1. Metoda nauk społecznych wg K.R. Poppera.
Popper zakłada, że mamy zawsze jakąś wiedzę, obok mamy niewiedzę. Nasza wiedza jest ograniczona, a niewiedza jest nieograniczona. Związek między wiedzą a niewiedzą wywołuje stan napięcia nakłaniający do poznania nowej informacji. Stan napięcia jest podstawą problemu, a problem jest zaczynem każdego poznania. Poznanie bowiem nie zaczyna się od faktów, spostrzeżeń, obserwacji, ale od problemów.
Metodą nauk społecznych jest hipotetyzm, polega on na dokonywaniu prób rozwiązania problemów poprzez stawianie śmiałych nieprawdopodobnych hipotez, które następnie poddawane są falsyfikacji. Metoda ta opiera się na założeniach obiektywności i pojęciu prawdy. Nie ma problemu socjologii wiedzy, każdy badacz może być zaangażowany, testem obiektywności jest falsyfikacja. To co socjologia wiedzy przeoczyła jest niczym innym jak socjologią wiedzy- teorią naukowej obiektywności. Prawda jest tym, co jest zgodne z faktami. Nie ma jednak wzorca prawdy w rzeczywistości społecznej. Łatwiej zatem zakładając hipotetyczną prawdziwość weryfikować ją testem na nieprawidłowość. Jeśli coś jest z pewnością nieprawdziwe nie może być jednocześnie prawdziwe. Informacja, jaka oprze się na falsyfikacji jest tzw. prawdą tymczasową (koroborowaną).
2.Rola i miejsce wartości w teorii.
Jeśli poznanie rozpoczyna się od problemów, to rozpoczyna się także od pewnego szczególnego rodzaju, punktu wyjścia, który stanowi naszą dotychczasową wiedzę. Nasza dotychczasowa wiedza jest zasobem informacji, które pochodzą z jednej strony z tego co wiąże się z wiedzą poza źródłową i co w pewnych zakresach włącza wiedzę źródłową. Człowiek wywodzący
z poznania,
z określonej wiedzy ma pewien zasób dyrektyw nakazujących mu poznanie w określonym kierunku. Zasób dyrektyw zawiera w sobie także określone systemy wartości, z których każdy wiąże się ze szczególnym modelem ocennym.
Popper uważa, że nie ma jednak obserwacji beznamiętnej, jest zawsze obserwacja z określonego punktu wiedzy, a ona zawiera wartości. Im większa świadomość określonych systemów, tym pewniejsze podążanie w stronę poznania, które i tak samo w sobie nie wiedzie w kierunku wiary tylko w kierunku testu empirycznego. Nie da się poznać bez wartości. Można natomiast poznawać bez wartościowania.
Max Weber twierdzi: nie ma w działaniach człowieka postępowania sensownego jeśli nie towarzyszą mu wartości. Każdemu działaniu człowieka towarzyszą wartości. Jeśli chcesz poznać działania człowieka i wyjaśnić je musisz poznać systemy wartości, które towarzyszą jego działaniom. Każde działanie jest uświadomieniem szansy na osiągnięcie celu, ale ów cel i owa szansa buduje się w oparciu o pewną wiedzę, o pewien system wartości i o pewien stan emocjonalny.
3. Metodologiczne wymogi teorii społecznej wg Nowaka.
Wymóg idealizacyjnej natury teorii :
Idealizacja to nie idealizowanie, to nie kronika, a karykatura, deformacja uwypuklająca znaczenie istotnej cechy a pomijająca rozmyślnie cechy nieistotne (uboczne, akcydentalne). Prawdę uzyskuje się nie poprzez zgodność z rzeczywistością, ale przez taką jej deformację, która pozwala wniknąć w istotę badanego zjawiska, jest jedną z podstaw poznania.
Wymóg wyjaśniania poza normatywnego Niedopuszczalne jest traktowanie własnych wartości jako uzasadnienia dla przyjętych hipotez istotnościowych, a więc uznanie ich za jakikolwiek argument w kwestii, jakie czynniki są główne a jakie uboczne. Oznacza to tyle: wybieram wg wartości, ale uzasadniam bez wartościowania.
Wymóg jedności kategorialnej. Wszystko to co poznajemy oddaje zjawiska rzeczywiste, to język. Uwiedzanie językiem potocznym jest błędne, uściślać język potoczny, zastąpić go językiem formalnym. Wymóg ten ma zapobiec skutkom uwiedzenia językiem naturalnym, a w konsekwencji oddawanie rzeczywistości pojęciami wieloznacznymi, nie ostrymi, np. warzywa to pojęcie kulinarne łączące w sobie różne gatunki roślin. Brak jednorodności ogranicza poznanie i uniemożliwia wniknięcie w istotę oraz poznanie prawidłowości funkcjonowania badanego zjawiska. Jednorodność oznacza ścisłość, jednoznaczność i gatunkową jedność, np. skrzelodyszność to istotna cecha ryby, a śledzie, szprotki to historyczne postaci ryby, a zatem kategoria historyczna. Kategoria pełna to istotna cecha plus wszystkie kategorie historyczne.
Wymóg teorii rozwoju politycznego. Jest to szczególnie istotny dezyderat określający konieczność zwrócenia uwagi nie tylko na to co jesteśmy w stanie zatrzymać w kadrze. Wymóg teorii rozwoju politycznego wymaga przekształcenia jego kadru w ruch klatek. Zakłada poznawanie zjawisk w ruchu, a zatem w dynamice przemian dającej możność wychwycenia regularności stosunków społecznych. Tak pojmowana teoria społeczna poza funkcjami podstawowymi spełnia także dodatkowe funkcje: jest narzędziem systematyzacji poznania, jest przewodnikiem w prowadzeniu badań, pełni rolę modelu badanego fragmentu rzeczywistości.
4. Rola teorii w poznaniu.
Teoria wiąże się z wyjaśnianiem, z ogólnością. Przedmiot ma charakter idiograficzny. Poznawać można również przez opis zjawisk społecznych (poznawanie pluralistyczne). Teoria to zespół twierdzeń naświetlających obraz swojego poznania. Związek teorii z aspektem jest związkiem złożeniowym, przyjmuje się, iż jeden z aspektów będzie dominującym. Aspekt wynika z założenia, którego podstawowym weryfikatorem nie są życzenia badającego, ale narzędzia zawarte w metodologii będące częścią teorii. Teoria ma trzy wymiary: ogólny, abstrakcyjny i uniwersalny. Wymiar ogólny i abstrakcyjny nie jest poddawany testowi abstrakcyjnemu, natomiast uniwersalny jest.
5. Funkcje teorii w nauce o polityce.
Funkcje podstawowe:
1.deskryptywna (opisowa) - opisujemy to co wiemy
2.eksplanacyjna (wyjaśniająca) wyjaśniamy mając opis
3.instrumentalna (zastosowanie) jak wiem dlaczego tak jest mogę to zastosować
4.prognostyczna (przewidywanie) wyposażona w określoną wiedzę, zmienia sposób patrzenia na rzeczywistość, zmiany świadomości
5.ideowa (zmiana świadomości) zdolność przewidywania zdarzeń przeszłych odnieść się do nich, nauka przewiduje a nie „wróży”, na fundamentalnej wiedzy, budowana na wyjaśnianiu zdarzeń przeszłych
6.Istota podmiotowości politycznej.
Jest paradygmatem, odnosi się do pytania kto tworzy politykę i niesie rozstrzygnięcia, bazujących na uwypuklaniu aspektów tworzenia polityki. Podmiotowość to właściwość grup społecznych, jednostek, polegająca na zdolności do podejmowania działań świadomych, samodzielnych(suwerennych), racjonalnych i celowych realizujących ich potrzeby i interesy przez udział i wpływanie na procesy sprawowania władzy politycznej. Podmiotowość jest stopniowalna i wielowymiarowa . Nabywa się ją utrzymuje i traci. Podmiotem polityki jest formalnie każdy kto udziela się w zakresie reguł politycznych, np. prawa wyborczego,, realnie zaś tylko ci , którzy w sposób aktywny i trwały przez swoje działania wpływają na rzeczywistość polityczną.
7. Wymiary podmiotowości wg Pałeckiego i Nowaka.
Wg Pałeckiego podmiotowość polityczna ma trzy wymiary
1. normatywny - jest to wymiar przyznany normami społecznymi, potencjalny zakres samorealizacji
2. realny - to zespół warunków i środków możliwych do samorealizacji
3. świadomościowy - przekonanie o przysługującym podmiotom zakresie i możliwościach samorealizacji. Rozważna podmiotowość dynamicznie podaje obrazowy model zmian, ale patrzy na zmienne systemu politycznego przez pryzmat zmian podmiotu. Zmienna polityczna polega na powiększaniu (wzrost podmiotu) lub na zmniejszaniu(ogranicza podmiot) zakresu obywatelskiej samorealizacji. Zmiany długotrwałe to ewolucja systemu, drastyczne to przełom. Dokonują się ruchem wahadłowym. Małe i wolne odchyły to ewolucja(społecznie aprobowane), gwałtowne odchylenia to przełomy pierwotnie aprobowane, a potem często dokonywane wbrew aprobacie społecznej. Te ostatnie ograniczają podmiotowość, zwiększają asymetrię stosunków władzy. Co wpływa na tempo ruchów wahadła ?
Kultura polityczna a zatem wartości, normy, wzorce postępowania. Pałecki wnosi wymiar realny
Wg Nowaka mamy dwa wymiary podmiotu: wymiar egzystencjalny i wymiar istotnościowy.
1.Wymiar egzystencjalny - odpowiada na pytanie kto istnieje, daje się zauważyć, że istnieją jednostki lub zbiorowości. W tym wymiarze mamy dwa stanowiska: 1.egzystencjalny indywidualizm, który stwierdza, że istnieja tylko jednostki
2.egzystencjalny holizm, który stwierdza, że istnieją jednostki oraz nadbudowane nad nimi byty zbiorowe, np. klasy.
Oznacza to tyle, że wg kryterium egzystencjalnego wg indywidualistów istnieją tylko jednostki, zbiorowość owszem istnieje, ale nie jest ona odrębnym bytem, jest po prostu sumą jednostek. Wg holistów istnieją nie tylko jednostki, ale i zbiorowości, które są odrębnym bytem nie stworzonym z jednostek. Jednostka egzystuje indywidualnie, ale funkcjonuje w zbiorowości gdzie nabiera być może szczególnego rodzaju egzystencjalnych cech, które nadbudowują się nad owymi jednostkami sprawiając, że w rzeczywistości są jednostki, ale zbiorowości nie są sumą jednostek, tworzą odrębny egzystencjalny twór.
2. Wymiar essencjalny zwany istotnościowym, odpowiada na pytanie, które atrybuty w znaczący sposób wpływają na zjawiska społeczne, czy atrybuty jednostek czy atrybuty globalne. Dwa podstawowe modele:
1.essencjalny (istotnościowy) indywidualizm stanowi, że istotne dla procesów politycznych są atrybuty jednostek. Nie ma zmian politycznych bez wybitnych jednostek.
2.essencjalny holizm zakłada, że istotne dla procesów politycznych są zbiorowości, jednostka nie pełni w polityce żadnej istotnej roli.
8. Indywidualizm a holizm jako paradygmat poznania zjawisk politycznych.
Wyróżniamy 4 modele podmiotowości:
Dwa modele radykalne:
1. indywidualizm radykalny, zakłada egzystencjalny i essencjalny indywidualizm, zarazem istnieją w rzeczywistości jednostki i zbiorowości i jednostki się wyodrębniają
2. holizm radykalny, zakłada egzystencjalny i essencjalny holizm, zarazem istnieją jednostki ale nad nimi byty zbiorowe, typowa jednostka nie wpływa na zjawiska polityczne.
