OSTAP ORTWIN- O liryce i wartościach lirycznych

1. Na dobry początek próba rekonstrukcji tego, co powiedział Stoff na temat tekstu Ortwina i nie tylko.

Liryka jest obiektywizacją subiektywnych przeżyć autora. Uczucia, stany emocjonalne poety nie są jednostkowe, wszyscy mogą je przeżywać. Im większy jest obiektywizm, tym lepszy jest utwór. Utwór nie służy psychologii, biografii, lecz ma własną rację bytu. Nie subiektywne przeżycia są tu ważne, lecz ich estetyczna kontemplacja.

Warunki jego obiektywizacji:

1.dystans

2.uogólnienie- (każde przeżycie zyskuje

znaczenie ogólnego zjawiska duchowego)

3.styl,język

RZECZYWISTOŚĆ

Czytelnik musi zrobić wysiłek, by zrozumieć.

Autor musi się zdystansować, włożyć

wysiłek, by czytelnik mógł zrozumieć.

Autor - tak samo jak każdy z czytelników- będąc osoba, jest niepowtarzalny za sprawą swego doświadczenia. Dlatego też nie każdemu dany wiersz się podoba. Autor musi brać pod uwagę różny poziom wrażliwości czytelnika. Tworzenie jest drogą do kogoś drugiego. Poeta staje przed problemem: Jak z tym, co osobiste trafić do ludzi?

Najczęściej słowo subiektywny traktujemy jako antonim obiektywnego. Natomiast antonimem subiektywizmu (subiectum, ktoś, czyjeś, podmiotowość) jest intersubiektywizm- to, co jest między osobowościami. Intersubiektywizm to stan porozumienia z treścią, z tym, co subiektywne. Każda treść utworu jest wspólnie rozumiana, odczuwana. Punktem wyjścia w liryce jest to, co dotyczy jednostki. Ta jednostkowość staje się jednak ogólna, reprezentatywna.

Jakie prawo ma poeta zawracać nam głowę? Zajmować sobą? Chociaż uczuć, które doświadczamy, doświadczają inni, to jednak dane uczucie jest każdemu dostępne inaczej, indywidualnie. Prawo daje poecie liryka, umiejętność pisania, tworzenia tekstów bezinteresownych. Liryka jest instytucjonalizacją podmiotowych przeżyć poety. Poetę broni wartość, jakość utworów. Warunki obiektywizacji: dystans, wyciszenie emocji, samoograniczenie. Pojawia się dylemat uczestnictwa - kto był, tam, to wie ( np. przeżył II wojnę, to pojmie odpowiednio Pamiętnik z powstania warszawskiego). Ale nie chodzi o to, żeby być, lecz, o to, żeby wyciągnąć odpowiednie wnioski z przeczytanego utworu. Doświadczenie jest źródłem twórczości, ale uczestnictwo nie oznacza jakości, bo niektórzy ludzie po prostu nie potrafią opowiadać, mimo że wiele doświadczyli.

JĘZYK:

-nośnik przeżyć autora

-sedno poezji

-konstytuuje utwór

-jest wspólny; w języku dokonuje się przekład tego, co osobowe, własne na to, co wspólne.

-jest w najwyższym stopniu intersubiektywny.

Amen

II.A teraz na dokładkę moje prywatne notatki z tekstu Ortwina- jako uzupełnienie, jeżeli uzupełnienie ma tu w ogóle jakąś rację bytu…

Utwór liryczny jest uprzedmiotowieniem podmiotowych stanów poety.

Ortwin proponuje, by stopień i miara obiektywizmu w utworze stały się kryterium podziału liryki.

Różnica między wypowiedzią liryczną a zwykłym zwierzeniem, wyznaniem polega na tym, że w wierszu treść odrywa się od osoby autora i nabiera samodzielnego znaczenia.

