POLITYKA SPOŁECZNA

26.02.05.

Funkcje opiekuńcze państwa

Ma to związek z kondycją państwa. Polityka społeczna to też działalność stwarzająca warunki do prawa rozwoju. To coś więcej niż tylko dawanie (świadczenia społeczne). Bez postępu społecznego nie uda się osiągnąć postępu cywilizacyjnego. Efekty rozwoju ekonomicznego powinny się przekładać na rozwój społeczny - zadowolenie społeczne.

Istota polityki społecznej

Istota kwestii społecznych - kwestie społeczne to różnorodne potrzeby podstawowe i problemy ludzi, których zaspokojenie lub rozwiązanie oczekuje się od władzy publicznej w imię powszechnie akceptowanych wartości humanistycznych, etycznych, moralnych itp. Zapewniających współżycie ludzi w sprawiedliwość społeczną warunkujących spokój społeczny i możliwość rozwoju cywilizacyjnego.

Rozwiązywanie kwestii społecznych należy do tzw. Wymagalnych funkcji opiekuńczych państwa. Kwestie społeczne powstają w wyniku sprzeczności, rozbieżności interesów zróżnicowanie aspiracji, nierówności, które różnicują społeczeństwo na elity oraz grupy marginalizowane trwale lub częściowo.

Najogólniejsze definicje kwestii społecznej określa się jako problem błędnych działań i błędnego rozwoju ładu społecznego względem realizacji dobra wspólnego.

Konrad Adenaner: efekt niezgodności idei społecznej z zastaną rzeczywistością. Kwestia społeczna jest wyrazem asymetrycznych przekształceń w rozwoju gospodarczym, przekształceń, które rodzą zagrożenie społeczne. Z tej definicji wynika, że:

- to nie rozwój gospodarczy, lecz asymetryczne przekształcenie generują kwestie społeczne

- nie każda asymetria w gospodarce wywołuje kwestie społeczne

Z tej definicji widać związek między kwestią społeczną a rozwojem gospodarczym, nie można tych obu obszarów od siebie rozdzielić. A zatem kwestia społeczna nie jest tylko sprawą świadomości lecz skutków gospodarczych działania, a więc pojawia się w związku z rozwojem gospodarczym niejako mu towarzysząc.

Kwestia społeczna odnosi się do występowania pewnych zagrożeń społecznych oznaczających możliwość degradacji ludzi. Rozwiązywanie kwestii społecznych dotyczy człowieka, nie będzie się ograniczało do eliminowania tych zagrożeń, ale również będzie obejmowało sferę działań humanizujących, uczłowieczających działalność gospodarczą. Mówi się, że rozwiązywanie kwestii społecznej jest tożsame z zapewnieniem równowagi i humanistycznego rozwoju danego kraju a ściślej nadanie ludzkiego kształtu. Przekształceniom gospodarczym, które się w tym kraju dokonują.

Większość współczesnych teoretyków polityki społecznej uważa, że bez ciągłego i skutecznego rozwiązywania kwestii społecznej - socjalnych nie jest możliwy postęp cywilizacyjny. Powinien być to postęp nie stwarzający dysproporcji miedzy działalnością gospodarcza a różnymi dziedzinami życia społecznego. Naukowcy ci twierdzą, że kwestie stanowią swoisty koszt postępu cywilizacyjnego szeroko pojętego.

Istnieje szereg teorii naukowców wyjaśniających przyczyny powstania kwestii społecznych:

1. teoria ewolucjonizmu - każdy etap rozwoju ludzkości generuje swoistą kwestię własną i społeczną, jest to teoria, która rozpatruje kwestie społeczne w rozwoju historycznym (ewolucyjnym) ewolucja odbywa się od tzw. Starych - do tzw nowych kwestii społecznych (np. ekokwestia)

2. teoria asymetrii - asymetria odnosi się do braku równowagi siły w społeczeństwie, społeczeństwie więc oznacza, że w społeczeństwie istnieją grupy zorganizowane reprezentujące interesy swoich członków, które forsują ich realizację (tych interesów) przez państwo ze szkodą dla tych, którzy nie są zorganizowani (dla jednostek). Mówi się o istnieniu tzw. Lobbingu, a więc o tzw. Lobby zawodowego, które forsuje swoje interesy i wymusza ich realizację za pośrednictwem polityki społecznej państwa (np. górnicze, pielęgniarek, dotyczy środowiska)

3. teoria nierówności - odchyleń zbliżona do teorii asymetrii. Uważa ona, że zorganizowane potrzeby dużych grup społecznych mają większą szansę uwzględnienia w polityce społecznej niż potrzeby jednostek tzw. Niezorganizowanie interesów, co rodzi liczne konflikty w postaci systemów odchyleń i nierówności w warunkach życia.

Do powstania tych odchyleń przyczyniają się również 2 procesy:

1. demokratyzacji państwa

2. poprzez demokratyzację gospodarki

4. teoria sprzeczności społecznych - mówiąca, że kwestie społeczne wynikają z różnych sprzeczności występujących zarówno w obrębie pewnych grup społecznych jak i sprzeczności między pojedynczymi ludźmi. Teoria ta wymienia następujące rodzaje sprzeczności:

1. sprzeczności między wzrastającym dobrobytem społecznym i zmniejszającym się zadowoleniem ludzi

2. sprzeczności między zamierzeniami i działaniem polityki społecznej, a jej rezultatem (efektem) wyrażającym się tym, że systemy bezpieczeństwa socjalnego kreowane przez państwo stają się źródłem niepewności np. reforma ochrony zdrowia w Polsce

3. sprzeczności między wkładem a uzyskanym efektem, co wyraża się w tym, że za coraz większą sumę pieniędzy kupuje się coraz mniej ludzkiej pewności i sprawiedliwości.

Korzyści stają się udziałem nie tych, którzy ich potrzebują, ale tych którzy są wyrafinowani i nadużywają swoich uprawnień. Nierozwiązywalnie sprzeczności adresowane są w kierunku państwa, które chcąc nie chcąc automatycznie staje się adresatami roszczeń, pretensji i oczekiwań. Państwo ogranicza ich spełnienie do realizacji podstawowych problemów ludzi, albo też stara się zdjąć z obywateli ryzyko pojawiających się kwestii społecznych (kłopotów życiowych)

5. teoria ideologiczności i intensywności wg Messnera - jest to najnowsza teoria kwestii społecznych. Messner upatruje przyczyn kwestii społecznych w zawodności ładu społecznego utworzonego przez dane społeczeństwo. Twierdzi, że są 2 przyczyny powstania kwestii społecznych:

1. ideologiczności - to zbiór idei, celów, które wywierają wpływ na ukształtowanie ładu społecznego w danym kraju. Ideologiczność jest pluralistyczna - co oznacza, że żaden system społeczny nie jest formowany przez jedną ideologię. Konkurujące ze sobą ideologiczne, pluralistyczne ideologie posiadają własne cele i hierarchie, które wartości są realizowane.

Pluralizm ideologiczny prowadzi do powstania kwestii społecznych będących efektem realizacji różnych systemów wartości.

2. instytucyjność - oznacza całość instytucji prawnych, politycznych, administracyjnych, społecznych, technicznych, ekonomicznych, które zostały pomyślane i utworzone w celu realizacji celów zbiorowości (społecznych). Instytucja charakteryzują się jednak pewnymi negatywnymi cechami:

- bezwładnością (inercja)

- komplikowaniem spraw

- planowaniem zamiast służenia ( w administracji)

- nadużyciami

- hipertrofią czyli tendencją do powiększenia ( 5 zamiast jednego)

Te negatywne cechy przyczyniają się do powstawania prawdziwych, sztucznych, rzeczywistych kwestii społecznych.

Reasumując: kwestie społeczne jako pojęcia zostały opisane za pomocą takich określników jak:

- asymetria

- zagrożenie

- niepewność

- sprzeczność

- niezgodność

-zawodność

- roszczenie

określeń odzwierciedlających stan nierównowagi społecznej. Trzeba podkreślić, że ten stan nierównowagi społecznej nie ma charakteru przejściowego lecz występuje stale zmieniając jedynie swoje nasilenie i znamiona.

Wymiary kwestii społecznych. Kwestie społeczne trzeba rozpatrywać w 3 przekrojach:

1. przekrój lokalny - odnosi kwestię społeczną do małej ograniczonej geograficznie przestrzeni społecznej, czyli może być to np. parafia, gmina, okręg, powiat

Każda kwestia społeczna ma swój wymiar lokalny albowiem powstaje ona zawsze oddolnie co wynika ze zróżnicowania ludzi wspólnym położeniem lokalnym

2. przekrój narodowy - odnosi się do skali całego kraju i związany jest z nierównomiernym rozwojem gospodarczym poszczególnych regionów (województw) np. mamy regiony bogate i biedne, doinwestowane i nie, przeludnione i nie, wysoka lub niska stopa bezrobocia, tzw. Polaryzacja (zróżnicowanie) rozwoju społecznego wynika z osiągniętego w nich poziomu rozwoju ekonomicznego. Ale w każdym regionie (województwie) powoduje występowanie specyficznych kwestii społecznych, których suma ma charakter narodowy (ogólnokrajowy)

Mówiąc o kwestii społecznej narodowej wymieniamy:

- kwestia bezrobocia

- niepewność społeczna

- ubóstwo, nędza

- kwestia mieszkaniowa

- ochrona zdrowia

- ubezpieczenia społeczne

- edukacja

- kwestia demograficzna

odzwierciedlają problemy nękające cały naród, zagrażają szerszym zbiorowością i które powodują deformację w całym rozwoju społecznym i cywilizacyjnym kraju

3. przekrój globalny -ponadnarodowym, wyrazem jest zróżnicowanie świata ppod względem rozwoju cywilizacyjnego, występowanie biegunów bogactwa i nędzy. Wymiar globalny uświadamia najlepiej asymetrię rozwoju ludzkości

1. z jednej strony mamy do czynienie z sukcesami rozwojowymi

2. z drugiej patologie: nędze, głód, ubóstwo, choroby, zacofanie, zanieczyszczone lasy, wody itp.