Dwa modele mieszane:
1.egzystencjalny indywidualizm i istotnościowy holizm, zarazem. Istnieją tylko jednostki, ale istotne dla polityki są atrybuty zbiorowości. Jednostka typowo nieznana nie zaś jednostka wybitna może wpływać, co najwyżej na kierunek działań podejmowanych przez zbiorowość w momencie politycznego przełomu.
2.egzystencjalny holizm i istotnościowy indywidualizm zakłada, że w sensie egzystencjalnym istnieją jednostki i zbiorowości, natomiast istotne dla procesów społecznych są atrybuty jednostkowe.
9. Prawda a opinia w polityce wg H. Arendt.
Arendt zwraca uwagę, że istnieją różnorakie prawdy: prawda filozofa, faktualna (rzeczowa, racjonalna). Prawda faktualna jest szczególnego rodzaju, to ta, której nie jesteśmy pewni, że już ją osiągnęliśmy. Prawda filozofa jest prawdą krytyczną, jest odpowiedzią na dręczące pytania badacza, jest prawdą autora-nadawcy. Prawda faktualna jest prawdą despotyczną, politycy jej nie lubią nie poddaje się ona dyskursowi politycznemu. Każda prawda w polityce podlega oddziaływaniu polityki.
Czym operuje polityka ? Polityka operuje opiniami, każda prawda polityczna , przekształcona staje się opinią, która podlega oddziaływaniu innych opinii. Prawda faktualna może polec w starciu z opinią. Prawda faktualna jest bezczelna a polityka jest dyskursywna. Polityka nie lubi prawdy, a gdy jest potrzebna poddaje się obróbce opinii. Nie wygrywa w polityce to co jest prawdziwe, tylko to co jest silniejsze. W systemie demokratycznym nie wszystko jest oparte o prawdy faktualne. Z uwagi na tajemnice państwowe nie podaje się wszystkiego do informacji publicznej, aby dokonać wyborów trzeba posiadać jakąś wiedzę. Nie bez znaczenia czy jest ona prawdziwa czy nieprawdziwa. Człowiek pod wpływem fałszywej wiedzy staje się niewolnikiem owej wiedzy. Nawet w demokracji jest coś takiego, co sprawia, że prawda często nie jest w stanie sprostać opinii, To jest pewna właściwość rzeczywistości.
10. Racjonalność instrumentalna a aksjologiczna. Racjonalność występuje w dwóch postaciach jako racjonalność instrumentalna i racjonalność aksjologiczna.
Racjonalność instrumentalna - występuje w 2 modelach:
1. formalny:
1.formalnie minimalistyczna racjonalność, uznaje się, że działania są racjonalne wtedy, gdy: podjęte są jako środki, gdy służą określonym celom, gdy są skuteczne w przekonaniu działającego.
2.formalna optymalistyczna , określana jest mianem racjonalności obiektywistycznej. Działanie jest racjonalne wtedy gdy podjęte środki opierają się na prawdziwych i uzasadnionych poglądach, odnoszą się do hierarchii celów i preferencji oraz są optymalne.
2. materialny - przykładem jest model utylitarystyczny - zakłada on, że racjonalne jest to co przynosi pożytek, to co jest użyteczne.
Racjonalność aksjologiczna, działanie jest racjonalne aksjologicznie gdy manifestuje postawy, przekonania, zasady. Cele działań formułowane są przez podmiot działający. Są one racjonalne wtedy, gdy są zgodne z istotą człowieka w ogóle oraz z wartościami konkretnej osoby. Nie są instrumentami, nie zaspokajają żadnych potrzeb, stanowią ekspresję duchowego „ja”. W tym modelu wartość tkwi w samym działaniu a nie poza nim. Być racjonalnym to jest być moralnym np. wg Kanta istnieje racjonalność uniwersalna, sprawiająca, że jednostki racjonalne muszą stawiać moralne cele i dobierać do nich moralne środki.
W tym modelu Arystoteles wyróżnia typy osobników:
1.osobnicy nieopanowani, słabi moralnie, wiedzą co jest dobre a wybierają zło
2.osobnicy opanowani silni moralnie, a zatem posłuszni rozumowi mimo pokus nieracjonalności
3.osobnicy w pełni cnotliwi - dzięki ćwiczeniom, przyzwyczajeniom i refleksji nabyli stałą dyspozycję do działań cnotliwych. Jest to teoria 3 cnót Arystotelesa.
11.Ewangeliczny a nieewangeliczny model racjonalności.
Model ewangeliczny został zbudowany na podstawie dyrektywy - „ miłuj nieprzyjaciół swoich”, próbując dokonać wyjaśnienia pewnych działań człowieka w oparciu o tego typu wskazanie. Nowak zauważa, że w rzeczywistości jest inaczej. Praktyka działania stwierdza, że w zakresach wrogości na człowieka można działac wrogością lub życzliwością. Jeśli na kogoś działa się szczególnie wrogo w pewnym momencie przestaje być zwrotnie wrogi a staje się życzliwy wobec swego oprawcy, można też działać na kogoś szczególnie życzliwie doprowadzając w pewnym momencie do wrogości.
Nieewangeliczny model człowieka jest w opozycji do modelu racjonalności w ujęciu instrumentalnym i aksjologicznym. Ta opozycja widoczna jest poza obszarem indyferentnym. Jego konsekwencje są jednak złożone, jest to bowiem model antropologiczny, wyjaśniając relacje w obszarach wrogości i życzliwości tzw. stanem naturalnym człowieka. Wydawałoby się więc, że aby pozostać wolnym niezbędne jest utrzymywanie ustawicznej samokontroli i pracy nad sobą, bowiem w zniewolenie popaść można zarówno w skutek przewagi silniejszego jak i przez wybór fałszywego autorytetu. Jednak jak zauważa Nowak naturalną właściwością człowieka jest bardziej podporządkowanie się silniejszemu niż permanentna samokontrola. Uległość jest łatwiejsza niż pełen trudu, niepewności opór.
12. Władza, swoboda, wolność, przymus i zniewolenie wg Nowaka.
Władza ujawnia się w konflikcie rzeczywistym. Interesem rządzących jest maksymalizacja władzy, interesem rządzonych jest maksymalizacja autonomii obywatelskiej. Władza osiąga swe cele dzięki przewadze w dostępie do materialnych środków przymusu. Wolnym jest ten kto nie jest przez nikogo innego zmuszany do postępowania wbrew swojej woli, podejmuje decyzje co do swego postępowania, kieruje się tylko swoim poczuciem słuszności. Swoboda polega na tym, że żadna z alternatyw, jakie stanowią pole wyborów podmiotu, nie jest obciążona następstwami przez kogoś innego obmyślonymi a dla decydenta niekorzystnymi. Przymus - władza może ujawnić się w różnych postaciach: przemoc(doświadczenie własne lub innych), manipulacja(dążenie do czegoś, władza po coś) perswazja(określone działanie zabezpieczone sankcją), autorytet (oparty o przemoc, nagradzanie, prawowitość, kompetencje).Prof. Nowak wyróżnia obszary: wrogości, buntu, życzliwości i miłości bliźniego. Obszary te znajdują się poza obszarem indyferentnym neutralnym. Zwiększając życzliwość poza obszar dochodzi do momentu, kiedy życzliwość załamuje się, następuje zwrot życzliwości i przejście w brak życzliwości a nawet we wrogość. Zbieszenie-zwrotna życzliwość. Zniewolenie-przejście z wrogości do życzliwości. Człowiek zbieszony działa kontrracjonalnie. Człowiek zniewolony działa irracjonalnie. Tradycyjny model racjonalny sprawdza się w obszarze indyferentnym, poza tym obszarem dochodzi do konfliktu, dostęp do środków przymusu, ujawniają się sytuacje sprawiające, że możliwe są postawy: irracjonalności w stanie zniewolenia i kontrracjonalności w stanie zbieszenia. Irracjonalny jest ten, kto dokonuje wyboru spośród dostępnych mu alternatyw kierując się preferencjami nie pochodzącymi od niego a od swego oprawcy.
Kontrracjonalny jest ten, kto postępuje na przekór, kto wybiera racje przeciwne preferencjom nadawcy. W skutek zastosowania tego modelu stan zniewolenia ujawnia się jako przeciwstawny wolności zaś przymus przeciwstawny swobodzie. Można być jednocześnie swobodnym i wolnym, można nie mieć swobody i być zniewolonym, można być swobodnym i zniewolonym, można mieć ograniczoną swobodę i być wolnym.
13. Władza w ujęciu konsensualnym a konfliktowym.
Władza konsensualna zwraca uwaga na dobro wspólne jako podstawę działań politycznych- jedni zmuszają drugich do wspólnego dobra.
Władza konfliktowa - między rządzącymi a rządzonymi jest zawsze podstawowa sprzeczność. Jedni chcą tego czego nie chcą drudzy. Ta sprzeczność przyjmuje różny zasięg w zależności od relacji między siłami. Relacja siłowa zaś sprawia, że jedni mogą zrobić co chcą w danym układzie, a inni mają utrudnione zadania. Im większa dysproporcja w układzie sił tym większa szansa na wprowadzenie swoich zamiarów w życie, im mniejsza tym większą rolę odgrywa szczególnego rodzaju działanie związane z przekonywaniem.
14. Władza, a władza społeczna.
Koncepcja T. Personsa - nurt funkcjonalizmu, przestał używać pojęcia władza zastąpił je funkcją. Społeczeństwo jest systemem składającym się z podsystemów, które daje się wyodrębnić na podstawie przeważającej funkcji jaką pełni wobec systemu całości. Całość pełni funkcje, adaptacyjną(gospodarka), integracyjną(rodzina),utrzymaniawzorców społecznych(kultura), osiągania celów właściwą systemowi politycznemu(władzy). Wg Parsonsa władza to szczególny środek wymiany służący osiąganiu celów zbiorowych. Wytwarzana jest przez system polityczny lecz nie jest jego wyłączną własnością. Krąży po systemie społecznym na podobieństwo pieniądza. Władza jest wymieniana na inne środki wymiany na wpływy, pieniądze, nagrody, skuteczność. Są dwa systemy obiegu władzy: wewnętrzny w systemie politycznym i zewnętrzny z innymi podsystemami systemu politycznego jako całości.
15. Władza, a władza polityczna.
Władza wg Webera to dobrowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bez względu na sprzeciw i na to na czym ta możliwość się opiera. Ossowski twierdził, że za władzę polityczną uważa się sytuację, kiedy niemożliwa staje się inna władza, np. ekonomiczna. Władza ekonomiczna jest niekiedy nazywana złotem, a polityczna żelazem. Często utożsamiano władzę państwową z władzą polityczną. Jednak odkąd za suwerena uznano lud, odtąd przysługująca mu władza wykracza poza państwową. W imieniu suwerena występuje wiele organizacji, głównie partie polityczne, związki zawodowe, grupy interesu.
Władzą polityczną w wypadku relacji między partią a państwem jest zdolność narzucenia woli danej partii parlamentowi tylko dlatego, ze ma ona dostatecznie dużo mandatów poselskich. Nie będzie natomiast władzą narzucanie parlamentowi woli przez partię nie mającą w nim większości. Za przejaw władzy politycznej ze strony organizacji niepaństwowych można uznać taki akt narzucenia woli organowi państwa, który poparty jest sankcją przymusu. Władza polityczna występuje również wewnątrz małych społeczności, takich jak: uniwersytety, duże spółki akcyjne.
16. Interes polityczny.
Interes to świadome dążenie do realizacji określonego celu.
