PROMOCJA ZDROWIA
- Dokument DEFINICJE
1984 dyskusyjny na temat promocji zdrowia - Biuro Regionalne Światowej Organizacji Zdrowia Regionu Europejskiego - jedna z pierwszych prób zdefiniowania pojęcia PROMOCJA ZDROWIA „... jest to proces umożliwiania jednostkom i społeczeństwu zwiększania kontroli nad czynnikami determinującymi zdrowie”.
„Ma stworzyć zunifikowaną koncepcję sposobów i warunków życia, w celu zachowania zdrowia. Ma ona reprezentować strategię mediacyjną pomiędzy ludźmi, a ich środowiskiem w celu umożliwienia, zarówno wyboru osobniczego, jak i odpowiedzialności społecznej za zdrowie obecnie i w przyszłości.”
Panuje zgoda co do tego, że termin -promocja zdrowia- zastępuje starą koncepcję higieny,
jednak w znacznie szerszym ujęciu, jest też
jedną z fundamentalnych części zdrowia
publicznego.
PROMOCJA ZDROWIA
to proces umożliwiający jednostkom i grupom społecznym zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia, w celu poprawy ich stanu zdrowia oraz sprzyjający rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych społecznych środowiskowych i osobniczych czynników prowadzących do zdrowia (Glossary, 1995)
ROZWÓJ KONCEPCJI PROMOCJI
ZDROWIA
PARADYGMAT BIOMEDYCZNY
- jest nadal dominującym w pracy i myśleniu klinicznym gdzie działania skupiają się na leczeniu. Profilaktyka jest w tym modelu rozumiana jako zwalczanie zagrożeń dla zdrowia, a pojęcie zdrowia jest jednoznaczne z brakiem choroby.
PARADYGMAT SOCJOEKOLOGICZNY
- przenosi punkt ciężkości na ludzi z problemami zdrowotnymi, którzy żyją, pracują i odpoczywają w różnych środowiskach. Podstawowym założeniem tego modelu jest uznanie istnienia, ważnych dla zdrowia, powiązań człowieka z jego środowiskiem, czyli rodziną, społecznością lokalną miejscem nauczania, pracy, odpoczynku i innych elementów ekosystemu człowieka.
POLITYKA ZDROWOTNA DLA EUROPY WYRAŻONA ZOSTAŁA W 38 CELACH ORAZ STRATEGII POZWALAJĄCEJ OSIĄGNĄĆ MAKSIMUM ZDROWIA PRZEZ OBYWATELI REGIONU EUROPEJSKIEGO. WYŁONIONO 6 NAJWAŻNIEJSZYCH TEMATÓW:
√ Równość jako podstawę zdrowia dla wszystkich
√ Promocję zdrowia i zapobieganie chorobom,
√ Tworzenie społeczności, które mają zabiegać o swoje zdrowie,
√ Konieczność współpracy międzyresortowej,
√ Promowanie harmonijnie działającej służby zdrowia,
√ Współpraca międzynarodowa.
PROMOCJA ZDROWIA WG KARTY OTTAWSKIEJ
⇒ BUDOWANIE POLITYKI PROZDROWOTNEJ.
⇒ TWORZENIE ŚRODOWISK WSPIERAJĄCYCH ZDROWIE.
⇒ WZMACNIANIE DZIAŁAŃ SPOŁECZNYCH NA RZECZ ZDROWIA.
⇒ ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI INDYWIDUALNYCH SŁUŻĄCYCH ZDROWIU.
⇒ REORIENTACJĘ SŁUŻBY ZDROWIA (MODYFIKACJĘ POSTAW I ZACHOWAŃ PRACOWNIKÓW SŁUŻBY ZDROWIA).
PROMOCJA ZDROWIA JEST
* Procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz poprawę zdrowia poprzez podejmowanie wyborów sprzyjających zdrowiu (Karta Ottawska,1986)
* Dyscypliną nauki oraz sztuką pomagania ludziom w zmianie ich stylu życia, tak aby mogli zbliżyć się do optimum swego zdrowia (O'Donell M.P. 1986)
* Prozdrowotną interwencją w systemy społeczne. (Grossmann R R., Scala K., 1993)
Modelem ułatwiającym zrozumienie różnorodności czynników wśród jakich znajduje się człowiek i jego zdrowie, jak również czynników warunkujących promowanie zdrowia, jest schemat ekosystemu człowieka nazwanym przez Hancocka i Perkinsa
MANDALĄ ZDROWIA.
OKREŚLENIE CZYM JEST ZDROWIE, ZALEŻY OD TEGO, CZY MYŚLIMY O ZDROWIU W KONTEKŚCIE INDYWIDUALNEJ OSOBY, CZY O ZDROWIU W SPOŁECZNYM ŚRODOWISKU, JAKIM JEST RODZINA, SZKOŁA, MIEJSCE PRACY, MIEJSCOWOŚĆ LUB REGION, W KTÓRYM MIESZKAMY. OCENA ZDROWIA SPOŁECZEŃSTWA WYMAGA ZBIERANIA i ANALIZOWANIA DANYCH UZYSKIWANYCH Z TERENU CAŁEGO KRAJU, OPRACOWYWANIA WYNIKÓW TYCH BADAŃ, W POSTACI WSKAŹNIKÓW I PORÓWNYWANIE ICH ZE WSKAŹNIKAMI UZYSKANYMI W INNYCH KRAJACH. MONITOROWANIE TYCH DANYCH POZWALA NA OCENĘ STANU ZDROWIA SPOŁECZEŃSTWA ORAZ NA JAKOŚĆ ZMIAN ZACHODZĄCYCH POD WPŁYWEM DZIAŁANIA RÓŻNYCH CZYNNIKÓW ŚRODOWISKOWYCH.
ROZWÓJ KONCEPCJI PROMOCJI
ZDROWIA
Celem każdej działalności dotyczącej zdrowia, a więc promocji, profilaktyki, terapii i rehabilitacji, jest poprawa stanu zdrowia oraz jakości życia poszczególnych osób lub wybranych populacji.
Zmienia się ranga, którą nadaje się wiedzy o zdrowiu w stosunku do danych dotyczących choroby. Zmienia się paradygmat zdrowia.
PARADYGMAT BIOMEDYCZNY
- jest nadal dominującym w pracy i myśleniu klinicznym gdzie działania skupiają się na leczeniu. Profilaktyka jest w tym modelu rozumiana jako zwalczanie zagrożeń dla zdrowia, a pojęcie zdrowia jest jednoznaczne z brakiem choroby.
PARADYGMAT SOCJOEKOLOGICZNY
- przenosi punkt ciężkości na ludzi z problemami zdrowotnymi, którzy żyją, pracują i odpoczywają w różnych środowiskach. Podstawowym założeniem tego modelu jest uznanie istnienia, ważnych dla zdrowia, powiązań człowieka z jego środowiskiem, czyli rodziną, społecznością lokalną miejscem nauczania, pracy, odpoczynku i innych elementów ekosystemu człowieka.
KAMIENIE MILOWE W ROZWOJU KONCEPCJI PROMOCJI ZDROWIA
∗ Deklaracja z Ałma Aty - 1978
Zdrowie dla wszystkich w roku 2000 - Program Polityki Zdrowotnej, Światowej Organizacji Zdrowia z 1981 r.
* Karta Ottawska - 1986.
* Deklaracja z Konferencji Promocji Zdrowia w Dżakarcie - 1997 r.
* Program Polityki Zdrowotnej Światowej Organizacji Zdrowia: Zdrowie dla wszystkich w 21 wieku - Zdrowie 21.
PROMOCJA ZDROWIA WG KARTY OTTAWSKIEJ
» BUDOWANIE POLITYKI PROZDROWOTNEJ.
» TWORZENIE ŚRODOWISK WSPIERAJĄCYCH ZDROWIE.
» WZMACNIANIE DZIAŁAŃ SPOŁECZNYCH NA RZECZ ZDROWIA.
» ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI INDYWIDUALNYCH SŁUŻĄCYCH ZDROWIU.
» REORIENTACJĘ SŁUŻBY ZDROWIA (MODYFIKACJĘ POSTAW I ZACHOWAŃ PRACOWNIKÓW SŁUŻBY ZDROWIA).
PROMOCJA ZDROWIA JEST
Procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz poprawę zdrowia poprzez podejmowanie wyborów sprzyjających zdrowiu (Karta Ottawska,1986)
KARTA OTTAWSKA DLA PROMOCJI ZDROWIA
1. Działać na rzecz zdrowia publicznego w oparciu o założenia polityki zdrowotnej.
2. Przeciwdziałać produkcji szkodliwych towarów, rabunkowej eksploatacji bogactw naturalnych, niezdrowym warunkom życia i złej żywności, zanieczyszczeniu środowiska. Skupić uwagę na problemach mieszkalnictwa i zatrudnienia.
3. Usunąć różnice zdrowotne między społeczeństwami i w obrębie społeczeństw.
4. Uznać ludzi głównymi twórcami swojego zdrowia. Wspierać i umożliwiać im utrzymanie siebie, swoich rodzin i przyjaciół w zdrowiu.
5. Przeorientować służbę zdrowia na działania promocyjne przez ścisłą współpracę z innymi sektorami.
6. Uznać zdrowie za główną społeczną inwestycję i wyzwanie.
KARTA OTTAWSKA OKREŚLA 5 WSPÓŁZALEŻNYCH, W CZĘŚCI POKRYWAJĄCYCH SIĘ DZIAŁAŃ, KTÓRE MUSZĄ BYĆ PODEJMOWANE RÓWNOCZEŚNIE I TWORZĄ ONE STRATEGIĘ PROMOCJI ZDROWIA.
STRATEGIA PROMOCJI ZDROWIA
1. Określenie polityki zdrowia publicznego,
2. Tworzenie środowisk wspierających,
3. Wzmocnienie działań społecznych,
4. Rozwijanie umiejętności osobniczych,
5. Reorientacja świadczeń zdrowotnych
ŚRODOWISKO WSPIERAJĄCE
Termin ten odnosi się do fizycznych i społecznych warunków naszego otoczenia, określa on warunki w jakich żyją ludzie oraz ich lokalną społeczność, ich dom, miejsce pracy, nauki, miejsce rozrywki. Przez środowisko wspierające, rozumie się także czynniki determinujące dostęp do środków do życia oraz możliwości wpływów w tym zakresie.
Na III Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia w Sundsval w 1991 wyróżniono cztery zasadnicze aspekty środowisk wspierających”
SPOŁECZNY - obejmuje on normy, zwyczaje i procesy społeczne oddziałujące na zdrowie. W wielu społeczeństwach tradycyjne stosunki społeczne ulegają zmianom zagrażającym zdrowiu, jak na przykład zwiększająca się izolacja społeczna, zmniejszanie się wartości życia w odniesieniu do konsekwencji celu, a także zagrażająca tradycyjnym wartościom i kulturowemu dziedzictwu.
POLITYCZNY - w którym stawia się wymagania wobec rządów, aby te gwarantowały demokratyczny udział w tworzeniu decyzji oraz zdecentralizowały decyzyjność i zasoby. Wysuwa się tu również wymagania spełniania praw człowieka, zapewnienia pokoju oraz przeniesienia zasobów przeznaczonych na wyścig zbrojeń do działań zapewniających powszechne bezpieczeństwo.
EKONOMICZNY - w którym postuluje się rekanalizację środków przeznaczonych na „Zdrowie dla Wszystkich” i niezbędny postęp, co obejmowałoby również transfer niezawodnej i bezpiecznej technologii.
KOBIECY - uznający i pożytkujący wiedzę i umiejętności kobiet we wszystkich sektorach, z polityką i ekonomią włącznie, co prowadziłoby do rozwoju bardziej pozytywnej infrastruktury dla środowiska wspierającego. Nadmierne obarczanie kobiet pracą musi być dostrzegane i prowadzić do rozłożenia tej pracy sprawiedliwie między mężczyzn i kobiety. Społeczne organizacje kobiet muszą posiadać silniejszy głos w tworzeniu struktur i polityki promocji zdrowia.
PROMOCJA ZDROWIA JEST
Procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz poprawę zdrowia poprzez podejmowanie wyborów sprzyjających zdrowiu (Karta Ottawska,1986)
√ Dyscypliną nauki oraz sztuką pomagania ludziom w zmianie ich stylu życia, tak aby mogli zbliżyć się do optimum swego zdrowia (O'Donell M.P. 1986)
√ Prozdrowotną interwencją w systemy społeczne. (Grossmann R R., Scala K., 1993)
√ Zbiorczym określeniem na różnorodne działania prowadzące do poprawy zdrowia (Kemm J., Close A., 1995)
√ Procesem zmian społecznych, budowanym na podstawach teoretycznych, służących rozwojowi ludzi. W procesie tym uczestniczy wiele dyscyplin i wykorzystywana jest międzydyscyplinarna wiedza, w sposób profesjonalny, metodologiczny i twórczy.(Kickbush I., 1997
√ Równaniem: PROMOCJA ZDROWIA = EDUKACJA ZDROWOTNA x POLITYKA PROZDROWOTNA. ( Tones K., 2000)
DEFINICJE ZDROWIA
1. ZDROWIE JEST STANEM DOBREGO SAMOPOCZUCIA FIZYCZNEGO, PSYCHICZNEGO I SPOŁECZNEGO, A NIE TYLKO BRAKIEM CHOROBY LUB NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI.
2. OPTYMALNY STAN ZDROWIA TO POSIADANIE WARUNKÓW, KTÓRE POZWALAJĄ NA PRACĘ LUB INNE DZIAŁANIA I OSIĄGAJĄ OSOBNICZO WYBRANE CELE. CZĘŚĆ TYCH WARUNKÓW JEST UNIWERSALNYMI POTRZEBAMI WSZYSTKICH LUDZI, INNE ZALEŻĄ OD INDYWIDUALNYCH ZDOLNOŚCI I OKOLICZNOŚCI.
1. ZDROWIE JEST ZASOBEM, A NIE CELEM ŻYCIA; JEST WARTOŚCIĄ POZYTYWNĄ I JEDNOCZEŚNIE ŚRODKIEM DO OSIĄGANIA LEPSZEJ JAKOŚCI ŻYCIA.
2. ZDROWIE JEST RÓWNIEŻ UMIEJĘTNOŚCIĄ PEŁNIENIA RÓL SPOŁECZNYCH, ADAPTACJI DO ZMIAN ŚRODOWISKA I RADZENIA SOBIE Z TYMI ZMIANAMI.
ZDROWIE JEST:
∞ WARTOŚCIĄ » dzięki której jednostka lub grupa może zrealizować swoje aspiracje i potrzebę osiągania satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie w nim;
∞ ZASOBEM » (bogactwem) dla społeczeństwa, gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny; tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się, osiągać odpowiednią jakość życia;
∞ ŚRODKIEM » do osiągania lepszej jakości życia.
BARIERY W REALIZOWANIU PROMOCJI ZDROWIA
1. Nierówności w zdrowiu;
2. Ograniczona skuteczność interwencji promocji zdrowia w najuboższym sektorze społeczeństwa. Skuteczność programów edukacyjnych i programów promocji zdrowia jest związana z potrzebą zaspokajania podstawowych warunków zdrowia.
3. Nie dość adekwatna forma edukacji zdrowotnej jako działalności pierwszorzędnej dla promocji zdrowia.
MODELE TEORETYCZNE PSYCHOLOGICZNE I PEDAGOGICZNE STANOWIĄCE PODSTAWĘ NOWOCZESNEJ EDUKACJI ZDROWOTNEJ:
# MODEL PRZEKONAŃ ZDROWOTNYCH (Health Belief Model);
# TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ (Social Learning Theory);
# TEORIA ZMIAN ORGANIZACJI (Organization Change Theory)
ETAPY NIEZBĘDNE W PLANOWANIU PROGRAMÓW PROMOCJI ZDROWIA UWZGLĘDNIAJĄ ASPEKTY
NAJWAŻNIEJSZE ,O NAJWIĘKSZYM POTENCJALE ROZWOJOWYM:
≡ ukierunkowanie na ludzi w środowisku,
≡ holistyczne podejście do zdrowia,
≡ uwzględnienie wartości m. in. wrażliwości na nierówności w zdrowiu,
≡ uwzględnienie aspektów społecznych i ekologicznych w formułowaniu celów nadrzędnych oraz budowanie partnerskich związków z samorządem, organizacjami, instytucjami, itd. w celu powiększenia siły oddziaływania programu.