Są to kwestie, które mają charakter globalny. W przekroju lokalnym i narodowym, często nie dostrzega się skali tych zagrożeń, które uwidaczniają się w skali globalne. Globalny wymiar kwestii społecznej dotyczy optyki widzenia problemów ludzkości, która zamieszkuje ziemię jako planetę.

GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ

Polityka społeczna ma 2 znaczenia:

1. odnosi się do działalności różnych podmiotów publicznych (państwowo instytucja pozarządowa), których celem jest rozwiązywanie kwestii socjalnych w 3 wymiarach, przy czym działalność ta może być rozumiana jako proces decyzyjny i proces wykonawczy

2. odnosi się do nazwy dyscypliny naukowej stanowiącej system wiedzy o procesach społecznych, w których celem szczegółowym jest wyrównywanie poziomu życia ludności a celem ogólnym kształtowanie humanistycznego rozwoju

Za prekursora polityki społecznej uznaje się Roberta Owena.

Utopia Owena polegała na tezie, że możliwa jest tzw. Równość wszystkich ludzi.

Termin polityka społeczna wprowadził do literatury i praktyki Karol Fourier.

Termin ten upowszechnił się w XIX w. w związku z pojawieniem się tzw. Kwestii robotniczej wymagającej rozwiązywania licznych kwestii socjalnych, które towarzyszyły rewolucji przemysłowej i rozwojowi kapitalizmu.

Wyzysk ekonomiczny człowieka w etapie tworzenia się kapitalizmu łączył się z jego degradacją czego wyrazem były m.in. choroby, epidemie, bezdomność, przestępczość, głód, brak godziwej pracy. Towarzyszyło też również zatrudnianie dzieci, uregulowanego czasu pracy, brak odszkodowań za częste wypadki, powstały więc nierówności uderzające w godność człowieka, marginalizujące ludzi bezdomnych, biednych bez pracy, spychani w ekonomiczny niebyt.

Patologie te wywołały:

- protesty robotników

- zaczęły być dostrzegane przez władze publiczne

Niektóre regiony nękały głód, epidemie władze zaczęły dostrzegać, że bez likwidacji trudno będzie zagwarantować spokój społeczny. Równocześnie postępującą demokratyzacją życia publicznego, aby można było liczyć na głosy wyborców trzeba było im coś obiecać, a więc ze względów polityczno - ustrojowych władza publiczna zaczęła liczyć się z robotnikami i ich rodzinami. W interesie klasy kapitalistów zaczęto podejmować próby zapobiegania patologii. Zaczęto stosować profilaktykę służącą zachowaniu władzy i spokoju społecznego.

Za twórcę nowoczesnej polityki społecznej uznaje się kanclerza Otto Von Bismarca (pruski polityk), z którego inicjatywy parlament niemiecki uchwalił liczne ustawy socjalne w 1884r. i 1887r. Składające się na ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe, renty i emerytury, normy czasu pracy, warunki pracy i zatrudnienia. Działania te zapoczątkowały w Europie właściwą systemową ochronę ludzi charakteryzujących się słabą pozycją ekonomiczną. Ustawy te składały się początkowo na tzw. Politykę socjalną, która koncentrowała się na rozwiązywaniu pojedynczych kwestii socjalnych (nie było działań zintegrowanych). Działania - czyli ustawodawstwo socjalne upowszechniało się stopniowo również w innych krajach europejskich. Ustawodawstwo to miało też wpływ na ukształtowanie się polityki w Polsce (społecznej). Działalność Bismarca była pierwowzorem w rozwiązywaniu kwestii społecznej.

Równocześnie pojawiła się polityka socjalna będąca nową dyscypliną naukową, która przekształciła się w tzw. Politykę społeczną czyli naukę kompleksową obejmującą nie tylko pojedyncze problemy socjalne ale też zagadnienia sterowania rozwojem społecznym.

GENEZA POLITYKI SPOŁECZNEJ W POLSCE

Prekursor: Stanisław Staszic XIX wiek.

Po rozbiorach stał się głównym organizatorem działań społeczno - gospodarczych. Pasjonowała go nauka i oświata. Autor projektu kształcenia urzędników i rzecznikiem oświaty dla ubogiej młodzieży. Współorganizator Uniwersytetu Warszawskiego. Założył Chrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze, które przetrwało do 40r. Zdjął pańszczyznę, uruchomił samorząd, założył 5 szkół podstawowych, zorganizował pomoc dla ludzi starszych.

Inny przedstawiciel - Fryderyk Skarbek prekursor Uniwersytetu Warszawskiego. Pisał m.in. o roli pracy w tworzeniu własnego dobro - stanu - majątku i bogactwa kraju, który to sugerował utworzenie: funduszu zaspokojenia potrzeb zbiorowych (funduszu socjalnego). W swoich poglądach kierował się doktryną liberalną, rozwiązywanie kwestii chłopskiej poprzez ich uwłaszczenie uważał za klucz do dobrobytu i przezwyciężenia nierówności. Zajmował się też wyjaśnianiem przyczyn ubóstwa - źródła biedy (nie w ustroju, nie w przeludnieniu) tylko w subiektywnych cechach ludzi: lenistwo, alkoholizm, kłótliwość i innych cechach patologicznych. W działaniach państwa przeciw biedzie sugerował utworzenie odrębnej administracji publicznej oraz odejście od filantropii. Praktycznym przejawem koncepcji ideologii była fundacja, która służyła pokoleniom ludzi ubogich i sierot

Zasługi dla rozwoju polityki społecznej w Polsce mieli też inni naukowcy:

1. Józef Supiński autor pracy „Szkoła Gospodarstwa Społecznego”

2. August Ciężkowski autor dzieła „Ojcze nasz” - teologiczny wykład na temat sprawiedliwości

W XIX wieku w Polsce nastąpiła tzw. Autonomizacja i instytucjonalizacja polityki społecznej odzwierciedleniem tego było powstanie instytucji naukowych i dydaktycznych, powstały szkoły: krakowska na bazie Uniwersytetu Jagiellońskiego, lwowska na bazie Uniwersytetu Jana Kazimierza, warszawska przy AGH, lubelska na bazie KUL, wileńska na bazie Uniwersytetu Stefana Batorego. Każda z tych szkół miała wybitnych przedstawicieli zajmujących się polityką społeczną. W okresie międzywojennym utworzona w Polsce Towarzystwo Polityki Społecznej, Instytut Gospodarstwa Społecznego. Powstało Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej i Instytut Spraw Społecznych.

12.03.05.

Na politykę społeczną wpływają różne doktryny:

1. doktryna liberalizmu

2. doktryna katolicyzmu - społecznego

3. doktryna socjalizmu (kolektywizm)

4. doktryna konserwatyzmu

5. doktryna agraryzmu

6. doktryna nacjonalizmu

Z wymienionych doktryn pierwsze 3 wywarły wpływ na politykę społeczną w Polsce, na różne koncepcje społeczne

1. Doktryna liberalizmu - skrajny liberalizm opiera się na zasadzie:

- wolności jedności

- nienaruszalności własności prywatnej

- dążności do bogacenia się

- elastyczność ról życiowych

Skrajny liberalizm zakłada też, że życie społeczne jest regulowane samoczynnie przez swobodną grę sił rynkowych.

W stosunku do polityki społecznej liberalizm:

1. jest przeciwny wszelkiej interwencji państwa w problemy społeczne w szczególności - interwencjonizm polegający na kształtowaniu płac, skracaniu czasu pracy i przywilejom obszaru pracy (socjalne). To wczesny liberalizm sformułował tzw. Spiżowe prawo pracy, głosząc że płace robotnicze powinny być kształtowane na poziomie potrzebnym do wyżywienia tej ilości robotników, których może zatrudnić przemysł.

2. odrzucenie ustawodawstwa socjalnego jako bezcelowego i nieracjonalnego. Zjawisko nędzy, ubóstwa, nierówności doktryna liberalna traktuje jako efekt lenistwa. Uważa, że nędza i ubóstwo powinny pobudzić wysiłek ludzi do pracy dający mu dochód

3. nierówności społeczne, które związane są z systemem kapitalistycznym stanowią zło, które powinno być usunięte drogą ewolucyjną, ale bez prowadzenia państwowej polityki społecznej

- zastosowanie proporcji podatkowej przy nadmiernych dochodach

- poprzez zastosowanie proporcji podatkowej przy dziedziczeniu spadków

4. liberałowie twierdzą, że polityka społeczna może mieć charakter kwestii socjalnych, które ujawniają się na bieżąco, nie może mieć charakteru ciągłego, systemowego, co oznacza odrzucenie polityki społecznej

Przedstawiciele doktryny liberalnej w Polsce:

1. Władysław Zawadzki - opowiadał się za polityką empiryczną wynikającą potrzeby chwili

2. Stanisław Gąbiński - postulował łagodzenie kwestii społecznej poprzez różnorodne działania prewencyjne, profilaktyczne np. edukacja społeczeństwa ekonomiczna

3. Roman Dmowski - zaciekle zwalczał związki zawodowe. Uważał, że prowadzenie polityki społecznej przez państwo uniemożliwia wzrost gospodarczy i szkodzi robotnikom. Opowiadał się za wydłużeniem czasu pracy.

4. Ferdynand Zweig (Cwajk) - zwolennik liberalizmu socjalnego był propagatorem upowszechnienia własności poprzez przekazywanie akcji przedsiębiorstw robotnikom w przemyśle

5. Adam Hejdel - zwolennik fordyzmu, koncepcja nowej współpracy prac firmy

Współcześnie doktryna liberalna nie występuje w czystej postaci w polityce społecznej lecz w postaci złagodzonej określanej neoliberalizmem lub socjaliberalizmen. Ze współczesnych teoretyków liberalnych polityki społecznej trzeba wymienić Juliana Auleknera - zajmuje się doktrynami doktrynami polityce społecznej.