Interes polityczny to podstawowy motyw działań zbiorowych, którego pojmowanie zdominowała perspektywa Arystotelesa. Oparta na dążeniu do wspólnego dobra szczęścia przez budowę państwa, w którym skupiają się narzędzia do realizacji wspólnych dążeń. Oprócz pojęcia Arystotelesa w pojmowaniu interesu w polityce istotną rolę odgrywają koncepcje budowane na konfliktowych wizjach porządku społecznego, które bazują na uznawaniu obiektywnej sprzeczności, subiektywnych interesów w skierowaniu działaniami publicznymi.
Grupa interesu opiera się na dwóch czynnikach: organizacyjnym i funkcjonalnym. Grupy interesu można sklasyfikować wg kryterium;
I poziomu wewnętrznej organizacji : 1.grupa nie ma żadnych zasad postępowania np. ruchy polityczne,2. nie mają charakteru stowarzyszeń,3. instytucjonalne grupy interesu np. kościół, armia, partie polityczne 4. stowarzyszenia, np. związki zawodowe, mniejszości etniczne, wyznaniowe.
II motywacji : 1. grupy interesu promocyjne, promują, reprezentują interesy w jakiejś zasadzie, wartości 2. sekcjonalne- reprezentują określone części społeczeństwa i jego interesy, np. związki zawodowe, związki pracodawców, rolników.
III strategii : 1. grupy interesu wewnętrzne uznane przez państwo, legitymizacja procesów decyzyjnych 2. zewnętrzne - to te, które nie znajdują uznania decydentów, np. grupy marginalne nic nie znaczące dla całej zbiorowości, wyalienowane(wyobcowane), takie które funkcjonują poza regułami systemu społecznego.
17. Teorie grup interesu.
1.Klasyczna teoria pluralizmu Trumana określa, że na arenie politycznej rywalizują ze sobą różne grupy interesów i one w rzeczywistości dominują, spierając się o uznanie i akceptację na kierunku działań zbiorowych. Rolą państwa i jego instytucji jest ochrona zasad i reguł wspierających różnorodność.
2.Teoria pluralizmu elit Olsona, to proces polityczny polegający na rywalizacji elit, z których każda kontroluje określoną sferę aktywności państwa, w efekcie następuje rozproszenie i decentralizacja władzy w państwie oraz system wzajemnych hamulców.
3.Korporatywizm, to system artykulacji i reprezentacji interesów grup, uznawanych lub licencjonowanych przez państwo a zatem wyposażonych w monopol reprezentacji, w zamian zastosowania pewnych form kontroli ze strony państwa, np. selekcji liderów, artykulacji żądań.
18. Trzy wymiary poglądów na władzę.
Jednowymiarowy pogląd na władzę- pluralistyczna teoria władzy R. Dahl, kładzie nacisk na:
1.zachowanie - władza ujawnia się przez obserwowalne modyfikacje zachowań
2.decyzje - zmienia swoje zachowanie pod wpływem decyzji
3.Roszczenia - szczególnego rodzaju motyw, energia, ktoś czegoś chce.
4.Obserwowalne jawne konflikty - nie ma władzy tam gdzie nie ma konfliktów, tam gdzie konflikt istnieje jest władza.
5.Subiektywne interesy rozumiane jako preferencje polityczne - ujawnienie przez uczestnictwo w polityce.
Dwuwymiarowy pogląd na władzę:
1.Decyzje i bez decyzje
2.Roszczenia i potencjalne roszczenia
3.Obserwowalny jawny i ukryty konflikt
4.Subiektywne interesy rozumiane jako preferencje w polityce, ujawnione przez uczestnictwo w polityce.
5.Zachowanie
Typologia władzy wg Bachracha i Baratza. Władza ujawnia się poprzez:1. przymus (zachodzi wówczas gdy A wymusza posłuch na B przez zagrożenie w związku z istniejącym konfliktem wartości: 2 wpływ zachodzi wtedy gdy A nie uciekając się do jawnej czy ukrytej groźby powoduje zmianę postępowania B: 3 władza legitymowana zachodzi wówczas gdy B zmienia swoje postępowanie wskutek uznania, że dyrektywa jest zgodna z jego systemem wartości, jeśli treść jest prawowita i rozsądna, kiedy jest wynikiem prawowitej procedury: 4 przemoc zachodzi wówczas gdy B modyfikuje swoje zachowanie pod użyciem siły A. Przemoc pozbawia B możliwości wyboru: 5 manipulacja ujawnia się wtedy gdy trudno rozpoznać źródła istoty żądania.
Koncepcja Wronga.
D.H. Wrong - rozumiejąc władzę tak samo jak Dahl, uwzględniając Bachracha i Baratza stwierdził: władze da się ująć jako zjawisko, którego istotną cechą jest przymus. Przymus może przyjmować różne formy: przemoc, manipulacja, perswazja, autorytet. Oznacza to, że każda z postaci władzy jest wzbogaceniem istoty w akcydentalne cechy a zatem podane wyżej postaci oddziałują przymusem.
Koncepcja T. Parsonsa.
Władza jest wytwarzana przez system polityczny, nie jest jednak jego wyłączną własnością. Krąży po systemie na podobieństwo pieniądza. Władza jest środkiem wymiany analogicznej do transakcji ekonomicznej, coś za coś i jest wymieniana na inne środki wymiany, na wpływy, pieniądze, nagrody, skuteczność.
Są dwa systemy władzy:
wewnętrzny - w samym systemie politycznym, pomiędzy jego podsystemami
zewnętrzny - z innymi podsystemami systemu społecznego jako całości.
Funkcje władzy wg Parsonsa.
Osiąganie celów. Integracja wewnątrz systemowa. Efektywność polityczna. Kontrola działań. Mobilizowanie zachowań społecznych. Mobilizowanie zasobów materialnych. Przeciwdziałanie operacji innych części systemu społecznego. Stabilizacja systemu w obliczu zmian.
Trójwymiarowy pogląd na władzę wg. S. Lukes 1974 r.
Pogląd ten kładzie nacisk na : decyzje i kontrola niekoniecznie za pomocą decyzji, roszczenia i potencjalne roszczenia, obserwowalny jawny i ukryty konflikt, subiektywne i rzeczywiste interesy .
Co różni to ujęcie od poprzednich ? Rzeczywisty interes jest istotnym interesem władzy. Cytat : Lukes - „Czyż nie jest krańcowym przejawem władzy powodowanie by inni pożądali tego czego ktoś chce by pożądali, tzn. zapewnienia posłuchu poprzez kontrolę myśli i pragnień”. Czyż nie jest najbardziej satanicznym i najwyższym sposobem sprawowania władzy, jeśli się nie dopuszcza w jakimkolwiek stopniu by ludzie nie odczuwali niezadowolenia, jeśli kształtuje się ich preferencje i to jak postrzegają i poznają rzeczywistość. Przypuszczenie, że brak niezadowolenia jest równe autentycznej zgodzie sprowadza się do definicyjnego wykluczenia możliwości, iż zgoda jest fałszywa lub manipulowana.
19. Władza jako przymus a władza jako zniewolenie.
Wrong wskazuje, że istotną cecha władzy jest przymus przyjmujący różne postacie: przemoc, manipulacja , perswazja, autorytet. Oznacz to, że główny czynnik wyposażony w akcydentalne cechy ujawnia właściwość osiągania zamierzonych celów poprzez zastosowanie czy to bezpośredniej przemocy czy to pośrednio poprzez doświadczenie własne bądź innych. Przymus ujawniony przez manipulację dotyczy władzy, która wyraża dążenie do czegoś więcej, władzy po coś. Perswazja to szczególnego rodzaju dyrektywa nakazująca określone postępowanie zabezpieczone sankcją. Perswadować to z jednej strony zakazywać a z drugiej nakazywać. Perswazja jest swego rodzaju ostrzeżeniem, które deleguje odpowiedzi dla tego, do kogo jest kierowana. Rodzaje autorytetu wg Wronga, oparty o przemoc, tzw. marchewki nazywany władzą nagradzania, oparty na prawowitości inaczej legalny, oparty o kompetencje, oparty o cechy osobowe.
Dla Nowaka istotna cechą władzy jest zniewolenie. Władza ujawnia się poprzez etatyzacje, która polega na włączeniu się władzy w obszary autonomicznych dotąd relacji między obywatelami o-o ( o-w-o). Etatyzacja przebiega dwoma drogami są to biurokratyzacja i terror . Biurokratyzacja tworzy struktury etatyzacyjne, terror eliminuje opornych. Zakresy przyrostu władzy, a zatem maksymalizacji regulacji władczej, rozszerzenie zakresu o-w-o zależy od materialnych zasobów, środków przymusu, im więcej ich posiadają władcy tym bardziej maksymalizują władzę, im większy mają do nich dostęp obywatele tym skuteczniej się opierają.
20. Istota a forma władzy.
Władza jest niezbędna do utrzymania trwałości państwa, władzy politycznej, procesu cedowania pewnych kompetencji w dół. Władza jako cel, jako środek, jako instytucja. Władza może być pojmowana jako zjawisko uniwersalne właściwe światu człowieka i światu przyrody, bądź też jako zjawisko tylko do religii między ludźmi. Władze ma ten, kto ma szansę do osiągnięcia celów. Formy władzy to: etatyzm, który polega na włączeniu w autonomiczne relacje między obywatelami władze. Etatyzacja przyjmuje formy biurokracji (rozrastanie aparatu rządzącego) i terroru ( eliminowanie opornych).
21. Władza wg T. Parsonsa.
Władza jest to najogólniej środek wymiany o charakterze symbolicznym. Jako środek wymiany ma charakter endogeniczny do transakcji ekonomicznej. Przechodzi przez podsystemy systemu społecznego na podobieństwo pieniądza. Parsons wymienia dwa systemy obiegu władzy:
-system wewnętrzny, czyli miedzy elementami struktur władzy
-system zewnętrzny, władzy, to jest z innymi podsystemami systemu społecznego jako całości. Funkcje władzy wg Parsonsa to : osiąganie celów, integracja wewnątrz systemowa, efektywność polityczna, kontrola działań, mobilizowanie zachowań społecznych i zasobów materialnych, przeciwdziałanie operacji innych części systemu społecznego, stabilizacja systemu w obliczu zmian.
22. Władza w ujęciu M. Foucaulta.
Władza jest konstruktywna i destruktywna, zawsze jednak ukryta i podstępna. Ujawnia się jak zarazek przenoszony od jednego do drugiego nosiciela, z jednej strony ułatwiający życie a z drugiej zniewalający. Ujawnia się przez sposoby tresowania:
1.hierarchiczny nadzór - sposób organizacji życia, który przybiera różne postaci i miejsca
2.dyscyplinujące sankcje - norma określa wartość obwarowaną sankcją
3.egzamin - wyznacza ład i patrzenie na rzeczywistość.
Władza buduje to co jest potrzebne i akceptowane, ale przede wszystkim zabiera wolność.
