Etymologiczna definicja państwa

Starożytna Gracja- POLIS, czyli państwa-miasta.

Na polis składało się miasto oraz terytorium wiejskie. Obywatelstwo otrzymywali wszyscy wolno urodzeni obywatele polis. Decyzje podejmowane były przez wszystkich mężczyzn wchodzących w skład wspólnoty. Wspólnota powoływała urzędników na czas określony. Wg Arystotelesa państwo to wspólnota ludzi mająca na celu osiągniecie życia moralnie doskonałego. Wspólnota ta jest samowystarczalna. Składa się z obywateli, pomiędzy którymi można jednak zauważyć podział na rządzących i rządzonych.

Merytokracja to forma rządów gdzie władzę ma elita zdolna do jej sprawowania.

Inną formą dostrzeganą w starożytnej Grecji jest egalitaryzm czyli rządy bezwzględnej większości.

Starożytny Rzym- CYVITAS- gmina obywatelska, wspólnota obywatelska.

W czasach rozwoju ustrojowego, politycznego i terytorialnego Cyceron jako pierwszy użył terminu respublica oznaczającego wspólnotę ludzką. W okresie krańcowym państwo rzymskie określano mianem cesarstwa rzymskiego, czy też imperium. A każdy obywatel posiadał miano określane jako status romanum.

Średniowiecze- REGNUM- oznaczenie państwa rządzonego przez jednoosobowego władcę [monarchę, króla, księcia]. W językach narodowych oznaczało się takie państwo nazwami : terra, regne, reigne, regno czy land. Takie nazewnictwo wskazywało na doniosłe znaczenie terytorium i władania ziemią, jako czynników istotnych państwa. Ziemia była wtedy określeniem społecznym.

Przełom XV i XVI wieku (odrodzenie)- STATO

Włochy

Pojawiła się praktyka używania terminu łacińskiego „status” i jego narodowych odpowiedników: „stato”, „lo statto” do którego upowszechnienia przyczynił się Nicolao Macchiavelli.

Termin statto oznaczał średniowieczny ustrój, państwo jako organizację polityczną, istnienie komplementarnej władzy publicznej, która działała za pomocą podsłuchu obywateli.

Dokonano podziału państwa na dwa typy :

1. Rzeczypospolite

2. Księstwa [we władaniu elity, monarchy lub władcy]

Polska

• XI i XII wiek w Polsce to zjednoczona Rzeczypospolita z naleciałościami demokracji społecznej

• Andrzej Frycz Modrzewski napisał De Republica emendanda (O poprawie Rzeczypospolitej, 1551).Dzieło składa się z pięciu ksiąg: De moribus (O obyczajach), De legibus (O prawach), De bello (O wojnie), De Ecclesia (O Kościele), De schola (O szkole) W dziedzinie polityki Modrzewski postulował silną władzę centralną z elementami demokracji. Postulował zrównanie wszystkich grup społecznych (szlachty, mieszczaństwa i chłopstwa) w prawach. Opowiadał się za protekcjonizmem w gospodarce, opieką państwa nad ubogimi i publicznym szkolnictwem. Domagał się ostrzejszych kar za zabójstwo

Według Modrzewskiego respublica to ustrój w którym król dzieli się władzą ze stanami. W nowej formie państwowej istotną rolę odgrywali urzędnicy.

• Hugo Kołłątaj określał państwo jako wspólnotę polityczną, w którym wszyscy obywatele mają równe prawa i obowiązki. Kołłątaj postulował dziedziczność tronu, zniesienie liberum veto, ogólne opodatkowanie, zmniejszenie wpływów magnaterii, sejm gotowy, prawa dla mieszczan, wolność dla chłopstwa (zamiana pańszczyzny na czynsz).

• Profesor Czesław Znamierowski (1888-1967) uważał że najlepsza jest demokracja kierowana przez elitę zdolną do sprawowania władzy. Był realistą jeśli chodzi o sprawy państwowe. Uważał, że organy władzy powinny być unormowane konstytucją. Postulował ochronę obywateli przez państwo. Uważał że naturalny jest podział społeczeństwa na rządzonych i rządzących.

• Profesor Franciszek Ryszka określał państwo jako kompleks zależności pomiędzy atrybutami i zachowaniem jednostek oraz interakcjami zachodzącymi pomiędzy jednostkami a interakcjami grupowymi.

DEFINICJE PAŃSTWA wg:

Arystotelesa organizacja społeczna powołana w sposób naturalny, składa się ze wszystkich obywateli. Celem państwa jest realizacja dobra wspólnego.

H. Grotius’a zrzeszenie się ludzi wolnych w celu korzystania z prawa oraz dla dobra powszechnego.

D.G. Smith’a społeczna organizacja mająca rozstrzygającą władzę nad wszystkimi osobami zamieszkującymi określone terytorium i mającą za swój główny cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie porządku.

G. Jelineka uwzględniająca trzy elementy: ludność, terytorium i władzę.

L. Petrażyckiego państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich. Stosunki te zachodzą przeważnie między rządzącymi a rządzonymi. Prawem rządzących jest wydawanie decyzji jak również wymaganie ich realizacji. Natomiast obowiązkiem rządzonych jest wykonywanie poleceń pod groźbą przymusu państwowego.

Koncepcja marksistowska państwo jest organizacją przymusowa korzystną dla kasy posiadającej, który pozwala im na wykorzystanie swojej dominacji w stosunkach społecznych.

CECHY PAŃSTWA:

Państwo to organizacja:

-polityczna- bierze się tutaj pod uwagę działalność społeczną, związaną bezpośrednio ze sprawowaniem władzy. (rządzi całym społ., rozstrzyga spór, itp.)

-przymusowa- przymus jest nieodłączną cechą każdego państwa. Bez niego niemożliwe byłoby zaprowadzenie porządku w państwie, władza państwowa nie byłaby w stanie wypełniać swoich zadań. Państwo stosuje przymus jawnie i systematycznie bazując na przepisach prawa. Rozróżnia się przymus : fizyczny, ekonomiczny i psychiczny.

-terytorialna- podstawowym warunkiem zaistnienia państwa jest posiadanie terytorium, na którym rozciągałaby się zwierzchnia władza. Terytorium to część lądowa, morska i powietrzna. Granice lądowe przebiegają miedzy sąsiednimi państwami ,a granica morska sięga 12 mil morskich od linii podstawowej, przestrzeń powietrzna 80-100km.

Nabycie terytorium:

*cesja-umowa międzynarodowa traktaty pokojowe; cesja odpłatna- kupno

*efektywna okupacja- legalnie sprawowana wł. na wolnym terytorium

*zasiedzenie- państwo przyjmuje kompetencje innego państwa

*nabycie przez przyrost- w wyniku natury lub działalności człowieka

*podbój- do I wojny światowej legalny sposób

*derelikacja (porzucenie)- utrata terytorium, inne państwo go nie zajmuje

-suwerenna- państwo można uznać za suwerenne, jeśli : posiada zwierzchnią władze nad terytorium i ludnością, może dobrowolnie nawiązywać stosunki z innymi państwami i uczestniczyć w wybranych organizacjach międzynarodowych ,może swobodnie nadawać kształt swojemu ustrojowi i formie.

-społeczna- grupa utworzona z ludzi

KONCEPCJE POWSTANIA PAŃSTWA:

Starożytność. Arystoteles uważał, że państwo powstało na drodze naturalnego rozwoju. Ludzie łączyli się w rodziny, te w osady a następnie w koinonia, miasta-państwa w celu osiągnięcia szczęścia i samowystarczalnego istnienia. Zadaniem takiego polis miało być zapewnienia ludziom cnotliwego życia, co miało być osiągnięte poprzez zachowanie umiaru w działalności politycznej.

Doktryny średniowieczne.

1-teologiczna. Powstanie państwa było związane z działaniem siły nadprzyrodzonej. Św. Augustyn twierdził, że to Bóg stworzył państwo, które stanowi jego ziemskie objawienie. Natomiast Św. Tomasz wyprowadził od boga jedynie kwestię władzy. Państwo było jednak ziemskim dziełem ludzi. Niektóre postacie władzy nie pochodzą od Boga, gdy np. została ona źle nabyta.

2-patriarchalna. Za jej twórcę uważany jest Robert Filmer. Uważa on, że państwo powstało mechanicznie w procesie łączenia się rodzin w osady aż w większe formy, takie jakim jest państwo. Król jest patriarcha swego narodu i sprawuję władze w interesie całego społeczeństwa.

3-patrymonialna. Jednym z przodujących przedstawicieli tej doktryny był Ludwig van Heller. Głównym czynnikiem powstania władzy państwowej było posiadanie ziemi. Państwo w definicji patrymonialnej było zatem dziedziczną własnością dynastii panującej.

Doktryny nowożytne.

1-teoria umowy społecznej.

Wedle takich uczonych, jak Spinoza, T.Hobbes, J. Locke, państwo powstało na podstawie społecznej zgody ,porozumienia między suwerennym władcą ,a poddanymi. J.J. Rousseau uważał, że władza nie pochodzi od Boga ale jest tworem ludzkim. Król zatem rządził

z woli ludności. Obywatele swobodnie i dobrowolnie przystępują do zawarcia tej niepisanej umowy, zrzekają się wówczas swej wolności na rzecz wszystkich.

Zdaniem T. Hobbesa, dzieje ludzkości to nieprzerwana walka. Ludzie walczą ze sobą o dominacje jednych nad drugimi. Jedynie silna władza państwowa za pomocą przymusu, była w stanie ich powstrzymać. Władza ta jest jednak darem od ludzi, którzy w obawie przed anarchią i zagrożeniem, zrzekają się swej naturalnej wolności.

Inaczej okres przedpaństwowy widział John Locke. Twierdził, że był to czas ładu i harmonii. Prawo natury i system moralny chroniły wówczas człowieka przed złem. Natomiast umowa społeczna miała służyć utrwaleniu tych stosunków międzyludzkich. Składała się ona

z 2 etapów: w pierwszym jednostki zawierały umowę między sobą ,

a w drugim zorganizowane już społeczeństwo z władzą. Istotą tej umowy było to, że społeczeństwo zachowywało podmiotowość a umowa mogła zostać w każdej chwili rozwiązana.