2. doktryna katolicyzmu - społecznego - wywodzi się z nauki społecznej kościoła, opisana i rozwinięta w kolejnych encyklikach papieskich. Doktryna ta oparta jest na zasadach:

- dobra wspólnego

- solidarności

- pomocniczości

- uczestnictwa

- chrześcijańska

- narodowa

- demokratyczna

- praworządności

- sprawiedliwości społecznej:

- ustrój własności indywidualny jako podstawa bytu rodziny

- upowszechnienie własności ma być celem podziału dochodu społecznego

- uznanie dla prymatu pracy ludzkiej (praca najwyższym dobrem, wymaga ochrony przez państwo)

- zrównanie pracy i kapitału w ustawodawstwie

3. doktryna socjalizmu - przyjmowała różne postacie np. socjalizmu utopijnego, marksizmu, socjalizmu demokratycznego. Doktryna opierała się na zasadzie:

- równości

DEFINICJE POLITYKI SPOŁECZNEJ jako nauki

1. Stanisława Rychlińskiego - to nauka tworząca usystematyzowanie zbioru wskazówek dotyczących usuwania, łagodzenia i przeciwdziałania niesprawiedliwościom i krzywdzie doznawanym przez jednostkę i społeczeństwo w ustroju pracy najemnej definicja z 1938r.

2. Konstanty Krzeczkowski - to nauka o znamionach zachodzących w strukturze społecznej pod wpływem celowej działalności grup społecznych i ciał publicznych. Jako dyscyplina naukowa zajmuje się poszukiwaniem sposobów najbardziej celowego przeprowadzania tych zmian.

Naukowym przedmiotem badań polityki społecznej są systemy doktrynalne, które przenikając się i konkurując między sobą oferują w demokracji i gospodarce rynkowej nowe programy społeczne.

Wynika, że: współczesna polityka społeczna jest wieloprzedmiotowa. Opisuje zmienną rzeczywistość socjalną, systematyzuje i wartościuje podejmowane działania w zakresie rozwiązywania kwestii społecznych, zajmuje się tzw. Prawami socjalnymi obywateli. Jako nauka polityka społeczna ma charakter interdyscyplinarny tj. powiązane jest z innymi dyscyplinami naukowymi, jak:

- EKONOMIA - polityka społeczna - córka ekonomi narodowej, jej związki zaznaczają się konieczności finansowania celów polityki społecznej:

1. interwencji na rynku pracy

2. kosztów ubezpieczeniowych

Ekonomia zajmuje się wytwarzaniem dochodu narodowego, a polityka społeczna koncentruje się na jego podziale

- STATYSTYKA - zawiera znaczącą siłę poznawczą pobudzającą do przeprowadzenia zmian

- HISTORIA - uwzględnia się czynnik czasu, dzięki doświadczeniu historycznemu można dowiedzieć się jak dawniej rozwiązywano określony problem socjalny

- ETYKA - zajmuje się wartościowaniem rzeczywistości, a pewne wartości (zwłaszcza społeczne) realizowane są przez politykę społeczną m.in. sprawiedliwość, wolność, równość

- DEMOGRAFIA - nauka o ludności, dostarcza danych o pierwotnym charakterze tj. danych o populacji wykorzystywane są w polityce społecznej do regulacji rynku pracy, reformowanie systemu ubezpieczeń, planowanie rozwoju infrastruktury społecznej, szpitali, szkół

- DEMOSKOPIA - zajmuje się badaniem opinii publicznej, działanie w zakresie polityki społecznej są oceniane za pośrednictwem monitorowania nastroju grup ludzi, a wiec sondaże

- PRAWO - wszystkie kwestie socjalne wymagają regulacji prawnych, prawo socjalne

- POLITOLOGIA - zajmuje się polityką i życiem politycznym, interesuje się zwłaszcza konfliktowymi działaniami władzy państwowej a zwłaszcza działaniami podejmowanymi przez rządzącą partię

- PEDAGOGIKA - nauka o kształceniu , wiele kwestii socjalnych zaznacza związek z edukacją i oświatą

- FILOZOFIA - naukowiec uprawiający politykę społeczną musi korzystać z pewnych działów filozofii np. logika, etyka. Filozofia dostarcza mu refleksji o przyczynach kwestii społecznych, będzie uczyć wartościowaniem rzeczywistości

- SOCJOLOGIA - zajmuje się przemianą struktury społecznej

- GEOGRAFIA - kwestie polityki społecznej cechuje się przestrzennym zróżnicowaniem, należy uwzględniać przy realizacji polityki społecznej

- PSYCHOLOGIA - nauka to pozwala łatwej zrozumieć zachowanie się jednostek społecznych i przewidzieć ich kierunek

Obecna transformacja ustrojowa w Polsce za najznamienitszych uznaje:

- Janinę Supińską

- Jana Daneckiego (nowe kwestie społeczne)

- Tadeusz Szumlicz (modelowanie polityki społecznej)

- Księżopolski (badanie porównawcze)

- Krystyna Głąbicka (europejska przestrzeń socjalna)

- Julian Autner (doktryna polityki społecznej)

- Mieczysław Kabaj (problematyka bezrobocia)

- Adam Kuszynowski (specjalista polityki rodzinnej)

DEFINICJE POLITYKI SPOŁECZNEJ DOTYCZĄCE DZIAŁALNOŚCI PRAKTYCZNEJ - NA EGZAMIN!!!

1.Stanisław Gąbiński 1913r. - to działalność, która łagodzi i załatwia kwestie socjalne w ich licznych i różnorodnych ……………….

2.Ks. Szamański 1925r. - celem jest dobro warstwy najemnej

3.Julian Kutner - racjonalna działalność państwa i innych podmiotów zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludzkości, pożądanych struktur społecznych oraz stosunków społeczno kulturalnych mających na celu najbardziej efektywne i sprawiedliwe zaspokojenie potrzeb ich rodzin i całego społeczeństwa na poziomie możliwym do osiągnięcia w danym okresie. Polityka społeczna jest nie tylko działalnością o charakterze socjalno - interwencyjnym, lecz też narzędziem kształtowania pożądanych postaw społecznych, odnosi się do szczebla centralnego i lokalnego

4.Edward Wnuk - Lipieński - to nieustanne zorganizowane, świadome działanie nakierowane na utrzymanie względnej równowagi między 2 wartościami: wolnością i równością

MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ W GOSPODARCE RYNKOWEJ

Polityka społeczna państwa może przyjmować różne formy w zależności od charakteru gospodarki rynkowej. Z pewnym uproszczeniem można wymienić 3 podstawowe typy gospodarki rynkowej podlegające w różnym stopniu ingerencji państwa oraz jego odpowiedzialności za bezpieczeństwo socjalne swoich obywateli. W każdym typie gospodarka rynkowa opiera się na bezwzględnej dominacji własności prywatnej z różnymi jednak rodzajami i zakresem polityki społecznej. Może to być:

1. tzw. Polityka liberalna - oparta na doktrynie liberalnej, kreuje specyficzny model polityki społecznej nazywany modelem liberalnym, marginalnym, rezydualnym.

Polityka liberalna wychodzi z założenia, że decydującą rolę odgrywa rynek, zupełnie marginalnym zakresem doraźnej pomocy dla osób żyjących w nędzy. Potencjalnym obiektem troski społecznej, polityka społeczna czyni te osoby, które w rynkowej grze poniosły porażkę i nie są w stanie zapewnić egzystencjalnego minimum czyli; wyżywienia, odzieży i dachu nad głową, bo znalazły się w ubóstwie. Ci ubodzy mogą uzyskać pomoc od tych, którym powiodło się lepiej a najskuteczniejszym rozwiązaniem jest zorganizowana działalność charytatywna. Podmiotem tak rozumianej polityki społeczno - liberalnej jest obywatel, na którego spada odpowiedzialność rozwiązywania kwestii socjalnych danej rodziny, organizacje charytatywne itp. Ta polityka liberalna oparta jest na słowie - radź sobie sam. W hierarchii podmiotów polityki społecznej państwo zajmuje najmniejszą pozycję i traktowane jest z dużą nieufnością. Przykładem państwa opierającego swoją politykę społeczną na modelu liberalnym (marginalnym) są Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Irlandia

2. Polityka socjalliberalna - która kreuje tzw. Model motywacyjny lub konserwatywno - korporacyjny lub też określany mianem społecznej gospodarki rynkowej.

Polityka socjalliberalna tworzy model motywacyjny, dopuszcza znaczną ingerencję państwa w sprawy socjalne pod warunkiem, że nie narusza to podstawowych zasad gospodarki rynkowej i nie osłabia motywacji do wydajnej pracy. Wydajność pracy, zasługi i staż pracy stanowią podstawę do udziału w wytwarzanym dochodzie. Prawo do wysokości świadczeń społecznych uzależnione jest od stanowiska pracy i wysokości w przeszłości zarobków. Ubezpieczenia socjalne mają charakter powszechny i obowiązkowy i mogą być uzupełniane ubezpieczeniem prywatnym. Przykład krajów: Niemcy, Włochy, Austria, Polska

3. polityka socjaldemokratyczna - kreuje model opiekuńczy lub nazywana jest modelem instytucyjno - redystrybucyjnym

Polityka socjaldemokratyczna oparta jest o model opiekuńczy, ta polityka dąży do zapewnienia obywatelom jednakowego nie podlegającego żadnym przymusom dostępu do gamy świadczeń i usług socjalnych. Jest to tzw. Koncepcja państwa dobrobytu. Państwo ponosi odpowiedzialność za warunki życia społeczeństwa, a jego wyspecjalizowane struktury instytucjonalne zapewniają pomoc w znalezieniu pracy i ochronę socjalną wg potrzeb. W tym modelu sprawy socjalne nie są domeną działalności charytatywnej lecz szeroko pojmowanej polityki społecznej. Podstawowym podmiotem polityki jest państwo , dalej podmioty pozapaństwowe.

Wyróżnienie tych 3 rodzajów polityki nie oznacza, że są one konstrukcjami idealnymi, są one modelami raczej teoretycznymi niż praktycznymi a rozwiązania stosowane w różnych krajach oparte są na komplikacji wybranych elementów z poszczególnych modeli.

