[8] Środowisko lokalne
[8.1]Diagnozowanie środowiskowych zagrożeń dla zdrowia społeczności lokalnej (*)
Realizowanie zadań związanych z rozpoznaniem zagrożeń dla zdrowia tkwiących w środowisku bytowania społeczności lokalnej stanowi podstawę do planowania i realizowania działań zapobiegawczych i/lub ograniczających ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych wynikających z warunków środowiskowych. Diagnoza taka w rzeczywistości musi sprowadzić się do udzielania odpowiedzi na pytanie: Z jakiego powodu należy podjąć działania interwencyjne wobec społeczności lokalnej aby zachować, wzmocnić lub poprawić stan jej zdrowia.
Czynności:
Gromadzenie informacji dotyczących czynników środowiskowych, które stanowią zagrożenie dla zdrowia społeczności lokalnej ze wszystkich możliwych źródeł (stacje sanitarno - epidemiologiczne, działy statystyki, urzędy, itp.)
Wykorzystanie różnych narzędzi pomiaru służących ocenie zagrożeń zdrowia jednostki, np.:
testu do pomiaru poziomu stresu Holmesa H i Rahe R.,
normogramu Garrowa do oceny masy ciała lub wskaźnika BMI,
testu sprawności fizycznej K. Zuchory,
testu uzależnienia od nikotyny Fagerstroma,
testu rozpoznania zaburzeń związanych z piciem alkoholu AUDIT,
tabeli testu do oceny ryzyka zachorowania na ChUK opracowanego przez Towarzystwo Kardiologiczne z Michigan,
i inne dostępne kwestionariusze np.: do oceny stylu życia, sposobu odżywiania się, zwiększonego ryzyka zachorowania na raka piersi .
Zidentyfikowanie zagrożeń dla zdrowia mieszczących się w obszarze zachowań zdrowotnych i stylu życia społeczności lokalnej:
sposobu odżywiania się,
aktywności fizycznej,
uzależnienia się od: alkoholu, nikotyny, narkotyków i innych substancji psychoaktywnych, leków,
umiejętności wypoczywania i radzenia sobie ze stresem,
zachowania w sferze seksualnej,
zachowań wpływających na higienę osobistą, otoczenia, bezpieczeństwo w środowisku,
sposobu i częstotliwości samokontroli zdrowia,
wykonawstwa badań okresowych, obowiązujących szczepień ochronnych,
i innych zachowań, które mogą zagrażać zdrowiu.
Zidentyfikowanie zagrożeń tkwiących w środowisku bytowania społeczności lokalnej w oparciu o ocenę:
warunków klimatycznych (nasłonecznienia, czynników termiczno - wilgotnościowych),
różnego rodzaju czynników fizycznych,, (hałasu, wibracji) spowodowanych działalnością człowieka,
występowanie zanieczyszczeń chemicznych (powietrza, wody, gleby, żywności) - w związku ze stosowanymi środkami ochrony roślin, emisją różnego rodzaju związków chemicznych, zapyleniem,
promieniowania jonizującego i niejonizujacego (elektromagnetycznego, nadfioletowego),
występowania narażenia na czynniki biologiczne: bakterie, wirusy, grzyby, pierwiastki, robaki i inne pasożyty człowieka, różnego rodzaju szkodliwości biologiczne o charakterze odzwierzęcym.
Zdiagnozowanie zagrożeń wynikających z oceny sytuacji społecznej społeczności lokalnej tj.:
pozycji społeczno - zawodowej,
wykształcenia osób,
rodzaju i warunków pracy,
warunków mieszkaniowych,
średniej wielkości dochodów (ubóstwa),
dostępności do pracy (bezrobocia),
wzorów kulturowych,
stosunków międzyludzkich,
dostępności do placówek systemu opieki zdrowotnej,
dostępności do instytucji i organizacji wsparcia społecznego,
więzi panujących w społeczności i jej struktury.
Przyjęcie rozpoznawanych zagrożeń środowiskowych za podstawę do podejmowania celowych i konsekwentnych działań przy współudziale społeczności lokalnej a także instytucji, organizacji, osób, stowarzyszeń działających na rzecz tejże społeczności.
Literatura:
1. Celejowa I.: Mody i diety w żywieniu. Kompedium wiedzy o żywnosci i żywieniu. Oficyna Wyd. Sz. Szymański. Warszawa. 1997.