Wartość i piękno utworu nie zależą od jego kontekstu psychologicznego czy biograficznego. Nasza znajomość dzieła nie będzie lepsza, gdy będziemy znać dużo szczegółów biograficznych. Dzieło sztuki samo w sobie powinno być przedmiotem studiów literaturoznawczych. Ortwin prowadzi polemikę z psychologizmem z przełomu XIX i XX w. Stany duchowe ucieleśnione w dziele mają ANONIMOWOŚĆ ogólnoludzkich przeżyć.

My sami usensowniamy materię przeczytanego słowa poprzez proces wewnętrznej krystalizacji- analiza odczuć czytelnika zbliża teorię Ortwina do Ingardenowskich koncepcji miejsc niedookreślenia i konkretyzacji dzieła literackiego.

W tekście Ortwina po raz pierwszy w krytyce polskiej sformułowano koncepcje podmiotu lirycznego oraz jego partnera, odbiorcy: Stany wyrażone w utworze ucieleśniamy w idealną, wyimaginowaną, fikcyjną istotę.

Kontemplacja- proces powrotnego konkretyzowania uczuć, czynny, obiektywny akt wyobraźni- przeciwstawny wobec subiektywnych wzruszeń zachodzących w sferze emocjonalnej, do których również dochodzi podczas odbioru utworu. Liryka bowiem zwraca się do wszystkich władz człowieka - do uczuć, zmysłów, umysłu. Im jest wszechstronniejsza, tym lepsza.

Liryka umożliwia człowiekowi samopoznanie, samookreślenie. Jest również czynnikiem organizacyjnym. Porządkuje, charakteryzuje przejawy życia duchowego danej epoki, środowiska społecznego.

Styl- całokształt odrębnych środków i sposobów, za pomocą których poeta rozwiązuje zagadnienie ponadindywidualnej obiektywizacji stanów swej duszy. W tej właściwości liryki objawia się indywidualność twórcy. Cechy składające się na styl nie mogą być przypadkowe, styl jest wynikiem wyboru. Styl przejawia się w języku. Jest wypadkową między językiem, który poeta zastaje w swym otoczeniu a wymogami jego artystycznej indywidualności.

Ortwin „O liryce i wartościach lirycznych”

POEMAT LIRYCZNY to wykwit wzruszeń najosobistszych i najskrajniej subiektywnych, staje się dziełem literackim gdy przyjmuje postać ogólnoludzkiego wątku, uzewnętrznionym w materialnym kształcie językowym i upowszechnionym.

Cecha charakterystyczna liryki:

- chwiejna równowaga między subiektywnym przeżyciem osobistym a obiektywizacją stanów duchowych

KRYSTALIZACJA to nadanie liryce formy materiały językowego, nadania jej kształtu artystycznego

Poeta, poprzez opis własnych przeżyć, czyni wszystkich odbiorców współwyznawcami, wszczepia odbiorcom i przyswaja swoje subiektywne stany. - Utwór liryczny jest więc UPRZEDMIOTOWIENIEM PODMIOTOWYCH STANÓW POETY (owe stany są przedmiotem twórczości artystycznej, a utajoną istotą wewnętrznej formy utworu jest przedmiotowy stosunek poety do własnych stanów). Z kolei wewnętrzną formą epiki jest wtórujący jej subiektywizm - epik obiektywizuje zdarzenia i łączy je w całość.

Poeta interesuje przede wszystkim jako WYRAZICIEL PWENYCH STANÓW DUSZY; owym stanom duszy nadaje obiektywną wartość w utworze lirycznym. W momencie ucieleśnienia (=przelania na papier, w formie materiału językowego) stany duchowe przestają być własnością jednostki (autora), a stają się wspólne wszystkim i zarazem nikogo - posiadają anonimowość ogólnoludzkich przeżyć. Osobiste przeżycia w życiu autora interesują jedynie o tyle, o ile znalazły odzwierciedlenie w jego utworach lirycznych- nie ze względu na osobistość autora.

Utwór liryczny, jak każde dzieło sztuki, jest RACJĄ BYTU SAMO W SOBIE, ma swoją odrębną żywotność oraz wartość estetyczną i piękno bez potrzeby odnoszenia się do czegokolwiek. Treść odrywa się całkowicie od osoby autora i staje się niezależnym, samoistnym bytem.

