Romantyzm

POJĘCIA

Romantyzm- (łac. Romanus- rzymski). To nazwa epoki z II połowy XIX w., postawy życiowej, odrzucającej realia i praktycyzm na rzecz uczuć, intuicji, wyobraźni.

Romantyk- to twórca epoki romantycznej, człowiek marzyciel, pełen wiary w ideały, w potęgę woli i uczucia, nawet wbrew rozsądkowi i realiom.

Irracjonalizm- pogląd szczególnie charakterystyczny dla filozofii romantycznej, narzędziem poznawania prawdy są środki pozarozumowe, np. intuicja, przeczucie, wiara, instynkt.

Tajemniczość- wykorzystanie uroku tajemnicy, niewyjaśnionych zdarzeń, mrocznych przestrzeni, atmosfery spisku i tajemnicy.

Orientalizm- fascynacja kulturą bliskiego i dalekiego Wschodu.

Ludowość- wykorzystanie podań, legend z prostego ludu, wierzeń i moralności ludowej.

Historyzm- tematem literackim stała się historia własnego narodu- sięgali do przeszłości (średniowiecza).

Mistycyzm- wiara w możliwość duchowego kontaktu z bóstwem poprzez widzenie, objawienie, sen, proroctwa.

Mesjanizm- przypisywanie jednostce lub całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludności. Porównanie jednostki lub narodu do Jezusa. Polacy uznają siebie za naród wybrany.

Prowidencjalizm- pogląd uznający opiekę opatrzności nad światem, wpływ Boga na dzieje społeczności.

Patriotyzm- szczególną rolę odegrał w romantyzmie pierwiastek patriotyczny, propagowanie walki narodowo- wyzwoleńczej- dominująca cecha polskiego romantyzmu.

Dandys- mężczyzna o wyszukanym sposobie ubierania się i dość swobodnych obyczajach.

Dandyzm - wyszukana, często przesadna, elegancja w sposobie bycia i zachowaniu. Charakteryzuje się szczegółową dbałością o strój i nienaganne maniery, nonszalancją i ekstrawagancją. Dandyzm był w środowiskach artystycznych XIX wieku wyrazem buntu wobec mieszczańskiej rzeczywistości. Żywot dandysa prowadzili m.in. George Gordon Byron, Juliusz Słowacki. W Polsce model bohatera bajronicznego powielali Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i inni literaci.

Bajronizm - pojęcie opisujące pewną postawę wewnętrzną, model zachowania. Pojęcie to odnosi się głównie do literatury i związane jest ze stworzonym przez G. G. Byrona modelem bohatera romantycznego.

,,ODA DO MŁODOŚCI”

CHARAKTERYSTYKA LUDZI MŁODYCH:

• ,,Młodości! Dodaj mi skrzydła” - człowiek młody jest w stanie dokonać rzeczy niemożliwych

• ,,W rajską dziedzinę obłudy” - ma ich wznieść wyobraźnia i intuicja

• ,,Razem młodzi przyjaciele” - młodzi ludzie mają żyć we wzajemnej solidarności i przyjaźni, ich świat ma być cudowny i piękny, są w stanie poświęcić nawet życie dla innych

• ,,A ze słabością uczymy się za młodu” - młodzi ludzie doskonalą się wewnętrznie od najmłodszych lat

• ,,Młodości! Ty nad poziomy wylatuj, a okiem słońca ludzkości całe ogromy przeniknij z końca do końca” - pojawia się tu obraz młodości wzlatującej nad światem, która dodaje skrzydeł i jak słońce ma zapanować nad światem

• ,,W szczęściu wszystkiego są wszystkie cele; jednością silni, rozumni szałem” - działania młodych porównuje się tu do walki Herkulesa, które mają zniszczyć to, co w przeszłości było barbarzyńskie. Podkreślona tu zostaje też siła młodego pokolenia tkwiąca we wspólnocie, w zjednoczeniu się w podejrzewanych wysiłkach

• ,,Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga; łam, czego rozum nie złamie' - muszą podejmować wyzwania, przekraczać dotychczasowe horyzonty i bariery

CHARAKTERYSTYKA LUDZI STARYCH:

• ,,Szkieletów ludy” - ludzie starzy są pozbawieni ducha

• ,,Takie widzi świata koło, jakie tępymi zakreśla oczy' - starzy są ograniczeni umysłowo- świat widzą tylko ,,wokół własnego nosa”

• ,,Płaz w skorupie” - ludzie są egoistami i tchórzami

• ,,W krajach ludzkości jeszcze noc głucha żywioły chęci jeszcze są w wojnie” - to świat starych jest pełen zamętu, niewoli, ludzie są ze sobą pokłóceni

• ,,Pryskają nieczułe lody” - s pozbawieni wyższych uczuć

FUNKCJA IMPRESYWNA UTWORU

To funkcja skierowana na odbiorcę, aby przekonać go do przedstawianych racji. Skłania do działania.