2. Jethon Z. (red): Medycyna zapobiegawcza i środowiskowa. WL PZWL 1997.
3. Kawczyńska -Butrym Z. (red): Diagnoza pielęgniarska WL PZWL 1999.
4. Kawczyńska Butrym (red.) Pielęgniarstwo rodzinne - teoria i praktyka CEM. Warszawa 1997.
5. Karski J. B., Pawlak J.: Środowisko i zdrowie. CO i EOZ Warszawa 1995.
6. Promocja zdrowia - materiały edukacyjne II Krajowego Zjazdu Pielęgniarek i Położnych 1999.
7. Sadowski Z.: Promocja zdrowia - szansa i konieczność w: Promocja zdrowia. Nauki społeczne i medycyn. Rocznik 1 nr 3-4 1994.
8. Sztembis B.: Postępowania pielęgniarki środowiskowej w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób układu krążenia. Kalendarz Magazyn Pielęgniarki i Położnej. Wyd. Czelej 2001.
9. Wronkowski Z., Zwierko M.; Promocja zdrowia a choroby nowotworowe w. Promocja zdrowia. Nauki społeczne i Medycyna Rocznik 1 nr 3-4 1994.
[8.2]Zapobieganie uzależnieniom w społeczności lokalnej (*)
Prewencyjne działania pielęgniarki w zakresie uzależnień powinny być ukierunkowane równocześnie na:
całą społeczność objętą przez nią opieką dla osłabienia ryzyka powstania uzależnień lub ewentualnego określenia ich przyczyn,
część społeczności/grupy szczególnie zagrożone uzależnieniem,
osoby/grupy osób, które pokonały problem uzależnienia i nie chcą/nie powinny wrócić do nałogu.
Czynności:
Rozpowszechnianie materiałów oświatowych dotyczących różnych uzależnień i skutków zdrowotnych, społecznych będących następstwem uzależnienia poprzez:
rozwieszanie plakatów, gazetek w miejscach publicznych (kioskach, centrach handlowych, poczekalniach i innych),
rozdawnictwo ulotek, broszur.
Rozpowszechnianie różnego rodzaju materiałów oświatowych zachęcających do prozdrowotnego stylu życia wolnego od nałogów.
Współdziałanie z lokalnymi środkami masowego przekazu dla promowania stylu życia wolnego od uzależnień.
Inspirowanie lokalnych władz przy współudziale polityków z lokalnej społeczności do podejmowania dyskusji i działań zmierzających do eliminowania zagrożeń sprzyjających różnego rodzaju uzależnieniom i adekwatnych do uwarunkowań środków zaradczych.
Eksponowanie materiałów edukacyjnych dotyczących uzależnień w placówkach gdzie najczęściej przebywa młodzież (w szkołach, klubach, domach kultury i innych).
Inicjowanie spotkań środowiskowych z grupami zagrożonymi ryzykiem uzależnień od różnych substancji celem dostarczenia im podstawowych informacji o następstwach wynikających z uzależnienia.
Zapobieganie i wskazanie na zasadność odbywania cyklicznych spotkań pedagogów z rodzicami dzieci i młodzieży poświęconych problematyce uzależnień.
Inspirowanie spotkań lokalnych przedstawicieli zdrowia publicznego poświęconych problematyce zapobiegania uzależnieniom.
Wypowiadanie się w różnych gremiach na temat negatywnych skutków dla zdrowia wynikających z uzależnień i zasadności integrowania działalności prewencyjnej w tym zakresie.
Nawiązanie kontaktu ze stowarzyszeniami, grupami samopomocy w celu intensyfikacji i integracji działań prewencyjnych.
Współdziałanie z lokalnymi środowiskami (szkołami, bursami, zakładami pracy) jak też lokalną prasą w organizowaniu specjalnych akcji promujących styl życia bez uzależnień np.: "Dzień bez papierosa, Alkohol to Twój wróg, czy Narkotykom nie" itp.
Pozyskiwanie lokalnych autorytetów dla realizowanych działań prewencyjnych.
Współdziałanie z przedstawicielami właściwych wydziałów administracji samorządowej w zakresie zapobiegania uzależnieniom i pozyskiwania środków finansowych na działalność prewencyjną.
Współdziałanie ze środowiskami religijnymi w zakresie kształtowania wartości moralnych, postaw i zachowań prozdrowotnych.
