EWOLUCJA TERMINU PAŃSTWO
Przez wieki podejmowano próby wyjaśnienia genezy państwa, ustalenia jego definicji, cech, form i typów. Nie było to łatwym zadaniem ,sama ewolucja pojęcia "państwa" wskazuje na różnorodność postaw uczonych, bądź czynników ,które miały decydujący wpływ na określenie państwa. Początek ewolucji terminu sięga czasów starożytnych. U Greków było to polis. Każde takie miasto-państwo miało odrębny ustrój i prawodawstwo. U Rzymian natomiast posługiwano się pojęciem civitas, które było rozumiane jako gmina pełnoprawnych obywateli, państwo obywateli rzymskich. W terminologii rzymskiej używano również określenia res publica, czyli wspólnoty wszystkich obywateli. Wraz z rozrostem terytorialnym państwa rzymskiego pojawiło się nowe pojęcie "imperium".
Nowoczesne pojęcie państwa powstało we Włoszech w XVI w. Użyto wówczas terminu stato ,wywodzący się z łacińskiego stare-stać i status, opisujący stan, położenie i warunki bytu. Dopiero w XVI w. Machiavelli użył pojęcia stato, które odnosiło się do każdego państwa. Stato dało początek kolejnym terminom, takim jak L'Etat (francuski), State (angielski) ,der Staat (niemiecki).
DEFINICJA PAŃSTWA
Termin "państwo" w naukach politycznych i prawnych oznacza:
-okolony granicami obszar, w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy politycznej,
-ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa
-organizację ludzi ,rozpatrywaną ze względu na łączącą ich więź zależności politycznej.
-państwo jak aparat państwowy
-państwo jako fiskus, skarb państwa i podmiot prawa międzynarodowego.
1-FUNKCJONALNA.Państwo określane było według funkcji jakie spełniało. Państwo to społeczna organizacja mająca rozstrzygającą władzę nad wszystkimi osobami zamieszkującymi określone terytorium i mającą za swój główny cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie porządku.2-STRUKTURALNO-ELEMETNOWA: uwzględniającej 3 elementy : ludność, terytorium i władze zwierzchnią.3-PSYCHOLOGICZNA. Państwo to : "zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunku międzyludzkich. Stosunki te zachodzą przeważnie między rządzącymi a rządzonymi. Prawem rządzących jest wydawanie decyzji jak również wymaganie ich realizacji. Natomiast obowiązkiem rządzonych jest wykonywanie poleceń pod groźbą przymusu państwowego. 4-SOCJOLOGICZNA.Tutaj państwo to społeczność polityczna. Państwo to: "zespół ludzi występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i posiadające z tej racji określone prerogatywy.5-KLASOWA. Jest odmiana definicji socjologicznej. Najpopularniejszym jej reprezentantem jest K. Marks .Twierdzi on, że państwo jest instrumentem panowania grup posiadających, który pozwala im na wykorzystanie swojej dominacji w stosunkach społecznych.
SKŁADNIKI KONSTRÓKTYWNE PAŃSTWA Terytorium , ludzie, władza
TERYTORIUM: pewien obszar geograficzny lub przestrzenny na ,którym rozciąga się zwierzchnictwo danego państwa obowiązuje stanowione tam prawo. Terytorium: a) lądowe ,obszar otoczony granicami b)morskie, strefa wód przybrzeżnych 12 mil morskich od danego państwa c) powietrzne, przestrzeń powietrzna danego kraju.
LUDNOŚĆ: ogół osób zamieszkujących dane państwo (ogól fizycznych osób)poddanych jego jurezdykcii i jego władzy.-obywatelstwo-: związek prawny łączy jednostkę z danym państwem to również pewne prawa i obowiązki. obywatelstwo nabywamy prawem krwi(obywatelstwo rodziców) i prawem ziemi(decyduje miejsce urodzenia)repatryjacji ( po przez korzenie w danym kraju byłego pochodzenia)
WŁADZA: zdolność rządzących do narzucania i egzekwowania swoich decyzji, kształtowanie postaw i zachowań ludzi .W państwach demokratycznych -stanowienie prawa.
