PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA
CWICZENIA IV
TEMAT:

Postawy i wartości, ich geneza i funkcje.

mgr Magdalena Wyszomirska-Góra

Uniwersytet Gdański
Rok akademicki 2013/2014 semestr pierwszy

PROCES SOCJALIZACJI

PROCES SOCJALIZACJI



Proces socjalizacji

, wrastania dziecka w

kulturę, to w dużym stopniu właśnie

nabywanie pewnych wartości

(uczymy się

cenić uczciwość i odpowiedzialność, tradycję
lub nowatorstwo itd.)

i wykształcanie

pewnych postaw

(uczymy się lubić szpinak i

unikać wścibskich sąsiadek).

WARTOŚCI

WARTOŚCI



Wartości

–

abstrakcyjne cele i zasady

rządzące ludzkim życiem, bardziej centralne,
wpływają na postawy.

WARTOŚCI

WARTOŚCI



Najszerzej

zakrojone,

międzynarodowe

badania

nad

wartościami

zostały

przeprowadzone przez Shaloma Schwartza
(1992) w 20 bardzo różnych krajach.



Zgodnie

z

postulatami

Schwartza,

szczegółowe wartości układają się w 10
typów.

KORELACJE WARTOŚCI

KORELACJE WARTOŚCI



Wszystkie sąsiadujące ze sobą typy wartości
są zgodne, czyli dodatnio skorelowane - np.
w znacznej większości próbek badani w
podobnym stopniu cenili sobie wartości
składające się na uniwersalizm i życzliwość.



Natomiast typy wartości umieszczone na
rysunku naprzeciw siebie pozostają w
konflikcie - np. cenienie sobie wartości
składających się na życzliwość negatywnie
koreluje z cenieniem władzy i osiągnięć.

POSTAWA

POSTAWA



Najbardziej charakterystyczne i niezbędne
pojęcie w psychologii (Allport).



Postawa człowieka wobec jakiegoś obiektu
(osoby,

przedmiotu,

zdarzenia,

idei)

to

względnie

trwała

tendencja

do

pozytywnego

lub

negatywnego

wartościowania

tego obiektu przez tego

człowieka.



Postawa jest

zawsze czyjaś i zawsze skierowana

na jakiś obiekt

albo grupę lub rodzaj obiektów.

POSTAWA

POSTAWA



Przez kształtowanie określonej postawy
można wpływać na zachowania – zarówno
szkodliwe społecznie (palenie papierosów,
etniczna dyskryminacja) jak i pożądane
(postawy wyborców, konsumentów).

WYMIARY POSTAW

WYMIARY POSTAW



znak,



natężenie,



zakres,



ważność,



złożoność, zwartość,



wewnętrzna zgodność,



stopień powiązania z innymi postawami,



trwałość.

WAŻNOŚC POSTAW

WAŻNOŚC POSTAW



Postawa jest

tym ważniejsza

dla jej

posiadacza,

im bardziej powiązana z jego ja

(koncepcją własnej osoby),

wyznawanymi

wartościami i innymi postawami

(Boninger,

Krosnick, Berent, 1995).



Postawy ważne trudniej oczywiście zmienić.

KOMPONENTY POSTAW

KOMPONENTY POSTAW



Na postawę składają się różne komponenty:

◦

emocjonalny

– reakcje emocjonalne wobec

przedmiotu postawy

◦

poznawczy

– myśli i przekonania o

przedmiocie postawy

◦

behawioralny

– działania (zachowanie)

wobec przedmiotu postawy

GENEZA POSTAW

GENEZA POSTAW

1.

Postawa jako rezultat przekonań

2.

Postawa jako rezultat emocji

3.

Postawa jako rezultat zachowania

4.

Przejmowanie postaw od innych

POSTAWA JAKO REZULTAT PRZEKONAŃ

POSTAWA JAKO REZULTAT PRZEKONAŃ



Koncepcja Ajzena i Fishbeina –

model postawy

doskonale racjonalnej

,



Przekonanie jako

przypisanie obiektowi postawy

dowolnej

własności

w

wyniku

obserwacji,

wnioskowania lub otrzymania informacji od nadawcy.



Różne szacowane prawdopodobieństwo

posiadania

danej własności przez obiekt,



Cząstkowa subiektywna ocena

obiektu postawy,



Na podstawie znajomości siły przekonań i ich ocen
cząstkowych można przewidzieć postawę wyznawcy
przekonań wobec obiektu.