23. Wartości a wartości polityczne.
Wartości to twory składające się z interesów, poglądów, potrzeb, związane z ich celami i ich hierarchią. Za kierunek podejmujący problematykę wartości w związku z pojęciem, istotą i funkcjami systemu politycznego uważa się analizę funkcjonalną, główny przedstawiciel Parsons twierdzi, że alokacja wartości stanowi podstawowy aspekt polityki, któremu są podporządkowane zarówno mobilizacja zasobów jak i środki wymiany. Definiuje on wartości jako konceptualizacje pożądanego typu obiektu w kategoriach: systemy społeczne, osobowości, świat fizyczny. Twierdzi, że wartości społeczne są konceptualizacją pożądanego systemu politycznego. Wartości dla niego są treściami na podstawie których konstytuuje się społeczeństwo, są siłą napędową teorii działania. Poprzez wartości dokonuje się oddziaływanie kultury na działania ludzkie. Podobnie jak Parsons, Eatson przypisywał wartościom centralną pozycję w procesie politycznym i zachowaniu. Lasswell rozpatrywał wartości jako pożądane zdarzenia, sytuacje, stosunki lub sposoby postępowania. W odniesieniu do indywidualnych podmiotów polityki formułował tezę, iż system wartości politycznych jest przeniesieniem zracjonalizowanych motywów indywidualnych w sferę publiczną. Za najbardziej reprezentatywne wartości kierujące postępowaniem polityki uznał bezpieczeństwo, dobrobyt i prestiż. Stosując kryterium podmiotowe w wyodrębnianiu wartości politycznych teoretycy stoją na stanowisku genetycznego, funkcjonalnego i strukturalnego związku wartości politycznych z potrzebami i interesami wielkich grup społecznych. Zgodnie z tym wartości polityczne definiuje się jako wartości społeczne mające znaczenie dla wszystkich grup społecznych jako całości lub zobiektywizowane idee zjawisk społecznych trwale cenionych przez grupy społeczne. Podmiotem zachowań na gruncie polityki mogą być różne układy: jednostka, grupy społeczne, zorganizowane grupy polityczne(partie), zbiorowości społeczne(naród), czy nawet ludzkość jako całość. Jeżeli pewne wartości i dobra mogą być osiągane przez sprawowanie władzy politycznej, zyskują one charakter polityczny, stają się one wartościami i dobrami politycznymi, pozostającymi w bezpośredniej relacji z władzą polityczną traktowana jako wartość lub dobro.
24. Typologie wartości.
Wartości to twory składające się z interesów, poglądów, potrzeb związane z celami i ich hierarchią.
Typologie wartości:
1.makro i mikro społeczne - makro dla całego społeczeństwa, wolność, sprawiedliwość, mikro dla jednostki
2.autoteliczne - same w sobie i instrumentalne służące do wyższych celów
3.pierwotne i wtórne - pierwotne-centralne, uniwersalne, przechodzące : wtórne - określają postać w pewnych realiach.
4.realizowane - nawiązują do tego co istnieje i deklarowane nawiązują do tego co być powinno
5.trwałe - to te, które pozostają wartościami uznawanymi i pożądanymi przez zbiorowości pomimo zmian warunków otoczenia politycznego, społecznego i ekonomicznego i efemeryczne (tymczasowe) - mają charakter przejściowy, ulegają przeobrażeniom wewnętrznym jak wpływom bieżącej sytuacji społeczno-politycznej lub zmianom hierarchii potrzeb jednostkowych bądź zbiorowych.
6.pozytywne i negatywne - nabywane przez jakąś wartość cechy pozytywnej oznacza, iż dany przedmiot jest ceniony przez podmiot i jako wyróżnik społecznych, moralnych i kulturowych podstaw tegoż podmiotu wobec otoczenia jest identyfikowany z pojęciem dobra, tego co pożądane, słuszne i moralne.
7.racjonalne i nieracjonalne - racjonalne pomagają osiągnąć cel, nieracjonalne nie posiadają racjonalnych podstaw.
25. Ideologia i moralność w polityce.
Ideologia i moralność obie zawierają wartości.
Ideologia to system poglądów, idei i pojęć dotyczących życia, stosunków społecznych, systemu politycznego, wychowawczego itp. Wynikających z doświadczenia, przekonań religijnych, politycznych, poglądu filozofów, opinii publicznej głoszonych w celach wyrażenia swojej opinii wobec różnorakich zjawisk, prezentacji postawy i określania dążeń. Ideologia powstaje zawsze na podstawie opisu rzeczywistości i dokonuje zmian.
Moralność polityczna to ogół norm i wzorców działań politycznych umożliwiających jego ocenę na podstawie kryteriów dobra i zła. Kryteria te mają swe źródła w warunkach społecznych, np. w poziomie ekonomii, polityki i kulturze. Często odwołują się do ogólno humanistycznych wartości, bądź wartości grup, klas społecznych o różnym podłożu, np. religijnym. Wyróżnia się dwie orientacje polityki wobec moralności:
1.orientacja neutralności polityki względem moralności, modele- machiavellizm, separacjonizm, cynizm, pragmatyzm. Opiera się o model uprawiania 2.polityki wg interesu.
orientacja dająca moralności doniosłą rolę w polityce, modele - chrześcijańska moralność polityczna, fundamentalizm, orientacja bez przemocy. Opiera się o model uprawiania polityki wg wartości.
26. Modele relacji polityki i moralności.
Modele uprawiania polityki wg interesu:
I.Machiavelli - mówił, że tam gdzie kończy się moralność zaczyna się polityka. Zasady postępowania:
Zasada konserwatyzmu - oznacza, że każdy reformator będzie miewał większość przeciw sobie, reformowalność.
Zasada kalkulacji skutków - przewidywał skutki postepowania
Zasada konsekwencji - należy być łagodnym albo okrutnym
Zasad kozła ofiarnego - każdy władca powinien mieć kogoś, aby zgonić winę
Zasada respektowania wartości uznawanych przez społeczność
Zasada nie respektowania integracji
Zasada unikania drogi pośredniej
Zasada ostrożnych aliansów
Zasada rozważnej diagnozy
Zasada samowystarczalności- działania należy podejmować w zależności od własnych możliwości.
II Cynizm - jest odmianą machiavellizmu, oznacza on w relacji moralności i polityki wykorzystanie moralności do własnych celów. Wywodzi się z uznania w brudnej polityce, brudnej władzy.
III Pragmatyzm polityczny - koncepcja określająca, że zasady wynikające z potrzeby skuteczności przeważają nad wiernością zasadom moralnym.
Modele uprawiania polityki wg wartości :
I Chrześcijańska moralność polityczna - rozdział, co boskie a co cesarskie, moralne doskonalenie człowieka. Wskazuje na zagrożenie modelu, na instrumentalizację zasad etycznych. Zachwianie relacji między kościołem a państwem - redukcja chrystianizmu do tego co polityczne nieużyteczne.
II Fundamentalizm - określone postawy skrajnie konserwatywne, przeciwstawiające się zmianom, często o charakterze wyznaniowym, zawsze broni starego porządku, obyczajowości. Często wiedzie przez terror i terroryzm do państwa teokratycznego.
III Polityka bez przemocy - zwraca się uwagę na dwa podstawowe źródła, z jednej strony religijne, z drugiej pragmatyczne. Religijne opierają się na założeniu „miłuj nieprzyjaciół swoich”. Pragmatyczne odnoszą się do praktyki, z której wynika, że dysproporcje sił uniemożliwiają podjecie walki, korzysta się z innych środków.
27. Władza a ideologia w ujęciu idealistycznym M. Webera.
Weber sformułował pojęcie władzy w następujący sposób. Władza jest szansą na osiąganie zamierzonych celów nawet wbrew oporowi. Weber wyprowadza władzę z idei i wartości. Wspólne dobro wymaga, aby uczestnicy życia politycznego podporządkowali się tym ideom i wartościom. Część uczestników to ci, którzy kierują daną społecznością. Co sprawia, że oni kierują tą społecznością w imię wspólnego dobra. Wg Webera są to trzy podstawowe elementy: prawo, tradycja i charyzma. Wszystko to, co robi się w podobny sposób, a co nie odnosi się i nie znajduje legitymacji w prawie, tradycji lub charyzmie nie jest władzą. Takie stanowisko określa się mianem idealizmu historycznego. Idealizm historyczny zakłada, że o tym jaka jest rzeczywistość, decyduje jej świadomościowe odbicie, czyli wartości. Świat jest taki, jaka jest idea.
28. Władza a ideologia w ujęciu materialistycznym L. Nowaka.
Ujecie materialistyczne uznaje jako nadrzędne materialnie środki polityczne, z których dopiero wynikają pozostałe. Najpierw należy dysponować siłą by ustanawiać instytucje i do tego dobudować ideologię. A zatem nie ideologie i nie instytucje stanowią o władzy. Klasa panująca, która dysponuje środkami przymusu to klasa władców danego społeczeństwa, pozostała część to klasa obywateli. To ujecie odwołuje się wyłącznie do dyspozycji prawnymi środkami materialnymi, a mianowicie przymusu , dyspozycji faktycznej. Podejście Nowaka: podział na rządzących i rządzonych jest efektem dostępu do materialnych środków panowania, materialnych środków polityki a nie gospodarki czy produkcji. Rządzący tym się różnią od rządzonych, że mają dostęp do materialnych środków dzięki tym mogą rządzić. Materialnym środkiem gospodarowania jest maszyna, urządzenie. Materialnym środkiem polityki jest materialny środek przymusu. W gospodarce kierujemy się maksymalizacją zysku. W polityce obowiązuje zasada maksymalizowania władzy. Maksymalizacja władzy polega na maksymalizacji sfery regulacji. Obywatele dążą do maksymalizacji autonomii obywatelskiej. Relacje obywatelskie to relacje typu: obywatel-obywatel. Sfera uregulowania polega na włączeniu władzy do tego co autonomiczne: obywatel-władza-obywatel.
29. Rządzenie, władza a panowanie.
Panowanie wynika z przewagi , którą można wykorzystać do przeforsowania swojej woli, czyli zrealizowania władzy. Góruje się nad kimś sprawnością fizyczną, wiedzą, doświadczeniem, majątkiem i innymi warunkami, pozwalającymi podporządkować go sobie. Jednakże nie da się panować bez posłuchu. W tym właśnie zawiera się różnica. Nie mając władzy nad drugim człowiekiem nie można panować. Inaczej mówiąc posiadanie jakiejś przewagi nie jest jednoznaczne z panowaniem jeśli nie uda się wykorzystać jej do wymuszania żądanego zachowania. Ktoś mający przewagę człowieka doświadczonego panuje nad innymi, jeśli stosują się oni do dyrektyw wynikających z jego doświadczenia. Jeśli natomiast nie uda mu się narzucić swojego zdania, to ma on jedynie przewagę , ale nie panuje. Władza jest więc swojego rodzaju konkretyzacją, ucieleśnieniem panowania. W relacji między panowaniem i władzą wprowadza się stopniowalność podmiotową - ktoś inny panuje a ktoś inny wykonuje władzę. Chodzi tu o stosunki społeczne między klasą społeczną a elitą władzy.
Władza a zarządzanie , istnieją dwa stanowiska utożsamiające te kategorie i różniące je. Zarządzanie traktuje się jako pojęcie mające szerszy zakres niż władza. Każda władza jest rządzeniem lecz nie każde zarządzanie jest wykonywaniem władzy. Można bowiem sterować ludźmi ograniczając ich wolę, ale podporządkowanie się takiemu kierownictwu nie jest obligatoryjne, nie przewiduje się tu żadnych sankcji za zachowania niezgodne z proponowanymi. Tak pojętym zarządzaniem jest np. dostarczanie informacji wyznaczającej człowiekowi drogę postępowania lecz go nie obowiązującej. Ktoś może z niej skorzystać i w ten sposób ulegnie woli zawartej w sugestii informatora, ale nie będzie podlegał jego władzy.
30. Ideologia a utopia wg L. Nowaka.
Ideologia ma zawsze charakter solidarystyczny i jest właściwa systemowi poglądów eksponowanych przez władców. Taki sam system poglądów głoszony przez obywateli nazywa się utopią. Utopia ma charakter konfliktowy antagonistyczny, nie może być wdrożona w życie ze względu na brak środków dysponują nimi bowiem władcy. W sytuacji obalenia władców utopia nabiera charakteru solidarystycznego. Zatraca więc wpisany w nią pierwotnie antagonizm oraz przekształca się w ideologię. Warunkiem upowszechnienia ideologii w społeczeństwie nie jest prawowitość jak u M. Webera lecz wiarygodność:” od argumentu siły zależy siła argumentów, po obu stronach barykady klasowej na równi”.