OSOBA MÓWIĄCA, ADRESAT

Osobą mówiącą jest człowiek młody, który wywyższa świat młodych. Adresatem są osoby młode- następne pokolenia

APOLOGIA MŁODOŚCI I WOLNOŚCI W UTWORZE

Kulturę romantyczną tworzyli ludzie młodzi. Epoka stworzyła kult człowieka młodego. Uważali, że młodość jest bliższa prawdy, dzięki młodości mógł powstać lepszy świat. Siła młodości to marzenia, wyobraźnia, zapał, emocje, entuzjazm. Młodość romantyczna była zbuntowana- naprzeciwko zastanej rzeczywistości. Protestowali przeciwko zaborom, romantycy to ludzie młodzi duchem.

,,ODA DO MŁODOŚCI” A. MICKIEWICZA

Stała się manifestem programowym romantyzmu. Powstała w 1820r. dla przyjaciół, manifest programowy młodego pokolenia i wyraz ścierania się światopoglądu romantycznego z oświeceniowym. Świat młodych kontrastuje ze światem starych.

ELEMENTY ROMANTYCZNE I KLASYCZNE

1. KLASYCZNE:

• Mickiewicz posłużył się klasycznym gatunkiem- odą, która ma już źródła w starożytności

• Mickiewicz nawiązuje do mitologii greckiej - młodość przybiera postać Hebe. Na wzór młodych stawia mitologicznego Heraklesa, który ,,młody zdusi centaury”

• Wspólne działanie i potępienie indywidualizmu

• W świecie klasyków brak uczuć, świat jest martwy ,,Bez serc, bez ducha to szkieletów ludy”

ROMANTYCZNE:

• Apoteoza młodości- romantycy wierzyli w siłę młodości

• Serce i duch- są to wartości, których bak starym; klasycy przeciwstawiali się rozumowi i wiedzy

• Wiara w możliwość irracjonalnego działania ,,Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga, łam czego rozum nie złamie”

• Siła uczuć, bezpośredniość wypowiedzi, gorąca wiara w zwycięstwo dalekie od klasycznego umiaru i harmonii

• Podmiot liryczny jest kreowany na typowego poetę romantycznego, tzn. patrzy on na cały świat jak stwórca z góry, jest przywódcą i wydaje rozkazy: ,,Razem młodzi przyjaciele” ; ,,Hej! Ramię do ramienia!”

• Poświęcenie dla sprawy

• Ogromna ekspresja, tzn. pokazanie otwarcie swoich uczuć

• W świecie romantyków świat jest pełen życia, energii, światła, nowości: ,,Nowości potrząsa światem”

• Młodość dla poety jest siłą występującą przeciw dominacji rozumu Jego spekulacje uznaje za zbyt jałowe i pozbawione wewnętrznej siły, zdolnej do przemienienia świata, potrzeba zatem mocy ducha, która właściwa jest pokoleniu młodych buntowników: ,,Młodości! Orla twych lotów potęga, jako piorun twoje ramię!”

,,KRÓL OLCH”

BOHATERZY:

Postacie fantastyczne- król olch i jego córki

Postacie realistyczne: ojciec, umierający syn

ANALIZA UTWORU:

Utwór opowiada o powrocie syna i ojca do domu. Jadą na koniu w nic przez ciemny las. Ciężko chory syn umarł podczas podróży.

Jadąc syn zwraca uwagę ojcu, że widzi tańczące córki, zaś ojciec księżyc. Syn za mgłą widzi króla olch. Narrator pokazuje się w pierwszej i ostatniej strofie.

,,CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA”

CECHY WERTERYZMU I ICH ZESTAWIENIE Z WERTEREM

1. Nadmierna, wybujała uczuciowość

Werter analizuje swoje uczucia- od melancholii do miłości. Jest skłonny do płaczu.

2. Kult natury i przyrody

Wertepowi nie podobało się miasto, lecz był zafascynowany przyrodą wokół niego. Uwielbiał przesiadywać na świeżym powietrzu i czytać Homera: ,,Prawdziwa pogoda ogarnęła mą duszę […] którym poję ciągle serce moje”. Natura zawładnęła nim, czuje się, jakby był w raju. Uważa, że zbliża go ona do Boga.

