ODDZIAŁYWANIE

CZŁOWIEK ŚRODOWISKO

REGULACJA STOSUNKÓW

Z OTOCZENIEM

PSYCHOLOGIA jest definiowana jako:

- naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychicznych;

CELE PSYCHOLOGII

Celem psychologii jest pogłębianie wiedzy o czynnościach psychicznych, dzięki którym człowiek reguluje swoje stosunki z otoczeniem, poznaje je i przekształca zgodnie ze swoimi potrzebami (Tomaszewski 1991). Tak więc działającego człowieka i jego otoczenie należy traktować jako wzajemnie uwarunkowane systemy nadrzędnego układu rzeczywistości, jakim zajmuje się psychologia

1. Eksploracja i deskrypcja

2. Eksplanacja procesów psychicznych

3. Predykcja i zachowań ludzkich

4. Oddziaływanie.

PSYCHOLOGIA JEST:

NAUKĄ SPOŁECZNĄ

NAUKĄ BEHAWIORALNĄ

NAUKĄ O MÓZGU

NAUKĄ O POZNAWANIU

NAUKĄ O ZDROWIU

PSYCHOLOGIA

NAUKI BIOLOGICZNE INNE NAUKI

NEUROLOGIA SOCJOLOGIA

NEUROANATOMIA POLITOLOGIA

NEUROFIZJOLOGIA EKONOMIA

FIZJOLOGIA, FILOZOFIA

PSYCHOFIZYKA MATEMATYKA

ANTROPOLOGIA NAUKI KOMPUTEROWE

EKSPLORACJA I DESKRYPCJA

• obserwowanie zachowania i opisywanie go w sposób obiektywny.

• zbieranie faktów, a nie danych zgodnych z oczekiwaniami badacza.

• Opisy nie powinny zawierać prób wyciągania wniosków i interpretacji zachowania.

EKSPLANACJA

• wyjaśnienia wolne od przymusu obserwowalności i obiektywizmu naukowego.

• Psychologowie chcą wykryć prawidłowości rządzące zachowaniem oraz jego możliwe

• przyczyny.

• Niezwykle ważne są alternatywne poglądy wyjaśniające określone zjawisko psychiczne.

PREDYKCJA

• twierdzenia dotyczące prawdopodobieństwa, że wystąpi pewne zachowanie lub że zostanie wykryty dany związek.

• Psychologowie starają się ustalić w jakich warunkach dane zachowanie nastąpi bądź się zmieni.

ODDZIAŁYWANIE

• Oznacza to spowodowanie wystąpienia lub nie wystąpienia danego zachowania - wzbudzenie go, podtrzymanie, zahamowanie i wpływanie na jego formę, siłę i częstość występowania.

• Zdolność kierowania zachowaniem daje psychologom środki pomocy ludziom w polepszeniu jakości ich życia.

Przedmiotem zainteresowania psychologii

Funkcjonowanie człowieka na poziomie psychicznym polega na utrzymaniu stanu równowagi fizjologicznej, psychicznej człowieka za pomocą mechanizmów regulacji czynności wisceralnych oraz samoregulacji i samoorganizacji aktywności.

Psychologia ogólna wypracowała sobie wiele klas zagadnień szczegółowych, których opisem i interpretacją się zajmuje:

1. sfera motywacyjna człowieka - określająca mechanizmy ukierunkowujące zachowania;

2. sfera emocji i uczuć - dotycząca rozkładów stanów aktywacji i mobilizacji energii, klasyfikacji stanów emocjonalnych i ich energetyzującej roli w zachowaniu;

3. procesy umysłowe o charakterze elementarnym - poszukiwania, odbioru i selekcji informacji; integrowania, redukowania i transformowania informacji; utrwalania, przechowywania i odtwarzania informacji oraz procesy wieloaspektowej analizy i przetwarzanie informacji;

4. złożone programy umysłowe przewidywania, programowania, kontroli i korekcji działania; świadomość; plany i programy działania; poziomy organizacji zachowania, postawy wobec otoczenia.

5. Mechanizmy komunikacji: geneza i struktura języka, komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna: językowe i pozajęzykowe środki komunikacji;

6. Geneza i struktura osobowości

POCZĄTKI PSYCHOLOGII

1879 r. Laboratorium psychologii eksperymentalnej w Lipsku WILHELM WUNDT

1883 r. John Hopkins University

XIX w. Determinizm i podstawy psychofizyki Gustaw Fechner,

Hermann von Helmholtz

William James

KIERUNKI WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII

PSYCHOLOGIA POSTACI ( Kurt Lewin)

PSYCHOANALIZA (Zygmunt Freud)

BEHAWIORYZM (John Watson, B.F. Skinner)

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA (A.H. Maslow, K. Rogers)

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA (Herbert Spencer)

Strukturalizm (Wilhelm Wundt, Titchener)

• koncentracja na strukturze czy treści psychiki (co?)