Teorie podboju.

Zdaniem E. Dhtringa państwo miało powstać jakoby z zastosowania przemocy z zewnątrz. Odmiennie widział ten aspekt L. Gumplowicz. Posłużył się teorią darwinizmu społecznego. Powstanie państwa związane było z aktem siły, gdzie silniejszy szczep przejmował dominację nad słabszym. Podział na rządzących i rządzących miał się odbyć na zasadzie różnicy ras i pochodzenia.

Teoria procesu rozwarstwienia klasowego.

Jej przedstawicielem był F. Engels. Widział on początek państwa

w rozpadzie małej, nieskomplikowanej społeczności na antagonistyczne klasy społeczne. Postępujący rozwój produkcji ,który następował wraz z doskonaleniem się narzędzi i metod pracy, spowodował nierówności społeczne ze względu na udział w majątku społecznym. Następnie wprowadzono gospodarkę prywatną ,która jeszcze bardziej umocniła podział klas, gdzie posiadający podporządkowali sobie klasę nie posiadających.

Państwo staję się narzędziem ,którego zadaniem jest ochrona interesów politycznych, ekonomicznych i ideologicznych grupy posiadającej.

Teorie socjologiczne.

Jednym z czołowych przedstawicieli takiego ujęcia jest Leon Duguit. Genezę państwa widzi w społecznym podziale pracy, gdzie z czasem jedna grupa ludzi przejmuje przewagę i zaczyna odgrywać dominującą rolę w społeczeństwie.

Odmianą teorii socjologicznej jest teoria organiczna, przedstawiona przez A. Comte, H. Spencera i O. Gierke. Porównywali oni państwo do organizmu. Doszli to pewnej analogii-aby organizm był zdrowy wszystkie jego części powinny być zdrowe i współgrać ze sobą.

Tak samo jest z państwem. Aby było efektywnym tworem, wszystkie dziedziny życia społecznego powinny być ze sobą w harmonii.

Teorie psychologiczne.

Jest to jedna z najnowszych teorii, powstała na początku XX w. Jej twórcą jest Leon Petrażycki, który widział zależność powstania państwa z pewnymi przeżyciami prawnymi. Władza państwowa powstała w wyniku pewnej społecznej świadomości o konieczności okazywania posłuszeństwa określonym osobom w organizacji państwowej.

FUNKJE PAŃSTWA:

• Funkcja zewnętrza

Związana jest z prowadzeniem polityki zagranicznej i z utrzymywaniem kontaktów i stosunków międzynarodowych z innymi państwami oraz organizacjami. W realizacji swojej funkcji zewnętrznej państwo winno nastawiać się na ochronę swoich interesów. Rozwijać korzystne dla siebie kontakty zarówno o charakterze politycznym, gospodarczym jak i kulturalnym, ale także zapewnić poczucie bezpieczeństwa swoim obywatelom. Za politykę zagraniczną państwa, a tym samym za wypełnienie funkcji zewnętrznej, odpowiadają służby dyplomatyczne oraz organy konstytucyjne, wskazane do jej wykonywania.

 

• Funkcja wewnętrzna

Funkcja wewnętrzna państwa będzie się koncentrowała na zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku obywatelom, a więc na wszelkich działaniach które organy władzy będą wykonywać na terenie państwa. W jej ramach możemy wyróżnić kilka obszarów państwowej działalności. Mowa tutaj o funkcji prawodawczej państwa, porządkowej, administracyjnej, gospodarczej, socjalnej i kulturalnej.

Funkcja prawodawcza

Do jednych z głównych zadań aparatu państwowego należy tworzenie norm prawnych i systemu prawnego, który obowiązuje na całym jego terytorium. Określa reguły prawne, na podstawie których rozwiązywane są konflikty pomiędzy obywatelami oraz karane są te osoby, które państwowe prawa złamią. Państwo zapewnia i gwarantuje im m. in. prawo do wolności, do wyrażania swoich przekonań i chroni posiadaną przez nich własność prywatną.

 Funkcja porządkowa

Podstawową funkcją jest także zapewnienie bezpieczeństwa i porządku wewnątrz kraju. Obywatele danego państwa winni być chronieni przed ingerencją z zewnątrz, ale także na obszarze państwa.

Funkcja administracyjna

W państwie funkcjonują także określone organy, które zarządzają odpowiednimi sferami życia społeczeństwa, na przykład oświatą czy finansami. Pełnią więc funkcję administracyjną.

 Funkcja gospodarcza

Zadaniem państwa jest także organizowanie państwowej gospodarki, a także dbanie o jej rozwój. W ramach funkcji gospodarczej możemy wyróżnić dwa sposoby oddziaływania państwa na gospodarkę.

• W liberalnym państwie celem władzy państwowej staje się stworzenie określonych ram prawnych, dla funkcjonowania gospodarki. Interwencjonizm ograniczony jest do minimum. 2.

•  W socjalistycznym ustroju państwo ma udział w kształtowaniu gospodarki (centralne planowanie).

Funkcja socjalna

Państwo pełni także funkcję socjalną. Obejmuje ona działania zmierzające do zabezpieczenia minimum egzystencjalnego obywatelom. Organy państwowe będą tworzyć nowe miejsca pracy, zapewniać odpowiednie warunki bezpieczeństwa i higieny pracy. W ramach funkcji kulturalnej państwo będzie wspierać rozwój oświaty, badań naukowych, ochraniać zabytki i miejsca pamięci narodowej.

 Funkcja wychowawcza

Możemy mówić jeszcze o funkcji wychowawczej państwa, które jednak dziś nie jest rozumiana jako wpajanie określonego światopoglądu. Obecnie ta funkcja koncentruje się na uczeniu patriotyzmu i szacunku dla własnego narodu i państwa, oraz przestrzegania zasad demokracji.

• Wewnętrzne (tradycyjne; konserwatywne; liberalne):

  • Prawodawcza – państwo za pośrednictwem swojego aparatu tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium.

  • Porządkowa – państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji.

  • Administracyjna – państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą aparatu administracyjnego.

• Wewnętrzne (socjalistyczne; interwencjonistyczne; etatystyczne):

  • Gospodarczo-organizacyjna – państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju.

  • Socjalna – państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia.

  • Kulturalno-oświatowa – państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli.

• Zewnętrzne:

  • Obrona granic – zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw.

  • Kontakt z innymi państwami – państwo powinno organizować współpracę z innymi państwami.

TYPY PAŃSTW:

• Państwo niewolnicze – cechuje je występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

• Państwo feudalne – występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik – podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

• Państwo kapitalistyczne – charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na:

  • państwo wczesnokapitalistyczne

  • państwo liberalno-demokratyczne

  • państwo faszystowskie

  • państwa trzeciego świata

• Państwo socjalistyczne – charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma własności – w państwach kapitalistycznych większość dóbr skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach socjalistycznych własność jest domeną państwa, rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli.

Forma państwa- konstytucyjnie określony sposób rządzenia i organizacji życia politycznego i społecznego w danym kraju, a więc struktury władzy, sposób jej sprawowania, ustrój terytorialny państwa. Przy ustalaniu formy państwa uwzględnia się następujące kategorie:

-forma rządu, czyli stosunki między naczelnymi organami państwa. Ze względu na rolę głowy państwa i sposób jej wyłaniania wyodrębnia się monarchie i republiki. Natomiast rozpatrując relacje między głową państwa, parlamentem a rządem, wydziela się prezydencjalny (prezydencki system) i parlamentarny system rządów;

-ustrój terytorialny, czyli podział terytorium oraz stopień dystrybucji władzy państwowej (scentralizowany bądź zdecentralizowany), pozwala wyróżnić państwa unitarne i federacje;

-reżim polityczny, czyli styl rządzenia, wg którego wyróżnia się państwa demokratyczne, autorytarne i totalitarne.

Państwo prawa- koncepcja prawna, ewoluująca od czasów oświecenia. Jej genezą było ograniczenie wszechwładzy suwerennego monarchy, który tworząc prawa był równocześnie ponad nimi. W państwie prawa wzajemne stosunki między poszczególnymi organami władzy państwowej, jak również pomiędzy organami państwa a obywatelami i ich organizacjami są ściśle określone przez stabilne i w praktyce stosowane normy prawne. Koncepcja państwa prawa opiera się na założeniu, iż zadaniem prawa jest ochrona jednostki przed arbitralnym działaniem państwa.

Najbardziej charakterystyczne cechy państwa prawa:

-zabezpieczenie wolności (ograniczenie wolności poprzez państwowe unormowanie– prawa człowieka granicą działania państwa);

-równość wobec prawa (zniesienie podziałów stanowych);

-pewność prawa (nadrzędność ustaw, postępowanie zgodne z przepisami prawa, sądowa ochrona prawna, zakaz stanowienia ustaw działających wstecz);

-podział władzy (prawodawcza, wykonawcza, sądownicza)

Władza polityczna DZIAŁA NA PODST PRAWA LUB BEZ PODSTAW NORMATYWNYCH. zdolność do podejmowania oraz egzekwowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których ona dotyczy, poprzez możliwość zastosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy. Władza polityczna oznacza zatem możliwość kształtowania zbiorowych zachowań ludzi w taki sposób, aby postępowali oni w sposób oczekiwany i pożądany z punktu widzenia podmiotów dysponujących władzą. Składa się z trzech elementów:

1. podmiotu władzy – osoba lub grupa mająca zdolność wydawania decyzji i wymuszania posłuszeństwa,

2. adresata władzy – osoba lub grupa, która musi stosować się do tych decyzji, podlegać im, wykonywać,

3. sfery władzy – dziedzina życia (politycznego) w obrębie której ta władza funkcjonuje.

Miedzy podmiotem władzy a adresatem zachodzi stosunek władzy – stosunek nadrzędności i podporządkowania.

Władza państwowa MA CHARAKTER PIERWOTNY, OBEJMUJE TERYTORIUM PAŃSTWA. DZIALA TYLKO NA PODSTAWIE PRAWA. DYSPONUJE ŚRODKAMI PRZYMUSU. Suwerenna i uniwersalna władza na określonym terytorium, zapewnia porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonuje różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy. [jest szczególnym rodzajem władzy publicznej. Charakteryzuje ją zdolność do kierowania społeczeństwem znajdującym się w granicach terytorium, w ostateczności poprzez stosowanie przymusu.]