Stałe analizowanie dostępnych danych dotyczących oceny sytuacji zdrowotnej społeczności lokalnej i różnego rodzaju zagrożeń.
Współdziałanie ze sponsorami i innymi organizacjami na rzecz rozwoju różnych form aktywności dzieci i młodzieży wolnej od alkoholu, narkotyków, środków psychoaktywnych, papierosów i innych.
Prowadzenie zorganizowanej działalności edukacyjnej poświęconej problematyce uzależnień.
Literatura:
1. Bożkowa K., Sito A (red).: Opieka zdrowotna nad rodziną PZWL. Warszawa 1994.
2. Literatura dostępna w Powiatowej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej.
[8.3]Badania przesiewowe i identyfikacja czynników ryzyka rozwoju chorób (*)
Konieczność prowadzenia działań rozpoznawczych przez pielęgniarkę środowiskową uzasadnia fakt, że większość pacjentów nie potrafi ocenić samodzielnie ani dostrzec istniejącego zagrożenia swojego stanu zdrowia. Dlatego w tym względzie pielęgniarka środowiskowa profesjonalnie przygotowana do realizacji działań prewencyjnych powinna realizować ukierunkowaną działalność szczególnie w zakresie zapobiegania rozwojowi chorób cywilizacyjnych.
Czynności:
Rozpoznanie występujących czynników ryzyka rozwoju chorób poprzez ocenę wspólnie z pacjentem:
Jego stanu zdrowia i ewentualnie rodzinnego obciążenia chorobami
Zachowań zdrowotnych w aspekcie ich wpływu na zdrowie
Wpływu zachowań członków rodziny na sytuację zdrowotną pacjenta
Warunków środowiskowych w aspekcie wspomagania lub zagrożenia dla zdrowia
Oszacowanie zagrożenia dla zdrowia występujących czynników ryzyka rozwoju chorób przy wykorzystaniu tabel, testów oraz standardów/wytycznych postępowania pielęgniarki przy współudziale poszczególnych członków rodziny.
Ocenienie poziomu wiedzy i umiejętności pacjenta w zakresie utrzymania i wspierania zdrowia
Określenie wspólnie z pacjentem jego potencjału w zakresie utrzymania zdrowia i eliminowania czynników ryzyka rozwoju chorób
Wyjaśnienie pacjentowi, jego najbliższym związku przyczynowego miedzy występującymi czynnikami ryzyka rozwoju chorób a chorobą.
Zmotywowanie pacjenta i jego rodziny do wyeliminowania występujących czynników ryzyka rozwoju chorób lub przynajmniej zminimalizowania ich negatywnego wpływu na stan zdrowia po przedstawieniu różnych propozycji postępowania przez pacjenta i jego najbliższych.
Sformułowanie diagnozy pielęgniarskiej określającej stan biopsychospołeczny dla celów planowania i realizacji działań ukierunkowanych na wyeliminowanie występujących czynników ryzyka lub zminimalizowania ich negatywnego wpływu na stan zdrowia.
Zaplanowanie wspólnie z pacjentem i jego najbliższymi sposobu realizacji zaakceptowanych przez nich działań zmierzających do wyeliminowania czynników ryzyka rozwoju chorób lub ograniczenia ich wpływu.
Wskazywanie pacjentowi/członkom jego rodziny literatury, broszur, ulotek dotyczących rozpoznanych zagrożeń zdrowia i sposobów ich eliminowania
Współpraca z lekarzem rodzinnym, innymi profesjonalistami i instytucjami w realizacji podejmowanych działań prewencyjnych.
Prowadzenie edukacji zdrowotnej ukierunkowanej na umacnianie i wspieranie zachowań zdrowotnych (stosownie do potrzeb)
Prowadzenie stosownej dokumentacji.
Wykorzystywanie wzorów pozytywnych zachowań osób znaczących dla pacjenta lub innych w motywowaniu do zmiany zachowań na prozdrowotne.
Monitorowanie, doradzanie, wspieranie i ocenianie podejmowanych działań przez pacjenta i jego najbliższych zmierzających do wyeliminowania czynników ryzyka rozwoju chorób lub ograniczenia ich negatywnego wpływu na zdrowie.