Aktualnie w UE można wyodrębnić 4 modele polityki społecznej:

1. model kontynentalny - oparty na polityce socjalliberalnej czyli tzw. Motywacyjny. Jest to model charakterystyczny dla Niemiec, Austrii, Belgii, Polski. To model społecznej gospodarki rynkowej. Model ten wyrasta z tradycji Bismarktowskiej a więc podstawowe świadczenia socjalne są w nim związane z partycypacją na rynku pracy dzięki czemu uzyskuje się prawo do ubezpieczeń społecznych. Ostatnio te świadczenia są uzupełniane przez różne zasiłki przyznawane wg innych zasad. Relatywnie wysokie koszty pracy w tych krajach wynikają z wysokich świadczeń emerytalno - rentowych. Stosunkowo duża część populacji tych krajów nie pracuje, ale ci którzy pracują są za to bardziej wydajni niż w innych grupach krajów. Ponieważ model ten obejmuje najdłuższym stażem członków UE (Niemcy, Francja, Włochy) toodgrywa on największą rolę w kształtowaniu polityki społecznej UE.

2. model anglosaski - oparty na doktrynie liberalnej, reprezentowany przez Wielką Brytanię i Irlandię. Nie jest to model klasyczny, taki który obowiązuje w USA bo w tych krajach europejskich polityka społeczna gwarantuje wszystkim obywatelom pewne minimum dochodów i korzystanie z usług publicznych np. w zakresie ochrony zdrowia. Wydatki publiczne w tych krajach są niższe niż na kontynencie europejskim a świadczenia społeczne mają charakter niezróżnicowanych świadczeń pieniężnych. System ten ewoluje czego wyrazem jest wprowadzenie szeregu świadczeń związanych z płaceniem składek.

3. model nordycki lub inaczej skandynawski - socjaldemokratyczny, opiekuńczy charakterystyczny dla Szwecji, Danii, Finlandii, Holandii. Typowe cechy tego modelu to stosowanie uniwersalnych zasad w przyznawaniu świadczeń pieniężnych oraz opieka nad obywatelami. Cechuje się powszechnością i wysokim poziomem usług opiekuńczych i edukacyjnych dla dzieci, a także rozwiniętymi świadczeniami dla osób starszych i niepełnosprawnych

4. model śródziemnomorski - elementarny, model ten występuje w krajach europy południowej: Portugalii i Gracji. Charakteryzuje się słabo rozwiniętą polityką społeczną, a szereg grup społecznych nie było objętych świadczeniami. Sytuacja ta uległa zmianie. Funkcjonowanie tego modelu wyznacza zasada pomocniczości wyrastająca z nauki kościoła, który prowadzi działania charytatywne.

Podmioty polityki społecznej

Podmioty mają 2 zakresy:

1. odnosi się do beneficjentów polityki społecznej mogą to być wielkie zbiorowości społeczne jak i jednostki, które uzyskują świadczenia społeczne. Są to pierwotne podmioty polityki społecznej.

2. dotyczy podmiotów wtórnych polityki społecznej, będą to jej realizatorzy, wykonawcy, a także decydenci należą do nich organy władzy i administracji państwowej zarówno centralne jak i terenowe, państwowe i nie państwowe instytucje wyspecjalizowane w sferze polityki społecznej, organy społeczne i gospodarcze. Głównym celem tych podmiotów jest służebność wobec potrzeb ludzkich, społecznych.

Ponieważ współczesna polityka społeczna ma nie tylko charakter narodowy, ale wręcz globalny powstały również międzynarodowe podmioty polityki społecznej jak:

- MOP (Międzynarodowa Organizacja Pracy) powstała w Wersalu w 1919r. i zmodyfikowana w ramach deklaracji filadelfijskiej z 1944r.. Akt ten przyznaje prymat celów socjalnych nad ekonomicznymi, obliguje rządy do likwidacji źródeł bezrobocia, do skracania czasów pracy i rozwijania infrastruktury społecznej

- ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych) w ramach której funkcjonuje Instytut Badania Rozwoju Społecznego (Unisit), który publikuje okresowo wskaźniki rozwoju społecznego na świecie

Podmioty polityki społecznej w Polsce.

Podmioty można podzielić na 2 grupy:

1. podmioty władzy i administracji państwowej, w ramach tej grupy można wymienić:

- podmioty ustawowe: Sejm, Senat

- podmioty wykonawcze: Prezes Rady Ministrów, resorty ministerstw

- podmioty kontrolne: NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwowa Inspekcja Pracy

- podmioty sądownicze: sądy pracy, rodzinne i opiekuńcze, ubezpieczeń społecznych

2. podmioty pozarządowe (niepubliczne) są to liczne organizacje, które uzupełniają działalność państwa zwłaszcza w środowisku lokalnym, do podmiotów tych zaliczyć można: stowarzyszenia, zrzeszenia, związki, fundacje grupujące ludzi o podobnych zainteresowaniach, którzy chcą poprawić sytuację ludzi dotkniętych przez los. Działają one w oparciu o Ustawę z 1984r. o fundacjach oraz późniejszą ustawę z 1989r. o stowarzyszeniach. Fundacje i stowarzyszenia korzystają z preferencji podatkowych i ulgi w prawie celnym. W 2003 roku nowe rozwiązania korzystne dla tych organizacji wniosła Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, która otworzyła możliwość wspierania finansowego tych organizacji. Współcześnie w Polsce działa kilkanaście tysięcy pozarządowych organizacji, do największych należą: patronat, Caritas, Krajowy Fundusz na rzecz dzieci, Monar, Polska Akcja Humanitarna, Polski Komitet Społeczny, Towarzystwo Brata Alberta, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.

Cele polityki Społecznej

Cele polityki społecznej ujmowane są w 4 grupach:

1.Cele generalne (nadrzędne) stanowią treść polityki społecznej. Celem jest realizacja w mniejszym lub większym stopniu zasady bezpieczeństwa socjalnego i sprawiedliwości społecznej i ekonomicznej.

Zasada bezpieczeństwa socjalnego polega na zapewnieniu dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego tj. choroba, wypadek, śmierć, bezrobocie, inwalidztwo. Zabezpieczenie odbywa się na podstawie regulowanej przez państwo redystrybucji dochodów tzw. Solidarności społeczeństwa w działaniu na rzecz łagodzenia ryzyka socjalnego. Opłata składek socjalnych uzyskują pomoc dochodową kiedy znajdą się w sferze ryzyka.

Zasada sprawiedliwości społecznej i ekonomicznej jako cel działania władz publicznych oznacza wartościowanie rzeczywistości społecznej z punktu widzenia jej faktycznego dystansu, czy to do określonych norm prawnych czy też norm spożycia zbiorowego ustalonych przez państwo. Nie ma nigdzie a prawie polskim definicji sprawiedliwości społecznej i ekonomicznej, chociaż art. 2 Konstytucji mówi o sprawiedliwości. Współcześnie przy wątpliwości kategorii społecznej przy naruszaniu zasad rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny.

2. Cele ekonomiczne - to zaspokojenie rozszerzanej reprodukcji i racjonalnego wykorzystania zasobów pracy, przyjęcie tego celu oznacza czynnik determinujący bez ludzi nie będzie dobrobytu społecznego. Cele ekonomiczne są realizowane za pośrednictwem polityki demograficznej, polityki zatrudnienia (rynku pracy) oraz polityki edukacyjnej

3. Cele społeczno -polityczne - w tych celach mieszczą się działania służące zapewnieniu pokoju społecznego niezbędnego do harmonijnego współdziałania różnych grup społecznych. Pokój społeczny uważany jest za warunek stabilizacji życiowej ludzi, a jego wartość rośnie z podnoszeniem się dobrobytu społecznego. Dla realizacji tego celu państwo prowadzi stosowną politykę podziału dochodów, która winna zapewnić tzw. Funkcjonalną równość w społeczeństwie np. przez system podatkowy

4. Cele moralne - realizacja pewnych wartości etyczno - społecznych regulujących stosunki międzyludzkie w zakresie takich wartości humanistycznych jak godności człowieka, jego wolność, życie rodzinne. Celem moralnym będzie zapobieganie procesom marginalizacji i ekskluzji społecznej, co odnosi się do wykluczenia ze społeczeństwa. Realizację celów moralnych można dokonywać poprzez politykę rodzinną a także rozwiązywanie chociażby kwestii ubóstwa, bezdomności, narkomanii, alkoholizmu.

Wszystkie grupy celów mogą być realizowane w różnych krajach w różnym nasileniu i zmienią swą rangę w różnych etapach rozwoju. Na przyjęcie określonej hierarchii celów wpływają z jednej strony potrzeby społeczne, gospodarcze, typy ustroju politycznego, dominująca w danym kraju ideologia, układ sił polityczno - społeczny, kondycja finansów publicznych.

Bezpieczeństwo socjalne jest to funkcja państwa opiekuńczego i sprowadza się do 3 kierunków działań:

1. zapewnienie pomocy społecznej

2. ochrona zdrowia

3. zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych

Działania te są związane z pewnymi świadczeniami na rzecz osób, grup społecznych wyróżniającymi się słabościami socjalnymi. Istotą zabezpieczenia społecznego jest asekuracja ryzyk związanych z zachorowaniem, utratą środków do życia. W zabezpieczeniu społecznym ważna jest przezorność, która pozwala na łagodzenie szkód materialnych spowodowanych zjawiskami losowymi.

W ramach zabezpieczeń społecznych wykonuje się kompensacji skutków, zdarzeń losowych tj. choroba, starość, brak środków, śmierć.

W ramach zabezpieczeń społecznych stosuje się 3 techniki:

1. technika ubezpieczeniowa - wyraża się w woli solidarnego rozłożenia ryzyka na grupę ubezpieczeniową

2. technika zaopatrzeniowa - wiąże się z podmiotowym prawem ubezpieczonych do otrzymywania świadczeń w ustalonych wysokościach ustawowo

3. technika opiekuńcza - dotyczy przyznawania przez państwo świadczeń wg uznania i oceny niezależnie od sytuacji socjalnej beneficjenta.

