1. METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNYCH - CHARAKTERYSTYKA, ZNACZENIE
Epistemologia - nauka o poznaniu jest nadrzędną w stosunku do innych nauk.
Metodologia nauk - system jasno określonych reguł i procedur, do których odwołują się badania będące podstawą ewaluacji wiedzy.
Nauka - całokształt wiedzy jaki został osiągnięty za pomocą metodologii nauk.
2. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA NAUK
1)natura jest uporządkowana
2)natura jest poznawalna - da się poznać
3)wszystkie naturalne zjawiska mają naturalne przyczyny
4)nic nie jest dowiedzione samo w sobie - wiedza wymaga obiektywnych dowodów
5)wiedza jest wyprowadzana z nabytego doświadczenia
6)wiedza przewyższa ignorancję
3. DROGI POZNANIA NAUKOWEGO
Poznanie naukowe - działalność gromadząca wyjaśnienia - ustalanie związków istniejących między faktami.
Drogi poznania naukowego:
-DEDUKCJA-droga od ogółu do szczegółu
-INDUKCJA-odwrotnie, droga od szczegółu do ogółu
4. WYJAŚNIENIE NOMOTETYCZNE
-wyjaśnieniu podlegają fakty empiryczne za pomocą faktów o których mówi teoria
-wyjaśnienie wymaga znajomości teorii i metod jej weryfikacji
-wyjaśnienie dotyczy pewnej klasyfikacji zjawisk tej i tylko tej
-wyjaśnienie jest precyzyjne
-wyjaśnienie odnosi się do populacji, z której wylosowano osoby, nie indywidualnego badanego
-wyjaśnienie dotyczy tylko zjawisk empirycznie sprawdzalnych (obserwowalnych)
5. WYJAŚNIENIE IDIOGRAFICZNE:
-wyjaśnieniu podlegają fakty, których badacz w punkcie startu nie odnosi do konkretnej teorii
-badacz musi mieć wiedzę na temat wszystkich metod zbierania informacji i patrzeć na obserwowalne fakty z punktu widzenia różnych teorii
-wyjaśnienie dotyczy nie jednej klasy zjawisk, ale także wielu zjawisk towarzyszących i to w odniesieniu do kontekstu, w których się ujawniły
-wyjaśnienie nie jest precyzyjne i jednoznaczne lecz klarujące się stopniowo
-nie odnosi się do populacji lecz do konkretnego miejsca, czasu i ludzi biorących udział w badaniu
6. RODZAJE BADAŃ W NAUKACH SPOŁECZNYCH
Procedury eksplanacyjne - oprócz stwierdzania, opisania należy opisać co powoduje pewne zjawiska, jakie determinanty nimi kierują, jak przebiegają itp.
DOKTRYNA HUMANISTYCZNA- opiera się na filozofii humanistycznej(hermeutologia)
->przedmiot badań (poznania): BADANIA JAKOŚCIOWE- wszystko co niemierzalne (wrażenia, pragnienia, wartości, emocje, przeżycia); stosuje się specjalne metody- inne podejście do badań; opis i rozumienie, przedstawienie interpretacji opisu, rozumienie emocji kontekst występowania zjawiska; nastawienie: badacz stara się traktować w sposób podmiotowy badanego, stworzenie jak najlepszej atmosfery. METODY: wywiad otwarty pogłębiony, obserwacja uczestnicząc (badanie przez wspólne doświadczenie), jakościowa analiza treści, metoda biograficzna(autobiografia, listy, wspomnienia)
DOKTRYNA POZYTYWISTYCZNA- opiera się na filozofii pozytywistycznej - za wzór wszelkiego poznania uznaje się nauki przyrodnicze i ich metodologię; trudność z jaką przenosi się z nauk ścisłych na humanistyczne. BADANIA ILOŚCIOWE (społeczne); METODY: eksperyment, testy, obserwacja skategoryzowana, skala ocen, metoda socjometryczna-badanie stosunków istniejących w grupie: sympatie i antypatie.