31. Machiavellizm.
Machiavellizm - przekłada się z jednej strony na pewną etykę sposobów działania po szczególnego rodzaju poznawczy paradygmat, który poza rozstrzyganiem relacji między moralnością a polityką wynosi szczególnego rodzaju dylemat poznawczy, w którym warto zastanowić się nad pytaniem o sposoby i szanse modyfikacji rzeczywistości społecznej przez wyposażonych do tego we właściwe środki. Skrajna postać machiavellizmu to separacjonizm - tam gdzie kończy się moralność zaczyna się polityka. Klasycznymi przedstawicielami tego nurtu byli między innymi K. Morgenatan. K. Schmidt. Zwracają oni uwagę, że problemy moralne odnoszą się do jednostek a nie do zbiorowości. Moralny punkt widzenia nie ma nic wspólnego z punktem politycznym. Problem zbiorowości rozstrzyga polityka.
32. Pojęcie reżimu politycznego.
Reżim polityczny to :
1.ujęcie normatywne - postać dyktatury, narzucania czegoś,
2.ujęcie neutralnie aksjologiczne - normatywny podsystem polityczny jako składnik wartości i zasad ustrojowych np. wolność, równość, suwerenność, ale i podział władz reguły gry politycznej, zależność pomiędzy podmiotami polityki. Reżim pełni podstawową funkcję, wyznacza granice swobody działań politycznych.
Wg Pałeckiego reżim zawiera zarówno normy jak i działania. Zatem wszystko to, co stanowi instrument porządkujący aktywność polityczną.
33. Demokracja jako forma reżimu.
W prawoznawstwie pojęcie reżimu politycznego będące składnikiem formy państwa, oznacza przede wszystkim metodę lub styl rządzenia odniesiony do organów władzy publicznej. Literatura politologiczna traktuje reżim polityczny jako zespól faktycznie realizowanych, formalnych i nieformalnych norm regulujących stosunki między państwowymi i niepaństwowymi podmiotami polityki. Różnicę między tak definiowaną demokracją a innymi reżimami politycznymi uwidaczniają się na sześciu takich o to płaszczyznach:
-uzyskiwanie władzy politycznej w demokracji możliwe jest wyłącznie w wyniku rywalizacyjnych wyborach
-organizacja procesu rywalizacji politycznej obejmuje swobodę zrzeszania się, powszechne prawo wyborcze oraz reguluje odbywanie elekcji
-struktura naczelnych organów władzy na którą składają się wybierany parlament, odpowiedzialna przed nim egzekutywa oraz niezawisłe sądy
-dystrybucja władzy obejmuje zasadę trójpodziału oraz decentralizację administracji publicznej
-proces decyzyjny charakteryzuje się istnieniem sformalizowanych procedur oraz funkcjonowaniem mechanizmów kontroli decyzji już podjętych
-odpowiedzialność władzy realizowana głównie poprzez wybory i procedury parlamentarne, a także niezawisłe sądy.
34. Normatywne ujęcie demokracji.
Modele normatywne konstruowane są na podstawie zestawu wartości i reguł za pomocą których realizowana jest idea „władzy ludu”. W ramach modeli normatywnych wyróżniamy podział na demokrację bezpośrednia ( partycypacyjną) i pośrednią (przedstawicielską). Podstawowym kryterium rozróżnienia jest to, komu i w ramach jakich procedur przysługuje prawo podejmowania decyzji.
Demokracja bezpośrednia charakteryzuje się faktycznym zaangażowaniem wszystkich obywateli w życie publiczne, szczególnego znaczenia nabierają takie instytucje, jak: referendum, inicjatywa ludowa, tzw. weto ludowe.
Demokracja pośrednia polega na oddaniu pełni władzy w ręce obieralnych przedstawicieli i ograniczenie uczestnictwa politycznego ogółu obywateli do aktu wyborczego - rządzenie wymaga określonych zdolności i doświadczeń. Podstawowe instytucje to parlament, partie polityczne, mandat wolny i powszechne prawo wyborcze. Pomiędzy w/w modelami mieści się model demokracji komitetowej - demokracja to nie tylko władza większości, ale i ochrona mniejszości, niektórzy autorzy dowodzą, że najlepiej jest gdy decyzje są podejmowane przez małe grupy społeczne. Rozpatrując modele normatywne należy wyróżnić koncepcję protekcyjną i rozwojową. Koncepcja protekcyjna zakłada, że celem demokracji jest ochrona obywateli przed polityką niezgodna z ich indywidualnymi interesami. Realizację tego celu zapewniają, tajność głosowania, walka pomiędzy frakcjami politycznymi, podział władz, polityczne prawa obywatelskie. Koncepcja rozwojowa opiera się na założeniu, że podstawą demokracji jest równość obywateli umożliwiająca rozwój jednostki jak i harmonijny rozwój całego społeczeństwa. Wyznacza aktywną rolę państwu.
35. Demokracja w koncepcjach empirycznych.
Modele empiryczne koncentrują się na pytaniu o to, kto faktycznie sprawuje władzę w systemach demokratycznych i na czym polega zróżnicowanie tych systemów. Przedstawiciele teorii elit utrzymują, że władza w demokracji należy do wąskich mniejszości, a o demokratyzmie systemu przesądza tylko to, że dostęp do elity jest otwarty. Przedstawiciele szkoły pluralistycznej utrzymują, że w nowoczesnym społeczeństwie władza jest podzielona między wielką liczbę elit, których wpływy się krzyżują.
Wśród modeli empirycznych można wyróżnić:
-modele instytucjonalne najbardziej rozpowszechnione są tu koncepcje demokracji parlamentarnej i prezydenckiej. W grupie modeli instytucjonalnych mieści się typologia obejmująca model demokracji większościowej ( władza skoncentrowana w rękach gabinetu, nierówność izb parlamentu, system dwupartyjny, większościowe wybory) i demokracji konsensualnej ( podział władz miedzy parlament i gabinet, system wielopartyjny oraz proporcjonalny system wyborczy).
-koncepcje, w których podstawą typologii demokracji jest poziom ich zaawansowania: ugruntowane demokracje liberalne, demokracje trwałe ( instytucje polityczna działają sprawnie, działania polityczne są w miarę przewidywalne), demokracje nie skonsolidowane (płynność rozwiązań instytucjonalnych, personalizacja władzy, udział armii w życiu politycznym, wzajemna nieufność rywalizujących elit politycznych), demokracje hybrydowe ( istnienie rywalizacji politycznej w ograniczonym wymiarze lub jej brak rekompensowany liberalizacja w dziedzinie praw obywatelskich).
-inną wersją modeli demokracji jest typologia na podstawie której wyróżniamy: demokracje skonsolidowane ( sprawnie funkcjonujące instytucje, porozumienia elit, szeroki zakres uczestnictwa), nie skonsolidowane ( brak porozumienia elit), ograniczone ( brak masowego uczestnictwa) oraz pseudodemokracje ( brak porozumienia elit i masowego uczestnictwa).
36. Proceduralne wymogi demokracji.
Demokracja to układ instytucjonalny w ramach którego podejmowane są decyzje, a który nadaje jednostkom władcze prerogatywy, w drodze współzawodnictwa o głosy obywateli. Warunkiem tego są rywalizacyjne i cykliczne wybory.
Cechy demokracji, wymogi wg Schmittera:
cykliczność wyborów
rywalizacja polityczna
istnienie partii politycznych, jako agregatów interesów
37. Poliarchia wg R. Dahla.
Zróżnicowanie władzy wg Dahla, siedem wymogów proceduralnych:
1.kontrola nad poczynaniami rządu - konstytucja gwarantuje politykom pochodzącym z wyborów
2.urzedy obieralne pochodzą z wolnych i regularnych wyborów
3.wszyscy dorośli maja prawo wybierania
4.wszyscy dorośli maja prawo kandydować
5.obywatele maja prawo wypowiadać się o sprawach publicznych bez groźby kary
6.obywatele maja prawo szukania alternatywnych źródeł informacji, które nie tylko istnieją, ale są wręcz chronione przez prawo
7.obywatele maja prawo tworzenia stowarzyszeń, partii i grup interesu.
38. Materialistyczne modele demokracji wg L. Nowaka.
Hierarchia władzy w społeczeństwie ma zawsze taki sam układ
1.władca najwyższy
2.ekipa kierownicza
3.aparat
4.społeczeństwo obywatelskie
Relacje między składowymi tej struktury zmieniają się pod wpływem czynnika materialnego tworząc w efekcie różne ustroje państwowe. Podstawą ich wyróżnienia są instytucjonalne kanały kontroli oddolnej.
k - kontroli oficjalnej władzy przez społeczeństwo obywatelskie
kk - kontroli ekipy kierowniczej przez aparat władzy
kkk - kontroli władcy najwyższego przez elity władzy
Modele demokracji:
I Demokracje jednoskładnikowe
prezydencka
rządowa - kontroluje elity
komitetowa - kontroluje aparat
II Demokracje dwuskładnikowe
prezydencko-rządowa kontroluje władzę i elitę
prezydencko-komitetowa kontroluje władzę i aparat
rządowo-komitetowa kontroluje aparat i rząd
III Demokracje trójskładnikowe
pełna prezydencko-rządowo-komitetowa zachodzi kiedy SO kontroluje wszystkie struktury władzy.
Mamy 21 modeli demokracji, 26 typów ustroju politycznego połączonych i wywodzących się z kanałów.
W procesie rozwoju politycznego przemiany ustrojowe układają się w cykl : demokracja
Autokracja, dyktatura, despotia, dyktatura, autokracja,demokracja
39. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego.
Społeczeństwo obywatelskie to zespół instytucji oraz dobrowolnych i spontanicznych organizacji, związków, stowarzyszeń będący podstawą samodzielnego, wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli a zarazem stanowiący wyraz ich aktywności, inicjatyw i potrzeb.
Wg Nowaka społeczeństwo obywatelskie to ta część społeczeństwa jako całości, która stoi na straży swej autonomii przed postępującą etatyzacją życia społecznego. Społeczeństwo obywatelskie może budować się na różnych paradygmatach konsensualnych, ale i konfliktowych, co w znaczący sposób zmienia perspektywę poznania.
Relacje: miedzy jednostką, zbiorowością, państwem.
40. Klasyczne modele społeczeństwa obywatelskiego.
1. Model Arystotelesa.
Arystoteles zakładał, że podstawowym modelem działań człowieka jest dążenie do szczęścia. Instynkt społeczny kieruje jednostki do współdziałań z innymi. Jednostki łączą się w rodziny, rodziny w gminy a gminy w państwo. Osiągnięcie szczęścia jest tylko w państwie. Kto żyje poza państwem jest nędznikiem albo nadczłowiekiem.
2. Model liberalny.
Podstawą kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego jest podział pracy. SO jest rodzajem wspólnoty rynkowej, która buduje ład w sposób spontaniczny przez krzyżowanie się partykularnych i egoistycznych interesów w jednostkach. Podstawowym regulatorem w stosunkach społecznych jest mechanizm rynkowy. Model ten głosi pochwałę wolnego rynku i własności prywatnej oraz prymat wolności jednostki nad instytucją polityczną.
3. Model G. Hegla.
Obywatel nie kieruje się tylko interesem prywatnym ale interesem ogólnym. Interes jednostki może być osiągany tylko przy obywatelskiej współpracy a zatem tylko wtedy kiedy wspomaga osiąganie celów innych jednostek. Głównym regulatorem jest tu państwo, które chroni interesy obywateli i zapewnia osiąganie celów zbiorowości. SO realizuje się w państwie i w tym rozwoju samo staje się państwem choć do niego nie sprowadza. Państwo dba o całość, jednostka dba o siebie.