CECHY PAŃSTWA
-POLITYCZNA. Bierze się tutaj pod uwagę działalność społeczną, związaną bezpośrednio ze sprawowaniem władzy.-PRZYMUSOWA. Przymus jest nieodłączną cechą każdego państwa. Bez niego niemożliwe byłoby zaprowadzenie porządku w państwie, władza państwowa nie byłaby w stanie wypełniać swoich zadań. Państwo stosuje przymus jawnie i systematycznie bazując na przepisach prawa. Rozróżnia się przymus : fizyczny, ekonomiczny i psychiczny.-TERYTORIALNA. Podstawowym warunkiem zaistnienia państwa jest posiadanie terytorium, na którym rozciągałaby się zwierzchnia władza. Terytorium to część lądowa, morska i powietrzna. Granice lądowe przebiegają miedzy sąsiednimi państwami ,a granica morska sięga 12 mil morskich od linii podstawowej.-SUWERENNA. Państwo można uznać za suwerenne, jeśli : posiada zwierzchnią władzę nad terytorium i ludnością, może dobrowolnie nawiązywać stosunki z innymi państwami i uczestniczyć w wybranych organizacjach międzynarodowych ,może swobodnie nadawać kształt swojemu ustrojowi i formie.
PAŃSTWO, NARÓ, JEDNOSTKA RELACJE
Naród - wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. RELACJE Człowiek poprzez rzetelne wykonywanie swoich obowiązków rodzinnych, zawodowych, społecznych przyczynia się równocześnie do utrzymania i rozwoju życia narodowego. W przypadkach szczególnego zagrożenia narodu przez niebezpieczeństwa polityczne (np. zagrożenie wolności lub życia narodu), kulturalne (np. ujemny wpływ wrogiego narodowi prądu kulturalnego), bądź gospodarcze (np. opanowanie gospodarki narodu przez obcy naród), wymagane jest od jednostki podjęcie nadzwyczajnych wysiłków. Chodzi o wysiłek mieszczący się w obrębie możliwości jednostki, którego zaniedbanie pociągnęłoby za sobą wielkie szkody dla narodu.
FUNKCJE PAŃSTWA Państwo zmierza do osiągnięcia określonych celów, realizuje określone zadania i spełnia określone funkcje. Cele są zmienne, stawiane są przed państwem przez różne osoby, organizacje ale najważniejsze są cele rządzących, przywódców. Mogą to być: osiągnięcie dobrobytu, wolności. Dążąc do osiągnięcia określonego celu, państwo realizuje określone zadania. Celami i zadaniami zajmuje się polityka. Funkcje państwa to całokształt jego działalności w określonych, mających zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa obszarach jego życia.
prawodawcza - państwo za pośrednictwem swojego aparatu tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium
porządkowa - państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji
administracyjna - państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą aparatu administracyjnego
WEWNĘTRZNE (SOCJALISTYCZNE; INTERWENCJONISTYCZNE; ETATYSTYCZNE)
gospodarczo-organizacyjna - państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju
socjalna - państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia
kulturalno-oświatowa - państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli
ZEWNĘTRZNE
obrona granic - zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw
kontakt z innymi państwami - państwo powinno organizować współpracę z innymi państwami
TYPY PAŃSTWA
Typ danego państwa determinuje klasa społeczna, w imieniu, której i interesie sprawowana jest władza państwowa.
1) PAŃSTWO NIEWOLNICZE - wykorzystanie człowieka jako narzędzie pracy, posiadacze niewolników i niewolnicy
2) PAŃSTWO FEUDALNE - poddaństwo chłopów, feudałowie i chłopi
3) PAŃSTWO KAPITALISTYCZNE - traktowanie pracy ludzkiej jako towaru, kapitaliści i proletariat
4) Państwo socjalistyczne - eliminuje prywatną własność środków produkcji, robotnicy i chłopi.
1) Państwo niewolnicze - wykorzystanie człowieka jako narzędzie pracy, posiadacze niewolników i niewolnicy
2) Państwo feudalne - poddaństwo chłopów, feudałowie i chłopi
3) Państwo kapitalistyczne - traktowanie pracy ludzkiej jako towaru, kapitaliści i proletariat
4) Państwo socjalistyczne - eliminuje prywatną własność środków produkcji, robotnicy i chłopi.
