Socjalizacja - proces społecznego uczenia się, dzięki niemu człowiek staje się istotą zdolną do samodzielnego życia w społeczeństwie.
Koncepcja behawiorystyczna - według niej zachowanie sterowane jest przez środowisko, w którym istnieją różne bodźce stanowiące nagrody i kary.
Koncepcja psychoanalityczna - zakłada, że popędy i potrzeby tkwią w człowieku, który z reguły ich sobie nie uświadamia. Neopsychoanaliza, podkreśla szczególnie znaczenie warunków społecznych i kultury w kształtowaniu osobowości człowieka.
Koncepcja poznawcza - środowisko jest głównym determinantem zachowania człowieka. Człowiek przetwarza informacje, kształtuje wyobrażenia, myśli, rozwiązuje problemy.
Koncepcja humanistyczna - stworzyli człowieka zdolnego do urzeczywistniania swoich możliwości, realizacji szans. Jego dążenia są pozytywne, gdyż człowiek jest dobry z natury.
Osobowość - zbiór cech, które wyznaczają zachowanie człowieka.
Tożsamość - to wizja własnej osoby, jaką człowiek ma: właściwości wyglądu, psychiki i zachowanie się z punktu widzenia ich odrębności i niepowtarzalności u innych ludzi.
Tożsamość społeczna - uświadomienie sobie wspólnych właściwości z grupą, w której jednostka żyje, poczucie przynależności do grupy i dostrzeżenie odrębności grupy.
Tożsamość osobista - dostrzeżenie tego, co różni jednostkę od innych, powstawanie sądów na temat własne osoby.
Mentalność - system zasad, opartych na założeniach normatywnych, którymi człowiek kieruje się przy przetwarzaniu informacji o życiu społecznym.
Założenia normatywne - tworzą się w umyśle człowieka podczas procesu socjalizacji, często bardziej lub mniej świadome kryteria oceny rzeczywistości społecznej.
Przekonanie indywidualistyczne - człowiek jako istota odrębna, wchodząca w związki z innymi ludźmi, kierująca się własnym wyborem.
Przekonanie kolektywistyczne - człowiek jest integralną częścią większej całości (kolektywy, narodu), jest podporządkowany tym grupom.
Założenia hierarchiczne - społeczne usytuowania ludzi powinno być zróżnicowane jako niższe lub wyższe.
Założenia równościowe - ludzie powinni być postrzegani ze względu na ich indywidualne, jakościowe cechy.
Wartość - jest cechą lub zespołem cech właściwych danej osobie lub rzeczy, decydujących o jej zaletach; to co dla człowieka cenne z punktu zaspokojenia jego potrzeb.
Najczęściej wyróżnia się następujące systemy wartości: moralne, prawne, religijne, polityczne, naukowe, estetyczne.
Potrzeba - brak czegoś, co wprowadza organizm w niepożądany stan, prowadzi to do działań w celu zaspokojenia tego braku, lub zmiany tego stanu.
- potrzeba bezpieczeństwa
- potrzeba afiliacji (kontaktu)
- potrzeba aprobaty społecznej
- potrzeba uznania
- potrzeba osiągnięć
- potrzeba piękna
- potrzeba poznawania
- potrzeba pomagania innym (altruizm)
Postawy - ogół względnie trwałych przekonań o naturze i właściwościach jakiegoś przedmiotu, dyspozycji do oceniania go, reagowania i zachowania się wobec niego.
Stereotyp - jest rodzajem postawy wobec rzeczywistości społecznej, w której element poznawczy jest specyficznie zdeformowany. Najczęściej są budowane w odniesieniu do grup społecznych i etnicznych, klasowych, zawodowych, lub związanych z określoną płcią.
Stereotypy są przekazywane jednostce przez społeczeństwo we wczesnym okresie życia.
Temperament - ogół cech psychicznych charakteryzujących dynamikę emocjonalnego człowieka, procesów poznawczych oraz zachowania się.
Inteligencja - zespół zdolności umysłowych umożliwiający jednostce sprawne korzystanie z nabytej wiedzy oraz odpowiednie zachowanie się w danej sytuacji.
Zdolności - właściwości istot żywych przejawiające się podczas wykonywania określonej czynności.
Osobowość autorytarna - postrzega ludzi jako silnych i dominujących bądź jako słabych i podporządkowanych. Jest uległy wobec tych których uznaje za autorytet i jest im posłuszny. Wykazuje silną potrzebę ładu, przestrzegania norm, niechęć do krytycznego realizowania sytuacji. Kieruje się przesądami i stereotypami. Wrogo nastawiony do słabszych, wyklucza ich ze swojej gr. społecznej i chce ich poniżyć i podporządkować. Otaczający świat uważa za wrogi, pełen zagrażających mu ludzi.
Osobowość demokratyczna - postrzega ludzi jako wzajemnie równych> Sam kieruje swoim losem i bierze za niego odpowiedzialność, niezależny w swoich osądach i zachowaniu. Akceptacja i zrozumienie dla osób nie należących do jego grupy, toleruje tych którzy działają według odmiennych zasad i wartości. Przejawia duży stopień empatii, życzliwości otaczającej go rzeczywistości.
Grupą społeczną jest pewna ilość osób (najmniej 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od zbiorowości zasadą odrębności.