4. Model Tocquevielle.
Został wyróżniony z modelu liberalnego w postrzeganiu miejsca społeczeństwa obywatelskiego. Wyróżnił trzy składowe społeczeństwa:
Państwo, społeczeństwo obywatelskie, społeczeństwo polityczne
Państwo, to są te instytucje i organizacje, które stoją na straży praworządności i ładu.
SO, to arena interesów prywatnych i aktywności ekonomicznej jednostek.
Społeczeństwo polityczne, to sztuka stowarzyszania się, to płaszczyzna sporów, konfliktów, walk o ustalenie dobra wspólnego, które staje się składową społeczeństwa obywatelskiego, które to przełamuje państwo jako powszechne reguły życia, zajmując się ich ochroną.
41. Współczesne modele społeczeństwa obywatelskiego.
1.Model komunikariański.
Mc Intyer ; B. Barber ; Ch. Tylor, negują skrajny indywidualizm jako prowadzący do chaosu moralnego, zagubienia tożsamości, upadku wiary w siłę i efektywność instytucji demokratycznej. Wspólnota musi być czymś więcej niż tylko przyjaźnią rynkową. Być obywatelem tzn. czynnie uczestniczyć (praktykować) w polityce, nauce, życiu rodzinnym, to w efekcie umożliwia rozwój kompetencji obywatelskiej (cnoty obywatelskie), odnalezieniem wspólnego dobra i własnej tożsamości moralnej. Taka aktywność nadaje dynamikę całemu systemowi instytucji demokratycznych.
2. Model neoliberalny.
F. Fukyjama ; R. Dahrendorf.
Noeliberałowie proponują odrodzenie rynkowe, utrzymują indywidualizm, wolny rynek oraz minimalny program państwa, postulują dekoncentrację władzy państwowej oraz przejmowanie zadań państwa przez struktury obywatelskie. Państwo pozostaje ostoją autorytetu i moralności oraz gwarantem ochrony podstawowych praw. Szczególną właściwością tego modelu jest stępienie uniwersalności mechanizmu rynkowego i poszukiwanie rozwiązania dylematu wspólnego dobra przez aktywność zbiorowości lokalnej.
3. Model nowej lewicy.
Manifest programowy T. Blair i G. Schroder, wg nich zadania państwa to : państwo ma być opiekunem obywateli, ma wybierać aktywność obywateli, ma być stymulatorem społecznego inwestowania, ma przeciwdziałać negatywnym zjawiskom społecznym a nie ich skutkom, ma redystrybutować możliwości a nie bogactwo, ma pomagać, gdy jest źle, ale jednocześnie przygotowywać odważnych ryzykantów, redukcja podatków, reforma ubezpieczeń.
Zadania społeczne to : aktywizacja środowisk lokalnych, rozwój organizacji samorządowych, priorytet edukacji jako najwyższej formy inwestowania w człowieka, przenoszenie aktywności skonfliktowanych uczestników życia społecznego w obszary wspólnych interesów.
42. Modele społeczeństwa obywatelskiego w konfliktowych teoriach polityki.
1. Anarchistyczna wizja społeczeństwa obywatelskiego.
Anarchizm eksponuje zjawisko buntu i motyw zniewolenia. Społeczeństwo obywatelskie przedstawione jest jako zapora dominacji kapitału ograniczającego wolność i swobody. Uzyskanie wolności możliwe jest tylko dzięki obaleniu państwa, będącego na usługach kapitału w opinii N. Chomsky. Współczesny kapitał jest w 70% spekulacyjny, a w pozostałej części inwestycyjny. Ruchy tego kapitału nie są kontrolowane, a wielkie mocarstwa głównie USA ułatwiają penetrację i eksploatację regionów zależnych oraz zdobywanie nowych. Współcześni anarchiści nie akceptują organizacji życia społecznego pochodzącej z zewnątrz i uznają wyzwolenie ekonomiczne za szansę na budowę ładu społeczności lokalnej.
2. Model SO niemarksistowskiego materializmu historycznego.
Wg Nowaka SO to ta część społeczeństwa, która kieruje się dążeniem do maksymalizacji w autonomii obywatelskiej. W przeciwieństwie do władców (rządzących), którzy dążą do maksymalizacji władzy. Ten model różni się od anarchistycznego przed wszystkim tym, że uznaje minimum ładu jako sferę działań indyferentnych, a zatem postrzega społeczeństwo obywatelskie jako dążące do autonomii, ale uznające niezbędne regulacje ograniczające swobodę działań dla potrzeb ładu społecznego.
3. Model M. Fuco.
Model ten opiera się na krytyce niewidzialnej władzy w społeczeństwie, ludzie nieświadomie przyjmują z zewnątrz zarazek, który wychodzi z nich w różnych momentach życiowych. Należy się otrząsnąć, po to , by wyzwolić samodzielne, spokojne, aktywne i twórcze działanie społeczne. Temu zawsze na drodze stoją utrwalone struktury społeczne - zniewolenie i konflikt. Represyjna dyscyplinuje, kształtująca tworzy podmioty społeczne dyscyplinujące innych. Dzięki dyscyplinie następuje normalizacja.
43. Sposoby definiowania systemu politycznego.
Pojęcie systemu politycznego odnosi się do sfery władzy publicznej i obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze, czyli w tym, co określa się jako życie polityczne danego społeczeństwa.
Sposoby definiowania systemu politycznego:
1. definiowanie od zewnątrz - wyróżniamy dwa sposoby:
a) określenie elementu poprzez odwołanie się do całości
b) wytyczenie granic a następnie ich weryfikacja
2. definiowanie od środka - polega na nazywaniu elementem tego, co spełnia określone warunki, np. definicyjna, funkcjonalna.
Przykłady definiowania systemu politycznego:
1. Wg Easton - systemem politycznym nazywa się takie role, które są istotne dla władczego rozdziału wartości społecznie cenionych w społeczeństwie jako całości.
2. Wg G. Almond - system polityczny to system interakcji, który pełni funkcję integracji i adaptacji dzięki stosowaniu lub groźbie użycia przymusu. System ten jest legalną instytucją utrzymującą i zmieniającą porządek w społeczeństwie. Stanowi on zespół ról poszczególnych obywateli, oddanych wyborców itp., pozostających w interakcjach z pełniącymi rolę ustawodawców, urzędników i sędziów.
45. Funkcje systemu politycznego.
Wg Parsonsa system polityczny obejmuje te interakcje, które wiążą się z organizacją i mobilizowaniem zasobów dla urzeczywistnienia celów zbiorowych, stanowiącą funkcję przesądzającą o wyodrębnieniu go spośród innych podsystemów społecznych. Parsons zakłada ścisły podział funkcji między różnymi podsystemami społecznymi:
- podsystem ekonomiczny i technologiczny pełni funkcję integracji
- kulturowy pełni funkcję utrzymywania wzorców działania
-prawo i kontrola pełnią funkcję integracyjną
- polityka pełni funkcję osiągania celów.
Wszystkie cztery struktury społeczne są wobec siebie komplementarne i przyczyniają się do powodzenia całości, jaką stanowi najszerzej rozumiany system społeczny działający w granicach państwa narodowego.
Wg Lamentowicza wyróżniamy trzy funkcje systemu politycznego:
- adaptacyjna, pod wpływem zmian następujących w otoczeniu, system polityczny reorganizuje sam siebie, a przede wszystkim swą strukturę, po to, by powiększyć poziom skuteczności i efektywności reagowania
- regulacyjna, polega na porządkowaniu procesów będących już w toku. Porządkowanie to może polegać na przyspieszeniu lub hamowaniu tempa zmian.
- innowacyjna, polega na inicjowaniu i wprowadzaniu korzystnych dla systemu politycznego zmian w otoczeniu, tzn. w makrostrukturach społecznych.
46. Prognozowanie a wyjaśnianie zjawisk politycznych.
Prognozowanie to jedna z funkcji nauk. Związek między prognozowaniem a wyjaśnianiem polega na tym, że moc przewidywania zależy od mocy wyjaśniania a racjonalność prognozowania opiera się na racjonalności wyjaśniania. Prognoza zawiera coś, co opiera się na rzeczywistości. Przewidywania, czyli prognozy to zadania empiryczne, odnoszące się do konkretnych faktów. Walor prognoz tkwi w tym, że dają wiedzę ex ante, czyli w miejscu wymogu prawdziwości nakłaniają do poszukiwania racjonalności. Walor prognoz jest jednocześnie problemem, ponieważ w odróżnieniu od wyjaśniania, które wymaga potwierdzenia prawdziwości, prognozy wymagają należytego uzasadnienia. Prognozę od przepowiedni, wróżby czy też horoskopu odróżnia przede wszystkim racjonalność uzasadnienia. Wróżby i przepowiednie takiego związku najczęściej nie wykazują. Jest coś takiego, co buduje szczególnego rodzaju paradygmat nie postrzegania świata, tylko wyjaśniająca go, na podstawie, czego można budować wyobrażenie przyszłości. Różne koncepcje wyjaśniające budują różna prognozy. Wróżby, proroctwa nie mają żadnego uzasadnienia związanego z wyjaśnianiem, one ostrzegają, mają tę samą siłę abstrakcji, szansę na konkretyzację jak każde działo literackie, budowane są jednak na fikcji w odróżnieniu od naukowej prognozy, która trzyma się jakiegoś związku z wyjaśnianiem dającym się sprowadzić do faktów, czyli jest empiryczne. Prognoza jest w związku z tym empiryczna, jak empiryczna jest nauka. Żadna teoria nie jest mierzona siłą jej prognoz, bo jest ona najsłabszą częścią nauki. Jeśli prognoza się nie sprawdzi, to wcale nie oznacza, że teoria jest zła. Prognoza może zawierać dyrektywy ostrzegawcze wskazujące, zrób tak, żeby tego nie było.
47. Funkcje prognoz.
Bez prognozowania nie można wyobrazić sobie działalności ekonomicznej czy politologicznej. Nauka ma bowiem funkcję przewidującą przyszłość, przeciwdziałanie przyszłym błędom. Prognozowanie to przewidywanie racjonalne, prognoza to racjonalne uzasadnione zdanie dotyczące konkretnego zdarzenia przyszłego wyrażone z rozmaitym stopniem pewności.
Prognozy wpływają na przewidywane zdarzenia, bowiem same stają się elementami sytuacji, ludzie mogą sprzyjać lub hamować ich realizację swymi działaniami, gdyż prognozy zawierają w sobie wartości oraz budowane na nich dyrektywy postępowania. Te dyrektywy mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny. Pozytywna oznacza wskazanie akceptowanych stanów rzeczy, negatywna stanowi przestrogę. Zawsze jednak zawierają pouczenie, jak wykorzystywać obiektywne zależności zjawisk dla realizacji zakładanych celów.
48. Typy prognoz politycznych.
Rodzaje prognoz wg Petrażyckiego:
- potetastywne, to te które są w zasięgu możliwości człowieka, te na które człowiek ma wpływ, te zdarzenia w których przynajmniej jedno wejście jest sterowane.
- niepotestatywne, to te które są poza zasięgiem możliwości człowieka, dotyczą zdarzeń niesterowalnych.
Rodzaje prognoz wg Poppera:
- technologiczne, można je modyfikować
- proroctwa, nie można na nie wpływać np. działania autonomii.