7. HERMENEUTYKA I JEJ ZNACZENIE W BADANIACH W NAUKACH SPOŁECZNYCH
a)pojecie hermeneutyki - nauka o sztuce interpretacji tekstów;
hermeneutyka ogólna - metodologiczna podstawa nauk humanistycznych
b) fazy interpretacji tekstu
1)interpretacja wstępna - należy sprawdzić czy tekst jest oryginalny, interpretator uświadamia sobie posiadaną wiedzę i podejście do tematu
2)interpretacja immanentna - badania sematyczne i syntaktyczne - odnoszące się do znaczenia słów i związków gramatycznych, analiza logiczna prowadząca do zrozumienia sensu tekstu jako całości
3)interpretacja koordynująca - włączenie innych dzieł danego autora , próba odtworzenia świadomych i nieświadomych założeń
8. FENOMENOLOGIA - JEJ ZASTOSOWANIE W BADANIACH EMPIRYCZNYCH
a)pojęcie i wymiar fenomenu - nauka o fenomenach, FENOMEN - to przede wszystkim istota traktowana jako coś stałego, niezmiennego, jako to, dzięki czemu „coś” jest tym czym jest, kryje się w doświadczeniu
b)istota badania fenomenologicznego:
-przedmiotowy- jest istotą/fenomenem czegoś
-podmiotowy- jest istotą/fenomenem dla kogoś
-pozostający- w związku z innymi fenomenami
c)rodzaje doświadczeń w badaniach fenomenologicznych:
-doświadczenie odkrywające- twory logiki i matematyki
-moralne
-religijne
-estetyczne
-drugiego człowieka
Fenomenologia stara się je uchwycić w swojej swoistości.
9. POJĘCIE PARADYGMATU NAUKOWEGO
Paradygmat- to obowiązująca teoria w danym momencie historycznym;
Pewne akceptowane wzory współczesnej praktyki naukowej - wzory obejmują równocześnie, prawa, teorie, zastosowania i wydarzenia techniczne - tworzą model, z którego wyłania się jakaś szczególna, zwarta tradycja badań naukowych
10.RODZAJE PARADYGMATÓW:
PARADYGMAT POZYTYWISTYCZNY- twórca August Comte (1798-1857); model ścisłego poznania przyrodniczego, uznawał za podstawowy wzorzec wszelkiego obiektywnego poznania ludzkiego; wyjaśnienie - w sensie sprawdzalnych eksperymentalnie i matematycznie formułowanych prawidłowości
PARADYGMAT HUMANISTYCZNY- twórca Wilhelm Dilthey; wzorzec metodologiczny nauk humanistycznych to rozumienie sensu i znaczenia ludzkiego działania; to co chcą poznać nauki humanistyczne jest dostępne tylko pośrednio, poprzez obiektywizację ludzkiego ducha, a zatem historyczne uwarunkowanie, czyli podlegające przemianom (teksty, dzieła sztuki, instytucje, zwyczaje i obyczaje)
PARADYGMAT KRYTYCZNY - przedstawiciel Max Hokheimer; krytyczna analiza społecznych kontekstów powstawania i przydatności badań empirycznych; uwzględnienie ekonomicznych i politycznych przesłanek wypowiedzi pedagogów; teoria krytyczna - czyli idea przyszłego społeczeństwa jako wspólnota wolnych ludzi w takim zakresie jak to jest możliwe przy istniejących środkach technicznych; dopiero w emancypacji kolektywnej - we współczesnej teorii krytycznej przywiązanej jeszcze do socjalistycznej organizacji pracy - mogą objawić się prawda i wolność
PARADYGMAT POSTMODERNISTYCZNY - rzeczywiste są jedynie wyobrażenia, które uzyskuje jednostka dzięki swojemu punktowi widzenia; nic nie istnieje „na zewnątrz”, wszystko jest „w środku”, czyli jest zależne od wyobrażenia powstającego w mózgu jednostki; określona rzecz może być postrzegana z różnych perspektyw, czyli nie istnieje jeden wizerunek rzeczy, ale wiele wizerunków, uchwyconych z różnych punktów widzenia
11. CHARAKTERYSTYKA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH
a)cechy charakterystyczne podejścia jakościowego - badania jakościowe są bardziej spontaniczne, nie formułuje się hipotez badawczych, przystępujemy do badań w sposób bezzałożeniowy, rezygnujemy z dotychczasowej wiedzy.