FORMY PAŃSTWA
Pojęcie formy państwa odnosi się do rozwiązań strukturalnych zastosowanych w sposobie zorganizowania państwa. Forma państwa to struktura organizacyjna oraz całokształt sposobów i metod sprawowani władzy państwowej.
Podział formy państwa ze względu na:
1) Reprezentanta najwyższej władzy w państwie
- monarchia
- republika
2) charakter ustroju państwowego
- forma unitarna
- forma federalna
3) reżim polityczny
- forma demokratyczna
- forma autokratyczna
AUTORUTARTARYZM Autorytaryzm - system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku, powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia. Autorytarny system rządów często posiada pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli - władza istnieje niejako "obok" społeczeństwa, realizując swoje cele. Przykłady państw to: Józef Piłsudski, wielki przywódca II RP Przykładami reżimów autorytarnych były rządy Kemala Paszy (Atatürka) w Turcji, Józefa Piłsudskiego i jego następców w Polsce w latach 1926-39, Antonio Salazara w Portugalii, Juana Perona w Argentynie, gen. Francisco Franco w Hiszpanii, gen. Augusto Pinocheta w Chile.
TOTALITARYZM Totalitaryzm (dawniej też: totalizm) - charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządu dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb, akcji monopolowych i masowej monopartii. W systemach totalitarnych życie ludzi podporządkowane jest wszechobecnej kontroli ze strony władzy. Wyznacza ona standardy i normy zachowania, określa status socjalny obywateli, ustala kierunki, obszary i granice aktywności publicznej oraz kształtuje wzorce życia osobistego. Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Przykładami państw totalitarnych były narodowo-socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki lub Chiny Mao Zedonga. Totalitarny system rządów istnieje do chwili obecnej w Korei Północnej.
PAŃSTWO W KONCEPCJACH STAROŻYTNYCH ,ŚREDNIOWIECZNYCH ,I NOWOŻYTNYCH
STAROŻYTNOŚĆ. Arystoteles uważał, że państwo powstało na drodze naturalnego rozwoju. Ludzie łączyli się w rodziny te w osady ,miasta-państwa w celu osiągnięcia szczęścia i samowystarczalnego istnienia. Zadaniem takiego polis miało być zapewnienia ludziom cnotliwego życia, co miało być osiągnięte poprzez zachowanie umiaru w działalności politycznej.
DOKTRYNY ŚREDNIOWIECZNE.
1-teologiczna. Powstanie państwa było związane z działaniem siły nadprzyrodzonej. Św. Augustyn twierdził, że to Bóg stworzył państwo , które stanowi jego ziemskie objawienie.
Natomiast Św. Tomasz wyprowadził od boga jedynie kwestię władzy. Państwo było jednak ziemskim dziełem ludzi. Niektóre postacie władzy nie pochodzą od Boga, gdy np. została ona źle nabyta.
2-patriarchalna.Za jej twórcę uważany jest Robert Filmer . Uważa on ,ze państwo powstało mechanicznie w procesie łączenia się rodzin w osady aż w większe formy takie jakim jest państwo. Król jest patriarcha swego narodu i sprawuję władze w interesie całego społeczeństwa.
3-patrymonialna. Jednym z przodujących przedstawicieli tej doktryny był Ludwig van Heller. Głównym czynnikiem powstania władzy państwowej było posiadanie ziemi. Państwo w definicji patrymonialnej było zatem dziedziczną własnością dynastii panującej.
DOKTRYNY NOWOŻYTNE.
Wedle takich uczonych, jak Spinoza, T. Hobbes , J. Locke, państwo powstało na podstawie społecznej zgody ,porozumienia między suwerennym władcą ,a poddanymi. J.J. Rousseau uważał, że władza nie pochodzi od Boga ale jest tworem ludzkim. Król zatem rządził z woli ludności. Obywatele swobodnie i dobrowolnie przystępują do zawarcia tej niepisanej umowy, zrzekają się wówczas swej wolności na rzecz wszystkich.
Zdaniem T. Hobbesa, dzieje ludzkości to nieprzerwana walka. Ludzie walczą ze sobą o dominacje jednych nad drugimi. Jedynie silna władza państwowa za pomocą przymusu, była w stanie ich powstrzymać. Władza ta jest jednak darem od ludzi, którzy w obawie przed anarchią i zagrożeniem, zrzekają się swej naturalnej wolności.