Należy odrzucić metodę psychologiczną, ponieważ jeżeli chcemy rozpatrywać dzieło sztuki samo w sobie, nie powinniśmy szukać metod interpretacji poza nim. Osobistość autora i jego psychika nie powinny być brane pod uwagę.

Poezja liryczna jest jednocześnie algebrą uczuć i ich abstrakcji:

„każde przeżycie nabiera tym większej wartości poetyckiej, im bardziej traci pierwotny swój charakter biograficznego epizodu, a zyskuje znaczenie ogólnego zjawiska duchowego, pewnego typu i pierwowzoru doznawania, czucia i myślenia, pewnej powszechnej normy(…)”.

„W chwili, gdy jesteśmy pod bezpośrednim wrażeniem utworu, nie zastanawiamy się właściwie wcale nad umiejscowieniem stanów w nim wyrażonych. Odczuwamy je raczej jako nasze własne.”

KONTEMPLACJA- czynny i obiektywny akt wyobraźni w przeciwieństwie do biernego, często subiektywnego charakteru wzruszeń (sfera emocjonalna); stanem lirycznym nie jest bowiem bezpośrednie doznawanie subiektywnych uczuć, ale ich estetyczna kontemplacja.

Odczuwamy, rekonstruujemy stany liryczne poprzez własne doświadczenia, przeżycia („siłą intuicji z własnych zasobów i doświadczenia duchowego, wczuwając się w nie tak, jakbyśmy sami to przeżywali”).

To ODBIORCA „wkłada żywy sens w martwą literę wiersza”.

Istotą lirycznej konstrukcji jest ujmować esencję, sam najczystszy destylat doznawanych stanów. Istotna liryce wartością estetyczną jest jej liryzm (ubiera stany duszy w kształty słowne). Liryka bogaci i wysubtelnia zasoby języka i czyni je giętkim narzędziem wyrażania najdelikatniejszych, najwiotszych przeżyć. Wpływa przez to na kulturę całego życia duchowego.

Liryka odwołuje się do wrażliwości zmysłowej, życia umysłowego i sfery uczuciowej odbiorcy.

Liryka monumentalizuje subiektywne stany duchowe jednostki, czyniąc z nich kategorie ogólnoludzkie.

Na czym polega reprezentatywne, ponadczasowe znaczenie utworu lirycznego?

Pierwotny surowy materiał przeżyć przekształca się dzięki twórczości poetyckiej w kompleksy o walorach obiektywnych, bezwzględnych i trwałych i -ubrany w kształt artystyczny- żyje odtąd życiem własnym i odrębnym, jako wykładnik analogicznych stanów duszy. = liryka czyni subiektywne stany duchowe jednostki kategoriami ogólnoludzkimi!

STYL to układ osiowy, wg którego krystalizują się wszystkie twory poezji; styl to sprawa indywidualna każdego twórcy. Indywidualność poety, jego istota twórcza obiektywizuje się najprawdziwiej w stylu. Sformułować i scharakteryzować właściwości stylu danego poety to znaleźć klucz do zrozumienia jego twórczości. Charakterystyczny styl poety to wypadkowa ustroju języka w danym środowisku i jego własnej indywidualności.

Przeżycia, tematy, motywy i idee to elementy wtórne i pochodne- pierwotnym i podstawowym czynnikiem są kategorie stylu.

JĘZYK jest dla twórcy lirycznego narzędziem i tworzywem, a jednocześnie także odrębnym odcinkiem rzeczywistości, na terenie którego kreuje, tworzy właściwe sobie formy wyrazu. (=język jest tworzywem, jest odcinkiem rzeczywistości, na którym poeta dokonuje utrwalenia wartości poetyckich).

POEZJA jest dziełem aktywizmu człowieka, jednym z organów jego czynnego zachowania się względem świata i ludzi.

1

WIERSZ

AUTOR

CZYTELNIK

---