Rodzaje prognoz wg Nowaka :
- przewidywania gracza ( coś wie, czegoś nie wie )
- przewidywania astronoma
Prognozy zawierają określone dyrektywy, są nimi dyrektywy celowościowe zawierające oceny celowościowe, tzn. praktyczne, instrumentalne, a oceny o tyle o ile zawierają związek z normami oraz wartościami o charakterze pierwotnym i wtórnym. Pierwotne są tymi, dla których wtórne są środkiem do osiągnięcia. Dyrektywy mogą mieć charakter stanowczy i niestanowczy. Niestanowczy gdy zawierają tzw. zachętę, sugestię, prośbę, życzenie. Stanowcze przyjmują postać normy, np. rozkaz, reguła, polecenie, zasada. Prognoza jako dyrektywa celowościowa może być pozytywna lub negatywna. Pozytywna oznacza wskazanie akceptowanych stanów rzeczy, negatywna stanowi przestrogę. Dyrektywy celowościowe mogą zawierać także ostrzeżenia, które mogą mieć 2 postacie:
- dyrektywy stanowcze, są normami określającymi ewentualność sankcji za jakieś działanie bądź zaniedbanie. Mogą mieć 2 funkcje: potencjalizacyjną (określa, co jest możliwe) i antycypacyjną (przewidywanie, wyprzedzenie).
- ostrzeżenia niestanowcze, to rodzaj zdegenerowanej normy, czyli czegoś, co zawiera jakąś sankcję, ale ta sankcja nie ma tak znaczącego charakteru.
Różnice między dyrektywami stanowczymi a niestanowczymi są tylko w sformułowaniu a nie w istocie. Prognoza ostrzegawcza odnosi się do zdarzeń, które adresaci oceniają negatywnie.
49. Kierunki przemian politycznych wg. A. Tofflera i S. Huntingtona.
Wg Tofflera społeczeństwo rozwija się falowo. Pierwszą falą było społeczeństwo, którego symbolem jest motyka, czyli społeczeństwo rolnicze, druga fala ta społeczeństwo, którego symbolem jest młotek i komin fabryczny, czyli społeczeństwo przemysłowe, trzecia fala to społeczeństwo nauki i wiedzy, czwarta fala to społeczeństwo kosmosu. Rozwój, przemiany społeczne dokonują się poprzez konflikty fal, na dominującą falę nachodzi fala nowa wywołująca konflikt instytucji, czyli wzorców postępowania i wzorców modelu społecznego. Właściwością przemian świata jest nierównomierne rozwijanie się różnych części. Relacje miedzy konfliktami na styku fal wywołują zamieszania społeczne owocujące w skrajnych postaciach wojnami, a w mniej skrajnych postaciach konfliktami przeradzającymi się w rewolucje techniczne, naukowo- techniczne. Nie zawsze jednak, to co jest następstwem, jest lepsze od tego, co było w przeszłości. Pierwsza fala w sferze polityki głosi potęgę mniejszości, a mniejszości będą zdobywały na znaczeniu i ustrój polityczny musi znaleźć sposób na odzwierciedlenie tego faktu. Z większości wychodzi się na rzecz różnorodności, zasada większości zatem nie ma żadnego związku z racją, samo włączenie procedury większości do głosowania tej zasady nie wyklucza.
Wg Huntingtona ludzie różnią się systemami wartości, z których wyrastają określone preferencje i stany rzeczy. Wchodzą między sobą w różnego rodzaju związki, które sprowadzają się do różnic kulturowych. Od czasu trzeciej fali Huntington zaczyna budować uzasadnienia w szczególnym wyjaśnianiu. Przewidywał, że nadchodzi społeczeństwo cywilizacji wiedzy, nauki, to może być społeczeństwo, które zastąpi dawnego typu fale. Najważniejsze różnice między narodami mają charakter kulturowy a nie ideologiczny czy polityczny. Najważniejsze ugrupowania państw to nie trzy bloki z okresu zimnej wojny ale siedem lub osiem głównych cywilizacji świata. W miarę jak nie zachodnie społeczeństwa rosną w potęgę zwracają się ku własnym kulturowym wartościom i odrzucają narzucone przez Zachód. Najgroźniejsze konflikty w nowym świecie nie będą się toczyć między biednymi i bogatymi, ale między ludami z różnych kręgów kulturowych. Polityka globalna stała się wielobiegunowa i wielocywilizacyjna. Potęga Zachodu w porównaniu z innymi cywilizacjami przedstawia się dwojako. Obraz pierwszy to triumfująca, przytłaczająca i totalna dominacja. Drugi obraz Zachodu to obraz cywilizacji schyłkowej, której udział w światowej potędze politycznej, gospodarczej i militarnej względnie się zmniejsza w porównaniu z innymi cywilizacjami. Zwycięstwo Zachodu w zimnej wojnie było efektem wyczerpania. Kraje nie zachodnie rosną w potęgę dzięki modernizacji, a to prowadzi do odrodzenia na całym świecie kultur nie zachodnich.
TEST - 13 PYTAŃ.
Metodologiczne wymogi teorii społecznej wg Nowaka:
-idealizacyjny natury teorii( ma być karykaturą badanych zjawisk)
-wyjaśniania pozanormatywnego
- jednorodności kategorialnej
- teorii rozwoju społecznego (polityka w ruchu).
Wymiary podmiotowości wg Pałeckiego.
- normatywny (przyznany normami społecznymi, potencjalny zakres samorealizacji)
- realny (zespół warunków i środków możliwych do
samorealizacji)
- świadomościowy (przekonanie o przysługującym
podmiotom w zakresie i możliwościach samorealizacji).
Cechy trójwymiarowego poglądu na władzę wg Lukesa:
Pogląd to inaczej sposób identyfikowania władzy.
Trójwymiarowy nacisk na:
-decyzje i kontrolę nad agendami politycznymi
-roszczenia i potencjalne roszczenia
-obserwowalny jawy lub ukryty i głęboki konflikt
-subiektywne i rzeczywiste interesy
Wymień co najmniej 4 zalecenia Machiavellego dla Księcia
zasada konserwatyzmu
zasada konsekwencji
zasada kalkulacji skutków
zasada kozła ofiarnego
Wymień modele polityki w związku z doniosłą rolą moralności wg Mocka.
Deklarujące neutralność polityki względem moralności:
machiavelizm, separatyzm, cynizm, pragmatyzm
Dające moralności doniosłą rolę w polityce:
chrześcijańska moralność polityczna
fundamentalizm
polityka bez przemocy.
Różnica między reżimem konsensualnym a wetminsterskim:
Reżim konsensualny łączy się ze zgodą. Są 3 składowe:
1.proporcjonalny system wyborczy
2.wielopartyjny system wyborczy
3. gabinety koalicyjne
Reżim wetminsterski - konfliktowy. Składowe tego reżimu:
1. większościowy system wyborczy
2. dwupartyjny system polityczny
3. jednopartyjny gabinet większościowy.
Funkcje norm politycznych :
1.regulacja relacji makrostrukturalnej
2.asymetryczność (uprzywilejowania jednych wobec drugich)
3.ograniczony zasięg regulacji (wg Pałeckiego).
Wymień co najmniej 4 błędne koncepcje teorii :
1.teoria jako wiedza niepotoczna
2.reoria jako wiedza niepewna
3.teoria jako wiedza o rzeczach ostatecznych
4.teoria jako fałszywy obraz świata.
Typologia teorii władzy wg L. Nowaka
Kryteria:
I Strefa życia społecznego z której wyprowadza się zjawisko władzy:
gospodarka (teorie ekonomiczne) źródłem władzy jest własność gospodarcza. Wyróżniamy tu : anarchizm i marksowską teorię władzy.
Polityka (teorie idiogeniczne) źródłem władzy są wartości, siła, pieniądze. Wyróżniamy tu: teorię władzy M. Webera, liberalną teorię władzy, teorie władzy niemarksowskiego materializmu historycznego L Nowaka.
kultura (teorie kulturalistyczne - chrześcijańska) źródłem władzy jest Bóg - władza pochodzi od Boga.
II Płaszczyzny życia społecznego:
1.teorie materialistyczne
2.teorie instytucjonalistyczne
3.teorie idealistyczne (świadomościowe)
III Stosunek do wizji porządku społecznego:
1.teorie konfliktowe - gra o sumie zerowej
2.teorie solidarystyczne - gra o sumie niezerowej.
Zasada sprawiedliwości wg J. Rawlsa.
Sprawiedliwość polityczna, to równowaga konkurencyjnych roszczeń i interesów, która jest cechą praworządnych instytucji politycznych.
1.każda osoba powinna mieć równe prawo do jak najszerszego całościowego systemu równych podstawowych wolności dającego się pogodzić z podobnym systemem wolności wszystkich, odnoszenie się do wartości wolności
2.urządzenie społeczne i ekonomiczne nierówności powinno być takie, by było: z największą korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych, nierówności te były związane z pozycjami i urzędami otwartymi dla wszystkich w warunkach autentycznej równości, możliwości.
Zasady te można stosować zgodnie z regułami priorytetu :
1.w normalnej sytuacji nigdy nie można poświęcać pierwszej zasady w imię drugiej
2.nie wolno ograniczać bezstronnej równości szans mając na uwadze maksymalizacje korzyści najmniej uprzywilejowanych.
Forma władzy wg D.H. Wronga.
Wrong pojmuje władze jako przymus. Przymus jest istotną cechą władzy i na tej podstawie wymienia 4 formy władzy:
1.przemoc(siła)-użycie bezpośredniego fizycznego przymusu, czy to w formie gwałtu na ciele i woli przedmiotu ataku władczego, czy też jako stwarzanie obiektywnej fizycznej przeszkody dla działania niezgodnego z tą wolą.
2.manipulacja - rządzący ukrywa swoje intencje przed rządzonym, który ma zrobić coś, czego następstw nie może znać, gdyż grozi to niebezpieczeństwem.
3.perswazja - jest budowaniem lub odesłaniem do autorytetu. Różni ją od manipulacji świadome od początku uczestniczenie obu stron w wyborze i akceptacji celu i środka realizacji.
4.autorytet - mamy wg Wronga 5 typów: oparty o przemoc, o „marchewkę”, o prawowitość, o kompetencje, o cechy osobowe.
Funkcje systemów politycznych.
- adaptacyjna
- regulacyjna - regulacja może przybrać postać:
regulacji restrykcyjnej, stymulacyjnej, harmonizacyjnej
- innowacyjna - wykorzystuje się ją przy:
prognozowaniu, programowaniu, planowaniu rozwoju społecznego.
Co to jest wartość polityczna.
Jest to wartość społeczna mająca znaczenie dla wielkich grup społecznych jako całość lub zobiektywizowane idee zjawisk społecznych trwale cenionych przez grupy społeczne.
TEST II 10 pytań
Wymień modele polityki w związku z doniosłą rolą moralności.
- chrześcijańska moralność polityczna
- fundamentalizm
- polityka bez przemocy
Typy wartości politycznej.
1.makro i mikro społeczne
2.autoteliczne
3.pierwotne i wtórne
4.realizowane
5.trwałe
6.pozytywne i negatywne
7.racjonalne i nieracjonalne
Wymiary podmiotowości politycznej wg Pałeckiego i Nowaka.
Wg Pałeckiego
normatywny, realny, świadomościowy
Wg Nowaka
egzystencjalny-modele(egzyst.indywidualizm, egzyst.holizm)
esencjalny zwany istotnościowy - modele(esencj.indywidualizm
i esencjalny holizm).
Liberalny model społeczeństwa obywatelskiego.
-S o wyraz ewolucji rozwoju cywilizacji
-budowany od dołu
-zbiorowość to suma jednostek
-motywem działania jest interes
-regulatorem relacji między ludźmi jest mechanizm rynkowy
Typy wejść systemu politycznego wg Eastona.