Władza publiczna ORGANY PAŃSTWOWE I INSTYTUCJE RZĄDOWE. DZIAŁA TYLKO NA PODSTAWIE PRAWA. Charakteryzuje duże grupy społeczne, mające charakter wspólnotowy, gdzie więzi między ludźmi mają charakter formalny, a więc bezosobowy, a dobra społecznie pożądane są ograniczone. Władza jest niezbędna jako typ stosunków społecznych, które wyznaczają zinstytucjonalizowany i sformalizowany sposób podejmowania decyzji wiążących strony co do podziału lub ochrony dóbr, które są lub mogą się stać przedmiotem konfliktu, ponieważ zasoby tych dóbr są ograniczone. Są to nie tylko dobra materialne, ale także dobra takie jak: bezpieczeństwo, wiedza, dostęp do informacji. [Sformalizowana władza grupy społecznej posługującej się przymusem w celu realizacji określonych zadań i celów. Taki typ władzy może być realizowany nie tylko przez podmioty państwowe, ale także np. organy samorządu terytorialnego, władzę kościoła.]

Funkcje władzy:

-dystrybucja

-stratyfikacja (wprowadzenie podziału)

-ochrona zewnętrzna i wewnętrzna

-integracyjna (zapobieganie, rozwiązywanie konfliktów)

Legitymizacja władzy- uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji, powszechne przekonanie, że sprawowanie władzy przez określone podmioty jest,\ usprawiedliwione.

-normatywna- osiągnięta w sposób legalny, zgodny z prawem, sposób sprawowania władzy zgodny z prawem

-społeczna- posiadająca akceptację obywateli

-ideologiczna- program działań jest akceptowany

-personalna- zaufanie do osoby sprawującej władzę

Patologie w procesie sprawowania władzy państwowej:

-korupcja

-społeczeństwo nie ma kontaktu z władzą (alinacja)

-polityka bez ideologii

-nepotyzm

-biurokracja władzy (rozbudowana administracja)

-klientyzm ( popieranie i protegowanie przez osoby wpływowe tych, którzy świadczą na ich rzecz usługi)

-oligarchizacja władzy (interesy elity nad społeczeństwa)

POLITYKA- sztuka rządzenia państwem - celem polityki jest zdobycie, utrzymanie i sprawowanie władzy państwowej

Polityka jawi się jako:

1) Działalność instytucji państwowych (orientacja formalno-prawna),

2) Wzajemny stosunek władzy, wpływu i konfliktów istniejących w różnych płaszczyznach życia społecznego (orientacja behawioralna),

3) Funkcja w systemie społecznym zapewniająca jego rozwój poprzez: rozwiązywanie konfliktów; wytwarzanie decyzji regulujących w autorytarny sposób rozdział dóbr; artykulację interesów; agregację i selekcję interesów; socjalizację polityczną; komunikację polityczną (orientacja funkcjonalna),

4) Proces podejmowania decyzji w ramach procesu sprawowania władzy i gry o władzę, w którym biorą udział różnorakie podmioty (orientacja racjonalna),

5) Rozwiązywanie problemów społecznych, wynikających z deficytu dóbr i powodujących deprywacje jednostek i grup społecznych (orientacja postbehawioralna).

Rodzaje organów państwowych- sposoby podziału:

Wg struktury:

• Jednoosobowe

• Wieloosobowe

wg zasięgu terytorium:

• Centralne

• Terenowe

Wg sposobu powołania:

• Z wyborów pośrednich

• Bezpośrednich

• Z nominacji

Wg czasu trwania:

• Kadencyjne

• Na czas nieokreślony

ZASADA JEDNOŚCI WŁADZY zasada oparta na założeniu, iż cały aparat państwowy winien być podporządkowany jednemu organowi naczelnemu. W rozwiązaniach praktycznych prowadzi to do tego, iż jeden z naczelnych organów władzy pełni funkcję zwierzchnią wobec pozostałych.

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY polega na wydzieleniu trzech podstawowych sfer rządzenia: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, utworzeniu trzech organów zajmujących się tymi sferami oraz stworzeniu mechanizmów zapewniających wzajemną niezależność tych organów.

-przedmiotowe (funkcjonalne) – polega na wydzieleniu pewnych rodzajowo odmiennych sfer władzy, takich jak ustawodawstwo, wykonywanie praw i sądzenie. Takie podejście było już u Arystotelesa;

-podmiotowe (organizacyjne) – polega na wyodrębnieniu grup organów sprawowania władzy. Zasługą Locke’a i Montesquieu było połączenie tych dwóch znaczeń → czyli że każdej ze sfer władzy odpowiada odrębna grupa organów władzy

Funkcje parlamentu:

-ustrojodawcza (przygotowanie, zmiany w ustroju)

-ustawodawcza (parlament może zgłosić projekt ustawy, może odrzucić)

-kreacyjna (tworzenie i likwidowanie innych organów państwowych)

-kontrolna (kontroluje władze ustawodawczą)

-legitymizacyjna (legitymizuje działania władzy ustawodawczej)

-udział w sądzeniu funkcjonariusza publicznego

-udzielenie absolutorium (akceptacja lub odrzuca budżet)

Struktura parlamentu:

Unikameralizm- jednoizbowy

Bikameralizm- dwuizbowy (izba wyższa i izba niższa)

*symetryczny- silny bikameralizm, dwie izby mają taki sam wpływ

*asymetryczny- słaby, izba wyższa nie ma prawa wetowania, wydaje opinie.

MONARCHA jako głowa państwa- dożywotni, nie ingeruje w politykę państwa, pełni funkcję reprezentacyjną.

PREZYDENT jako głowa państwa- musi posiadać obywatelstwo danego państwa, wybierany w drodze wyboru, w Polsce na 5 lat i tylko 2 kadencje. Udział w procesie ustawodawczym: inicjatywne-możliwość wydawanie dekretów, reaktywne- prawo wetowanie decyzji. Odpowiedzialność: konasengrata- po decyzji musi podpisać się minister, prerogatywa- decyzje, które może podejmować sam. Ma niewielkie kompetencje.

Struktura rządu:

Sejm- 460 posłów, Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie, Organami Sejmu są: marszałek Sejmu, prezydium Sejmu, Konwent Seniorów, komisje sejmowe. Posłowie tworzą w Sejmie kluby lub koła

Senat- 100 senatorów, Organami Senatu są: Marszałek Senatu, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów i Komisje Senatu.

POWOŁYWANIE RZĄDU: inicjatywa wychodzi od prezydenta, który wskazuje kandydata na premiera. Desygnowany na prezesa Rady Ministrów, na wniosek prezydenta powołuje w ciągu 14 dni cały rząd. Przedstawia także Sejmowi program działania swojego rządu oraz zwraca się do izby niższej parlamentu o udzielenie mu i jego rządowi wotum zaufania. Wotum zaufania jest uchwalane przez Sejm bezwzględną większością głosów. Jeśli Rada Ministrów otrzyma wotum zaufania wówczas rozpoczyna rządy. Jeśli wotum zaufania nie zostanie uchwalone, w ciągu 14 dni, tym razem Sejm musi wskazać kandydata na premiera. Nowy premier wygłasza w Sejmie exposé oraz zwraca się z prośbą o uchwalenie wotum zaufania dla swojego rządu. Kolejny raz są dwie możliwości. W przypadku uchwalenia wotum zaufania, rząd rozpoczyna działalność, jeśli jednak do tego nie dojdzie, rząd nie powstaje, a inicjatywa ponowny raz powraca do prezydenta. Prezydent wskazuje kandydata na premiera. Ten powołuje rząd i występuje w Sejmie, przedstawiając program działania Rady Ministrów. Sejm musi mu udzielić wotum zaufania większością zwykłą. W przypadku, gdy do tego nie dojdzie, czyli nowy rząd nie uzyska poparcia Sejmu, prezydent rozwiązuje parlament i skraca kadencję Sejmu, zarządzając nowe wybory parlamentarne.

KOALICJA GABINETOWA- powstaje w związku z formowaniem i utrzymaniem rządu.

Kryterium:

Rozmiaru koalicja: mniejszościowa, minimalnie zwycięska, nadwyżkowa

Mniejszości przestrzeni politycznej koalicja zdominowana przez: lewicę, prawicę, koalicja: centro-lewicowa, zbalansowana, centroprawicowa

Spójności programowej koalicje: ideologiczne i zbieżne, synkretyczne

Układu sił wew. koalicji zróżnicowanie, niezróżnicowane

WŁADZA SĄDOWNICZA:

-Sądy (Najwyższy, powszechne, centralne, administracyjne, wojskowe)

-Trybunały (specjalne, wojskowe)

Cechy władzy sądowniczej:

-niezawisłe

-instancyjne

-polityczne

-stałe

-reaktywny charakter

Organy państwa w SM:

Wewnętrzne Prezydent, Premier, Rada Ministrów, Minister Spraw Zagranicznych

Zewnętrzne placówki konsularne (konsulaty), ambasady, specjalna misja dyplomatyczna

SYSTEMY PAŃSTWOWE:

parlamentarno-gabinetowy- rząd na czele z premierem jest powoływany przez głowę państwa. Odpowiedzialność polityczną przed parlamentem ponosi tylko rząd. Prezydent ma możliwość skrócenia kadencji parlamentu. Również i rząd ma wpływ na skrócenie jego kadencji prze upływem terminu konstytucyjnego. Do zadań głowy państwa należą funkcje reprezentacyjne i ceremonialne. Prezydent wskazuje kandydata na premiera i ogłasza termin przedterminowych wyborów.

1. parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w wyborach powszechnych

2. układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu

3. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu

4. rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie przedterminowych wyborów

5. między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

6. głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)

Kanclerski- jest odmianą systemu parlamentarnego. Znacznemu rozszerzeniu uległy kompetencje kanclerza (premier). Do jego zadań nie należy tylko i wyłącznie organizowanie polityki zagranicznej i wewnętrznej państwa. On określa kierunki pracy swojego gabinetu, które muszą być wykonane przez poszczególnych ministrów. Kanclerz jest przełożonym dla swoich ministrów. Posiada również prawo dymisjonowania ministrów, do których stracił zaufanie.

gabinetowo-parlamentarny - system rządów, który charakteryzuje przewaga gabinetu nad parlamentem , a głowa państwa pełni jedynie funkcję reprezentacyjną.

