Halina Sulestrowska uważa, że zaburzenie zachowania jest terminem określającym wszelkie rodzaje zachowań naruszających porządek społeczny, niezależnie od tego czy już powodują konflikty czy nie
Według L. Pytki (1991, s.20) nieprzystosowanie społeczne to:
- odmiana rozwoju społecznego dziecka pociągająca za sobą złe skutki dla samego dziecka i jego otoczenia społecznego (D. Wójcik, 1984, s. 12-22),
- rodzaj zaburzeń w zachowaniu, spowodowany ,,negatywnymi warunkami środowiskowymi? bądź zaburzeniami równowagi procesów ośrodkowego układu nerwowego,
Niedostosowanie społeczne- to dewiacja osobowości spowodowana czynnikami biopsychicznymi lub środowiskowymi o negatywnym wpływie na kontakty społeczne, aktywności i harmonię życia społ. Wew. Jednostki. Zjawisko to utrudnia konstruktywną socjalizację i efektywną edukację
Wykolejenie społeczne - to skrajna forma degeneracji psychospołecznej uwarunkowana destrukcją biologiczną, jednostka niedostosowana społecznie o głębokim stopniu dewiacji, która sprawia konflikty z prawem i społeczeństwem.
Rola czynników biopsychicznych i socjokulturowych w powstawaniu zaburzeń w
zachowaniu:
*Na patologiczne zachowania mogą mieć wpływ:
- zaburzenia natury biochemicznej
- zła przemiana materii
- urazy fizyczne
- nowotwory.
Uszkodzenia systemu nerwowego mogą być wywołane:
- spożyciem środków chemicznych
- wypadkiem samochodowym
- uprawianiem boksu.
*Endokrynologiczne
Oddziaływanie poszczególnych gruczołów wydzielania dokrewnego na psychikę człowieka zależy od wpływów zewnętrznych oraz od właściwości samych gruczołów. Do gruczołów mających największy wpływ na zaburzenia w zachowaniu należą:
1. NADNERCZA - produkują adrenalinę i noradrenalinę, zależą od nich stany emocjonalne, a ich poziom stanowi wskaźnik stopnia intensywności stanów emocjonalnych.
- niedoczynność - choroba Addisona (depresja, apatia, brak koncentracji),utrata siły, wychudzenie, brązowe zabarwienie skóry, spadek ciśnienia krwi.
- nadczynność - choroba Cuschinga (stałe podniecenie, skłonność do irytacji), charakterystyczna otyłość, okrągła twarz, gruby tułów przy szczupłych nogach, nadciśnienie.
2. TARCZYCA - wydziela tyroksynę.
- niedoczynność - głęboki niedorozwój umysłowy zwany kretynizmem, ociężałość umysłowa, zwolnienie tempa przemiany materii, zahamowanie czynności umysłowych, gruby głos.
- nadczynność - choroba Basedowa (lęki, szybka zmienność nastrojów), wole, wytrzeszcz gałek ocznych, przyspieszona przemiana materii, nerwowość.
3. TRZUSTKA - wydziela hormon insulin który reguluje proces wchłaniania cukrów i skrobi, pośrednio wpływa na szereg stanów psychicznych człowieka.
- niedobór - apatia połączona z depresją.
- nadmiar - nadmierna pobudliwość.
4. GRUCZOŁY PŁCIOWE - wydzielają hormony płciowe. Najaktywniejszy jest męski hormon - testosteron, który ma największy wpływ na zachowania agresywne i skłonność do dominacji.
5. GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE - regulują przemianę wapnia i fosforu w organizmie tym samym wpływają na kształtowanie się układu nerwowego, mięśniowego i kostnego.
*Czynniki socjokulturowe:
Rozwój psychiczny dziecka kształtowany jest też poprzez czynniki zewnętrzne takie jak rodzina, środowisko rówieśnicze, środowisko szkolne. Jeżeli nie zaspokajają one podstawowych potrzeb dziecka, stawiają zbyt wysokie wymagania w stosunku do jego możliwości rozwojowych, dostarczają negatywnych wzorców zachowania, wpływają na powstawanie zaburzeń w zachowaniu.
1. ŚRODOWISKO RODZINNE - jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w życiu dziecka, zdobywa ono tu pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego. W ważnych czynnościach nerwowych istnieje tzw. „prawo pierwszych połączeń” gdzie pierwsze przeżycie staje się przeżyciem modelowym, trwałym i dlatego nieodpowiednie stosunki rodzinne są źródłem wszelkich wypaczeń, dlatego konflikty wczesnego dzieciństwa mają duże znaczenie dla formułowania się pewnych odchyleń osobowościowych w wieku późniejszym. Do czynników negatywnych wpływających na rozwój dziecka należą:
- brak wzajemnego szacunku,
- zbyt szybkie tempo życia rodzinnego,
- niewłaściwe metody wychowawcze,
- niewłaściwa postawa wychowawcza ojca: pobłażliwość, rygoryzm,
- brak kontaktu i opieki ze strony matki,
- wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców,
- brak harmonii współżycia rodzinnego,
- nadużywanie alkoholu przez rodziców,
- przestępczość rodziców.