1.żądania funkcjonale, dysfunkcjonale
2.poparcia
Rodzaje racjonalności wg Buksińskiego.
1.instrumentalna, dokonywanie wyborów w oparciu o kryterium celu
2.aksjologiczna, odnosi się do wyborców wg kryterium wartości
Kryteria demokracji Schumpetera.
Dwa czynniki proceduralne:
1.cykliczność wyboru
2.rywalizacja wyborcza
Typy prognoz Poppera i Petrażyckiego.
1.wg Poppera
-przewidywania technologiczne
-proroctwa
2.wg Petrażyckiego
-prognozowanie potestatywne
-prognozowanie niepotestatywne
Wymień co najmniej trzy ze znanych ci zaleceń Machiavellego dla Księcia.
Konsekwencja, konserwatyzm, kalkulacja skutków,
zasada kozła ofiarnego
Ustaw w układzie opozycyjnym ( wg Nowaka )
swobodę i wolność do przymusu i władzy.
można być jednocześnie swobodnym i wolnym
można nie mieć swobody i być zniewolonym
można być swobodnym i zniewolonym
można mieć ograniczoną swobodę i być wolnym
Wymień i scharakteryzuj zasady metody naukowej Poppera.
Popper zakłada, że mamy zawsze jakąś wiedzę, obok mamy niewiedzę. Nasza wiedza jest ograniczona, a niewiedza jest nieograniczona. Związek między wiedzą a niewiedzą wywołuje stan napięcia nakłaniający do poznania nowej informacji. Stan napięcia jest podstawą problemu, a problem jest zaczynem każdego poznania. Poznanie bowiem nie zaczyna się od faktów, spostrzeżeń, obserwacji, ale od problemów.
Metodą nauk społecznych jest hipotetyzm, polega on na dokonywaniu prób rozwiązania problemów poprzez stawianie śmiałych nieprawdopodobnych hipotez, które następnie poddawane są falsyfikacji. Metoda ta opiera się na założeniach obiektywności i pojęciu prawdy. Nie ma problemu socjologii wiedzy, każdy badacz może być zaangażowany, testem obiektywności jest falsyfikacja. To co socjologia wiedzy przeoczyła jest niczym innym jak socjologią wiedzy- teorią naukowej obiektywności. Prawda jest tym, co jest zgodne z faktami. Nie ma jednak wzorca prawdy w rzeczywistości społecznej. Łatwiej zatem zakładając hipotetyczną prawdziwość weryfikować ją testem na nieprawidłowość. Jeśli coś jest z pewnością nieprawdziwe nie może być jednocześnie prawdziwe. Informacja, jaka oprze się na falsyfikacji jest tzw. prawdą tymczasową ( koroborowaną ).
Nauce przyświeca teoria unifikacji wiedzy, tzn. piramida wiedzy, tzn. że teoria niższego rzędu jest wyjaśniona przez teorię wyższego rzędu. Każdy probl;em napotyka na potrzebę uzupełnienia niewiedzy, to co jest hipotezą to prawdopodobne wyjaśnienie, tzw. hipotetyzm falsyfikacjonistyczny.
Na czym polega istota podmiotowości politycznej, odpowiedź wesprzyj znanymi ci modelami podmiotowości.
Wg Pałeckiego podmiotowość polityczna ma trzy wymiary
1.normatywny - jest to wymiar przyznany normami społecznymi, potencjalny zakres samorealizacji
2.realny - to zespół warunków i środków możliwych do samorealizacji
3.świadomościowy - przekonanie o przysługującym podmiotom zakresie i możliwościach samorealizacji. Rozważna podmiotowość dynamicznie podaje obrazowy model zmian, ale patrzy na zmienne systemu politycznego przez pryzmat zmian podmiotu. Zmienna polityczna polega na powiększaniu (wzrost podmiotu) lub na zmniejszaniu(ogranicza podmiot) zakresu obywatelskiej samorealizacji. Zmiany długotrwałe to ewolucja systemu, drastyczne to przełom. Dokonują się ruchem wahadłowym. Małe i wolne odchyły to ewolucja(społecznie aprobowane), gwałtowne odchylenia to przełomy pierwotnie aprobowane, a potem często dokonywane wbrew aprobacie społecznej. Te ostatnie ograniczają podmiotowość, zwiększają asymetrię stosunków władzy. Co wpływa na tempo ruchów wahadła ?
Kultura polityczna a zatem wartości, normy, wzorce postępowania. Pałecki wnosi wymiar realny.
Wg Nowaka mamy dwa wymiary podmiotu: wymiar egzystencjalny i wymiar istotnościowy.
1.Wymiar egzystencjalny - odpowiada na pytanie kto istnieje, daje się zauważyć, że istnieją jednostki lub zbiorowości. W tym wymiarze mamy dwa stanowiska:
egzystencjalny indywidualizm, który stwierdza, że istnieja tylko jednostki
egzystencjalny holizm, który stwierdza, że istnieją jednostki oraz nadbudowane nad nimi byty zbiorowe, np. klasy.
Oznacza to tyle, że wg kryterium egzystencjalnego wg indywidualistów istnieją tylko jednostki, zbiorowość owszem istnieje, ale nie jest ona odrębnym bytem, jest po prostu sumą jednostek. Wg holistów istnieją nie tylko jednostki, ale i zbiorowości, które są odrębnym bytem nie stworzonym z jednostek. Jednostka egzystuje indywidualnie, ale funkcjonuje w zbiorowości gdzie nabiera być może szczególnego rodzaju egzystencjalnych cech, które nadbudowują się nad owymi jednostkami sprawiając, że w rzeczywistości są jednostki, ale zbiorowości nie są sumą jednostek, tworzą odrębny egzystencjalny twór.
2. Wymiar esencjalny zwany istotnościowym, odpowiada na pytanie, które atrybuty w znaczący sposób wpływają na zjawiska społeczne, czy atrybuty jednostek czy atrybuty globalne. Dwa podstawowe modele:
a) esencjalny(istotnościowy) indywidualizm stanowi, że istotne dla procesów politycznych są atrybuty jednostek. Nie ma zmian politycznych bez wybitnych jednostek.
b) esencjalny holizm zakłada, że istotne dla procesów
politycznych są zbiorowości, jednostka nie pełni w polityce żadnej istotnej roli.
Wyróżniamy 4 modele podmiotowości:
Dwa modele radykalne:
1.indywidualizm radykalny, zakłada egzystencjalny i essencjalny indywidualizm, zarazem istnieją w rzeczywistości jednostki i zbiorowości i jednostki się wyodrębniają
2.holizm radykalny, zakłada egzystencjalny i essencjalny holizm, zarazem istnieją jednostki ale nad nimi byty zbiorowe, typowa jednostka nie wpływa na zjawiska polityczne.
Dwa modele mieszane:
1.egzystencjalny indywidualizm i istotnościowy holizm, zarazem. Istnieją tylko jednostki, ale istotne dla polityki są atrybuty zbiorowości. Jednostka typowo nieznana nie zaś jednostka wybitna może wpływać, co najwyżej na kierunek działań podejmowanych przez zbiorowość w momencie politycznego przełomu.
2.egzystencjalny holizm i istotnościowy indywidualizm zakłada, że w sensie egzystencjalnym istnieją jednostki i zbiorowości, natomiast istotne dla procesów społecznych są atrybuty jednostkowe.
W jakich postaciach ujawnia się władza w społeczeństwie.
Typologia władzy wg Bachracha i Baratza.
Władza ujawnia się poprzez:
1. przymus (zachodzi wówczas gdy A wymusza posłuch na B przez zagrożenie w związku z istniejącym konfliktem wartości:
2. wpływ zachodzi wtedy gdy A nie uciekając się do jawnej czy ukrytej groźby powoduje zmianę postępowania B:
3. władza legitymowana zachodzi wówczas gdy B zmienia swoje postępowanie wskutek uznania, że dyrektywa jest zgodna z jego systemem wartości, jeśli treść jest prawowita i rozsądna, kiedy jest wynikiem prawowitej procedury:
4. przemoc zachodzi wówczas gdy B modyfikuje swoje zachowanie pod użyciem siły A. Przemoc pozbawia B możliwości wyboru:
5. manipulacja ujawnia się wtedy gdy trudno rozpoznać źródła istoty żądania.
Na wybranym przykładzie podaj na czym polega związek między wyjaśnianiem i prognozą.
Prognozowanie to jedna z funkcji nauk. Związek między prognozowaniem a wyjaśnianiem polega na tym, że moc przewidywania zależy od mocy wyjaśniania a racjonalność prognozowania opiera się na racjonalności wyjaśniania. Prognoza zawiera coś, co opiera się na rzeczywistości. Przewidywania czyli prognozy to zadania empiryczne, odnoszące się do konkretnych faktów. Walor prognoz tkwi w tym, że dają wiedzę ex ante, czyli w miejscu wymogu prawdziwości nakłaniają do poszukiwania racjonalności. Walor prognoz jest jednocześnie problemem, ponieważ w odróżnieniu od wyjaśniania, które wymaga potwierdzenia prawdziwości, prognozy wymagają należytego uzasadnienia. Prognozę od przepowiedni, wróżby czy też horoskopu odróżnia przede wszystkim racjonalność uzasadnienia. Wróżby i przepowiednie takiego związku najczęściej nie wykazują. Jest coś takiego, co buduje szczególnego rodzaju paradygmat nie postrzegania świata, tylko wyjaśniająca go, na podstawie, czego można budować wyobrażenie przyszłości. Różne koncepcje wyjaśniające budują różna prognozy. Wróżby, proroctwa nie mają żadnego uzasadnienia związanego z wyjaśnianiem, one ostrzegają, mają tę samą siłę abstrakcji, szansę na konkretyzację jak każde działo literackie, budowane są jednak na fikcji w odróżnieniu od naukowej prognozy, która trzyma się jakiegoś związku z wyjaśnianiem dającym się sprowadzić do faktów, czyli jest empiryczne. Prognoza jest w związku z tym empiryczna, jak empiryczna jest nauka. Żadna teoria nie jest mierzona siłą jej prognoz, bo jest ona najsłabszą częścią nauki. Jeśli prognoza się nie sprawdzi, to wcale nie oznacza, że teoria jest zła. Prognoza może zawierać dyrektywy ostrzegawcze wskazujące, zrób tak, żeby tego nie było.
Porównaj modele SO liberalny a neoliberalny.
Model liberalny.
Podstawą kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego jest podział pracy. SO jest rodzajem wspólnoty rynkowej, która buduje ład w sposób spontaniczny przez krzyżowanie się partykularnych i egoistycznych interesów w jednostkach. Podstawowym regulatorem w stosunkach społecznych jest mechanizm rynkowy. Model ten głosi pochwałę wolnego rynku i własności prywatnej oraz prymat wolności jednostki nad instytucją polityczną.
Model neoliberalny.
F. Fukyjama ; R. Dahrendorf.
Noeliberałowie proponują odrodzenie rynkowe, utrzymują indywidualizm, wolny rynek oraz minimalny program państwa, postulują dekoncentrację władzy państwowej oraz przejmowanie zadań państwa przez struktury obywatelskie. Państwo pozostaje ostoją autorytetu i moralności oraz gwarantem ochrony podstawowych praw. Szczególną właściwością tego modelu jest stępienie uniwersalności mechanizmu rynkowego i poszukiwanie rozwiązania dylematu wspólnego dobra przez aktywność zbiorowości lokalnej.
Paradoks demokracji R. Dahrendorfa
Paradoks dotyczy tego, w jaki sposób zachować różnorodność i akceptować jednocześnie to, czego by się nie chciało. Nie można utrzymać mechanizmów społeczeństwa otwartego, jeżeli ludzie nie wiedzą, gdzie ich miejsce.