• ujawnienie zasadniczej struktury ludzkiej psychiki

• introspekcja jako główna metoda poznania

• doznania psychiczne są kombinacją prostych zdarzeń czy elementów

• wprowadził eksperyment, który był metodologicznym uzupełnieniem introspekcyjnej obserwacji

Funkcjonalizm (John Dewey, William James)

• koncentracja na celach i funkcjach, którym służą dane zachowania

• przedmiotem zainteresowania stała się świadomość jako ciągły strumień, a nie sprowadzany do elementów treści i struktur.

• nacisk na przystosowanie do środowiska i na praktyczną użyteczność działań przez badanie całego funkcjonującego organizmu, wchodzącego w interakcje ze środowiskiem.

• większe znaczenie akty i funkcje procesów psychicznych, a nie treść psychiki (jaka jest funkcja czy cel określonego zachowania?)

Ewolucjonizm 1859 r.

• idea doboru naturalnego - organizmy, które lepiej przystosowują się do swoich środowisk, b. efektywnie przekazują swoje geny potomstwu. W ciągu wielu generacji utrzymuje się przy życiu więcej organizmów lepiej przystosowanych i liczba ich stopniowo wzrasta. Ten kumulacyjny proces mutacji i doboru naturalnego wytworzył ogromna liczbę gatunków

• t. Darwina pozbawiła człowieka szczególnego miejsca wśród istot żywych, przypisując mu przodków wspólnych ze zwierzętami

• wielu psychologów starała się oddzielić wpływ natury (czynników dziedzicznych) od wpływu czynników środowiskowych. Z ewolucyjnego punktu widzenia jest niecelowe, ponieważ nasza ukształtowana w drodze ewolucji odziedziczona natura determinuje, jak i dlaczego czynniki środowiskowe będą wpływać na nas przez całe nasze życie.

• uświadomienie sobie tego faktu spowodowało, ze t. Ewolucji zaczęła wpływać na rozumienie procesów poznawczych i motywacji za pośrednictwem psychologii ewolucjonistycznej.

• wszystkie gatunki ciągle się zmieniają

• analiza, w jaki sposób czynniki ewolucyjne dokonywały selekcji pewnych przystosowawczych zachowań i procesów umysłowych

PSYCHOLOGIA POSTACI (Wertheimer, Kurt Lewin)

• prymat całości nad częściami

• koncepcje organizacji pola spostrzeżeniowego

• koncepcja figury i tła E. Rubina

• kryteria rozróżniania figury i tła

konturowość figury

kształt figury

jasność figury

bliskość figury

stałość figury

• obiektywne prawa postaci

• procesy rozwiązywania problemów - eksperyment Köhlera

PSYCHOANALIZA (Zygmunt Freud)

• podejście psychodynamiczne - podstawowe pojęcie - motywacja

• przyczyna działań ludzkich są wrodzone instynkty, biologiczne popędy,

• osobowość wg Freuda: Id, Ego, Superego.

• Id - najbardziej podstawowa, nieświadoma struktura, stanowi źródło energii -funkcjonuje wedle zasady przyjemności

• Ego - pełni role koordynatora kontaktów z rzeczywistością i rządzi się zasadą realizmu

• Superego - zinternalizowane reguły postępowania i normy moralne, pełnią funkcję samokontroli.

• redukcja napięcia wewnętrznego

• istota zachowania jest rozwiązywanie konfliktów miedzy potrzebami i wymaganiami zewnętrznymi

• zachowanie napędzane przez potężne siły wewnętrzne

BEHAWIORYZM (John Watson, B.F. Skinner)

• Człowiek rodzi się bez bagażu genetycznego, tabula rasa

• pełna środowiskowa determinacja zachowania

Dajcie mi niemowlę, a zrobię z niego, kogo chcecie

• przedmiotem badań zewnętrzne zachowania organizmów jako obserwowalne aspekty funkcjonowania jednostki

• zachowanie jest dostępne obserwacji

• oparty na formule S - R

• warunkowanie jako wszelka forma zmiany zachowania nabywania doświadczeń i procesów intelektualnych

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

(A.H. Maslow, Carl Rogers, Rollo May)

• podejście holistyczne do człowieka

• reakcja na nurt psychoanalizy i behawioryzmu

• człowiek z natury jest istotą aktywną, dobrą i ma zdolność swobodnego wyboru

• podnoszenie i doskonalenie własnego potencjału

• koncentracja na subiektywnym świecie, doświadczanym przez jednostkę

• odrzuca obiektywność naukową, do której pretendowały inne nurty psychologii

• stoi na stanowisku relatywizmu poznawczego

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

• przedmiotem zainteresowania jest myśl ludzka i procesy związane z gromadzeniem wiedzy -

• człowiek działa, bo myśli, a myśli, bo jest istotą rozumną

• myślę, więc jestem Kartezjusza

• dzięki świadomości własnych procesów umysłowych ludzie mogą mieć poczucie osobistej tożsamości;

• myśli danej osoby nadają znaczenie wszystkim jej doświadczeniom, a także kształtują percepcję i reakcje na świat

• jednostka jest reaktywna i aktywna, bo wybiera i tworzy indywidualne środowiska bodźcowe

• jednostka reaguje na rzeczywistość jaka przedstawia się w subiektywnej przestrzeni wewnętrznego świata myśli i wyobraźni.