3. Kult jedynej i wiecznej miłości

,,Mam tak wiele, a uczucie do niej pochłania wszystko, mam tak wiele, a bez niej wszystko staje się niczym”. Werter czuje, że jego miłość jest bezsensowna, lecz mimo to kocha Lotę, która nie odwzajemnia jego uczuć. Z książek i własnych doświadczeń, Werter wyniósł przekonanie, że istnieje miłość doskonała. Gorące uczucie staje się siłą napędzającą działania Werter. Akceptuje ból, który przynosi mu miłość do Loty, a nawet ją idealizuje.

4. Umiłowanie dzieci

,,Tak Wilhelmie, sercu mojemu najbliższe są dzieci na ziemi”. Małe dzieci są dla niego symbolem niewinności, naiwności, czystości, szczęścia. Dostrzega czystą pierwotność natury, a nawet tchnienie w nie Boga.

5. Bunt wobec obyczajowości

Działania i refleksje Werter nacechowane są niezgodą na zastane przezeń konwencje obyczajowe i moralne rządzące światem. Werter nie potrafi zaakceptować faktu, że Lota ma już narzeczonego i że w tej sytuacji jego natarczywość i epatowanie dziewczyny uczuciem przynosi kłopoty. Ciągle ugina się przed przeciwnościami losu, ucieka przed ludźmi i trudnościami niesionymi przez życie. Nie jest w stanie przeciwdziałać złu świata.

6. Samotność

Werter ma poczucie izolacji. Jest osamotniony duchowo. Myśli, że zło świata uderza tylko w niego. ,,Ach, ta pustka! Ta przeraźliwa pustka, którą tak czuję w mej piersi. Myślę często: gdybyś ją raz tylko, choć raz, przycisnąć mógł do serca, cała ta pustka zapełniłaby się”.

7. Poczucie bezsensu egzystencji

,,Zabrakło drożdży, które poruszyły me życie, znikł czar, który podtrzymywał mnie podczas głębokich nocy i rano budził mnie ze snu” ; ,,Tak jestem tylko wędrowcem, pielgrzymem na ziemi”. Czuje się odrzucony przez świat i bliskich, niezrozumiany,

8. Obłęd wywołany miłością

,,Dobrze mi tam, gdzie ty jesteś i w obliczy twoim chcę cierpieć i radować się”. Traci kontrolę nad własnym zachowaniem i czynami, rzucając się na Lotę, gdy ona go wyprasza z domu.

9. Samobójstwo

,,Wszystko tak ciche wokoło; tak spokojna ma dusza. Dzięki Ci, Boże, któryś tym ostatnim chwilom użyczył tego ciepła, tej siły”. Werter coraz bardziej pogrąża się w obłędzie. Tracie kontrolę nad swoim postępowaniem, czynami. Doprowadzi go to do tragicznego końca. Kulminacją jest odebranie sobie życia. Uciekał przed światem i samym sobą, aż zabrakło mu miejsca na dalsze unikanie konfrontacji z otoczeniem.

SAMOBÓJSTWO WERTERA- RACJE ROZUMU A RACJE SERCA

	PKT WIDZENIA ALBERTA	PKT WIDZENIA WERTERA
SAMOBÓJSTWO	Niezgodne z kodeksem etycznym	Trzeba zbadać przyczynę samobójstwa
OKREŚLENIE SAMOBÓJCY	Tchórz, dowód słabości- ucieczka od problemów, nazywa go głupcem, pijanym, szalonym	Odważny, dowód siły- jest w stanie tego dokonać, uważa, że samobójca jest osobą niezwykłą, wyjątkową
CZY MOŻNA PORADZIĆ SOBIE Z SAMOBÓJSTWEM?	Choroba i człowiek zawsze powinien nad sobą panować	Natura nie znajduje wyjścia, człowiek nie jest w stanie zapanować nad wszystkimi emocjami

,,NOWY TYP BOHATERA ROMANTYCZNEGO”

GEORGE GORDON BYRON

1788-1824, poeta i dramaturg angielski, jeden z czołowych przedstawicieli romantyzmu w Europie. Jego burzliwe życie obrosło legendą, którą sam świadomie kreował. Narosła wokół jego osoby atmosfera skandalu, zmusiła go do wyjazdu z Anglii na zawsze. Odbywał romantyczne wędrówki, zajmował się polityką, sercem i czynem angażował się w ruchy społeczne i wolnościowe w Hiszpanii, we Włoszech i w Grecji. Zmarł na malarię w Missolunghi.