Np. ukończenie studiów podwyższa prestiż społeczny.

POSTAWA JAKO REZULTAT EMOCJI

POSTAWA JAKO REZULTAT EMOCJI



Fazio –

postawy mogą pojawiać się bez

pośrednictwa przekonań

,



Istotą postawy jest skojarzenie obiektu z
określoną reakcją uczuciową,



Siła skojarzenia równoznaczna z siłą postawy
– czas reakcji na pytania o ocenę obiektu,



Warunkowanie klasyczne i sprawcze

jako

podstawowe

mechanizmy

wykształcania

skojarzeń,

POSTAWA JAKO REZULTAT EMOCJI

POSTAWA JAKO REZULTAT EMOCJI



Zajonc -

zjawisko samej ekspozycji,



Im częściej obiekt jest prezentowany tym bardziej jest
lubiany

(obiekty dobrze znane zapewniają komfort

psychiczny, wiemy czego się po nich spodziewać),



Efekt

silniejszy

dla

bodźców

eksponowanych

podprogowo (Bornstein,1989),



Wyjaśnia czemu nie lubimy siebie na zdjęciach.

Ograniczenia:



Obiekt musi być na wstępie neutralny (nieawersyjny),



Nie może być eksponowany bez przerwy(znudzenie),



Efekt najsilniejszy dla słabo znanych obiektów.

POSTAWA JAKO REZULTAT ZACHOWAŃ

POSTAWA JAKO REZULTAT ZACHOWAŃ



Wbrew logice warunkowania sprawczego
zachowanie

człowieka

może

wywierać

silniejszy wpływ na jego postawy w
obecności małych niż dużych kar i nagród
( pisanie eseju popierającego stłumienie
zamieszek

przez

policję

-

nagroda,

przedszkolaki i zabawki - kara),



Teoria dysonansu poznawczego (Festinger)



Teoria autopercepcji postaw (Bem)

FUNKCJE POSTAW

FUNKCJE POSTAW



ORIENTACYJNA



INSTRUMENTALNA



EKSPRESJA WARTOŚCI



SPOŁECZNO – ADAPTACYJNA



OBRONY EGO

FUNKCJA ORIENTACYJNA

FUNKCJA ORIENTACYJNA



Określony stosunek do jakiegoś obiektu
pozwala

zorientować się jaki on jest

(pomimo

nadmiaru albo niedoboru informacji), a także

jakie są inne, powiązane z nim obiekty

.



Ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła
katolickiego, ponieważ

pozwala mu to

zorientować się co jest dobre

(to mianowicie

co głosi Kościół),

a co złe

(to, co Kościół

potępia),

pozwala

uporządkować

niezrozumiały i chaotyczny świat podziałów
społecznych.

FUNKCJA INSTRUMENTALNA

FUNKCJA INSTRUMENTALNA



Obiekt jest dla nas pozytywny lub negatywny
dzięki temu, że

pomaga lub przeszkadza w

realizacji ważnych dążeń

.



Np. ktoś ma pozytywny stosunek do
Kościoła, ponieważ

uważa, że zapewnia mu

to

zbawienie

wieczne

,

nadaje

sens jego życiu, a noszenie chorągwi
podczas procesji zaspokaja jego potrzebę
znaczenia itp.

FUNKCJA EKSPRESJI WARTOŚCI

FUNKCJA EKSPRESJI WARTOŚCI



Utrzymywanie i ujawnianie pewnych postaw
sprawia nam satysfakcję, ponieważ w ten
sposób możemy

wyrażać wiarę w cenione

przez

nas

wartości

,

a więc i

wyrażać, kim sami w istocie

jesteśmy

.



Ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła,
ponieważ dzięki temu

daje wyraz umiłowaniu

wartości

duchowych

,

przywiązaniu

do

cenionych przez siebie wartości moralnych.

FUNKCJA SPOŁECZNO-ADAPTACYJNA

FUNKCJA SPOŁECZNO-ADAPTACYJNA



Żywimy określoną postawę wobec jakiegoś
obiektu, ponieważ pomaga to

zaprezentować

się innym ludziom w pozytywnym świetle i
podtrzymać pożądane przez nas więzi
społeczne

.