2. ŚRODOWISKO SZKOLNE - szkoła jest drugim o rodzinie czynnikiem kształtującym osobowość dziecka, ma ona za zadanie przygotować dziecko do uczestnictwa w życiu społecznym. Szkoła może stać się pierwotnym źródłem zaburzeń rozwojowych. Do czynników zaburzających2 należą:
- nieprawidłowe warunki życia szkolnego, zły lokal,
- niedostosowany do możliwości dzieci system wymagań,
- niekorzystne cechy nauczyciela, wychowawcy - może on w decydujący sposób wpłynąć na pozycję społeczną ucznia w klasie, jeśli np. wytyka błędy dziecka, podkreśla jego niższość w stosunku do klasy, klasa ma do ucznia ujemny stosunek.
Specjalną rolę ma do spełnienia szkoła w stosunku do dzieci pochodzących z rodzin nie realizujących swych funkcji opiekuńczo - wychowawczych, musi ona wyrównywać istniejące braki wychowawcze.
3. ŚRODOWISKO RÓWIEŚNICZE - już w wieku przedszkolnym dziecko zaczyna brać aktywny udział w grupie podporządkowywać się regułom w niej istniejącym, w młodszym wieku szkolnym do towarzystwa swych rówieśników. Grupy te są dzieciom potrzebne do rozwoju, ale niosą ze sobą pewne zagrożenia. Rola grup rówieśniczych w procesie uspołeczniania dzieci a zwłaszcza w powstawaniu zaburzeń tego procesu uwidacznia się w tych sytuacjach, w których słabnie więź dziecka z rodzicami. Jeśli dziecko ma problemy w rodzinie, w szkole, zaczyna szukać pomocy w środowisku w którym może liczyć na zrozumienie i akceptację.
Grupa separuje się od otoczenia (na strychach, w piwnicach), w tej sytuacji dochodzi do pierwszych wspólnie popełnianych przestępstw. Motywem może być np. okazja łatwej kradzieży, dokonanie dla żartu czynu chuligańskiego.
W chwili dokonania pierwszego przestępstwa grupa przekształca się w grupę zadaniową często przestępczą. Grupy te najczęściej występują w środowiskach wielkomiejskich.
Przyczyny wewnętrzne niedostosowania społecznego:
Geny; gruczoły; układ nerwowy; budowa fizyczna; zaburzenia hormonalne; zaburzenia procesów pobudzania i hamowania; typ temperamentu (choleryk); przyspieszenie lub spowolnienie rozwoju psychofizycznego; urazy mechaniczne mózgu; urazy okołoporodowe; choroby matki; nałogi matki' urazy matki podczas ciąży; sposób odżywiania matki; zaburzenia psychiczne matki lub ojca
Przyczyny zewnętrzne niedostosowania społecznego:
A/ Czynniki makropsołeczne (wpływają pośrednio na jednostkę):
Położenie geograficzne; klimat; polityka państwa; poziom ekonomiczny kraju; gospodarka państwa; epidemie; wojny; katastrofy; kataklizmy; zanieczyszczenia środowiska; bezrobocie na skalę krajową; model państwa; ubóstwo na skalę krajową; patologia życia politycznego; niedoskonałości systemu prawnego; luki prawne; trendy kulturowe; patologia życia społecznego; mass media; publikatory (internet, radio itp.); uprzemysłowienie; postęp cywilizacyjny; urbanizacja; duże skupiska ludzi; anonimowość; zanik kontroli społecznej; znieczulica.
B/ Czynniki mikrospołeczne (wpływają bezpośrednio na jednostkę):
Szkoła:
Nauczyciel (postawa; kwalifikacje; stosunek do uczniów, stosunek do siebie i pracy; sposób oceniania); uczniowie (relacje między uczniami; lęk; onieśmielenie, odrzucenie przez klasę; fobia szkolna; relacje ucznia z nauczycielem); przeludnienie klas; złe warunki lokalowe i materialne szkoły; zła organizacja pracy szkoły; dydaktyzm szkoły; etykietowanie uczniów; współpraca z domem rodzinnym.
Grupa rówieśnicza:
Odrzucenie przez grupę, chęć przynależności do grupy rówieśniczej za wszelką cenę; sposób spędzania wolnego czasu; konformizm; mechanizm presji grupy; kontrola społeczna; rozproszenie odpowiedzialności; odpowiedzialność zbiorowa; grupa jest „poligonem doświadczalnym” w relacjach i w odgrywaniu ról społecznych.
Rodzina:
Niezgodne współżycie rodziców; brak wzajemnego szacunku; zbyt wysokie tempo życia rodzinnego; niewłaściwe metody wychowawcze; brak opieki i kontroli nad dzieckiem; wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy do dziecka; czynniki ekonomiczne; nadmierne zagęszczenie; niskie dochody; braki w zaspokajaniu potrzeb biologicznych; fizycznych i psychicznych; brak miłości, akceptacji, bezpieczeństwa; alkoholizm rodziców; identyfikacja z rodzicami; brak internalizacji (uwewnętrzniania; przyjęcie za swoje, potrzeb otoczenia); metody autorytatywne- złe; demokratyczne- dobre; brak rodziny.