Polska realizuje akty prawa międzynarodowego w postaci tzw. Europejskiej karty społecznej, która zawiera ogólne zapisy w zakresie zabezpieczenia społecznego. Mimo upływu ponad 50 lat nasz kraj do chwili obecnej nie ratyfikował Konwencji z 1952r. określającej minimalne normy zabezpieczenia społecznego, przyczyną jest brak środków finansowych naszego kraju.

Pomoc społeczna

W Polsce oparta jest na zapisach ustawy o pomocy społecznej z 29 listopada 1990r. nowelizowana. Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i ich rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach godnych człowieka. Pomoc społeczna powinna doprowadzić do wyrównania szans, usamodzielnienia się osób i rodzin, do ich integracji z otoczeniem.

W Polsce pomocy społecznej udziela się z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, ochrony macierzyństwa, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej choroby, bezradności, alkoholizmu, narkomanii, trudności dostosowania się po opuszczeniu zakładu karnego, klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom nie mającym żadnych źródeł utrzymania, albo ich dochód na głowę nie przekracza poziomu ustalonego w Monitorze Polskim, przy czym bierze się pod uwagę poziom beneficjentów np. osoba samotnie wychowująca, pomoc na pierwszą osobę w rodzinie, pomoc na dzieci poniżej 15 lat itp. Ustawa o pomocy społecznej zakłada, że jest ona świadczona w miejscu zamieszkania beneficjenta. Wraz z reformą administracji od 1.01.1990r. nastąpiło przejęcie przez samorządy zadań z zakresu pomocy społecznej, choć zmienił się sposób ich finansowania. Podział tych zadań jest następujący:

- częściowo zdecentralizowano środki własne jednostek samorządu terytorialnego - stanowią tylko 20 % ogółu wydatków na pomoc społeczną w państwie a pozostałe 80% budżet państwa. Budżet państwa finansuje pomoc społeczną na 2 sposoby:

1. dotacje celowe dla zadań zleconych przez administrację rządową

2. poprzez dotacje celowe dla zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej jest bardzo wysoka ok. 3 mln rocznie. Największe zapotrzebowanie: województwo świętokrzyskie, podkarpackie, warmińsko - mazurskie - tam jest bezrobocie i ubóstwo. Z pomocy społecznej korzystają rolnicy z rodzinami wielodzietnymi. Pomoc społeczna w Polsce świadczona jest w 7 formach:

1. pomoc rzeczowa - schronienie, posiłek, ubranie

2. usługi opiekuńcze - osoby samotne, chore - zakupy, opieka higieniczna

3. pomoc instytucjonalna - prowadzenie domów pomocy społecznej, ośrodków opiekuńczych- dla osób przewlekle chorych bez opieki rodziny

4. pomoc finansowa - pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne dla osób i ich rodzin jak spełniają pewne kryterium dochodowe - brak środków

5. praca socjalna - udzielenie porad: prawnych, psychologicznych, pedagogicznych rodzinom w ciężkim położeniu

6. pomoc w celu ekonomicznego usamodzielnienia się - w gminach forma pieniężna (zasiłek celowy, pożyczka) lub udostępnienie narzędzi pracy

7. sprawienie pogrzebu - dla osób których nie stać

Rodzaje świadczeń z pomocy społecznej: zasiłki, dodatki, renty socjalne, inne świadczenia np. ochrona macierzyństwa. Obraz tych świadczeń w Polsce: tendencja rosnąca, powód - ubóstwo, bezrobocie

Ochrona zdrowia

Zdrowie dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne pozwalające na prowadzenie przez człowieka produktywnego, sensownego i twórczego życia w sferze społecznej i ekonomicznej.

3 zasady:

1. zasada równości do usług zdrowotnych

2. zasada sprawiedliwości

3. zasada partycypacji

Polityka społeczna jako działalność zajmuje się wyrównywaniem dostępu do usług zdrowotnych oraz stwarzania warunków dla zdrowia społeczeństwa.

Polityka społeczna w kwestii zdrowia - działania:

- profilaktyka - zapobieganie chorobom w społeczeństwie

- lecznictwo

- rehabilitacja

Ochrona zdrowia w Polsce ma niską skuteczność, nieustannie poszukuje się nowych rozwiązań drogą inicjowania kolejnych reform, ale wszystko rozbija się o niedostateczne środki finansowe i niewłaściwe ich wykorzystanie. Obecny etap to spór między zwolennikami centralizacji finansów służby zdrowia tj. Narodowy Fundusz Zdrowia a zwolennikami decentralizacji (poprzednie kasy chorych). Spór ten dotyczy też zakresu prywatyzacji ochrony zdrowia. Problematyka zdrowia w Polsce ma 2 oblicza:

1. kryzys służby zdrowia - brak opieki nad pacjentem, nie ma racjonalnej polityki zdrowotnej

2. widoczne nadużycia i wykorzystywanie luk prawnych przez służbę zdrowia tj. instytucje, beneficjentów (pacjentów)

Problematyka zdrowia w Polsce

- zachorowalność kształtuje się od 40 - 50%

- rośnie liczba chorób zawodowych, zgonów

- nadumieralność mężczyzn

- choroby układu krążenia

- nowotwory

- społeczeństwo się starzeje

- wydłużenie się przeciętnego trwania życia

Postęp w dziedzinie ochrony zdrowia - spadek umieralności niemowląt

Baza ochrony zdrowia w Polsce:

- 740 szpitali

- 188 tys. łóżek w szpitalach

- szpitalach 2003r. z usług skorzystało 6 730 000 pacjentów

- 186 tys. pielęgniarek

- 11 tys. stomatologów

- 88 tys. Lekarzy

Ubezpieczenia społeczne

Polska w 1999r. przeprowadziła tzw. Reformę emerytalną. Wynikała ona z konieczności dostosowania systemu emerytalnego do zmian na rynku pracy, do spodziewanych tendencji demograficznych (starzenie się) i ograniczenie wydatków państwa na sfinansowanie emerytur. Program reformy systemu emerytur nazwany został bezpieczeństwem dzięki różnorodności. Do 1998r. obowiązywał w Polsce tzw. System repartycyjny, który był krytykowany jako zbyt kosztowny, niesprawiedliwy i nieprzejrzysty. System ten był oparty na rosnących dopłatach z budżetu państwa mimo podnoszenia wysokości składki ubezpieczeniowej. Wg symulacji skala dofinansowania w 2003r. osiągnęłaby 22% PKB - bankructwo. System miał charakter powszechny i obowiązkowy oparty na zdefiniowanym świadczeniu społecznym. Nowy system wprowadzono w 1999r. jest to system oparty na tzw. Filarze kapitałowym. W celu jego wdrożenia uchwalono 3 ustawy:

1. o utworzeniu funduszy emerytalnych

2. emerytalnych finansowaniu reform ubezpieczeń ze środków z prywatyzacji państwowych

3. państwowych pracowniczych programach emerytalnych

Celem dokonywanych zmian było:

1. ograniczenie zakresu interwencji państwa w dziedzinie gwarantowania odpowiedniego poziomu świadczeń

- odejście od monopolistycznej roli państwa w sferze zabezpieczenia emerytalnego na rzecz własnej przezorności obywateli

2. zmiana finansowania systemu emerytalnego na bardziej efektywny i mniej kosztowny dla budżetu państwa

3. zwiększenie efektywności - ekwiwalentności świadczeń emerytalnych w stosunku do wpłacanych składek emerytalnych w okresie aktywności zawodowej

Realizacji powyższych celów miało służyć częściowe odejście od wcześniej stosowanego systemu finansowania.

System repartycyjny - pokolenie pracujące opłacając składki emerytalne finansuje pokolenie emerytów i rencistów pobierających z tych składek świadczenia. Ten system został zastąpiony tzw. Systemem finansowania kapitałowego, gdzie każdy oszczędza na własną emeryturę wpłacając składki. Reforma systemu emerytalnego łączy wpływy tzw. Modelu niemieckiego z koncepcjami Banku Światowego. Jest to model mieszany zawierający w sobie elementy systemu repartycyjnego (na tej zasadzie działa ZUS - I filar) systemu kapitałowego tzw. II filar - prywatnie zarządzane fundusze emerytalne, III filar - uzupełniający gromadzenie oszczędności na cele emerytalne. Mieszany charakter naszego systemu emerytalnego wyraża się w zróżnicowaniu źródeł jego finansowania, większa część składek emerytalnych nadal trafia do ZUS. W filarze II nowego systemu, który oparty jest na otwartych funduszach emerytalnych zarządzanych przez instytucje komercyjne tzw. Towarzystwa Emerytalne, środki ze składek emerytalnych są inwestowane i pomnażane. Wprowadzenie II filara ograniczyło rolę państwa w systemie zabezpieczenia emerytalnego, ale państwo nadal pozostaje gwarantem całego systemu emerytalnego, co oznacza, że ma różne możliwości do interwencji. Bardzo słabo jest rozwinięty III filar nowego systemu, czyli pracownicze programy emerytalne i indywidualne, uczestnictwo w programach emerytalnych proponowane przez Towarzystwa Ubezpieczeniowe. Nowy system przenosi ryzyko na beneficjenta. Już obecnie dostrzega się wady a w szczególności duży koszt:

- utworzenia i funkcjonowania towarzystw emerytalnych

- działania organów nadzorujących

- koszty przejścia od monopolu repartycyjnego do II filara

Po 5 letnim funkcjonowaniu nowego systemu Fundusze emerytalne wypracowały wzrost wartości powierzonych im składek o 13 - 15 %. Nie zrekompensowało to wzrostu inflacji - oznacza ujemną realną stopę wzrostu powierzonych składek. Działające na rynku III filar towarzystwa emerytalne zwiększyły wartość aktywów od 20 - 30%. Nowy system emerytalny oparty na III filarze cechuje się właściwościami.