Badania jakościowe polegają na dokonywaniu analizy badanych zjawisk, na wyróżnianiu w nich elementarnych części składowych, na wykrywaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nie funkcji Tego typu badania charakteryzują się zatem całościowym (holistycznym) podejściem nastawionym na indukcyjny opis kontekstu, w jakim tkwi badana jednostka (zjawisko) - w celu zrozumienia sytuacji tak, jak czyni to osoba badana
b)opracowanie materiału zebranego w badaniach jakościowych(3 etapy):
1.redukcja danych tzw. kodowanie
2.reprezentacja danych
3.weryfikacja-sprawdzenie czy tak jest jak mówi „teoria ugruntowana”
KODOWANIE- to wyszukiwanie w tekście wskaźników zmiennych w kategorii analitycznych; składa się z 2 etapów:
1)rzeczowe: - otwarte - wielostronna analiza tekstu w celu znalezienia jak największej ilości kategorii analitycznych
- selektywne - następuje po otwartym, wybieranie do dalszych analiz kategorii najbardziej reprezentatywnych dla problemu badań
2)teoretyczne - to formułowanie hipotetycznych wyjaśnień dotyczących zależności między wyselekcjowanymi kategoriami, wyjaśnienia hipotetyczne czyli KODY TEORETYCZNE(stanowią podstawę do napisania not teoretycznych tworzących już notę ugruntowaną)
NOTY TEORETYCZNE- to powiązane w większą całość kody teoretyczne
12.KRYTERIA POPRAWNOŚCI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH
Rzetelność badań jakościowych(4 kryteria):
1. wiarygodność wypowiedzi osób badanych, ich otwartość, szczerość, spontaniczność
2. powoływanie się w interpretacjach na jak największą ilość odpowiedzi osób badanych a także na ich wytwory i dane obserwacyjne
3.bliskośc kontaktu z osobami i brak czynników zakłócających proces badawczy w warunkach naturalnych
4.prowadzenie badań w sposób możliwie systematyczny i w miarę ciągły, zorientowany na przyświecający badaczowi cel z udziałem osób kompetentnych
Trafność badań jakościowych:
Rozmowy i dyskusje z osobami badanymi na temat problemów badawczych i w związanych z nimi końcowymi wynikami
13. CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ILOŚCIOWYCH
Badania ilościowe zajmują się mierzalną częstotliwością, nie obejmującą istotnego kontekstu (czasowego i przestrzennego) zjawisk badanych. Badania ilościowe polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiają je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej, jak i matematycznej. W przeprowadzaniu badań ilościowych zwykle zakłada się, że ich przedmiotem może być wszystko, co można policzyć i zmierzyć. W badaniach ilościowych zostają z góry zaplanowane kategorie badawcze, zaś maksymalną ilość elementów sytuacji badawczej poddaje się standaryzacji. Do zalet badań ilościowych zaliczamy z pewnością możliwość porównywania badanych zjawisk tak zarówno w czasie jak i przestrzeni.
14. POMIAR W NAUKACH SPOŁECZNYCH
Pomiar to:
a)uściślone poznawanie rzeczywistości
b)przyporządkowanie symboli określonym obiektom według empirycznie sprawdzalnych reguł, które dają się potwierdzić, ponownie zastosować, reguł nie intuicyjnych (intuicja jest pomocnicza w pomiarze ale nie jest jej istotą; słabością intuicji jest to, że jest niepewna)
c)przyporządkowanie symboli określonym obiektom w taki sposób aby relacje między symbolami odpowiadały relacjom pod względem określonej właściwości
Celem pomiaru jest uzyskanie ścisłej wiedzy o środowisku wychowawczym w celu podjęcia działań interwencyjnych lub w celu postawienia diagnozy określonej sytuacji.
