ADHD - zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem, brakiem wytrwałości w realizacji zadań, wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością. Uważa się, że ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6-9 lat), głównie chłopców, niezależnie od rasy i kultury. Następnie częstość występowania zmniejsza się o 50% na każde 5 lat, jednakże u 60% dorosłych utrzymują się niektóre cechy zespołu (zwłaszcza dotyczące deficytów uwagi). Noszą wtedy nazwę AADD.
OBJAWY:
Sfera ruchowa
wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki
niemożność pozostawania w bezruchu przez nawet krótki czas
podrywanie się z miejsca
bezcelowe chodzenie
zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu)
bieganie
przymusowe wymachiwanie rękami
podskakiwanie
wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.)
bieganie bez celu
Sfera poznawcza
trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych)
brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania
wzmożony odruch orientacyjny
pochopność
znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność
pobieżność myślenia
przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań)
w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom "poniżej spodziewanego", głównie w skalach wykonawczych
trudności wizualno-motoryczne
trudności syntetyzowania w myśleniu
brak umiejętności planowania
u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka, do których należą:
opóźnienie rozwoju mowy
kłopoty z artykulacją
problemy ze strukturą zdania
nieprawidłowe układanie dźwięków
Trudności stanowi również pisemne wyrażanie myśli i słowa
pamięć krótkotrwała
Sfera emocjonalna
nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne
wzmożona ekspresja uczuć
zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia
wybuchy złości
impulsywność działania
Często występujące cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi
działanie impulsywne,
chęć dominowania w grupie
niska samoocena
okresowo występująca depresja
niedojrzałe zachowanie
zaburzenia snu:
wczesne budzenie się
trudności z zaśnięciem
niespokojny sen
rozwój fizyczny:
wysoki poziom aktywności fizycznej
rozwój społeczny:
opóźniony rozwój społeczny
trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami,
popisują się przed rówieśnikami żeby zwrócić na siebie uwagę (tzw. błazny klasowe)
We wczesnym dzieciństwie
Diagnoza ADHD we wczesnym dzieciństwie nie jest możliwa. Natomiast występuje kilka objawów sugerujących wystąpienie ADHD w następnych latach:
ciągła aktywność ruchowa
dziecko nie uczy się na własnych błędach,
opóźniony albo przyspieszony rozwój mowy
problemy ze snem
problemy z jedzeniem (wygląda na to, że dziecko nie ma czasu na jedzenie), łącznie z występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania
ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi
dzieci nadpobudliwe nie lubią (wg opinii wielu rodziców), gdy się je przytula (to jest związane z współwystępującą nadwrażliwością dotykową, ale nie z ADHD)
W wieku szkolnym
trudność w dostosowaniu się do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej)
trudność w utrzymaniu uwagi przez całą lekcję, "bujanie w obłokach"
nadmierna gadatliwość i impulsywność, która narzuca dziecku rolę błazna w oczach klasy
Sposoby działania
Terapia behawioralna: celem jest modyfikacja zachowania dziecka poprzez wygaszanie złych nawyków, a wzmacnianie dobrych (zasada zasad i konsekwencji). Jest to jedyna terapia, która daje skutki długoterminowe.
Nauczanie wyrównawcze: dodatkowe zajęcia podczas których, dziecko nabywa pewnych nawyków pomocnych w uczestniczeniu w zajęciach. Ważne jest tutaj zaangażowanie rodziców.
Terapia mowy i języka: u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo mogą (jak u każdych innych dzieci) występować zaburzenia mowy (takie jak jąkanie, problemy z artykulacją), dlatego w takich przypadkach niezbędna jest pomoc logopedy.
Terapia zajęciowa: nacisk głównie na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka.
Kontrola dietetyczna: istnieje przypuszczenie, że spożywanie takich produktów jak: kakao, środki konserwujące, barwniki, salicylany i cukier mogą dodatkowo wzmagać aktywność dziecka - jednak brak na ten temat dokładnych badań naukowych.
Leczenie farmakologiczne: w Polsce jest bardzo rzadko stosowane.