16.04.2005

Środki polityki społecznej

Środki polityki społecznej klasyfikujemy wg różnych kryteriów

1. świadczenia materialne państwa w formie pieniężnej oraz usług, które mają chronić jednostkę w trudnych sytuacjach życiowych, życiowych także wyrównywać częściowo różnice dochodowe a więc pełnić funkcję redystrybucyjną np. zasiłki, renty, emerytury

2. kategoria płacy minimalnej, która wyraża najczęściej pewien poziom egzystencji i która zgodnie z rozwiązaniami prawnymi rośnie wraz ze wzrostem płacy przeciętnej (średniej)

3. wyznaczenie maksymalnej liczby godzin pracy obowiązującej dla wszystkich zawieranych umów o pracę w kraju

4. wyznaczenie minimalnych świadczeń pieniężnych, które są płacone w okolicznościach wyznaczonych przez prawo

5. zasiłki dla bezrobotnych wypłacane w wypadku utraty pracy na okres od 6 m-cy do 1 roku a w niektórych państwach nawet na okres 2 lat

6. dodatki dochodowe czyli świadczenia wypłacane ze środków budżetowych tym, których dochód nie osiąga poziomu uważanego za minimum kosztów utrzymania (granica ubóstwa) + świadczenia w formie ulg w opodatkowaniu dla rodzin najbiedniejszych

7. zasiłki mieszkaniowe dla tych osób których wysokość dochodów nie wystarcza na pokrycie opłat za standardowe mieszkanie

8. środki służące zwalczaniu zjawisk z tzw. Patologii społecznej np. alkoholizm, narkomania, mają charakter finansowy i instytucjonalny np. poradnie

9. społeczne fundusze przeznaczone na bezzwrotne kredyty dla najuboższych mas ludności a także pożyczki na uprzywilejowanych warunkach spłaty, a także świadczenia z tytułu opieki społecznej

Wymienione środki, które zaliczone są do kategorii bezpośrednich uzupełniane są przez działania o charakterze pośrednim np. rozbudowa infrastruktury ekonomicznej

Inne kryterium podziału środków polityki społecznej

1. instrumenty prawne

1. konstytucja - zapisy o prawach socjalnych obywateli co skutkuje wypełnianiem przez państwo jego funkcji opiekuńczych

2. ustawodawstwo socjalne regulujące obszary konfliktów socjalnych i określające porządek prawny w dziedzinach polityki społecznej

Ad. A. W konstytucji

Np. w preambule: obowiązek solidarności z innymi ludźmi + dobra

- konieczność zapewnienia przez państwo godności człowieka

Samorząd terytorialny odgrywa istotną rolę na szczeblu lokalnym i decyduje o jakości życia społecznego. Przekazanie samorządowi tych uprawnień jest z jednej strony odzwierciedleniem tzw. Zasady decentralizacji władzy a z drugiej strony zasady pomocniczości państwa, zasada ta wyraża się w sentencji: tyle społeczeństwa ile możliwe tyle państwa ile konieczne

W konstytucji wpisane są też:

- równość praw bez względu na płeć, rasę, pochodzenie, wiek. Równość ta oznacza odrzucenie form dyskryminacji

- praca pozostaje pod ochroną Rzeczypospolitej - państwo zobowiązane jest prowadzić politykę zmierzającą do pełnego i produktywnego zatrudnienia. Dla osób bezrobotnych władze publiczne organizują różne formy zabezpieczenia społecznego, a realizacja tego oznacza konieczność ubezpieczeń społecznych

- państwo jest zobowiązane do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków społecznych

- prawo do korzystania ze środowiska naturalnego połączone z obowiązkiem jego ochrony

- prawo do nauki - realizowane w systemie szkolnictwa publicznego zasadniczo bezpłatnie

- dobro rodzinne - małżeństwo, macierzyństwo, rodzina znajdują się pod opieką i ochroną państwa. W trosce o dobro rodziny państwo ma również konstytucyjny obowiązek poprawy sytuacji mieszkaniowej

- bezdomni - mają prawo do państwowej opieki

- prawo zrzeszania się - dopuszcza się tworzenie organizacji publicznych, społecznych, które w jakimś stopniu są szkołami obywatelskiej aktywności i zaangażowania

Ad. B ustawodawstwo socjalne

- o planowaniu rodziny, ochrona płodu

- o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych

- o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu

- kodeks pracy

- o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym

- o systemie ubezpieczeń społecznych

- o dodatkach rodzinnych

- o rzeczniku praw dziecka

- o ochronie praw lokatorów

2. instrumenty finansowe

źródła finansowania:

- środki budżetu państwa

- środki budżetów samorządowych

- fundusze celowe (centralne) - największy obszar finansowania zadań polityki społecznej

Fundusz celowy - fundusz, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusze celowe wypełniały funkcję redystrybucyjną, nazywane parabudżetowymi, powstały w socjalizmie

W latach 80 - tych nastąpił wzrost funduszy celowych, co wynikało z presji różnych środowisk grup społecznych a z drugiej strony ich tworzenie było świadectwem „kupowania” przez państwo przychylności różnych grup społecznych np. fundusze budowy mieszkań dla środowiska prawniczego

Na początku transformacji Leszek Balcerowicz zlikwidował wiele funduszy budżetowych ale większość została, a z czasem zaczęła się odradzać.

Nowe fundusze od 2005

- restrukturyzacji przedsiębiorstw

- reprywatyzacji

- rozwoju kultury fizycznej

- promocji kultury

- modernizacji sił zbrojnych

Niestety w Polsce nie potrafimy skutecznie zagospodarować przekazane środki na fundusze (marnotrawienie pieniędzy)

Z aktualnie funkcjonujących funduszy za najważniejsze należy uznać:

- fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych - jest to zrekompensowanie wynagrodzeń pracowników na skutek niewypłacalności pracodawców. Dochodami funduszu są głównie składki płacone przez pracodawców i odsetki od lokat i odsetki bankowe. To fundusz posiadający najlepszą kondycję finansową.

- fundusz pracy - działa w miejsce składek i dotacji. Finansuje zasiłki dla bezrobotnych, koszty szkolenia pracowników, koszty związane z robotami publicznymi i pracami interwencyjnymi, pożyczki na podjęcie działalności na własny rachunek. W strukturze wydatków z funduszu dominują zasiłki dla bezrobotnych 50%, inna forma zasiłki przedemerytalne 20%, świadczenia przedemerytalne 20% na inne świadczenia niestety pieniędzy jest mało.

- fundusz ubezpieczeń społecznych - największy fundusz celowy, jego przychody przekraczają ponad 100 mld złotych, dysponentem jest ZUS. Przychody i składka na ubezpieczenie społeczne nie podlegające przekazaniu do funduszu emerytalnego, dotacje celowe z budżetu państwa 30%, odsetki od rachunków bankowych, wpłaty ze środków funduszu rezerwy demograficznej. Składka 19,52%

Wydatki:

- wypłaty ze świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego, chorobowego, rentowego

- wydatki na prewencję rentową

Fundusze społeczne znajdują się nie tylko w gestii władzy publicznej ale również w gestii zakładów pracy i związków zawodowych np. Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych.

Za instrumenty polityki społecznej można uznać liczne plany, strategie, programy różnych dziedzin mieszczące się w obszarze polityki społecznej sporządzone przez władze rządowe.

Narodowa Strategia Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich 2004 - 2007

1. program - pierwsza praca

2. krajowy program nad osobami zarażonymi HIV

3. narodowy program zdrowia

4. program młodzieży

5. program działań na rzecz osób niepełnosprawnych

6. program budownictwa mieszkalnego

7. narodowy plan rozwoju na lata 2002 - 2006

8. narodowy plan rozwoju na lata 2007 - 2013 w tym:

- sfera społeczna:

program rynku pracy

program budowy gospodarki oparty na wiedzy

program budownictwa mieszkaniowego

rozwój aktywności społecznej

Kwestie społeczne w Polsce

Kwestie społeczne w Polsce ujmowane są w 2 grupach:

1. kwestie o charakterze przedmiotowym - dotyczące dziedzin socjalnych, społecznych. Wymienia się 17 kwestii tej grupy:

- populacyjna (demograficzna)

- bezrobocia

- ubóstwa

- edukacyjna

- mieszkaniowa

- bezdomności

- zdrowia

- AIDS

- alkoholizmu

- markomania

- migracji

- rolna

- eko (ochrona środowiska naturalnego)

- prostytucji

- samobójstwa

- żebractwa

2. kwestie o charakterze podmiotowym - dotyczące konkretnych jednostek lub grup społecznych. W Polsce dostrzega się 7 kwestii:

- rodziny

- przemocy w rodzinie

- dziecka

- przestępczości wśród nieletnich

- osób niepełnosprawnych

- osób starszych

- mniejszości narodowych

Kwestia demograficzna (ludnościowa) - słowo demografia jest słowem pochodzenia greckiego i składa się z 2 słów demos - lud graphea - opis == opis ilościowy i jakościowy ludności

Ze względu na ogromne zapotrzebowanie na ekspertyzy prognozy demograficzne, demografia stała się jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się nauk społecznych, ponieważ to przecież wielkość i struktura populacji stanowi wyjściową przesłankę przy podejmowaniu większości decyzji ekonomicznych, społecznych itp. Demografia dostarcza tworzywa dla tzw. Polityki ludnościowej prowadzoną w każdym kraju w sposób oficjalny lub nieoficjalny.

Polityka ludności - to świadome oddziaływanie państwa zmierzające do osiągnięcia określonych efektów w sferze stosunków demograficznych a w szczególności zmierzające do ukształtowania pożądanej liczby struktury i rozmieszczenia ludności. Podejmowane przez państwo w warunkach polityki przedsięwzięcia będą się koncentrowały na zapewnieniu tzw. Równowagi demograficzno - ekonomicznej kraju szczegąc przed przeludnieniem, nie doludnieniem oraz innymi zjawiskami niepożądanymi dla dalszego rozwoju ludności.