Literatura:
1. Abramczyk A.: Diagnoza pielęgniarska we wczesnym wykrywaniu ryzyka cukrzycy w: Kawczyńska - Butrym Z.(red), Diagnoza pielęgniarska WL PZWL 1999.
2. Holtendahl K: Wczesne wykrywanie choroby nowotworowej. Wyd. Springer. Warszawa 1995
3. Janus B: aktywność fizyczna w rodzinie. Poradnik dla pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych CEM. Warszawa 1997
4. Karski J.B. Słońska Z, Wasilewski B.W: Promocja zdrowia Wprowadzenie do zagadnień krzewienia zdrowia.Sanmedica. Warszawa 1994
5. Kawczyńska Butrym Z: Podstawy pielęgniarstwa rodzinnego PZWL Warszawa 1996
6. Kawczyńska-Butrym Z.(red); Pielęgniarstwo rodzinne - teoria i praktyka. CEM. Warszawa 1997
7. Kantor A.: Rozpoznanie ryzyka i wczesnej fazy choroby nowotworowej w: Kawczyńska - Butrym Z. (red), Diagnoza pielęgniarska WL PZWL 1999.
8. Satora I: Wczesne wykrywanie raka sutka. Nauka samodzielnego badania piersi. CEM. Warszawa 1997
9. Sztembis B.: Standardy postępowania pielęgniarki w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób układu krążenia. NFOZ. Chełm 1994.
10. Sztembis B.: Zastosowanie diagnozy pielęgniarskiej w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób układu krążenia w: Kawczyńska - Butrym Z. (red) Diagnoza pielęgniarska WL PZWL 1999.
11. Sztembis B.: Diagnoza społeczności lokalnej w wykrywaniu ryzyka chorób układu krążenia w: Kawczyńska - Butrym Z (red) Diagnoza pielęgniarska WL PZWL 1999.
12. Sztembis B.: Diagnoza grup społecznych w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób układu krążenia w: Kawczyńska - Butrym Z. (red) Diagnoza pielęgniarska WL PZWL 1999.
13. Sztembis B.: Indywidualna diagnoza pielęgniarska w zakresie chorób układu krążenia w: Kawczyńska - Butrym Z (red) Diagnoza pielęgniarska WL PZWL 1999.
14. Wrzesiński K: Styl życia a zdrowie Instytut Psychologii Pan Warszawa 1993
15. Czasopisma : Remedium, Lider. Zdrowie i inne
16. Dostępne broszury, ulotki w Powiatowych Stacjach Sanitarno- Epidemiologicznych
[8.4]Współdziałanie z organizacjami i instytucjami w zakresie wsparcia osób i rodzin z problemami zdrowotnymi
[8.5]Poradnictwo w zakresie szczepień ochronnych
[8.6]Wykonywanie szczepień ochronnych (*)
Podawanie antygenów w celu wywołania immunologicznej odpowiedzi organizmu, np. pod postacią przeciwiciał. Procedurę szczepień reguluje Kalendarz Szczepień, wprowadzany w danym kraju przez władze sanitarno-epidemiologiczne. Określa on dokładnie rodzaje szczepionek, czas isposób ich podawania pacjentowi.
Czynności:
Przygotowanie pacjenta przed szczepieniem (badanie lekarskie, informacje o zakresie działania stosowanej szczepionki),
Przy podawaniu szczepionki przeciwko WZW typu B - procedura podawania leków domięśniowo,
Przy podawaniu szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, odrze, różyczce, durowi brzusznemu, śwince- procedura podawania leków podskórnie,
Przy podawaniu szczepionki przeciwko gruźlicy - procedura podawania leków śródskórnie,
Przy podawaniu szczepionki przeciwko poliomyelitis- procedura podawania leków doustnie,
Poinformowanie pacjenta o postępowaniu po szczepieniu (obserwacje w kierunku występowania odczynów poszczepiennych miejscowych i ogólnych oraz sposobów postępowania w sytuacji ich wystąpienia).
Literatura:
1. Anusz Z.: Mikrobiologia i parazytologia lekarska. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.
2. Baenkler H. W.: Kompendium immunologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996.
3. Bernatowska E.: Szczepienia ochronne przeciwko chorobom zakaźnym. Warszawa 1998.
4. Widomska-Czekajska T., Górajek-Jóźwik J.: Przewodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996.
5. Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 czerwca 2000r. (Dz. U. Nr 55, poz. 664).