Ogólne zasady dotyczące postępowania wychowawczego
Cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie może być zbyt odległy (niecierpliwość).
Konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania.
Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach:
zakres określonych obowiązków musi być dostosowany do możliwości i ograniczeń dziecka
trzeba zaoszczędzić wystąpienia dodatkowych niepotrzebnych bodźców
nie dać się zdominować dziecku
należy przygotować dziecko do przezwyciężania trudności (a nie chronić przed nimi)
po wystąpieniu konfliktu - należy go przedyskutować z dzieckiem w atmosferze spokoju i rzeczowości, po uspokojeniu dziecka
należy unikać agresji słownej i fizycznej, która bardzo mocno pobudza dodatkowo dziecko (może doprowadzić do objawów nerwicowych takich jak: lęki, moczenie nocne, natręctwa, czy też reakcje obronne: arogancka postawa, agresja, kłamstwa, a nawet doprowadzić do niewłaściwego rozwoju osobowości);
Pomoc w nauce
czytanie - ze względu na małą zdolność koncentracji, opowiadania powinny być ciekawe
czytanki powinny być opowiedziane przez dziecko (w celu skontrolowania zapamiętanego tekstu)
odrabianie lekcji powinno się odbywać o regularnych porach (w domu powinien wtedy panować względny spokój)
dziecko powinno wykonywać prace zręcznościowe (uczą cierpliwości, a także skrupulatności)
zasada trzech R: rutyna, regularność, repetycja.
Nauka powinna odbywać się pod kontrolą rodziców.
Jak pracować z dzieckiem z nadpobudliwym?
Dziecko nadpobudliwe wymaga specyficznych oddziaływań wychowawczych oraz daleko posuniętej indywidualizacji w pracy edukacyjnej. Powszechnie wiadomo, iż optymalnym miejscem nauczania dziecka z ADHD jest mało liczna klasa o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójką nauczycieli, nauczycielem prowadzącym i nauczycielem wspomagającym.
Podstawą pracy z dzieckiem jest wiedza na temat nadpobudliwości psychoruchowej oraz postawa pełna zrozumienia i życzliwości, cierpliwości oraz spokoju. Należy pamiętać, iż odpowiednio wcześnie wdrożona pomoc, dostosowana do kłopotów dziecka jest niezbędna, by mogło ono odnosić sukcesy szkolne.
Metody dostosowania programu szkolnego do możliwości ucznia nadpobudliwego
Należy zapoznać dziecko ze sposobami efektywnego uczenia się: ustalenie planu pracy, odhaczanie czynności, które już wykonało
Warto skorzystać z różnych form sprawdzania wiadomości ucznia. Zamiast pisać uczeń może odpowiadać ustnie
Należy dać uczniowi większą ilość czasu na wykonanie pracy pisemnej (wydłużyć czas pracy)
Ponadto należy :
Korzystać z pomocy rówieśników (praca w grupie, w parach - korzystne dla dziecka nadpobudliwego jest połączenie go w parę z sumiennym dzieckiem)
Włączać dziecko w zabawy rówieśników
Zachęcać dziecko do refleksji i oceny własnego zachowania
Nagradzać za pozytywne zachowania (to jedyna droga, aby zachęcić do wysiłku i pokazać dziecku prawidłowe wzorce)
Reagować na każde niepożądane zachowanie dziecka. Pierwszą reakcją powinno być upomnienie. Można pozbawić ucznia nagrody, zmienić miejsce pracy na bardziej odosobnione
Chwalić dziecko za każdy jego wysiłek i grzeczne zachowanie.
Z dzieckiem nadpobudliwym należy postępować konsekwentnie, stawiać jasne granice, co dziecku wolno, a czego nie.
Dziecku należy wyznaczać niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji. Stawianie odległych celów powoduje zapominanie, porzucanie rozpoczętego zadania i podejmowanie coraz to nowych zabaw. Dlatego im bliższy jest postawiony cel lub termin, tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane i praca zakończona. Należy systematycznie przyzwyczajać i wdrażać dziecko do finalizowania każdego rozpoczętego zadania, a także kontrolować rozpoczęte zadania i pomagać w ich realizacji.