Istnieją związki między rozwojem ludnościowym i ekonomicznym, w których znajdują odzwierciedlenie w ekonomicznych teoriach ludności.

Teoria Tomasa Malthusa - zawarł tzw. Prawo ludzkości mówiące o tym, że ludność wzrasta w tempie geometrycznym natomiast liczba żywności w postępie arytmetycznym. Nędza ludzi jest spowodowana nadmiernym przyrostem ludności. Obecnie poglądy na teorię Malthusa nie są już tak krytyczne jak na początku XX w. ponieważ ujawnia ona pewien związek między wzrostem demograficznym a potencjałem rolniczym. Uważa się, że dzięki technologiom możliwy jest znaczący wzrost wydajności produkcji rolnej nie potrzebującej niekiedy samej ziemi. Ponadto mamy też postęp genetyczny.

Dzisiejsze możliwości w produkcji - zaledwie połowa ziemi jest wykorzystywana dla celów rolniczych, zaś ludność świata nie rośnie tak szybko jak przewidywał Malthus. Jeszcze w XIX w. uważano, że populacja między 5 -6 mld ludzi wyznacza graniczną ilość ludzi oraz możliwość jej wyżywienia. Na początku lat 60-tych ONZ podało, że kulę ziemską może zamieszkać nawet 16 mld ludzi. Ostatnie badania (z 2002) określają maksymalną liczbę ludności ziemi 157 mld ludzi obecnie mieszka 6 mld ludzi.

Z teoriami ekonomicznej ludności wiąże się tzw. Doktryna ludności czyli teoria optimum zaludnienia - dla danego kraju można wyznaczyć optymalną liczbę ludności. Wg Maltuhsa - ludność optymalna powinna się zmieścić w granicach możliwości wyżywienia. Ekonomiści angielscy twierdzą, że ludność optymalna to taka, której odpowiada największa wydajność przemysłu.

Współcześnie uważają, że jest to ludność, której stan ilościowy i jakościowy umożliwia realizację celów społecznych, a zarazem taka która charakteryzuje się najwyższym dochodem narodowym w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

Generalnie uważa się, że dla zrealizowania celów społecznych przyrost ludności w ciągu jednego pokolenia powinien wahać się od 10 - 15 promili. Istnieje jednak konieczność indywidualnego rozpatrywania tego przyrostu dla każdego kraju. Wśród demografów określających optimum ludnościowe istnieją dosyć duże rozbieżności np.

-Włoch Nora Federici za optimum dla Europy przyjmuje stopę dzietności na rodzinę w granicach 2,3 do 2,5

- Francuz Sauwi - przyjmuje za optymalną stopę współczynnik dzietności 1,3 do 1,5

- Edward Rose - postuluje dla Polski 2 dzieci w rodzinie

Optimum zaludnienia będzie dotyczyło zarówno urodzeń żywych jak i podejmowania przedsięwzięć polegających na zmniejszaniu liczby zgonów czy prowadzeniu polityki migracyjnej.

Cele polityki demograficznej

Polityka ta musi każdorazowo dostosowywać się do uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Najczęściej rozróżnia się 2 rodzaje polityki:

1. w szerszym znaczeniu - sensu largo - obok oddziaływania na rozwój populacji i kształtowania jaj cech obejmuje ona także przedsięwzięcia dotyczące warunków życia i pracy. W tym ujęciu polityka ludności jest właściwie fragmentem polityki społeczno - ekonomicznej państwa, bo do istniejącej sytuacji demograficznej należy dostosować politykę: zatrudnienia, mieszkaniową, edukacyjną, żywieniową. Jest to polityka odpowiadająca potrzebom ludności.

2. w znaczeniu sensu stricte - tzw. Czysta polityka ludnościowa, której działania zierzają do kształtowania poziomu płodności, umieralności i ruchów migracyjnych.. tu polityke ludnościową można podzielić na 3 rodzaje:

1. polityka pronatalistyczna (pronaturalistyczna ) - ma na celu zwiększenie liczby ludzi poprzez przyspieszenie tempa przyrostu ludności i zahamowanie tempa jej spadku, popiera rozrodczość, jest realizowana w krajach wysoko rozwiniętych, w których zaznacza się tzw. Regres populacji i w których występują problemy z tzw. Zastępowalnością pokoleń. Jest to polityka aktywna

2. polityka antynatalistyczna (antynaturalistyczna ) - zmierza do obniżenia tempa ludności i zahamowania przyrostu ludności, charakterystyczna dla krajów niskorozwiniętych, gdzie występuje nadmierny przyrost ludności. Polityka ta jest polityką aktywną

3. polityka neutralna ( ambiwalentna) - nie ingerencja w kształtowanie procesów demograficznych przy milczącym założeniu, że procesy te są samoistne automatyczne i działa tu mechanizm prowadzący do swoistej równowagi biologicznej. Polityka ta jest polityką pasywną

Spotyka się również inny podział polityki na:

- ilościową - dążenie do osiągnięcia optymalnego stanu zaludnienia

- jakościową - podejmowanie działań mające na celu ochronę społeczeństwa przed degeneracją fizyczną i umysłową

Zagadnieniami tymi zajmuje się eugenika czyli nauka zakładająca możliwość doskonalenia cech dziedzicznych człowieka, a zwłaszcza rozwijania cech dodatnich, ograniczanie cech ujemnych. Praktycznym odzwierciedleniem eugeniki jest np. poradnictwo przedślubne, badania prenatalne.

Aktualnie Polska polityka demograficzna ukierunkowana jest na 3 integralnie ze sobą związane cele strategiczne:

1. zagwarantowanie co najmniej prostej zastępowalności pokoleń

2. podnoszenie stanu jakościowego ludności - stan zdrowotny, kondycji fizycznej, poziomu bytowego

3. stymulowanie wewn. Odpływu i napływu migracyjnego w taki sposób, aby nie dopuścić do terytorialnych zniekształceń struktury ludności wg płci i wieku.

Oprócz tych celów polityka zakłada:

- likwidację nadumieralności niemowląt

- nadumieralności mężczyzn

- rozłożenie zadań prokreacyjnych w małżeństwach różnych grup społecznych (miasta)

- podniesienie poziomu eugenistycznego ludności

Przy realizowaniu wymienionych celów wykorzystane są 3 grupy środków oddziaływania:

1. środki ekonomiczne - zasiłki macierzyńskie, z tytułu rodzenia dziecka (becikowe), wychowawcze, parorodzinne, polityka podatkowa, system ochrony oświaty

Polityka antynatalistyczna i jej środki - darmowe środki antykoncepcyjne, sterylizacja, aborcja

2. akty prawne i ustawy - dotyczące zgody na przerywanie ciąży, restrykcyjne albo liberalne ustawy o przerywaniu ciąży, prawna ochrona kobiety ciężarnej i macierzyństwa

3. środki psychologiczne, moralne i socjologiczne - szkolna edukacja seksualna, oddziaływanie, kształtowanie za pomocą środków masowego przekazu korzystnego klimatu dla macierzyństwa, tworzenie systemu norm moralnych, etycznych wynikających z kościoła.

Oprócz tych środków najważniejsza grupa znajduje się w ręku państwa, chodzi o zabezpieczenie np. warunków mieszkaniowych, infrastruktury społecznej, żłobki, przedszkola.

Problem ten nabiera znaczenia ponieważ w Polsce utrwalił się model rodziny małodzietnej i dla zabezpieczenia prostej zastępowalności pokolenia konieczny jest model rodziny 2 -3 dzietnej

Cechy i wskaźniki rozwoju demograficznego Polski

Od początku lat 90-tych rozwój demograficzny uległ zahamowaniu na skutek niskiego przyrostu naturalnego. W latach 1999 - 2003 liczba ludności zmniejszyła się o prawie 90 tys., a rok 2003 był już piątym z kolei w którym odnotowano rzeczywisty ubytek ludności a równocześnie drugim, w którym nastąpił ujemny przyrost naturalny. Pod względem liczby ludności Polska znajduje się na 30 miejscu na świecie oraz na 8 w Europie. 62% ogółu populacji w Polsce stanowi ludność miejska żyjąca w 870 miastach, ludność wiejska 38%. Wśród innych krajów europejskich ludność polski jest nadal młoda w sensie demograficznym jednakże mediana wieku stale się powiększa aktualnie 36,2 lat. Czynnikiem wpływającym na liczby ludności jest ujemne saldo migracji zagranicznej.

Systematyczne starzenie się społeczeństwa

W latach 99 - 2003 udział dzieci i młodzieży 0 -17 lat obniżył się prawie o 8%, ta grupa obecnie stanowi 22% wszystkich Polaków. O ponad 2 mln zwiększyła się liczba ludzi w wieku produkcyjnym, rośnie liczba osób w wieku emerytalnym w porównaniu do 1999r. o 1 mln osób większa. Koniec 2003 odsetek tej grupy ludności w ogólnej populacji wynosił 15% tj. 2,5% więcej od roku 1990. od 1996 roku obserwuje się w Polsce szybki wzrost ludności w wieku produkcyjnym, szacuje się, że grupa ta wzrośnie do 2005 o kolejne 2mln osób i będzie rosła do 2010 roku. Po 2010 r. liczba będzie się zmniejszać. Przyczyną będzie niski poziom dzietności. W wyniku tych procesów ludność polski do 2030 roku zmniejszy się w stosunku do roku 2000 o ponad 2,5 mln osób. Przeciętny wiek obywatela Polski wzrośnie do 45 lat a tzw. Współczynnik obciążenia demograficznego będący stosunkiem liczby osób w wieku emerytalnym do liczby osób w wieku produkcyjnym wyniesie dwu krotnie więcej niż obecnie tj. 2030 r. - 37%, a obecnie wynosi 19%. Problem starzenia się ludności dotyczy nie tylko Polski.

Problemem podstawowym jest starzenie się społeczeństwa, problem zmniejszania się populacji Polaków.