• człowiek rodzi się ani dobry ani zły, a jedynie z potencjałem możliwości

• zachowanie jest tylko częściowo zdeterminowane charakterem bodźca i konsekwencjami uprzednich zachowań

PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA

• Podstawą podejścia ewolucjonistycznego jest pojęcie adaptacyjności zachowania i umysłu.

• Podejście to zakłada, że zdolności ludzkiego umysłu ewoluowały w ciągu milionów lat służąc konkretnym celom przystosowawczym, podobnie jak nasze zdolności fizyczne.

• Mózgi zwierząt ewoluują zupełnie tak samo jak inne narządy: dobór naturalny kształtuje ich strukturę i funkcje stosownie do wymagań środowiska fizycznego i społecznego

• Postępy ewolucjonizmu pozwalają badaczom lepiej poznać, co znaczy zachowanie przystosowawcze;

.

kierunek	natura ludzka	determinanty zachowania	cel badań	przedmiot badań
Biologiczny	bierny mechanistyczny	dziedziczność procesy biochemiczne	procesy zachodzące w mózgu i ukł. nerwowym	biochemiczna podstawa zachowania i pr. umysłowych
Psychodynamiczny	kierowany przez instynkty	dziedziczność wczesne doświadczenia	nieświadome popędy konflikty	zachowanie jako zewn. Wyraz nieświadomych motywów
Behawiorystyczny	reagujący na bodźce dający się modyfikować	środowisko warunki bodźcowe	specyficzne reakcje zewnętrzne	zachowanie, jego przyczyny bodźcowe i konsekwencje
Poznawczy	twórczo aktywny reagujący na bodźce	warunki bodźcowe procesy umysłowe	procesy umysłowe, język	procesy umysłowe dedukowane za pośrednictwem wskaźników behawioralnych
Humanistyczny	o nieograniczonym potencjale, aktywny	potencjalnie samosterujące	doświadczenia ludzkie i potencjał ludzki	struktura życia jednostki wartości, cele
Ewolucjonistyczny	przystosowany do rozwiązywania problemów epoki plejstoceńskiej	przystosowania i sygnały środowiskowe służące przetrwaniu	Przystosowanie psych. ukształtowane w drodze ewolucji	mechanizmy psych w kategoriach funkcji przystosowawczych ukształtowanych w drodze ewolucji

OSOBOWOŚĆ - stanowią te cechy osoby bądź ludzi w ogóle, które umożliwiają wyjaśnienie spójnych wzorców zachowań. Zachowanie uwarunkowane osobowością jest względnie stałe i niezależne od okoliczności.

OSOBOWOŚĆ jest dynamiczną organizacją psychofizycznych układów tkwiących w jednostce, które kreują charakterystyczne wzorce zachowania, myśli i uczuć (Allport, 1961)

Osobowość zależy od wrodzonych popędów, wyuczonych motywów oraz doświadczenia. “Jest to względnie stały sposób organizacji dyspozycji motywacyjnych danej osoby, wynikający z interakcji między popędami biologicznymi a otoczeniem społecznym i fizycznym.” (Eysenck 1975)

Teorie typów osobowości

• Typy osobowości - charakterystyczne wzorce własności psychicznych, wyraźne kategorie, np.

• Typologia Sokratesa/Galena

• Teoria typów Wiliama Sheldona (somatotypy)

• Endomorficzny - gruby, miękki, okrągły

• Ektomorficzny - chudy, wysoki, kruchy

• Mezomorficzny - muskularny, kanciaty, silny

• Typologia oparta o teorię Carla Junga (wskaźnik typu Myera-Briggsa) - cztery wymiary

• Ekstrawersja - introwersja

• Zmysłowość - intuicja

• Myślenie - odczuwanie

• Sąd - percepcja

Teorie cech osobowości

• Cechy osobowości - wymiary ciągłe, różniące się jakością i stopniem

• Cechy w ujęciu Gordona Allporta

• Pojęcie centralne - dyspozycja osobista (podejście idiograficzne, indywidualne)

• Trzy kategorie dyspozycji

• Dyspozycje dominujące (kardynalne) - np. osobowość autorytarna, poświęcanie życia dla dobra innych

• Dyspozycje centralne - np. pewność siebie, grzeczność, towarzyskość, uczciwość, optymizm...