Istota pomiaru polega na uporządkowaniu, na ilościowym określeniu pewnych zjawisk lub cech zjawisk o charakterze jakościowym. Polega to na przekształceniu zbioru faktów jakościowych uznawanych jako cechy na hierarchie ilościowe rozumiane jako zmienne.
Rodzaje skal pomiarowych (skala pomiarowa - to zbiór symboli przedstawiających wyniki pomiaru):
a)nominalna - Najprostsza skala pomiarowa. Jest systemem notacyjnym, pozwalającym na identyfikację, klasyfikowanie i nazywanie poczynionych przez badacza obserwacji. Pozwala na rozróżnianie jakości. Odzwierciedla symbole wskazujące przynależność przedmiotów do pewnych klas jakościowych wyrażonych słownie za pomocą nazw i symboli np. liter lub numerycznie, tj. za pomocą liczb. Jest skalą obejmującą zmienne jakościowe.( Imię i nazwisko ucznia w dzienniku lekcyjnym, płeć ucznia, data urodzenia, data badania diagnostycznego)
b)porządkowa - Jest to skala mająca właściwości porządkowe ujawniające się uszeregowaniem obserwacji badacza w obrębie jakiejś dymensji. Jej celem jest ustalenie hierarchi wartości zmiennej. Składa się z symboli - rang odnoszących się do przedmiotów uporządkowanych pod pewnym względem. Rangi określają pozycję danego przedmiotu w zbiorze przedmiotów o charakterze rosnącym lub malejącym. Pozwala na porównywanie przedmiotów między sobą, ale nie można za jej pomocą ustalić wielkości różnic między obiektami. (Stopnie szkolne, stopnie wojskowe, pozycja zajmowana w tabeli przez drużyną piłkarską)
c)interwałowa/przedziałowa - Składa się z symboli, których pary obrazują różnice między przedmiotami, wyrażone w jednostkach miary. Punkt zerowy zwykle jest umowny (np. temperatura topnienia lodu w skali temperatur Celsjusza). Pozwala na stwierdzenie o ile natężenie zmiennej X dla obiektu A jest większe (mniejsze) od natężenia zmiennej dla obiektu B. (Długość i szerokość geograficzna w stopniach, skale do mierzenia temperatury powietrza)
d)ilorazowa/stosunkowa - Składa się z symboli, których pary przedstawiają stosunki wartości przedmiotów. Skala ta ma bezwzględne zero wartości zmiennej. Bywa nazywana skalą metryczną. Pozwala dodatkowo na stwierdzenie, że natężenie zmiennej X dla obiektu A jest k razy większe niż natężenie tej zmiennej dla obiektu B. (Długość, szerokość, wysokość przedmiotów wyrażona w jednostkach miar SI (m, cm, mm, km) lub innych (mila, cal); testy szybkości, wiek niemowląt wyrażony w dniach życia)
15. KRYTERIA POPRAWNOŚCI BADAŃ ILOSCIOWYCH - TRAFNOŚCI I RZETELNOŚĆ
•Obiektywność - dotycząca instrumentu pomiarowego, to stopień niezależności wyników od osoby dokonującej pomiaru oraz ich oceny
•Rzetelność - stopień zgodności pomiarów powtarzanych na tym samym przedmiocie
•Trafność - zbieżność wyników pomiaru z badanym teoretycznym stanem rzeczy, in. czy faktycznie mierzy się to, co założono
16. SŁABE STRONY BADAŃ ILOŚCIOWYCH I JAKOSCIOWYCH
Do ograniczeń badań ilościowych zalicza się przede wszystkim brak szerszego kontekstu badanych zjawisk, pochopne wyciąganie wniosków, nieprecyzyjne określenie badanego zjawiska, niedosyt interpretacji wyników badań, a także niedokładność obserwacji ludzkich.