Grupy formalne to grupy, których struktura, cel i normy są ściśle określone, często zewnętrznie wyznaczone.
Grupy nieformalne powstają na drodze spontanicznych interakcji zachodzących między ludźmi. Podstawę pojawienia się tych grup stanowi wzajemna atrakcyjność osób tworzących taką grupę. Struktur i zasady funkcjonowanie takiej grupy nie są zewnętrznie określone, powstają jako efekt oddziaływania między członkami.
Jeśli za kryterium przyjmiemy rodzaj więzi to wyróżniamy grupy pierwotne i wtórne.
Ze względu na wielkość grupy, grupy dzielą się na małe i duże.
Cel grupy to coś, co przez większość jej członków jest pożądane i do czego grupa zmierza.
Normy to reguły dotyczące zachowania się, obowiązujące wszystkich członków grupy.
Struktura grupy to układ pozycji poszczególnych członków grupy, ustalające między nimi stosunki i zależność. Wyróżniamy:
- str socjometryczna: jest oparta na wzajemnej sympatii członków grupy. Pozycję jednostki wyznacza stopień w jakim dana osoba jest lubiana.
- str władzy: oznacza stosunek, w którym jedna osoba może kontrolować zachowanie drugiej.
- str komunikacji: kształtuje się w związku z potrzebą przekazywania informacji w grupie.
Rodzina - podstawowa grupa pierwotna złożona z małżonków i dzieci (także adoptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków. Istotą rodziny są 2 rodzaje więzi: małżeńska rodzicielska.
Funkcje:
- utrzymuje ciągłość biologiczną społeczeństwa (prokreacja);
- wpływa na rozwój ekonomiczny społeczeństwa przez między pokoleniowe kumulowanie kapitału, umiejętności i doświadczeń produkcyjnych;
- utrzymuje ciągłość kulturową przez przekazywanie następnym pokoleniom dziedzictwa kulturowego - języka, obyczajów (socjalizacja);
- przekazuje dzieciom pozycję społeczną rodziców;
- zapewnia jednostkom zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, daje poczucie bezpieczeństwa;
- sprawuje kontrolę nad postępowaniem swoich członków, a przede wszystkim młodego pokolenia;
- prowadzi gospodarstwo domowe.
Monogamia: związek między jednym mężczyzną, a jedną kobietą.
Poligamia: może występować w postaci poligimii, czyli małżeństwa jednego mężczyzny z kilkoma kobietami, lub poliandrii, czyli małżeństwo jednej kobiety z kilkoma mężczyznami.
Małżeństwo endogamiczne: zawierane między członkami własnej grupy społecznej.
Małżeństwo egzogamiczne: zawierane między partnerami różnych grup społecznych.
Rodzina patriarchalna - ojciec sprawuje władzę;
Rodzina matriarchalna - dominującą pozycję zajmuje matka.
Grupa koleżeńska - najczęściej nieformalna, ich podstawą jest wzajemna sympatia osób w nich uczestniczących. Cele i normy postępowania są wyznaczone potrzebami, które preferują. Większość grup koleżeńskich realizuje cele akceptowane przez społeczeństwo, kieruje się wartościami intelektualnymi, altruistycznymi i przyjemnościowymi.
Grupy kontestujące - kwestionują wartości zastanej grupy, grupy zbuntowane przeciwko zwyczajom lub stylowi życia starszego pokolenia. Tworzą subkulturę młodzieżową.
Subkultura - młodzież odrzucająca wartości dorosłych dąży do stworzenia własnych wzorów zachowań, własnej kultury, podkreśla własną odrębność.
Grupy celowe to takie, które zostały zorganizowane po to, by realizować jeden tylko lub kilka określonych celów. Mają charakter sformalizowany. Najczęściej spotykanymi gr celowymi są stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne.
Konflikt powinności.
Człowiek jest uczestnikiem wielu grup społecznych. Każda wywiera na niego wpływ. Jest to niezbędne dla człowieka, ale prowadzi do konfliktów . Dzieje się tak wtedy kiedy normy i wartości grup do których człowiek należy nie są ze sobą spójne. Człowiek musi dokonać wyboru między jedną o drugą grupą. Grupa odniesienia - to grupa, z którą człowiek w największym stopniu się utożsamia, wzory i wartości tej grupy mają dla niego największe znaczenie. Grupą odniesienia stanie się to grupa, z którą jednostka ma najsilniejsze więzi, będzie stanowiła możliwość zaspokojenia potrzeb, oraz będzie wykazywała się atrakcyjnością.
Konformizm - to uległość, podporządkowanie w celu osiągnięcia osobistych korzyści przy rezygnacji z wartości pozaosobistych. Dostosowuje zachowanie i sposób myślenia do zachowania i poglądów grupy. Jest najczęściej wynikiem dążenia jednostki do pełnej akceptacji, lub powodowany wynikiem szukania informacji.
Nonkonformizm - postawa charakteryzująca się odpornością jednostki na naciski i wpływy grupy.
Konformizm będzie tym większy im:
- większa jest jednomyślność grupy;
- niższą samoocenę wykazuje jednostka;
- mniejsze poczucie bezpieczeństwa ma jednostka w grupie
- w większym stopniu grupa składa się z osób znaczących dla jednostki, kompetentnych, specjalistów, mających podobne postawy.