WCZESNE UTWORY:

• ,,Wędrówki Chilole Harolda”

• ,,Korsarz”

• ,,Giaur”

• ,,Lara”

• ,,Manfred”

• ,,Kain”

EWOLUCJA BOHATERA ROMANTYCZNEGO

1. Bohater sentymentalny-,,Laura i Filon”

2. Bohater przejściowy-,,Werter”

3. Bohater romantyczny-,,Giaur”

CECHY BOHATERA ROMANTYCZNEGO

• Zbuntowany wobec rzeczywistości

• Samotny, dumnie odwrócony od świata

• Jego przeszłość kryje mroczną tajemniczość- dopuścił się czynu nieetycznego

• Walczy o swoją ideę sam, choć nie zawsze wygrywa

• Przeżywa nieszczęśliwą miłość

BAJRONIZM CECHUJE:

• bunt przeciwko przyjętym wzorcom kulturowo społecznym - bohater to buntownik, charakterystyczny w literaturze romantycznej

• samotność, skłócenie z otoczeniem - wyalienowanie

• indywidualizm, okazywany na wszelkich możliwych płaszczyznach

• rozdarcie wewnętrzne, wieczne cierpienie

• dwuznaczność moralna

• skłonność do zemsty

DZIEJE GIAURA

Tajemniczy młodzieniec, który znalazł się w Grecji opanowanej przez Turków, ze wzajemnością pokochał Leilę, córkę baszy Hassana. Młodzi postanowili uciec. Hassan, dowiedziawszy się o tym utopił ją. Giaur oszalał, bo nie mógł nigdzie znaleźć ukochanej. Gdy dowiedział się o tym, co zrobił Hassan, wynajął zabójców i napadł na Hassana. Zemsta nie dała mu ukojenia. Zamknął się w klasztorze, ale nie uczestniczył w życiu zakonnym, w czasie przedśmiertnej spowiedzi, wyznał wszystko.

,,DZIADY” CZ. IV

ANALIZA UTWORU

IV część rozgrywa się w domu księdza w noc zaduszek, gdzie do księdza przychodzi pustelnik (Gustaw). Rozmowa między nimi zawiera się w 3godzinach.

• 1wsza godzina (godzina miłości):

Dowiadujemy się o dziejach nieszczęśliwej miłości. Trzy pojęcia śmierci: ciała, jednostki dla świata, wieczna (bez nadziei zbawienia)

• 2ga godzina (godzina rozpaczy):

Rozpacza nie tylko nad niepowodzeniem miłosnym, ale również nad rozczarowaniem ideowym. Przebija się sztyletem, ale żyje dalej, pogrążenie się w samotności

• 3cia godzina (godzina przestrogi):

Ma charakter filozoficzny, gdyż ubolewa nad wadami świata. Kończy tą część przestrogą, że jeżeli człowiek za życia przeżył szczęście niebiańskie (był w raju), to opóźni mu to drogę do szczęścia wiecznego.

ROMANTYCZNA MIŁOŚĆ I ROMANTYCZNY KOCHANEK

• Romantyczna miłość

-Przekonanie, że istnieją dusze przeznaczone dla siebie, jeżeli się odnajdą na świecie, przeżywają ,,rajskie szczęście” (,,za życia [..] są w niebie)

-Odnalezienie ,,boskiej kochanki”- chwile rajskiego szczęścia, poczucie doskonałej harmonii, jedności; wrażenie, że ma się ,,wspólną duszę”

-Konwenanse stoją na drodze zakochanym- ukochana Gustawa poślubia dobrze sytuowanego mężczyznę (realizm przeważa nad romantyzmem)

-Próba samobójcza (,,Wtem anioł śmierci wywiódł z rajskiego ogrodu”), chyba udana, skoro Gustaw przebywa do domu księdza jako upiór.

• Los romantycznego kochanka po śmierci

-Musi czekać, aż ukochana umrze, by móc się z nią połączyć w zaświatach

-Za samobójstwo musi odbyć karę- co roku powraca i przeżywa swoje ,,niebo i piekło” miłości- rozpacz, niemal szaleństwo, bunt.

WZORCE ROMANTYCZNEJ MIŁOŚCI

1. w filmie:

• ,, Mała Moskwa”

• ,, Titanic”

2. w literaturze:

• ,, Tristian i Izolda”

• ,, Romeo i Julia”

• ,, Cierpienie młodego Wertera”

• ,, Ogniem i mieczem”

• ,,Giaur”

• IV cz. ,,Dziadów”

DZIADY

III część

1832r w Dreźnie

nazywa się je dziadami drezdeńskimi

dominuje martyrologia [męczeństwo narodu polskiego]

I część

(nie napisał)

Za I cz. uznaje się balladę ,,Upiór”

II część

Powstała w Kownie i Wilnie w 1820- 1823r.

Ludowe obrzędy dziadów

[wywoływane duchów]

IV część

1820-1823r.

Kowno i Wilno

Czasy wczesne wileńsko- kowieńskie

[dzieje nieszczęśliwej miłości]

---