* oparty na dwupartyjności

* rząd jest powoływany przez parlament

* nie istnieje zasada separacji władzy

* wybór premier występuje automatycznie poprzez wybór zwycięskiej partii

* premier może wystąpić z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu

Parlamentarno- komitetowy- Najważniejszą zasadą jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Całość władzy należy do parlamentu. Parlament powołuje pozostałe organy, określa również ich zadania i sprawuje nad nimi kontrolę. Rząd jako komitet wykonawczy parlamentu jest bezpośrednio wybierany przez parlament , przed którym jest odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem kadencji.

* jednolitość władzy państwowej;

* parlament jest organem władzy najwyższej (posiada władzę ustawodawczą i wykonawczą);

* rząd powoływany jest przez parlament a nie przez głowę państwa (rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu );

* rząd odpowiada politycznie przed parlamentem , ale konflikt na linii rząd-parlament może zostać rozstrzygnięty tylko na korzyść parlamentu;

* ministra nie można odwołać (ustępuje sam lub gdy nie zostanie wybrany do parlamentu w następnych wyborach);

* głową państwa zostaje członek rządu o najdłuższym stażu;

* głowa państwa odpowiada politycznie przed parlamentem (ponosi też odpowiedzialność karną );

* głowa państwa nie ma prawa rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji

Prezydencki- władza wykonawcza jest w dużym stopniu niezależna od władzy ustawodawczej. Ta ostatnia koncentruje się na tworzeniu prawa, a kompetencje głowy państwa uległy znacznemu rozszerzeniu.

W systemie prezydenckim prezydent na równi z parlamentem jest przedstawicielem narodu. Jest od wyłaniany w drodze wyborów powszechnych. Sprawuje funkcję głowy państwa i szefa administracji.

Prezydent i jego ministrowie nie są politycznie odpowiedzialni przed parlamentem. Głowa państwa kreuje politykę zagraniczną oraz posiada zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi. Nie ma jednak prawa do rozwiązania parlamentu. W systemie prezydenckim nie ma stanowiska premiera. Jego kompetencje należą do prezydenta. Poszczególni ministrowie są odpowiedzialni przed prezydentem. Ani prezydent, ani ministrowie nie są odpowiedzialni za swoje działania przed parlamentem.

parlamentarno prezydencki- Prezydent wybierany w wyborach powszechnych jest głową państwa. Określa kierunki polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Powołuje i odwołuje on także premiera, a na jego wniosek powołuje ministrów. W systemie semiprezydenckim rząd i poszczególni jego członkowie ponoszą odpowiedzialność przed parlamentem.

W systemie tym są trzy ośrodki władzy:

* parlament

* rząd

* prezydent

Szczególną rolę odgrywa prezydent, gdyż jest wybierany w wyborach powszechnych oraz odgrywa decydującą rolę w tworzeniu rządu. Może on bowiem wydawać dekrety, które mają moc ustawy.

Partia polityczna- dobrowolna organizacja działająca pod wspólną nazwą, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, w drodze rywalizacji wyborczej zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.

Funkcje partii politycznych:

w systemach demokratycznych:

-funkcja polegająca na kształtowaniu opinii oraz postaw politycznych (socjalizacyjna)

-funkcja wyborcza.

-funkcja rządzenia.

w systemach niedemokratycznych

Rola partii politycznych, jako ogniwa nakazowo – kierowniczego, kontrola wszelkich form aktywności społeczeństwa (zatarcie granic między sferą publiczną i prywatną). Pozorna legitymizacja władzy przez ceremonialny charakter wyborów.

w systemach autorytarnych

Partia dominująca stara się kształtować powiązania ze społeczeństwem przede wszystkim przez wykorzystanie form oddziaływań klientelistycznych występujących w postaci układu paternalistycznego. Partia ma za zadanie troszczyć się o obywateli, władca kreuje się na ojca narodu. Partia odgrywa marginalną rolę. Politycy wykorzystują jednak "symbol", "markę" partii, aby wokół niej skupiać sympatyków.

Rodzaje partii:

-liberalna: Wolność i dobro jednostki, wolność osobista, wolność rozporządzania w własnością, wolność słowa i druku. Państwo nie wielki zakres kompetencji, wyraźny trójpodział władzy, gospodarka wolnorynkowa, którą podstawą jest wolność jednostki, naturalne zróżnicowanie społeczeństwa wynikające z rywalizacji jednostek.

-konserwatywna: odwołanie do tradycji i religii dobro ogółu ważniejsze niż jednostki, silna władza wykonawcza, gospodarka wolnorynkowa, )wspieranie prywatnej przedsiębiorstwa, społeczeństwo zróżnicowane gdyż mają różne umiejętności i zdolności

-chrześcijańska: odwołanie się do religii, tradycji, rodziny i zasad moralnych, silna władza wykonawcza, gospodarka rynkowa z zachowaniem świadczeń socjalnych

-socjaldemokracja: sprawiedliwość społeczna rozumiana jako sprawiedliwy podział dóbr i równość społeczna rozumiana jako równość szans oraz równość prawa, gospodarka wolnorynkowa z możliwością interwencjonizmu państwowego, opartych na różnych formalnościach, parlament reprezentujący interesy całego społeczeństwa.

Rodziny partii politycznych:

-Rodzina partii komunistycznych:

We wszystkich krajach tzw. bloku wschodniego panowała wiodąca cecha, a więc zdecydowana, obwarowana zasadami ustrojowymi dominacja partii komunistycznej, która nie ulegała znaczącym modyfikacjom. Do końca lat 70. w demokracjach zachodnich partie komunistyczne postulowały o zerwanie z porządkiem kapitalistycznym i jawnie sympatyzowały z komunistycznymi partiami Europy Wschodniej. Partie komunistyczne (od początku lat 80) w Europie Zachodniej zaczęły przeżywać głęboki kryzys związany z erozją realnego socjalizmu na wschodzie Europy. W rodzinie tych partii doszło do podziału. Eurokomuniści zrezygnowali z postulatu rewolucji. Te partie orientują się na demokrację parlamentarną, nie wyznaczając sobie celu w postaci wprowadzenia dyktatury proletariatu. Mówią jedynie, że metodą legalnych i drobnych reform można zmierzać

w kierunku alternatywnego ustroju. Zwycięstwo nie będzie oznaczać likwidacji pluralizmu politycznego, zaś system rządów miałby mieć charakter ateistyczny z wyraźną orientacją egalitarną i etatystyczną.

- Rodzina partii socjaldemokratycznych:

2 etapy ich rozwoju przypadły na II połowę XIX wieku i początek XX wieku oraz okres po II Wojnie Światowej. Są to partie parlamentarne, które od początku swojego powstania deklarowały dążenie do wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego. Bardzo szybko zaakceptowały logikę rywalizacji wyborczej porzucając konfrontacyjny styl, charakterystyczny dla komunistów. Do ich rozwoju przyczyniły się również bliskie związki socjalistów z liderami początkowo nielegalnych związków zawodowych. W tym sensie mówi się często, że socjaldemokraci i lewicowe ruchy związkowe w Europie to bliźnięta syjamskie. Ważnymi elementami ideologii są postulaty pluralizmu politycznego i demokracji oraz antykomunizm. Elementy programu to: akceptacja rywalizacji rynkowej, prawna ochrona indywidualizmu, doniosłość własności i przedsiębiorczości prywatnej, potrzeba utrzymania ograniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego, orientacja proekologiczna. Partie te charakteryzuje 5 rodzajów cech o walorze systemowym:

• z całą konsekwencją akceptują demokrację reprezentatywną, są dobrze zakorzenione

w świadomości wyborców, są aktywnym podmiotem aren wyborczych i parlamentarnych,

• są to partie prosystemowe – biorą odpowiedzialność za funkcjonowanie demokracji, co wielokrotnie udowodniły rządząc i współrządząc w krajach europejskich,

• są to partie duże, zbierające średnio w okresie powojennym największą część głosów elektoratu, jak i pod względem liczebności członków,

• są to z reguły partie relewantne (istotne) politycznie – albo formułują samodzielne gabinety, albo w wyniku negocjacji tworzą rządy koalicyjne;

• należą do najsilniejszych organizacji lewicy, współpracują z grupami interesu (związki zawodowe).

-Rodzina partii lewicowo – libertariarnych:

Nawiązują do katalogu kwestii tzw. Nowej Polityki. Obejmuje on zagadnienia związane

z szeroko pojętą jakością życia, m.in.: emancypacja jednostki spod władzy państwowej, hasła antynatowskie czy antyintegrystyczne jak i postulaty ekologiczne, uzasadniania prawa do swobodnego wyboru stylu życia czy kwestie utworzenia nowych postmaterialnych standardów etycznych. 2 rodzaje:

• partie lewicowo – socjalistyczne – powstały w wyniku rozłamów w partiach socjaldemokratycznych i komunistycznych. Głoszą hasła bardziej konsekwentnych rozwiązań socjalnych, głównie walki z bezrobociem – generalnie Skandynawia;

• partie ekologiczne (zielonych) – zagadnienia ochrony środowiska, promocja prośrodowiskowych stylów życia. Większe szanse zaistnienia mają

w proporcjonalnych systemach wyborczych jak w większościowych. Ważna jt też świadomość społeczeństw w kwestii ochrony środowiska. Są to partie małe,

ale o silnej relewancji wyborczej (Niemcy, Finlandia). Zwolenników szukają przede wszystkim w nowej klasie średniej a także wśród sympatyków Green Peace,

Live Aid, czy parad miłości lub praw mniejszości seksualnych. Ich postulaty to: poszerzenie zakresu partycypacji obywateli w politycznych i administracyjnych procesach decyzyjnych, równość praw i ochrona mniejszości, walka o ratowanie zasobów środowiska naturalnego, powszechne rozbrojenie, solidarność z Trzecim Światem, realizacja alternatywnych stylów życia.

