdopodobieństwo każdej z góry
określonej kolejności 12 elementów jest
jednakowe, (Kahneman, Tversky, 1974).

HEURYSTYKA REPREZENTATYWNOŚCI

HEURYSTYKA REPREZENTATYWNOŚCI



Heurystyka reprezentatywności to

ocena

przynależności obiektu do kategorii

(klasy,

rodzaju)

na podstawie jego podobieństwa do

typowych egzemplarzy

tej kategorii.



Inżynier vs prawnik

STRATEGIE W PRZYZNAWANIU

STRATEGIE W PRZYZNAWANIU

ZASOBÓW POZNAWCZYCH

ZASOBÓW POZNAWCZYCH



Według Kruglańskiego (1996) ludzie są

łatwo

dostosowującymi się społecznymi myślicielami

,

którzy wybierają między wieloma poznawczymi
strategiami

(np.

szybkością/łatwością

a

poprawnością/logicznością), kierując się swoimi

aktualnymi celami, motywami oraz potrzebami

.



Dowiódł, że ludzie nie są ani wyłącznie
poznawczymi skąpcami, ani też naiwnymi
naukowcami,

ale

w

rzeczywistości

są

umotywowanymi taktykami

.

CZŁOWIEK JAKO UMOTYWOWANY TAKTYK

CZŁOWIEK JAKO UMOTYWOWANY TAKTYK

Źródła:



Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi, Scholar
2004.



Kenrick D., Neuberg S., Cialdini R.,
Psychologia Społeczna, GWP 2002.



Aronson E., Człowiek istota społeczna, PWN
2005.



Crisp R. J., Turner R. N., Psychologia
społeczna, PWN 2009.



DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ !