Zoologia (zoos-zwierze, logos-nauka)
-są cudzożywna
-mają ciało zbudowane z jednej lub większej licz. komórek
-spełniają zasadnicze cechy istot żywych: ruch, odżywianie, przemiana materii, reagowanie na bodźce i rozmnażania.
Ewolucja - ciągły proces zmian, dzięki któremu wyłaniają się nowe jakości. W iologii to proces polegający na zmianie częstości alleli w populacji organizmów.
Jest odpowiedzialna za:
-różnorodność form biologicznych
-ich rozmieszczenie geograficzne
-ich przystosowanie (adaptacja do środowiska)
Główny czynnik zmian ewolucyjnych - środowisko, np.żyrafa-długa szyja, kiedyś była małym zwierzęciem - wg Lemarcka.
Darwin sformuował 4 twierdzenia:świat istot żywych nie jest niezmienny; proces zmian jest ciągły i stopniowy; wszystkie gatunki są ze sobą spokrewnione; zmiany ewolucyjne są wynikiem doboru naturalnego
Teorie doboru naturalnego Darwina: prawo zmienności powszechnej i bezkierunkowej; olbrzymie różnorodności organizmów; walki o byt; dziedziczenie; doboru naturalnego
Mutacje to nagłe i trwałe zmiany w informacji genetycznej. Dzielimy je na:
-genomowe-zmiany w licz. całych genów lub pojedynczych chromosomów
-chromosomowe związane z naruszeniem budowy chromosomu
-genowe-dotyczą zmiany w budowie genu
Mutacje genomowe: euploidie; aneuploidie- nadmiar lub brak 1 chromosomu
Mutacje chromosomowe: delacja-utrata fragmentu chromosomu; inwersja-przegrupowanie fragmentu; fuzja centryczna (u lisa polarnego); powstawanie nietypowych struktur
Mutacja chromosomowa może występować w układzie zrównoważonym i niezrównoważonym.
Mutacje genowe - zmiany w sekwencji nukleotydów w obrębie genu: spontaniczne, indukowane
Zasadnicze założenia współczesnej teorii Ewolucji: dziedziczność, zmienność, ograniczone zasoby, dostosowanie, różnicowa przeżywalność.
Typy mechanizmów ewolucji:
-ukierunkowane zwane doborem- kierunek ewolucji jest określony koniecznością wynikającą z dostosowania fenotypu
-neutralne- o całkowicie losowym położeniu zwane ewolucją neutralną
Mechanizmy ukierunkowane - dobór: naturalny, sztuczny, płciowy, krewniaczy.
Mechanizmy neutralne: dryft genetyczny, efekt założyciela, przepływ genów (migracja)
Dowody potwierdzające ewolucje: kopalnie, anatomia porównawcza, badania: dane immunologiczne, sekwencjonowanie aminokwasów w białkach, sekwencjonowanie DNA
Dowody kopalne: szczątki kopalne, odcisk, odlew
zewnętrzny i wewnętrzny, tropy (odcisk stóp).
Anatomia porównawcza:
-narządy homologiczne- podobna budowa
-analogiczne- identyczna funkcja, inna budowa np. skrzydła ptaków i owadów
Systematyka - nauka zajmująca się badaniem różnorodności oraz związków filogenetycznych wśród organizmów żywych, opisywaniem i klasyfikacją taksonów, a także tworzeniem systemów.
Taksonomia - nauka zajmująca się nazewnictwem, opisem i klasyfikacją organizmów.
Taksonomia fenotypowa - opiera się na podobieństwie fenotypów
Taksonomia filogenetyczna - uwzględnia filogenezę
Taksonomia ewolucyjna - uwzględnia zarówno podobieństwo fenotopowe
Taksonomem jest grupa organizmów dowolnej rangi odrębna na tyle, że zasługuje na zaliczenie do określonej kategorii.
Królestwo, typ, gromada, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek.
Klasyfikacja zwierząt do typu: licz. komórek; licz. listków zarodkowych; charakter układu trawiennego i prowadzące do niego otworu; obecność wtórnej jamy ciała; członowanie
Biogeografia - zajmuje się rozmieszczeniem organizmów na kuli ziemskiej
-fitogeografia- rozmieszczenie roślin
-zoogeografia- rozmieszczenie zwierząt
Zoogeografia dzieli się na: opisową, ekologiczną, historyczną
Obszar azoiczny- nie występują zwierzęta
Bioróżnorodnść- oznacza zmienność wewnątrzgatunkową wszystkich żyjących populacji, międzygatunkową oraz ponadgatunkową.
Cechy charakteryzujące gatunki: jest odrębną jednostką genetyczną; jednostka reprodukcyjna; ekologiczna; geograficzna
Gatunek biologiczny- gatunek naturalnych populacji których osobniki mogą się swobodnie krzyżować i są izolowane rozrodczo od innych
Grupy mechanizmów izolacji rozrodczej:
*prezygotycznej- zapobiegają zapłodnieniu
izolacja sezonowa; siedliskowa; etologiczna; mechaniczna; gametyczna
*postzygotycznej
komórka jajowa zapłodniona, ale zygota ginie; z zygoty powstaje mieszaniec
Specjacja-proces powstawania gatunków na drodze podziału na zróżnicowane populacje między którymi powstaje nieciągłość biologiczna. Rodzaje: tempo (powolna, skokowa), przestrzenne (sympatryczna, allopatryczna).
Ewolucja konwergencyjna- polega na zajmowaniu tych samych nisz ekologicznych przez gatunki o odmiennych rodowodach filogenetycznych.
Radiacja adaptacyjna- proces rozprzestrzeniania się gatunków.
Zasięgiem lub areałem występowania nazywamy przestrzeń na którym występuje określony gatunek (ciągły, rozerwany, rozproszony).
Krainy zoogeograficzne: nearktyczna, neotropikalna, palearktyczna, etiopska, erientalna, madagaskarska, australijska, antarktyczna.
Bariery rozprzestrzeniania się fauny: fizyczne; klimatyczne; konkurencje genetyczne
GABKI
Ekologiczne znaczenie gąbki:
-filtratory w ekosystemach wodnych
-organizmy wskaźnikowe - wąski zakres tolerancji na określony czynnik
Budowa gąbki:
-warstwa zewnętrzna - okrywająca (dermalna, pinakoderma)
-warstwa wewnętrzna - wyścielająca (choanoderma, gastrylna)
Typy komórek w mezoglei: kolenocyty, lofocyty, spongocyty, skleroblasty, mioblasty, archeocyty.
Typy budowy gąbek: akson, sykon, leukon.
Rozmnażanie gąbek. Bezpłciowe: podział, pączkowanie, fragmentacja, gemmule, sorty.
Płuciowe: gamety żeńskie->archeocyty, gamety męskie->archeocyty, choanocyty
Gatunki objęte ochroną: nadecznica drżąca, nadecznik łamliwy.
Cechy gąbek: najniżej uorganizowanymi zwierzętami wielokomórkowymi; brak zróżnicowania tkanek i narządów; brak układu nerwowego
PARZYDEŁKOWCE
Polipy: hydropolip, scyfopolip, antozoopolip
Meduzy:hydromeduza, scytomeduza
Rozmnażanie stułbiopławów: *bezpłciowe: polip: podział, pączkowanie, frustule. meduza: podział poprzeczny, pączkowanie. regeneracja (polip, meduza) *płciowo:tylko meduzy.
Kształt kolonii: pełzająca, monoploidalne, symploidalne.
KORALOWCE
Organizmy i subst. biorące udział w tworzeniu rafy: nieorganiczne, wodorosty.
Typy raf koralowych: brzegowa, barierowa, typu Atol.
Fauna Polski: 30% fauny ssaków, 16% fauny ptaków, 7-50% fauny bezkręgowców.
Element borealny - jest związany pochodzeniem z lasami iglastymi np. orzechówka i dzięcioł trójpalczasty.
Element atlantycki - zachodni, zależy od chłodnego i wilgotnego klimatu.
E.alpejski - wysokogórski
E. pontyjski - (połud.-wsch, stepowy) suseł perełkowaty
E. pontyjsko-śdódziemnomorski - bardziej południowy np. modliszka
Kraina południowobałtycka: siejowate, łososiowate, jesiotrowate
Kraina śląska: suseł merengowany
Kraina Jury polskiej: ślimak winniczek, Źródlarka karpacka
Kraina Opolska: salamandra plamista, wąż eskulopa
Kraina karpackosudecka: Kumak górski, Traszka górska
Kraina podalpejska: Świstak, Kozica, Jaszczórka żyworodna
Czynniki wpływające na rozmieszczenie zwierząt w Polsce:
-ukształtowanie terenu (niziny 91,3%, wyżyny 7,7%, typowo górskie 1%)
-gleby (grunty ornr 23% kl.I i IIIb, użytki zielone 15% kl. I-III)
-klimat
-lasy
Sen zimowy - stan fizjologiczny występujący u zwierząt zmiennocieplnych oraz niektórych ssaków.
Wchodzenie w stan snu: spowolnienie akcji serca i występowanie arytmi; zwężenie naczyń krwionośnych; bardzo niska temp. ciała; spowolnienie tempa oddychania, spadek zużycia tlenu oraz bezdech
Rodzaje snu zimowego:
-hibernacja (naturalne)(jenot, chomik, nietoperz, jeż europejski, popielica, wiewiórka ziemna
-torpor (Jerzyk zwyczjany, mysz leśna, ryjówka aksamitna)
-sen zimowy (Niedźwiedź brunatny, Borsuk)
Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, zwierząt, grzybów oraz siedlisk gatunków rzadko występujących, podatnych na zagrożenie.
PŁAZIŃCE
Najważniejsze cechy zwierząt: symetria dwuboczna; 3warstwy tkanek; dobrze rozwinięte narządy; prosty układ nerwowy; jama trawienna
Wirki. Typy jaj: endolecytalne, ektolecytalne
Układ rozrodczy: męski i żeński. Zaplemnienie krzyżowe.
Rozwój pozazarodkowy: wprost, występuje larwa.
Tasiemce (ok.1800 gat) członowate (nieuzbrojone) i nieczłonowate
Cykl rozwojowy tasiemca nieuzbrojonego: jajo - onkosfera - wągier
Objawy tasiemczycy: bóle brzucha, nudności, osłabienie, wychudzenie, ogólne wyniszczenie organizmu.
Przystosowanie do pasożytnictwa: oddychanie beztlenowe; pobieranie pokarmu cała powierzchnią ciała; zredukowany układ nerwowy; obojnactwo; szczelna osłona jajowa; duża ilość produkowanych jaj i larw
Jak zapobiegać chorobie pasożytniczej? spożywać mięso z pewnego źródła; dosmażanie mięsa; ograniczenie kontaktów z zwierzętami; higiena osobista
OBLEŃCE - wielokomórkowce
Listki zarodkowe: ektoderma, endoderma, mezoderma
Podział nicieni ze względu na sposób odżywiania: saprofagiczne, bakteriofagiczne, drapieżne, odżywiające się sokami roślin
Nicienie: glista ludzka, można zarazić się drogą pokarmową, trawienie zewnątrzkomórkowe, produkt końcowy metabolizmu - amoniak.
Proces linienia: utworzenie nowego naskórka, odłożenie starego naskórka, wyjście z wylinki larwy następującego stadium
Cykl rozwojowy nicieni: jajo zapłodnione, jajo inwazyjne, larwa (II stadium)
Znaczenie nicieni dla człowieka: powodują straty w produkcji roślinnej, zwalczają owady i inne nicienie, są pasożytami zwierząt kręgowych i człowieka.
Metameria - podział ciała wzdłuż podłużnej osi na odcinku zwanym metemerami, segmentami lub członami. Metameria może być: zupełna, zewnętrzna, wewnętrzna. Ze względu na stopień zróżnicowania poszczególnych odcinków wyróżniamy metamerię: homonomiczną, heteronomiczną.
Cechy charakterystyczne poszczególnych gromad:
-wieloszczety - morskie, na każdym pierścieniu para odnóży
-skręposzczety - lądowe, słodkowodne
-pijawki - odżywiające się krwią pasożyty, brak odnóży i szczecinek, duże silnie umięśnione przyssawkami
Dżdżownica australijska - największa pierścienica. Krew dżdżownic jest czerwona-zawiera hemoglobinę.
Oddychanie odbywa się za pomocą: skrzeli, powierzchni ciała, narządów pomocniczych
PIERŚCIENICE - obojnacze
Rozmnażanie. Bezpłciowo: wieloszczety-przez podział poprzeczny i pączkowanie parapodiów, Skrąposzczety-podział poprzeczny. Płciowo: Wieloszczety, Pijawki, Skąposzczet.
Znaczenie pierścienic:
Wieloszczety: są pokarmem dla ryb i wielu gat. zwierząt morskich, niewielkie znaczenie gospodarcze, szkodniki, niektóre gatunki są jadalne.
Skąposzczety: są pokarmem dla zwierząt wodnych, biologia gleby, szkodniki roślin.
Pijawki: pasożyty zewnętrzne ryb i innych kręgowców, przenoszenie chorób, medycyna.
STAWONOGI
Cechy: odnóże połączone stawami, członowane, twardy pancerz, ciało podzielone na segmenty, układ krwionośny jest otwarty, proste serce, zróżnicowanie mięśni w zespoły, a więc brak wora powłokowego, linienie powiązane ze wzrostem
Funkcje szkieletu zewnętrznego: podtrzymuje ciało, zabezpiecza ciało przed wysunięciem, służy jako zbroja chroniąca.
Skorupiaki można z łatwością odróżnić od innych stawonogów gdyż mają: dwie pary czułków, trzy pary przysadek gębowych, ciało podzielone na głowę, tułów, odwłok
Rak rzeczny - skorupiak wyższy, krew bezbarwna - hemolinfa.
Typ skrzeli u raka rzecznego: nogoskrzela, stawoskrzela, bokoskrzela
Na obszarze Polski wyst.: rak rzeczny, stawowy, pręgowany, sygnałowy.
SZCZĘKOCZUŁKOWCE: nie mają wyodrębnionej głowy, nie mają czułków, 2 pary przysadek gębowych, odnóża zlokalizowane na głowotułowiu, ciało z głowotułowia i odwłoku.