- Rodzina partii chadeckich:

Jest to najsilniejsza rodzina partii prawicowych, a druga grupa pod względem siły

po partiach socjaldemokratycznych. Występują w każdym kraju demokratycznym w Europie z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Islandii, w zasadzie zanik w Czechach. Zaczęły postawać pod koniec XIX wieku. Są 3 rodzaje ugrupowań:

• partie o rodowodzie katolickim: Austria, Włochy, Belgia, Szwajcaria, Irlandia, Węgry;

• partie reprezentujące elektorat katolicki i protestancki (powstałe po II WŚ) – CDU/CSU

w Niemczech czy CDA w Holandii;

• małe partie o rodowodzie protestanckim: Norwegia, Finlandia, Szwecja, Dania.

Odnotowuje się regularny spadek ich poparcia, albo na rzecz socjaldemokratów albo na rzecz ugrupowań ekstremalnych. Program tych partii często jt zbliżony do programu socjaldemokratów (lewica socjaldemokratyczna może tworzyć koalicję z prawicą chadecką). Osiowe idee tożsamości partii chadeckich określają zasady:

• personalizmu – służby osobom – pierwszeństwo interesu jednostek nad interesami dużych kategorii społecznych,

• subsydiarności – współpraca społeczna rozwija się w sposób oddolny i jt spontaniczna,

• dobra wspólnego oraz solidaryzmu społecznego

• ponadustrojowości kościoła, co wyklucza ustanowienie państwa wyznaniowego.

-Rodzina partii liberalnych:

Zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX wieku. Okres świetności tych partii to początek XX wieku. Wówczas to partie te tworzyły samodzielne rządy, wygrywając walkę wyborczą z partiami konserwatywnymi, które były „naturalnym przeciwnikiem”. Partie te były przeciwko przywilejom stanowym. Zaczęły bardzo szybko tracić na sile, gdy doprowadziły do tego co chciały, tzn. do powszechnego prawa wyborczego. Przeszkodziła im też I Wojna Światowa. Są 2 rodzaje tożsamości partii liberalnych:

• prawicowa (współczesny, konserwatywny, neoklasyczny, neoliberalizm) – sięga do pierwszych pism liberałów (Smith) i współczesnych (Hayek) => ortodoksja rynkowa. Rynek musi być bezwzględnie wolny, państwo ma być jak supermarket – chronić ogólne zasady rywalizacji włączając się minimalnie w procesy gospodarcze i nie ingerując w procesy rozwoju społeczeństwa. Fragmentem neoliberalizmu jest monetaryzm. W USA, a potem w Wielkiej Brytanii pojawiła się Nowa Prawica, związana ze szkołą chicagowską (Reagan Thatcher, Bush jr.) – wdrożyli „odchudzanie” administracji, polityka „drzwi obrotowych” – raz w usługach, raz w administracji;

• liberalizm lewicowy – wyrósł z niemieckiej grupy Ordo. Partie prezentują orientacje egalitarne, utylitarne i prosocjalne. Rynek owszem, ale uporządkowany – grupa frankfurcka. Odnoszą się do aktywnej polityki gospodarczej. Najsilniej działają

w Skandynawii.

-Rodzina partii konserwatywnych:

Zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX wieku. Opierały się na doktrynie Burke’a. Znajdziemy wśród nich zarówno ugrupowania agrarystyczne jak i wyznaniowe, prawicowo – liberalne, narodowe, a także nacjonalistyczne i szowinistyczne. Dzielimy je na dwie grupy pod względem tożsamości:

• ogólnonarodowe partie konserwatywne – proponują treści odnoszące się do pracy pozytywnej i porozumienia ponad podziałami, np. Fianna Fail (Irlandia), Partia Konserwatywna (Wielka Brytania). Są bliskie opisowi formacji typu catch-all. Notują większe poparcie wyborcze aniżeli najbliższe im ugrupowania chadeckie. Są też wysoko relewantne rządowo;

• populistyczne partie konserwatywne – skrajne interpretacje bieżących trudności gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojących przed społecznością. Towarzyszą temu silne akcenty narodowe. Generalnie występują w krajach śródziemnomorskich (Forza Italia) oraz w Niemczech i Austrii (Heider).

-Rodzina partii ultraprawicowych: Partie te podkreślają zagrożenia związane z unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, a także ich izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i chcą powrotu do rządów opartych na sanacji i prawdziwym autorytecie – są antysystemowe. Wyróżniamy 2 rodzaje:

• partie starego typu – nawiązują do tradycji autorytarnej, często faszystowskiej,

są antyparlamentarne i antypluralistyczne. Ich postulaty to: totalność – możliwość całościowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego spojonego ideami kultury oczyszczonej z pierwiastków obcych, przezwyciężenie podziałów klasowych

i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego, żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadniana mistycznym przesłaniem narodowym. Występują w Niemczech, Belgii, Szwajcarii;

• partie nowego typu – z organizacjami starego typu łączy ich idea krwi i ziemi. Ich apele zawierają też wątki Nowej Polityki. Częściowo akceptują parlament i demokrację parlamentarną, ale zarazem są partiami konsensualnymi (odrzucają możliwość współpracy). Często w hasłach mieszają populizm, faszyzm, ekologię i New Age.

Typologie systemów partyjnych:

Klasyfikacja Giovanniego Sartoriego:

* Dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami - dwie bipolarnie zwrócone do siebie partie zmieniają się formując samodzielne rządy. Polaryzacja jest niewielka. Kierunek konkurencji dośrodkowy.

* Umiarkowany pluralizm - trzy postacie: samodzielny rząd bez koalicji, z koalicjami, z koalicjami środka lub wielkimi koalicjami. Stosunkowo niewielki dystans ideologiczny między liczącymi się partiami, dążenie do biegunowego budowania koalicji, dominacja dośrodkowej konkurencji bez udziału partii antysystemowych. Mogą występować różne modyfikacje wynikające z lokalnych uwarunkowań.

* Spolaryzowany pluralizm - łączy się z obstrukcyjną opozycją z lewa i prawa. Ideologizacja systemu partyjnego. Tendencja do odśrodkowej konkurencji. Te czynniki w konsekwencji zagrażają legitymizacji systemu politycznego. Występuje w dwóch wariantach: spolaryzowany pluralizm z fundamentalną opozycją z lewa i prawa oraz spolaryzowany pluralizm ze zdolnymi do rządzenia partiami środka.

* System partii hegemonicznej w spolaryzowanym pluralizmie - system wielopartyjny z dominacją jednej partii. Partia dominująca z reguły tworzy rząd, który mógłby być zagrożony jedynie przez koalicje wszystkich lub większości pozostałych partii.

Klasyfikacja Jeana Blondela:

* System dwupartyjny

* System dwuipółpartyjny - występują dwie duże partie, które konkurujące ze sobą, nie są w stanie utworzyć samodzielnie rządu. Z tego powodu pojawia się trzecie ugrupowanie, partia dopełniająca, pełniąca rolę koalicjanta zapewniającego większość w parlamencie. Partia trzecia może wchodzić w sojusz z każdą z dużych partii, ponieważ najczęściej zajmuje centrową pozycję ideologiczną.

* System wielopartyjny z partią dominującą - występuje wiele partii jednak tylko jedna zdobyła taką dużą ilość mandatów, że może sprawować rządy samodzielnie, nawet gdy inne partie połącza się koalicją.

* System wielopartyjny bez partii dominującej

Klasyfikacja Gordona Smitha, dzieli partie:

* ze względu na sposób tworzenia rządu:

-Zrównoważony- występuje wyraźna polaryzacja, ale bez dłuższej dominacji jednego ugrupowania. Konkurencja między dwoma partiami lub ich większą ilością (ale skupionych wokół dwóch biegunów). Tendencja do regularnej zmiany rządów. Np. Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, RFN.

-Niezrównoważony- jedna partia rządzi sama albo jest dominująca w koalicji przez dłuższy okres. Wybory nie decydują w praktyce o przejęciu władzy, mogą jedynie wpływać na zakres uczestnictwa określonej partii w rządzie. Np. RFN z dominacją CDU, zwłaszcza w okresie rządów Konrada Adenauera.

-Rozproszony- nie występuje wyraźna polaryzacja i kilka partii może uzyskać podobne wyniki w wyborach. Nie ma wyraźnego związku między wynikami wyborów a kształtem rządu. Polityczny skład rządu może ulegać zmianie między wyborami. System ten nie musi się wiązać z niestabilnością rządów.

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE- istnieją stowarzyszenia, organizacje poza rządowe, ale oprócz tego istnieją w państwie wolności obywatelskie. Społeczeństwo uczestniczy w wyborach, mają wpływ na władzę. (uczestniczy w życiu polity.)

TRZECI SEKTOR:

-org. pozarządowe

-QUANGO

-org. non profit

-org. dobroczynne

-org. społeczne

-org. obywatelskie

-org. ochotnicze

-(użyteczności publicznej, niezależne, pośredniczące, korzystające z przywilejów podatkowych)

Cechy org. zaliczanych do III sektora:

-struktura organizacja, formalna rejestracja

-strukturalna niezależność od władz publicznych

-niezarobkowy charakter

-suwerenność i samorządność

-dobrowolność przynależności

III sektor obejmuje: fundacje, stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe, zw. pracodawców, kółka rolnicze i kółka gospodyń wiejskich, org. kościelne.

GENEZA OKRĄGŁEGO STOŁU W POLSCE:

Dla przedstawicieli władzy powoli stawało się jasne, że współpraca z opozycją jest niezbędna, gdyż sytuacja w kraju wymyka się spod kontroli. Ówczesny minister spraw wewnętrznych, generał Czesław Kiszczak spotkał się 31 sierpnia 1988 roku z przywódcą "Solidarności" Lechem Wałęsą. Podczas tego spotkania została podjęta decyzja o rozpoczęciu rozmów pomiędzy władzą i opozycją - nazwanych później Okrągłym Stołem.
Nie wszyscy członkowie rządu dążyli do porozumienia ze stroną solidarnościową - podczas obrad X Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej doszło do sporu pomiędzy zwolennikami mediacji a jej przeciwnikami. Pod naciskiem m. in. Wojciecha Jaruzelskiego i Czesława Kiszczaka podjęto decyzję o rozpoczęciu rozmów z opozycją.