- nie ukazują kontekstu badanych zjawisk, czyli nie sytuują ich w szeregu współtowarzyszących im różnych innych zjawisk czy - inaczej mówiąc - odrywają je niejako z tła, którego stanowią część składową,
- ograniczają się do powierzchownej rejestracji zewnętrznych zachowań badanych osób bez wnikania w przyświecające im intencje i rozumienie używanych przez nie pojęć ważnych z naukowego punktu widzenia,
- nadmiernie koncentrują się na dużej liczbie danych ilościowych i ich analizie statystycznej z wyraźnym niedocenianiem analizy jakościowej badanych zjawisk,
- nierzadko też przesądzają o wynikach badań z powodu z góry przyjętych zmiennych i podzmiennych, wyznaczających sposób konstruowania narzędzi badawczych
- zwraca się uwagę również na to, że badania ilościowe narzucają badanym język odpowiedzi, co z reguły uniemożliwia poznanie dodatkowych aspektów problemu interesującego badacza
Do ograniczeń, pewnych mankamentów badań jakościowych należą: niedosyt otwartości, komunikatywności i naturalności, pobieżne przedstawienie wyników badań, błędna interpretacja materiału badawczego, oraz ograniczanie się do kilku zaledwie przypadków (uwzględnianie zaledwie niewielkiej liczby przypadków).
Istotną wadą tych badań jest także nadużywanie zaufania osób badanych wchodzenie w obszar ich spraw intymnych, osobistych oraz tendencyjność w gromadzeniu materiału badawczego- skupianiu się na faktach bliskich stanowisku w określonej kwestii badacza pomijając wszystko co mogłoby to stanowisko podważyć
17. NIEKTÓRE ETAPY W STRUKTURZE PROCESU BADAWCZEGO:
a)cele badawcze - Ustalenie celu badań jest pierwszym krokiem w procedurze badawczej, Jest dążeniem do wzbogacenia wiedzy o osobach , rzeczach, zjawiskach. poznanie prawdy, czyli ujawnienie stosunkowo obiektywnego stanu rzeczy i to bez względu na przykre następstwa, jakie może on spowodować w życiu. Chodzi tu zarówno o poszukiwanie prawdy jak i jej opisywanie.
b) Problem badawczy - określa co trzeba wiedzieć aby zrealizować dany cel. Określenie problemu badawczego to opis celów i uwarunkowań danego problemu, przedstawionych na tyle szczegółowo aby można było odpowiednio zaplanować badanie.
Wyróżnia się dwa rodzaje problemów badawczych:
prospektywne - odpowiadające na pytanie: Jak realizować działania?
retrospektywne - odpowiadające na pytanie : Co i dlaczego się stało?
c)zmienne i wskaźniki:
ZMIENNA - pewna cecha, zdarzenie lub właściwość, która przyjmuje różne wartości (przynajmniej dwie np. płeć męska i żeńska)
Kategorie zmiennych:
ZMIENNA NIEZALEŻNA - pewna cecha, zdarzenie, właściwość, która wpływa na przetwarzanie i przebieg innych zjawisk
ZMIENNA ZALEŻNA - pewna cecha, zdarzenie lub właściwość, która podlega wpływowi innych zjawisk (które pochodzą od niezależnych)
ZMIENNE POŚREDNICZĄCE - modyfikuje działania zmiennej niezależnej na zależną
(np. zm.niezal. - oddziaływanie mediów, zm.zal.-postawy jakie są promowane przez media)
WSKAŹNIK - to pewna cecha, zdarzenie lub właściwość na podstawie zajścia których wnioskujemy z pewnością, z pewnym prawdopodobieństwem lub prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, że zaszło zjawisko, które nas interesuje
Kategorie wskaźników:
EMPIRYCZNY - wskazuje na zjawiska obserwowalne (np. agresja)
INFERENCYJNY - wskazuje na zjawiska nieobserwowalne (np. frustracja - frustracja jest bezpośrednią przyczyną agresji,czyli wskaźnik inferencyjny wywołuje wskaźnik empiryczny)
DEFINICYJNY - wskaźnik, który wchodzi do definicji danej zmiennej
Jak dobieramy wskaźniki:
- wskaźniki w sytuacji w jakiej postawiliśmy badanego (lęk egzaminacyjny, poczucie skuteczności)