• Dyspozycje wtórne - np. preferencje co do jedzenia i ubioru

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

WG EYSENCKA

EKSTRAWERTYWNY

Towarzyski Aktywny

Otwarty Optymistyczny

Rozmowny Aktywny

Żywo reagujący Zmienny

Łatwy we współżyciu Pobudliwy

Żywy Agresywny

Beztroski Niespokojny

Przywódczy Sangwinik Choleryk Nadwrażliwy

STABILNY NIESTABILNY

Spokojny Flegmatyk Melancholik Chimeryczny

Zrównoważony Lękliwy

Rzetelny Sztywny

Kontrolujący się Poważny

Ugodowy Pesymistyczny

Rozważny Z Rezerwą

Ostrożny Nietowarzyski

Bierny Cichy

INTROWERTYWNY

WIELKA PIĄTKA(Costa, McCrae)

• Ekstrawersja - Introwersja

rozmowny spokojny

energiczny wycofany

aktywny nieśmiały

stanowczy osamotniony

towarzyski milczący

entuzjastyczny powściągliwy

• Ugodowość - Nieustępliwość

życzliwy oschły

uprzejmy wrogi

chwalący kłótliwy

serdeczny twardy

szczodry nieuprzejmy

ufający niewdzięczny

• Sumienność - Chaotyczność

zorganizowany niedbały

skrupulatny nieporządny

skuteczny lekkomyślny

odpowiedzialny nieodpowiedzialny

rzetelny niezręczny

rozważny zapominalski

• Stabilność - Chwiejność Emocjonalna

stateczny napięty

spokojny niespokojny

zadowolony nerwowy

odprężony o złym nastroju

opanowany drażliwy

niewzruszony wybuchowy

• Otwartość - Zamkniętość

o szerokich o wąskich

zainteresowaniach zainteresowaniach

z wyobraźnią banalny

oryginalny prosty

z intuicją płytki

ciekawy świata niezbyt inteligentny

z inwencją

wnikliwy

TEMPERAMENT

- definicja - odnosi się do podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych).

Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych (Strelau, 1993).

- Cechy temperamentu należą do osobowości

• Cechy temperamentu nie są synonimem osobowości.

• Cechy te nie tworzą odrębnej struktury.

Temperament ujmowany jest w kategoriach cech zachowania (Strelau, 2001)

Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania:

• w energetycznych aspektach zachowania

• w czasowych parametrach zachowania

Temperament nie określa treściowych aspektów zachowania

Temperament określa mechanizm fizjologiczny, który odpowiada za wielkość i szybkość mobilizowanej i rozładowywanej energii do działania i przebiegu wszelkich procesów.

Temperament nawiązuje zatem do zjawiska aktywacji.

Pobudzenie jest ogólnym wskaźnikiem reaktywności organizmu na aktywację układu siatkowatego w pniu mózgu.

Aktywacja (pobudzenie) jest procesem energetyzującym zachowania.

Występują różnice indywidualne w poziomie pobudzenia niezbędnego do optymalnego funkcjonowania.

Energetyczne cechy zachowania:

-reaktywność - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce o określonej wartości stymulacyjnej w sensie fizycznym.

• wrażliwość - zdolność do reagowania na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej

• wytrzymałość - zdolność do adekwatnego reagowania na bodźce o dużej wartości stymulacyjnej w sytuacjach wymagających długotrwałego i bardzo stymulującego działania oraz odporność na dystraktory i zmęczenie.

Czasowe charakterystyki zachowania:

- ŻWAWOŚĆ - tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych

• Ruchliwość - zdolność do przestawiania się z jednej reakcji na drugą odpowiednio do zmian otoczenia.

• Szybkość reakcji na bodźce lub inne wymagania środowiska.

• Tempo - częstość wykonywania jednolitych reakcji w określonej jednostce czasu.

• PERSEWERATYWNOŚĆ - tendencja do utrzymywania i powtarzania danego zachowania po zaprzestaniu działania bodźca

• Utrzymywanie zachowania - przejawia się w czasie trwania reakcji po zaprzestaniu działania bodźca.

• Powtarzanie zachowania - przejawia się w liczbie powtórzeń reakcji po zaprzestaniu działania sytuacji wywołującej reakcję.

Czasowe charakterystyki zachowania są wyznaczone przez labilność mechanizmu fizjologicznego, który jest związany częściowo z poziomem aktywacji.

Badania nad temperamentem wskazują, że istnieją różnice indywidualne w intensywności i przebiegu w czasie funkcji regulacyjnych zachowania.

---