Rozmowy rozpoczęły się 6 lutego 1989 o godzinie 14:23, a zakończyły 5 kwietnia tego samego roku. Prowadzone były w kilku miejscach, a ich rozpoczęcie i zakończenie odbyło się w siedzibie Urzędu Rady Ministrów PRL w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie. W obradach wszystkich zespołów brały udział 452 osoby. Pomysł zorganizowania rozmów między władzą a opozycją pojawił się na kilka lat przed rozpoczęciem obrad. Jednak idea zorganizowania Okrągłego Stołu została po raz pierwszy sformułowana dopiero 16 sierpnia 1988 podczas spotkania gen. Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą^[1]. Warunkiem rozpoczęcia obrad miało być wygaszenie zorganizowanej przez „Solidarność” fali strajków.

Obrady toczone były w trzech głównych zespołach:

• ds. gospodarki i polityki społecznej,

• ds. reform politycznych,

• ds. pluralizmu związkowego.

PRZEBIEG OBRAD OKRĄGŁEGO STOŁU:

Obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły się 6 lutego 1989 roku w siedzibie Urzędu Rady Ministrów w Warszawie. Wzięły w nich udział 452 osoby. W skład reprezentacji strony opozycyjnej weszli członkowie utworzonego 18 grudnia 1988 roku Komitetu Obywatelskiego, byli to między innymi: Lech Wałęsa, Władysław Frasyniuk, Zbigniew Bujak, Bronisław Geremek, Tadeusz Mazowiecki, Jacek Kuroń, Jerzy Turowicz, Adam Michnik, Jan Józef Szczepański, Aleksander Hall. Ze strony rządowo - koalicyjnej w obradach uczestniczyli m. in. Czesław Kiszczak, Aleksander Gieysztor, Alfred Miodowicz, Aleksander Kwaśniewski, Andrzej Celiński, Stanisław Ciosek, Mikołaj Kozakiewicz. W obradach nie brał udziału gen. Wojciech Jaruzelski, ale to on ustalał skład reprezentacji strony koalicyjno - rządowej.
Rozmowy toczyły się w trzech głównych zespołach: pluralizmu związkowego, reform politycznych oraz gospodarki i polityki społecznej, oraz w mniejszych tzw. podstolikach: górnictwa, reformy prawa i sądów, rolnictwa, stowarzyszeń, samorządu terytorialnego, środków masowego przekazu, nauki, oświaty i postępu technicznego, zdrowia, młodzieży i ekologii. W obradach oprócz przedstawicieli opozycji i rządu brali udział również eksperci i doradcy, pojawili się też obserwatorzy ze strony kościelnej (bp Janusz Narzyński, ks. Bronisław Dembowski, ks. Alojzy Orszulik). Obrady zostały zakończone 5 kwietnia 1989 roku.

Najważniejsze ustalenia:

Podpisane porozumienia zakładały ewolucyjną zmianę ustroju społecznego na taki, który gwarantować będzie pluralizm polityczny, demokratyczne powoływanie przedstawicieli władzy, wolność słowa i wolność zrzeszania się.
Podczas obrad ustalono powołanie urzędu prezydenta, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe na sześcioletnią kadencję. Utworzono Senat, liczący stu członków (senatorów) wybieranych w wolnych, demokratycznych wyborach. W wyborach do sejmu wprowadzono parytet: opozycja mogła zdobyć maksymalnie 35 proc. miejsc (czyli 161 mandatów) w wolnych wyborach, reszta miejsc w parlamencie zarezerwowana była dla przedstawicieli PZPR, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i innych prorządowych partii.
Porozumienie podpisane podczas obrad Okrągłego Stołu zobowiązywało władze do legalizacji NSZZ "Solidarność" (nastąpiło to 17 kwietnia 1989) oraz do wydania zgody na powstanie niezależnej gazety codziennej ("Gazeta Wyborcza" zaczęła się ukazywać w maju 1989 roku) i na wznowienie wydawania "Tygodnika Solidarność".
Konsekwencje rozmów

Uchwała Rady Państwa z 13 kwietnia 1989 roku wyznaczała termin wyborów parlamentarnych na 4 czerwca (pierwsza tura) i 18 czerwca (druga tura) 1989 r. Podczas wyborów, przy wysokiej frekwencji (62% w pierwszej turze), Komitet Obywatelski "Solidarność" odniósł ogromny sukces, zdobywając wszystkie ze 161 mandatów do Sejmu i 92 na 100 mandatów do Senatu.
Na posiedzeniu Zgromadzenia Nagrodowego 19 lipca 1989 roku na prezydenta został wybrany gen. Wojciech Jaruzelski.
Bilans
Obrady Okrągłego Stołu i czerwcowe wybory były pierwszymi z szeregu zmian, które nastąpiły we wszystkich europejskich krajach bloku socjalistycznego. Precedensem były pertraktacje pomiędzy przedstawicielami komunistycznego rządu a opozycją w sprawie przyszłego kształtu państwa oraz późniejsze bezkrwawe przejęcie władzy przez demokratycznie wybrany rząd wyłoniony z działaczy opozycyjnych.

WYBORY Z 4 CZERWCA 1989r.

KAMPANIA: Komitet Obywatelski postanowił, że wystawi łącznie 161 kandydatów do Sejmu i 100 do Senatu, listy wyborcze ułożą komitety regionalne. Każdy z kandydatów, z wyjątkiem Piotra Baumgarta z woj. pilskiego, został sfotografowany z Lechem Wałęsą. Powstała wielkonakładowa "Gazeta Wyborcza" oraz reaktywowano "Tygodnik Solidarność". Z kolei strona rządowa zdecydowała się na wystawienie większej liczby kandydatów, w tym wielu mniej rozpoznawalnych, a swoją kampanię nasiliła dopiero w ostatnim tygodniu przedwyborczym.

Polegano głównie na działaczach związkowych, oraz inteligencji katolickiej w terenie. Zakładali oni regionalne oddziały Komitetów Obywatelskich, starając się utworzyć oddolny, społeczny ruch popierający „Solidarność".

Jako sposób prezentacji kandydatów wybrano pokazanie „Solidarności" jako jednolitego, zorganizowanego bloku. Starano się tłumić wszelkie spory w łonie KO, łagodzić tarcia personalne i ideowe. Najważniejszym pomysłem propagandowym było stworzenie „drużyny Wałęsy". Polegało to prezentowaniu na plakatach wyborczych fotografii startującego kandydata z Lechem Wałęsą. Była to doskonała metoda promowania działaczy „Solidarności" - wizerunek bardzo popularnego przewodniczącego NSZZ dodawał wiarygodności często mało znanym startującym. Komitet Obywatelski wyznaczył dokładnie tylu kandydatów, ile było miejsc, aby uniknąć podzielenia elektoratu - dało to „Solidarności" znaczną przewagą nad podzieloną koalicją PZPR. W zebraniach i spotkaniach wyborczych uczestniczyli aktorzy i artyści, poza informacją i agitacją oferując wyborcom rozrywkę.

Jedyną słabością kampanii KO „S" było ograniczenie dostępu do środków masowego przekazu. Opozycja miała prawo do jednej, godzinnej audycji w radiu i jednej półgodzinnej w telewizji. Pierwszy raz doszło do emisji 9 maja - programy były jednak cenzurowane lub zawieszano ich emisję. Paradoksalnie, szkodziło to raczej reputacji koalicji PZPR niż „Solidarności". O wiele lepiej wyglądała prasa opozycji. Wznowiono wydawanie „Tygodnika Solidarność", uzyskano też poparcie redakcji „Tygodnika Powszechnego". 8 maja ukazał się pierwszy numer „Gazety Wyborczej", która odegrała ogromną rolę dla propagandy opozycyjnej. Lech Wałęsa mianował redaktorem naczelnym Adama Michnika, który w niezwykłym tempie rozbudował pismo do roli najsilniejszego dziennika na krajowym rynku. Udało się w ten sposób przełamać monopol informacyjny PZPR, a z czasem zepchnąć ja do defensywy.

Kampania wyborcza koalicji PZPR, ZSL, SD i Paxu była, mimo większej siły, słabiej zorganizowana. Koalicjanci nie mogli dojść do zgody, w kwestii wystawianych kandydatów - doszło podziału i tak niewielkiego elektoratu. Dochodziło także do licznych, nierzadko bardzo ostrych konfliktów personalnych - niektóre osoby usuwano z PZPR, by nie mogły stratować z list partii. Kampania wyborcza większości osób była prowadzona bez energii, wielu kandydatów wychodziło z założenie, że i tak zwyciężą, wiec wysiłek jest zbędny. Powielano wzorce z wyborów PRLu - organizowano niezbyt interesujące spotkania, na których prelegenci czytali programy z kartek, ignorowano pytania z sali, nie próbowano nawiązać kontaktu z wyborcami. Oczywiście akcje takie miały bardzo niewielką popularność - na jednym z nich, w województwie radomskim, na spotkanie z 5 kandydatami koalicji PZPR stawiło się jedynie 7osób. Wyjątkowymi były kampanie Aleksandra Kwaśniewskiego i Mieczysława Wilczka, prowadzone w zachodnim stylu, dynamiczne i efektowne.

Problemy koalicji pogłębiała dodatkowo mylna strategia kampanii, stawiająca na indywidualności (w opozycji do skonsolidowanej „Drużyny Wałęsy"). Prezentacja każdego kandydata z osobna sprawiała, że wydawali się oni podzieleni, co dodatkowo zniechęcało elektorat.

PZPR, wciąż dysponując Służbą Bezpieczeństwa, dopuszczała się dodatkowo „brudnych" chwytów. Zrywano plakaty, usiłowano zastraszyć kandydatów opozycji. Usiłowano dezinformować społeczeństwo za pomocą oszczerczych plakatów, które fałszywie przypisywano KO „Solidarność".

Główny specjalista koalicji PZPR do spraw kampanii wyborczej, Janusz Reykowski, zalecił zintensyfikowanie propagandy w ostatnim tygodniu przed wyborami. To rozwiązanie, zapożyczone z Zachodu, było bardzo skuteczne w państwach demokratycznych - ale w 1989 roku ludzie przede wszystkim szukali innej niż PZPR partii, na którą mogliby głosować. Początek kampanii, kiedy „Solidarność" ujawniła się i zaistniała w świadomości społeczeństwa, jednoznacznie doprowadził do zwycięstwa kandydatów Komitetu.