Ktoś ma pozytywny stosunek do Kościoła,
ponieważ dzięki chodzeniu do kościoła

zyskuje akceptację wierzących rodziców,
znajomych czy ważnych dla siebie grup
odniesienia

, np. partii chrześcijańskiej, której

jest aktywistą.

FUNKCJA OBRONY EGO

FUNKCJA OBRONY EGO



Pomaganie jej wyznawcy w

utrzymaniu

dobrego mniemania o sobie

lub rozwiązaniu

wewnętrznych konfliktów.



Ktoś lubi Kościół, uważając się za katolika,
dzięki czemu

może czuć się przyzwoitym

człowiekiem

, nawet jeżeli jest leniem,

alkoholikiem i złodziejaszkiem.



Pozytywna postawa do Kościoła staje się

bazą do (obronnego) wnioskowania

o własnej

przyzwoitości.

POSTAWY UTAJONE

POSTAWY UTAJONE



Termin wprowadzony do psychologii w 1996
przez Greenwalda i Banaji,



Są to

niezidentyfikowane lub nieprawidłowo

zidentyfikowane

ślady

przeszłych

doświadczeń

, które

mogą wpływać na

przyszłe reakcje

, nawet gdy nie są dostępne

na poziomie świadomym,

ŹRÓDŁA POSTAW UTAJONYCH

ŹRÓDŁA POSTAW UTAJONYCH



Nieświadome uczenie

(możliwe jest

odbieranie i przetwarzanie informacji bez

świadomości

procesu

uczenia

i

jego

skutków),



Bodźce

podprogowe

(podprogowe

eksponowanie bodźców afektywnych wpływa

na oceny obiektów po nich następujących),



Bodźce

peryferyczne

(eksponowane

powyżej progu świadomości, a jednak nie

postrzegane przez daną osobę).

REGULACYJNA ROLA UTAJONEJ POSTAWY

REGULACYJNA ROLA UTAJONEJ POSTAWY

Maliszewski (2005)

Maliszewski (2005)



Jedną z przesłanek wprowadzenia pojęcia
postawy utajonej było to, iż miała ona być
lepszym predyktorem zachowania niż postawa
jawna.



Wbrew nadziejom, w licznych eksperymentach
obserwowano, że postawa jawna silniej
korelowała z zachowaniem niż postawa
utajona. 



Istotne było więc poznanie, w jakich warunkach
utajona postawa wpływa na zachowanie.

BADANIE

BADANIE



Studentów

lubiących

imprezować

psycholodzy zaprosili do udziału w badaniu
informując, że będą oceniać różne gatunki
piwa.

BADANIE

BADANIE



W fazie 1. badani, oprócz pomiaru postaw
jawnych i ukrytych względem spożywania
alkoholu,

wypełniali

także

kwestionariusz

dotyczący samoograniczenia w jego spożyciu.



Faza 2. polegała na ograniczaniu zasobów
poznawczych

osób

badanych

z

grupy

eksperymentalnej,



W fazie 3. badani otrzymywali dwie półlitrowe
butelki piwa z usuniętymi etykietami. Zadaniem
badanych była ocena smaku piwa z dwóch
butelek na kilku skalach.

WYNIKI BADANIA

WYNIKI BADANIA



Zmienną zależną była ilość wypitego piwa.



W warunkach nieograniczonych zasobów
poznawczych zmienna zależna korelowała
istotnie z wynikami w skali samoograniczenia
i postawami jawnymi.



W warunkach ograniczonych zasobów ilość
wypitego piwa można było przewidzieć
jedynie na podstawie postaw utajonych.

WYNIKI BADANIA

WYNIKI BADANIA



Podsumowując – w serii badań psycholodzy
wykazali,

że

im

bardziej

negatywnie

oceniamy piwo, słodycze, czy chipsy, tym
mniej chętnie po nie sięgamy.



Jednak jeżeli nasze zasoby poznawcze są
ograniczone, to najlepszym predyktorem
zachowania są postawy ukryte, a nie jawne.

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ - IAT

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ - IAT

(IMPLICIT ASSOCIATION TEST)

(IMPLICIT ASSOCIATION TEST)



Najpopularniejszą metodą badania postaw
utajonych jest test utajonych skojarzeń (IAT).



Pozwala na

analizę negatywnych postaw

wobec

różnych

grup

społecznych

,

w

stosunku do których na poziomie jawnym nie
zaobserwowano uprzedzeń

,



Bada korelację między postawami jawnymi i
utajonymi.