- poszukujemy wskaźniki w tekście podręcznika (zapoznanie się z opisem np. ADHD)
- stosując odpowiednie kwestionariusze (opinie na temat…)
d)hipotezy badawcze - jest szczegółowym, sprawdzalnym oczekiwaniem wobec rzeczywistości, które wynika z ogólniejszej tezy; takie przypuszczenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależności, które pozwala wyjaśnić jakiś niewytłumaczalny dotąd problem; domysł lub przypuszczenie, które zostało prowizorycznie wysunięte w celu określenia lub wyjaśnienia czegoś. Istotną rzeczą, alby domysł czy przypuszczenie mogły ulec weryfikacji poprzez zastosowanie odpowiednich badań naukowych. Rodzaje:
1. ze względu na cel: podstawowe, częściowe
2. ze względu na zasięg: ogólne, szczegółowe
3. hipotezy heurystyczne
4. hipotezy robocze
5. hipotezy wysoko, średnio i mało prawdopodobne
18. WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE -przykłady zastosowania testów istotności statystycznej
Wnioskowanie ma polegać na weryfikacji przyjętego modelu teoretycznego, na jego podstawie formułowana jest hipoteza, z kolei wnioskowanie ma ją potwierdzić lub odrzucić; hipoteza powinna być tak skonstruowana by łatwo można ja było przyjąć bądź odrzucić
Hipoteza statystyczna - każde przypuszczenie dotyczące poszczególnych parametrów (charakterystyk) lub rozkładu określonej zmiennej losowej, że o prawdziwości lub fałszywości tego przypuszczenia można wnioskować w oparciu o losowo pobraną próbę realizacji tej zmiennej losowej.
test istotności statystycznej - określony schemat postępowania, który rozstrzyga, przy jakich wynikach z próby sprawdzoną hipotezę należy odrzucić, a przy jakich nie ma podstaw do jej odrzucenia.
Testem statystycznym nazywamy regułę postępowania rozstrzygająca, przy jakich wynikach próby hipotezę sprawdzaną H0 można przyjąć oraz przy jakich należy ją odrzucić.
* hip. parametryczne - gdy odnoszą się do parametrów, gdy np. chce się badać średnie (precyzuje wartość parametru w rozkładzie populacji gen.)
* hip. nieparametryczne - gdy chcemy badać tolerancję (orzeka o typie rozkładu)
test studenta - Są to tzw. testy istotności, które znajdują
zastosowanie w sytuacji, gdy interesuje nas pytanie, czy hipotezę zerową można odrzucić - a nie badamy innych hipotez
Hipoteza zerowa - ZAWSZE mówi, że różnice między średnimi są nieistotne statystycznie, czyli przypadkowe (hipoteza sprawdzająca oznaczana H0 - jest to hipoteza poddana procedurze weryfikacyjnej, w której zakładamy, że różnica między analizowanymi parametrami lub rozkładami wynosi zero)
Hipoteza alternatywna - mówi, ze różnice między średnimi są istotne statystycznie (hipoteza, którą skłonni jesteśmy przyjąć, jeżeli w świetle wyników próby statystycznej należy odrzucić hipotezę H0. Oznaczamy ją H1)
jeżeli wartość t emp. jest mniejsza od wartości t teor. odczytanego z tablic, hipotezę zerową PRZYJMUJEMY
jeżeli t emp. jest większe od wartości t teor. odczytanego z tablic, hipotezę zerową ODRZUCAMY automatycznie przyjmując hipotezę alternatywną
19. ETYCZNE PROBLEMY PROWADZENIA BADAŃ W NAUKACH SPOŁECZNYCH:
a)doświadczenie Milgrama - eksperyment psychologiczny, zaprojektowany i przeprowadzony w pierwotnej wersji przez psychologa społecznego Stanleya Milgrama. Eksperyment badał posłuszeństwo wobec autorytetów.
Przyczyny krytyki:
- nauczyciele byli przekonani, że zadają ból innej osobie, co nie było prawdą
- badani przeżywali ogromny stres
- badani mogli być przytłoczeni poczuciem winy
- eksperyment mógł zmienić zdolność zawierzenia autorytetowi na przyszłość
b) dylemat etyczny:
- prawo do prowadzenia badań
- prawo do samodzielności, prywatności, godności ludzkiej