FREKWENCJA I WYNIKI WYBORÓW:

Tuż przed wyborami nastroje wśród opozycji były niezbyt dobre. Odcięci od badań opinii publicznej członkowie Komitetu Obywatelskiego przewidywali, że uda im się zdobyć kilka mandatów, ale liczyli się też z możliwością całkowitej porażki. Z kolei koalicjanci PZRP byli pewni zwycięstwa „ponieważ dotąd zawsze wygrywali" i ignorowali alarmujące doniesienia o nastrojach społeczeństwa. Wczesnym rankiem w niedzielę 4 czerwca 1989 roku otworzono lokale wyborcze. Frekwencję wyborczą oceniono na niezbyt wysoką - nie głosowało ponad 10 milionów Polaków z 27 milionów uprawnionych do głosowania. Było to wynikiem postępującej apatii społeczeństwa, które nie wierzyło, że wybory mogą coś zmienić. W całym kraju nastroje były spokojne, nie doszło do żadnych rozruchów. Pierwsze wyniki zelektryzowały tak opozycję jak i PZPR. Wszystko wskazywało, że Komitet Obywatelski „Solidarność" odniósł niebywałe, miażdżące zwycięstwo. Ze 161 miejsc w Sejmie dostępnych w wolnych wyborach, w pierwszej turze opozycja zdobyła 160, a pozostały kandydat przeszedł do drugiej tury. Ze 100 miejsc w Senacie w pierwszej turze kandydaci „Solidarności" obsadzili 92, o pozostałych mandatach również miała rozstrzygnąć druga tura. Z kolei partyjni kandydaci, zajmujący 65% miejsc zagwarantowanych „Okrągłym Stołem" nie otrzymali więcej niż kilka procent głosów (z wyjątkiem trzech, nieformalnie popartych przez „Solidarność") i o swoje mandaty musieli walczyć w drugiej turze. Klęskę poniosła „lista krajowa", z której tylko 2 na 35 startujących uzyskało więcej, niż wymagane 50% głosów (a i to prawdopodobnie dzięki nieuważnemu skreślaniu przez wyborców - ich nazwiska znajdowały się na samym końcu kart do głosowania).

Klęska koalicji PZPR była całkowita - na kandydatów KO „S" głosowano w wojsku, w milicji, nawet w okręgach wyborczych obsadzonych przez partyjną nomenklaturę.

II tura

Rola "Solidarności" w wyborach w 1989 r. nie ograniczyła się do I tury. Przed drugą turą wyborów, która odbyła się 18 czerwca "Solidarność" – oprócz popierania tych spośród jej kandydatów, którzy nie uzyskali mandatów 4 czerwca, instruowała wyborców, które z osób kandydujących na nie obsadzone w I turze "mandaty koalicyjne" należy poprzeć jako mniejsze, lecz nieuniknione zło. Pewną zaś część z tych kandydatów tworzyli ludzie de facto związani z „Solidarnością”. Oni też otrzymali w II turze największą liczbę głosów.

Dla PZPR wynik czerwcowych wyborów był prawdziwym szokiem. Z dokumentów PZPR, jakie powstały w okresie po wyborach w 1989 r. wyłania się obraz struktury sparaliżowanej świadomością swojej porażki. De facto, po ogłoszeniu wyniku głosowania PZPR straciła faktyczną zdolność do rządzenia krajem, choć musiało minąć jeszcze kilkanaście tygodni, zanim uświadomiono to sobie w Komitecie Centralnym, a następnie – z dużymi zresztą oporami, także w szeregach opozycji.

Wybór prezydenta
23 czerwca 1989 nowo wybrani posłowie i senatorowie opozycji utworzyli Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP). Pierwszym zadaniem, z jakim mieli się zmierzyć, był wybór prezydenta. PZPR wyznaczył na to stanowisko gen. Wojciecha Jaruzelskiego, co początkowo wywołało sprzeciw niemal całej opozycji, a jak się wkrótce okazało, również posłów ZSL i SD. Przedstawiciele władzy rozpoczęli negocjacje, początkowo usiłując zastraszyć OKP i swoich koalicjantów, potem zaś oferując ustępstwa. Z kolei Lech Wałęsa promował na stanowisko prezydenta gen. Czesława Kiszczaka, mając nadzieję na podzielenie PZPR. Ostatecznie 19 lipca Zgromadzenie Narodowe, składające się z obu izb parlamentu, wybrało na najwyższy urząd w państwie Wojciecha Jaruzelskiego. Na uwagę zasługuje fakt, że jeden z posłów OKP głosował za jego kandydaturą, podczas gdy przeciw było kilku parlamentarzystów ZSL, SD i PZPR. Kandydatura generała przeszła zaledwie jednym głosem, bardzo dobitnie pokazując, jak słabym mandatem do rządzenia dysponują komuniści. Wybory 4 czerwca 1989 r. miały też jednak, drugą, mniej przyjemną dla "Solidarności" stronę medalu. Nie stały się one, wbrew jej ówczesnym chęciom, jakimś narodowym świętem. 38% uprawnionych do głosowania w ogóle na wybory nie poszło. Biorąc pod uwagę, że kandydaci "Solidarności" otrzymywali średnio po ok. 60% wszystkich ważnie oddanych głosów, oznacza to, że głosowało na nich co najwyżej ok. 40 % spośród tych, którzy mogli brać udział w wyborach. Oferta "Solidarności" nie dla wszystkich, jak widać, była przekonująca.

Rząd Mazowieckiego
PZPR, chcąc za wszelka cenę ratować swoja pozycję, na stanowisko premiera desygnował Czesława Kiszczaka. 25 lipca Lech Wałęsa zdecydowanie odrzucił tą kandydaturę, oświadczając, że czas, by władzę w Polsce przejęły siły cieszące się zaufaniem narodu. 2 sierpnia 1989 roku sejm odrzucił projekt rządu Kiszczaka.
„Solidarność" miała przed sobą dwie drogi: pierwszą, popieraną przez B. Geremka i A. Michnika był sojusz z PZPR, za cenę kolejnych ustępstw. Zwolennicy tej koncepcji sądzili, ze tylko przez związanie się z dysponującą realną władzą partia komunistyczną da się dokonać dalszych zmian w Polsce. Z przeciwną opcją wystąpili Jarosław i Lech Kaczyńscy. W ich ocenie należało związać się koalicją z ZSL i SD, dzięki czemu „Solidarność" całkowicie uniezależniłaby się od PZPR i uzyskała realny wpływ na politykę. Po początkowym wahaniu, Lech Wałęsa wybrał propozycję braci Kaczyńskich. Umożliwiło to, po trwających trzy tygodnie ustaleniach, utworzenie pierwszego niekomunistycznego rządu w powojennej Polsce. Lech Wałęsa na premiera wyznaczył Tadeusza Mazowieckiego. W swoim expose, wygłoszonym 24 sierpnia 1989, Mazowiecki zapowiedział daleko idące zmiany w ustroju państwa. Wciąż unikał jednak otwartego konfliktu z PZPR, deklarował ostrożne i spokojne posuwanie się naprzód. W swoim przemówieniu użył słów „przeszłość oddzielamy grubą linią" -choć Mazowieckiemu chodziło o zerwanie z dziedzictwem PRL, zdanie to przeszło do historii jako zapowiedź nieformalnej amnestii dla działaczy komunistycznych. 12 września sejm przegłosował ustanowienie nowego rządu bez jednego głosu sprzeciwu. Słabością rządu była nadmierna ostrożność, która utrudniała szybkie reformy i umożliwiała tworzenie się patologii (uwłaszczenie nomenklatury).

ZMIANY:

Sukcesy pierwszego niekomunistycznego rządu:

„bezwstrząsowa i gruntowna przebudowa starego aparatu państwowego w kierunku ustroju demokratycznego", "skokowe przejście do gospodarki rynkowej zawarte w planie Leszka Balcerowicza", a także "zmianę międzynarodowej pozycji Polski", obejmującą ułożenie na nowych zasadach stosunków z ZSRR i normalizację relacji z Niemcami.

WYBORY PREZYDENCKIE 1990r.

Początkiem wyborów prezydenckich w 1990 roku, czyli w zaledwie rok po odbyciu się poprzednich wyborów na ten urząd, zapoczątkowało oświadczenie Lecha Wałęsy z 17 września 1990 roku. Oznajmił on wówczas, iż zamierza ubiegać się o fotel prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Dzień później gen. Jaruzelski skierował do Sejmu list, w którym wyraził zgodę na skrócenie jego kadencji. 27 października uchwalona została ustawa o trybie wyboru Prezydenta RP. 2 października marszałek sejmu, Mikołaj Kozakiewicz, wyznaczył datę pierwszych pierwszych historii Polski powszechnych wyborów prezydenckich. Miały one odbyć się 25 listopada 1990 r. Wymaganą liczbę 100 000 podpisów udało się zebrać sześciu kandydatom. Oprócz Wałęsy byli to: ówczesny prezes PSL Roman Bartoszcze, mało wówczas znany poseł (wybrany z listy PZPR) Włodzimierz Cimoszewicz, premier Tadeusz Mazowiecki, przewodniczący KPN Leszek Moczulski oraz urodzony w Polsce kanadyjski biznesmen Stanisław Tymiński.

Kampania wyborcza

Powszechnie oczekiwano, że walka o zwycięstwo będzie toczyć się pomiędzy Lechem Wałęsą, a Tadeuszem Mazowieckim. Początkowo rzeczywiście tak było. Oba sztaby wyborcze prowadziły kampanię negatywną. Lech Wałęsa stwierdził że "premier jest taki powolny, że nawet pchły by nie złapał", sieie przedstawiał, jako "prezydenta z siekierką" i wzywał wyborców, żeby "wzięli sprawy w swoje ręce. Tadeusz Mazowiecki, a przed wszystkim popierający go sztab skupił się na krytyce Wałęsy jako "demagoga", "populisty" i "antysemity". Siebie promował hasłem "siła spokoju". Poza tym premier miał trudne zadanie obrony powszechnie krytykowanych reform Balcerowicza. Podczas gdy oba sztaby były zajęte kampanią negatywną niespodziewanie wyrósł im konkurent - Stanisław Tymiński, który oskarżał premiera o "zdradę narodu", straszył konkurentów "czarną teczką", a Polakom obiecywał dobrobyt po trzech latach rządów, oraz zakupienie przez polskę bomby atomowej.