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ



Badania korelacji między postawami jawnymi
i ukrytymi związane są z koncepcją

dualizmu

postaw

, który występuje gdy

ten sam obiekt

postawy oceniany jest na w różny sposób na
dwóch poziomach

, z których jeden to poziom

automatyczny

(utajony),

a

drugi

kontrolowany (jawny).

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ

TEST UTAJONYCH SKOJARZEŃ



Jest metodą indywidualną wspomaganą
komputerowo,



Na ekranie prezentowane są serie słów,
które

należy

przyporządkować

do

odpowiednich kategorii przez naciśnięcie
stosownych klawiszy,



Komputer rejestruje czasy odpowiedzi i
poprawność wykonania zadania,



Klasyczny IAT obejmuje serię pięciu zadań.

SCHEMATYCZNA ILUSTRACJA I OPIS IAT

SCHEMATYCZNA ILUSTRACJA I OPIS IAT

zadanie

1

kategoryzacja

prosta

2

kategoryzacja

prosta

3

kategoryzacja

złożona

4

kategoryzacja

prosta

(odwrócona)

5

kategoryzacja

złożona

(odwrócona)

Opis zadania

Kategoryzacja

słów z dwóch

kategorii bę-

dących obiek-

tem badania

(zestaw zmien-

ny w zależno-

ści od obiektu

badania

Kategoryzacja

słów

nasyconych

afektywnie

(stała dla

każdego testu)

Kategoryzacja

złożona

(zestaw słów z

1 i 2 zadania

jednocześnie)

Kategoryzacja

tych samych

słów co w

zadaniu 2, ale

odwróconych

(odwrócona

pozycja nazw

kategorii na

ekranie)

Te same

kategorie co w

zadaniu 3, ale

odwrócone

(odwrócona

pozycja nazwy

kategorii

kluczowej)

Nazwa

kategorii

- zadanie

KWIATY

INSEKTY

Nieprzyjemne

Przyjemne

Nieprzyjemne
KWIATY

Przyjemne

INSEKTY

INSEKTY

KWIATY

Nieprzyjemne
INSEKTY

Przyjemne

KWIATY

Słowa

bodźcowe

(przyporządko

wane do

kategorii)

RÓŻA
STOKROTKA

PLUSKWA

MALWA

WESZ

JAŚMIN

PCHŁA

KOMAR

Słońce

Śmierć
Choroba

Szczęście

Wojna
Trucizna

Zabawa

Wakacje

Śmierć

PLUSKWA

MALWA
Choroba

WESZ

Słońce

JAŚMIN

Zabawa

JAŚMIN

PCHŁA

RÓŻA

STOKROTKA

MALWA

WESZ
PLUSKWA
KOMAR

JAŚMIN

Wojna
Choroba

Szczęście

WESZ
KOMAR

Słońce

MALWA

Źródło: D. Maison: Utajone postawy konsumenckie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004, s. 58

WSKAŹNIKI IAT

WSKAŹNIKI IAT



Tworzone są

na podstawie czasów odpowiedzi

udzielonych na wszystkie bodźce, włącznie

z odpowiedziami błędnymi.



Pomija się jedynie czasy odpowiedzi na
pierwsze dwa bodźce w każdym bloku ze
względu na to, że większość respondentów
nie jest jeszcze wówczas dostatecznie
skoncentrowana na zadaniu.



Najważniejszą rolę odgrywa

zagregowany i

uśredniony czas odpowiedzi na zadania
kategoryzacji złożonej

.

WPŁYW POSTAW NA ZACHOWANIE

WPŁYW POSTAW NA ZACHOWANIE



Znane powiedzenie w psychologii perswazji mówi :

„ Zmień ludzką postawę, a zmienisz także ludzkie
zachowanie”.



Czy jest ono prawdziwe?

Np.



Czy ludzie uznający korzyść jaką niesie ze sobą
zapianie pasów bezpieczeństwa w rzeczywistości
częściej je zapinają?



Czy ludzie, którzy uważają, że palenie jest
szkodliwe decydują się je rzucić?

POSTAWY A ZACHOWANIE

POSTAWY A ZACHOWANIE



Czy w rzeczywistości istnieje zależność
między postawami człowieka, a jego
zachowaniem?



Jakie warunki będą temu sprzyjać ?

WYNIKI BADANIA – POSTAWA A

WYNIKI BADANIA – POSTAWA A

ZACHOWANIE

ZACHOWANIE

1.

Studenci powinni czytać

2.

Bezdomność to problem

3.

Powinienem/am ćwiczyć

4.

Powinienem/am

segregować śmieci

5.

Powinno się ustalić kto

pije, a kto prowadzi

6.

Powinienem/am

głosować

7.

Powinno się zmienić

strategię zwalczania
terroryzmu

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA RELACJĘ

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA RELACJĘ

POSTAWA-ZACHOWANIE

POSTAWA-ZACHOWANIE



Metaanaliza badań nad wpływem postaw na
zachowanie - korelacja na poziomie 0.30

Czynniki, które wpływają na relację postawa-

zachowanie:



Cechy zachowania (specyficzność vs ogólność)



Cechy osobowościowe (kto jest pytany)



Czynniki normatywne i motywacyjne



Cechy

postaw

(sposób

ukształtowania,

dostępność)

CECHY ZACHOWANIA

CECHY ZACHOWANIA



Postawy i zachowania muszą być mierzone
na tym samym poziomie ogólności.



Np. ogólna postawa jednostki względem
zachowań prozdrowotnych nie pozwala na
przewidywanie jej skłonności do uprawiania
joggingu.



Zatem

jedynie

specyficzne

postawy

(postawa względem joggingu) przewidują
konkretne zachowania.

WPŁYW CZYNNIKÓW NORMATYWNYCH I

WPŁYW CZYNNIKÓW NORMATYWNYCH I

MOTYWACYJNYCH

MOTYWACYJNYCH



W niektórych przypadkach działanie norm lub
czynników motywacyjnych może być na tyle
silne, że zachowanie jednostek jest do nich
dostosowane

nie

odzwierciedlając

ich

prawdziwych postaw.



Np. osoby, które nienawidzą swojej pracy
chodzą do niej mimo wszystko ze względów
normatywnych czy finansowych.

CECHY POSTAW

CECHY POSTAW



Sposób

ukształtowania

-

w

wyniku

bezpośredniego

lub

pośredniego

doświadczenia.



Dostępność pamięciowa postawy – wyższa w
przypadku postaw ukształtowanych przez
bezpośrednie doświadczenie.



Np. postawa studentów względem braku
wolnych miejsc w akademikach.

CECHY OSOBOWOŚCIOWE

CECHY OSOBOWOŚCIOWE



Postawy niektórych jednostek są bardziej
zgodne z zachowaniem niż innych.



Np. osoby wysokim self monitoringu zmieniają
swoje zachowanie w zależności od specyfiki
sytuacji, podczas gdy osoby niskim self
monitoringu zachowują się podobnie w
większości przypadków.



Zatem zachowanie osób nisko monitorujących
się jest w wyższym stopniu zgodne z
deklarowanymi przez nie postawami.

SAMOOBSERWACJA KONTROLUJĄCA

SAMOOBSERWACJA KONTROLUJĄCA

- SELF MONITORING (SNYDER)

- SELF MONITORING (SNYDER)



Ludzie tworzą różne scenariusze siebie na użytek danej
sytuacji i w różnym stopniu kontrolują swoje zachowania tak,
aby dobrze wypaść. 



Osoby o wysokim self-monitoringu, tzw. pragmatycy,
koncentrują się na tym, jakiej osoby wymaga dana sytuacja i
jak mogą stać się taką osobą. Są wyczuleni na społeczne i
interpersonalne wskazówki co do działań stosownych w danej
sytuacji. Ich zachowanie zmienia się z sytuacji na sytuację.
Żyją w świecie pozorów wykreowanych na publiczny użytek.



Natomiast

osoby

o

niskim

self-monitoringu,

tzw.

pryncypialiści, koncentrują się na tym, kim są i jak mogą
pozostać sobą niezależnie od sytuacji. Ich zachowania są
względnie stałe i odzwierciedlają wprost ich postawy, emocje
i przekonania o sobie. 

Źródła:



Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi, Scholar
2004.



Kenrick D., Neuberg S., Cialdini R.,
Psychologia Społeczna, GWP 2002.



Aronson E., Człowiek istota społeczna, PWN
2005.



https://implicit.harvard.edu/implicit/poland/b
ackground/index.jsp



DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!