Ciekawostki z kampanii wyborczej.

1. Kampanię telewizyjną Wałęsy prowadził Jan Purzycki - obecny scenarzysta "Złotopolskich"

2. Wałęsa atakowany przez konkurentów, że nie ma programu, w jednej audycji wyborczej powiedział "(...) oskarża się mnie o to, że nie mam programu. To nieprawda. Proszę państwa oto mój program. [tu pokazał do kamery broszurkę zatytułowaną "Nowy początek]"

3. Sztab Mazowieckiego pracował tak nieudolnie, że kiedy premier przygotował oficjalną wersję swojeo życiorysu, była ona tak smętna, że ktoś złośliwy dopisał na końcu "w związku z tym proszę o przyznanie mi renty inwalidzkiej II klasy" i... w ostatniej chwili wycofano życiorys z drukarni.

Wyniki I tury

25 listopada 1990 r. odbyła się pierwsza tura wyborów prezydenckich. Poszczególni kandydaci otrzymali następującą ilość głosów: Lech Wałęsa - 39,96 %, Stanisław Tymiński - 23,10 %, Tadeusz Mazowiecki - 18, 08 %, Włodzimierz Cimoszewicz - 9,21 %, Roman Bartoszcze - 7,15 % i Leszek Moczulski - 2,50 %.

Przejście Stanisława Tymińskiego do drugiej tury wyborów, a zwłaszcza jego wygrana z Tadeuszem Mazowieckim, wywołało histerię polityczną na nieznaną wcześniej (a także i później) w Polsce skalę. Tymińskiemu zarzucano, że ma powiązania z polskimi tajnymi służbami, a także - być może - z terrorystami arabskimi (mocno akcentowane były rzekome wizyty Tymińskiego w Libii), że bije żonę i głodzi dzieci, a wreszcie - że jest psychopatą. Wielu zwolenników Wałęsy i Mazowieckiego wyznawało pogląd, że niezależny rzekomo Tymiński jest w istocie rzeczy koniem trojańskim komunistów, którzy widząc, że jawnie popierany przez nich kandydat nie ma szans na wyborcze zwycięstwo, postanowili posłużyć się nim dla osiągnięcia swoich celów. Czy tak rzeczywiście było - nie wiadomo. Do dziś nie udowodniono, by Tymiński miał powiązania z kimkolwiek, a wszystko wskazuje na to, że jego błyskawiczna, acz krótkotrwała kariera, była typową karierą w stylu Nikodema Dyzmy.

Gwałtowna kampania przeciwko Tymińskiemu okazała się skuteczna. W drugiej turze wyborów prezydenckich, która odbyła się 9 grudnia 1990 r., głosowało na niego mniej ludzi, niż w pierwszej. Bezapelacyjnym zwycięzcą drugiej tury wyborów, został Lech Wałęsa, na którego głosowało aż 74, 25 % wyborców.

Zgodnie z obowiązującą wówczas Konstytucją, 22 grudnia 1990 r. Zgromadzenia Narodowe stwierdziło ważność wyborów prezydenckich. Tego samego dnia Lech Wałęsa, w obecności całego Zgromadzenia Narodowego złożył na ręce marszałka sejmu, Mikołaja Kozakiewicza, uroczystą przysięgę prezydencką, obejmując tym samym swój urząd.

22 grudnia 1990 r. miało miejsce jeszcze jedno, mające rangę symbolu, wydarzenie. Tego dnia na Zamku Królewskim (przedwojennej siedzibie prezydenta Polski) prezydent istniejącego od 1945 r. rządu polskiego na uchodźstwie, Ryszard Kaczorowski, przekazał Lechowi Wałęsie posiadane przez siebie insygnia władzy prezydenckiej.

Jest ciekawostką, że Stanisław Tymiński, który pozostał jeszcze przez pewien czas w kraju, był założycielem i właścicielem pierwszego w Polsce komercyjnego serwera BBS (Bulletin Board System) - pre-internetowego serwisu dostępnego z komputerów domowych przez łącza telefoniczne (o nazwie "Maloka"). Serwer ten był połączony "ze światem" przez Internet. Tymiński był więc jednym z pierwszych "biznesowych" klientów NASK.

Wybory parlamentarne 27 października 1991.

Data tych wyborów jest wymownym świadectwem zahamowania przemian politycznych w Polsce pod rządami Tadeusza Mazowieckiego i Lecha Wałęsy. Podczas gdy wszystkie państwa postkomunistyczne miały już władze wyłonione w wolnych wyborach, w Polsce istniał jeszcze parlament wyłoniony w sposób niedemokratyczny i nie odzwierciedlający w żaden sposób preferencji wyborców. Należy przyznać, że spora w tym zasługa samych posłów, zwłaszcza tych pochodzących z puli 65% przyznanej władzy. W dzisiejszym sejmie takich posłów nazywa się posłami "dietetycznym", ale jak widać to zjawisko jest tak stare jak III Rzeczpospolita.

Ordynacja wyborcza

Prace nad ordynacją wyborczą były w tym sejmie wyjątkowo powolne (zwłszcza jak porównać je z tempem prac nad ordynacją prezydencką). Swoje zasługi na tym polu miał także Lech Wałęsa, który dwa razy (w tym raz skutecznie wetował uchwaloną ordynację i sam zgłaszał włąsne projekty. Ostatecznie ordynację wyborczą uchwalono 26 czerwca 1991. Według niej wybory miały być wolne, powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne. Ordynacja przewidywała ona podział kraju na 36 okręgów, w których wybierano 391 posłów, pozostałych 69 wybierano z listy krajowej, proporcjonalnie do wyników głosowania w okręgach. Jako formułe przeliczania głosów na mandaty przyjęto skrajnie proporcjonalną metodę Hare-Niemeyera. Świadczyło to, że ugrupowania obecne w Sejmie były bardzo niepewne swego społecznego poparcia. Ordynacja wyborcza do Senatu przewidywała, że okręgami wyborczymi będą województwa. W każdym wybierano po dwóch senatorów, a w warszawskim i katowickim - trzech. Wybory do senatu były większościowe.

Wybory parlamentarne 19 września 1993

Sejm I kadencji był wyjątkowo rozbity politycznie. Najsilniejszy klub - Unia Demokratyczna miał zaledwie 62 posłów. W trakcie tej niepełnej kadencji nie brakowało wydarzeń zarówno dramatycznych (Noc teczek - odwołanie rządu Jana Olszewskiego), jak i takich, które przeszły do anegdoty. Nie mogę się powstrzymać od przytoczenia słów Janusza Korwina Mikke o rządzie Hanny Suchockiej - "Rząd rżnie głupa", albo Leszka Moczulskiego rozszyfrowującego skrót PZPR - Płatni Zdrajcy Pachołki Rosji. (parę mies. temu sąd ostatecznie orzekł, że nie musi za to przepraszać). Samo rozwiązanie tego Sejmu miało wymiar komiczny - wniosek o votum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej zgłosili posłowie "Solidarności", a o upadku rządu zadecydował 1 (jeden) głos. Mógłby go oddać były minister sprawiedliwości Zbigniew Dyka, ale właśnie przebywał w ... toalecie z powodu "dolegliwości żołądkowych".

prezydent Lech Wałęsa rozwiązał sejm i przyspieszone wybory stały się faktem.

Ordynacja wyborcza

Powszechnie krytykowana za rozbicie parlamentu ordynacja została zmieniona. Przerzucono się ze skrajności w skrajność. Nowa ordynacja wyborcza do Sejmu przewidywała, ze w mandaty zostaną rozdzielone metodą d'Hondta - sprzyjającą partiom dużym. Ustalono dwie klauzule zaporowe - aby uczestniczyć w podziale mandatów poselskich partia polityczna musiała zdobyć 5% głosów w skali kraju, a koalicja aż 8%. I na dobitkę wydatnie zmniejszono okręgi wyborcze. W 1991 roku w najmniejszym okrębu wybierano 7 posłów, a w 1993 - tylko 3. Na nową ordynację nalegali przede wszystkim politycy UD i KPN, licząc na wyraźne zwycięstwo. Ordynacja senacka pozostała bez zmian.

MAŁA KONSTYTUCJA

Zmiany polityczne i ustrojowe, które zaszły w Polsce po 1989 wymagały uchwalenia nowej konstytucji. Nie zrealizowano tego w latach 1989–1991 ze względu na to, że większość ugrupowań wywodzących się z Solidarności uważała, że konstytucja powinna być przegłosowana przez w pełni demokratycznie wybrany parlament, którym Sejm Kontraktowy z całą pewnością nie był. Dopiero Sejm kadencji 1991–1993 utworzył Komisję Konstytucyjną i podjął działania zmierzające do rozwiązania tego problemu. Jednak udało mu się tylko uchwalić Małą Konstytucję – Ustawę konstytucyjną z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 r. dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej. Stanowiła ona, że "organami Państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie władzy wykonawczej – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, w zakresie władzy sądowniczej – niezawisłe sądy".

Wcześniejsze rozwiązanie parlamentu (1993) przez prezydenta Lecha Wałęsę uniemożliwiło zakończenie prac nad nową konstytucją i spowodowało przełożenie tego zadania na nowy parlament.

KONSTYTUCJA III RP

Zgromadzenie Narodowe II Kadencji uchwaliło 2 kwietnia 1997 Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, nad którą pracowano od 1989 r. W jej świetle ustrój polityczny RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), władzy wykonawczej (Prezydent RP i Rada Ministrów) i władzy sądowniczej (sądy i trybunały). Podstawą ustroju gospodarczego jest gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej i własności prywatnej. 25 maja 1997 w referendum konstytucyjnym Polacy wyrazili zgodę na wejście w życie konstytucji – za głosowało 53,75% (frekwencja 42%).