Zmiany demograficzne następują powoli i mają wpływ na rynek pracy w 2003r. na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadały 24 osoby starsze, a w 2030r. będzie ich już 46 osób. W skali całej gospodarki w przyszłości będzie 2 pracujących utrzymywało 1 emeryta. Dla finansów państwa to też nie będzie obojętne. Świadczenia z nowego systemu emerytalnego będą mniejsze niż obecnie. W 2000r. przeciętna emerytura wynosiła 60%, w 2020r. może to być 40 - 45%. Starsi ludzie będą wymagali większej opieki zdrowotnej niż młodzi. Starzenie się społeczeństwa oznaczać będzie zmianę w funkcjonowaniu handlu i przemysłu, będą musiały przystosować swoje usługi do osób w wieku emerytalnym. W związku ze starzeniem się wykształci się nowy rynek - rynek opieki obejmujący pomoc w załatwianiu codziennych prac i organizacji DPS dla starszych i niepełnosprawnych. Wymiar polityczny - emeryci będą stanowić liczącą się część elektoratów, będą głosować na tych, którzy zapewnią im lepsze warunki.

Problem starzenia się społeczeństwa w UE.

Problem starzenia się dotyczy całej UE. W UE stale maleje liczba urodzeń przy jednoczesnym wzroście długości życia. Wg raportu opublikowanego w 03.2005r. „zielona księga” do 2030r. liczba osób powyżej 80 lat wzrośnie z obecnych 19 mln do 35 mln, w tym samym czasie wzrośnie o 24 mln liczba pracowników w wieku starszym, a o 7% zmaleje liczba pracowników młodych. Uważa się,że takie amiany będą miały znaczenie społeczne i gospodarcze.

Populacja UE systematycznie maleje. Z 6 unijnych krajów jedynie tylko w Wielkiej Brytanii i Francji do 2050r. może nastąpić wzrost populacji, będzieto wynikać ze zwiększonego wpływu imigrantów. Malejący wskaźnik urodzeń budzi niepokój. Aby pokolenia naturalnie się zastępowały - wskaźnik urodzeń na 1 kobietę wynosi 2,1 tymczasem w Hiszpanii, Włoszech, Niemczech i Polsce wynosi 1,3 dziecka na kobietę. Najniższy wskaźnik urodzeń występuje w Czechach, Słowacji, Słowenii kształtuje się od 1,1 do 1,2. ten trend sprawi, że w ciągu 20 lat populacja krajów należących do UE wzrośnie tylko o 2%. Prognozy mówią o kolejnym spadku o ¼. Malejąca liczba ludności w UE znajdzie swe odbicie w kurczącej się gospodarce unijnej. Mniej ludzi oznacza mniejszą ilość pieniądza w obiegu, mniejszy PKB.

Kwestia ubóstwa

Ubóstwo definiuje się jako brak dostatecznych środków materialnych do życia, biedę, niedostatek. Bieda i niedostatek są pojęciami bliskoznacznymi ubóstwu. Stosuje się niekiedy pewną gradację poziomu ubóstwa:

1. niedostatek

2. ubóstwo

3. bieda

4. nędza

Jest to stan poniżej pewnego zmieniającego się w czasie progu dochodów lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki rodzinnej lub grupy społecznej.

Łącząc te dwie definicje można nazwać ubóstwo jako zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb życiowych jednostki lub rodziny.

Wymienione definicje zwracają uwagę na istnienie w społeczeństwie pewnego akceptowanego poziomu potrzeb, do którego odnosi się uzyskiwany dochód. Jeżeli jest on niewystarczający oznaczać to będzie przejściowe lub trwałe ubóstwo jednostki, rodziny, grupy społecznej.

Rodzaje ubóstwa wyodrębnia się w dwóch kategoriach:

1. ubóstwo absolutne - stan warunków bytowych, który uniemożliwia realizację podstawowych funkcji życiowych. To stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie w danym czasie za minimalny. Stosuje się więc pewien punkt odniesienia do ubóstwa absolutnego. W węższym zakresie łączy się z kategorią przymierania z głodu.

2. ubóstwo względne - związane jest z nadmiernymi rozpientościami w poziomie życia. Ubogimi o dużych nierównościach nazywania są ludzie najgorzej sytuowani nawet wtedy, gdy mają środki pozwalające zaspokoić więcej niż tylko ich podstawowe potrzeby. Istotna jest tutaj nie bezwzględna wysokość dochodów lecz dystans między nimi. Ustalając granice ubóstwa względnego bierze się więc pod uwagę przeciętny poziom będący udziałem innych członków społeczeństwa. Traktuje się tą kategorię relatywnie.

Ubóstwo absolutne odnosi się do stosunkowo wąskiej liczby ludzi zwłaszcza w społeczeństwie bogatych grup poprzez brak dochodów, zarobków zostaje trwale marginalizowana. Zaliczyć można prawdziwych żebraków ludzi eksmitowanych, bezdomnych, obciążonych trale jakąś patologią, niezaradnych znajdujących się poniżej poziomu minimum egzystencji. Jest to grupa ludzi zdana wyłącznie na pomoc socjalną.

Ubóstwo względne jest kojarzone ze znacznie liczniejszą grupą ludzi, których pozycję określa tzw. Minimum socjalne będące standardem wyższym od minimum egzystencji, co nie oznacza, że pozwalającym zapewnić wszystkie potrzeby człowieka. Kategoria minimum socjalnego należy rozpatrywać odrębnie w każdym kraju ponieważ minimum socjalne określane jest odrębnie dla każdego narodu np. ubogi Niemiec, Francuz żyjący na poziomie minimum socjalnego mogą być bogaci w porównaniu z Polakiem, Słowakiem.

Teorie ubóstwa - teorie naukowe.

1. teoria skażonych charakterów - uważa ubóstwo za wynik indywidualnych wad, ułomności i defektów, a więc uwidaczniających się w braku zdolności, braku możliwości. Twierdzi ona, że każda jednostka może powiększyć swoje dochody a biednym zostaje ten kto nie włożył odpowiedniego wysiłku aby stać się bogatym. Teoria ta odwołuje się do szkoły jako pierwotnego miejsca, w którym kreuje się przyszłość człowieka, jednostki. Uważa, że kto nie miał motywacji do nauki będzie cierpiał biedę.

2. teoria ograniczonych możliwości - twierdzi, że ubożenie człowieczeństwa pozostaje poza kontrolą człowieka. Uważa, że biednym jest się dlatego, że nie ma równego dostępu do szkół, miejsc pracy, że istnieje dyskryminacja ze względu na płeć, kolor skóry, że rząd nie stosuje funkcji opiekuńczych wobec grupy najsłabszych.

3. teoria wielkiego brata - zakłada, że rząd niszczy bodźce do umacniania niezależności ekonomicznej rodziny bowiem poprzez wysokie podatki, liczne programy socjalne doprowadza do tego, że rodziny nie mają motywacji do poprawy swojej sytuacji ekonomicznej i uzależniają się od państwa. Życie z zapomogą jest dla wielu rodzin bardzo wygodne i niszczy chęć do pracy i powoduje powstanie kultur dobroczynności.

Przyjmując podział ubóstwa na absolutne i względne można doszukiwać się różnych przyczyn ich powstawania:

Przyczyna ubóstwa absolutnego - leży w takich cechach i zachowaniach ludzi, które uniemożliwiają uzyskanie im sukcesu we współzawodnictwie ekonomicznym. Do tych cech zaliczamy: niechęć do ciężkiej pracy, niedostateczne wykształcenie, patologie życia rodzin, ułomności fizyczne i psychiczne, które mają wpływ na pozostawanie bez pracy lub pracy nisko płatnej. Sytuację pogarsza również państwo, które poprzez dotacje i świadczenia zniechęca do prób polepszenia swej sytuacji.

Przyczyna ubóstwa względnego - upatruje się w sytuacji gospodarczo -społecznej, która nie uwzględnia potrzeb ludzi a jedynie traktuje ich w sposób instrumentalny (pod kątem przydatności do gospodarki).

Ubóstwo w Polsce jest pochodną

- z jednej strony poziomem oficjalnych dochodów

- z drugiej strony stylu życia

a ponadto wywierają wpływ uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne.

Do uwarunkowań wewnętrznych zalicza się:

- niski poziom wykształcenia w większości społeczeństwa, co w warunkach gospodarki rynkowej oznacza brak konkurencyjności jednostki na rynku pracy

- wysokie wydatki rodzin na żywność i lekarstwa, co przy niskich dochodach uniemożliwia jakiekolwiek oszczędności

Uwarunkowania zewnętrzne znaczą monopolizację rynku pracy powodującą:

- brak wyboru rodzaju i miejsca pracy

- brak podstawowych usług

- brak interesującej oferty kulturowej co sprzyja prymityzacji , wulgaryzacji życia

- uczestnictwo w kulturze oparte na modelu telewizyjno - towarzysko - alkoholowej

- trudna sytuacja mieszkaniowa

- nieakceptowana i niesprawna lokalna władza publiczna

Ze względu na wymienione przyczyny uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych można wymienić w Polsce:

1. ubóstwo zawinione - powstaje z winy osób których dotyczy. Osoby te cechują się pijaństwem, agresją, prymitywizmem. Ludzie ci nie przyznają się do swego ubóstwa

2. ubóstwo niezawinione - powstaje z przyczyn niezależnych od samych ubogich

Aby ocenić poziom ubóstwa stosuje się pomiary, w których wykorzystywane są różne mierniki. Główne mierniki ubóstwa:

- stopa ubóstwa - informuje jaki odsetek społeczeństwa danego kraju żyje poniżej linii minimum dochodów

- głębokość ubóstwa - informuje jakie jest położenie osób ubogich względem linii ubóstwa

- zasięg ubóstwa - określa przestrzenne występowanie ubóstwa

W Polsce już od lat 70-tych jako podstawę określenia tzw. Linii ubóstwa przyjęto miernik w postaci minimum socjalnego czyli najniższego kosztu dóbr i usług niezbędnych do zaspokojenia nie tylko potrzeb biologicznych ale również najbardziej elementarnych potrzeb kulturowych oraz tych, które warunkują współżycie zbiorowe.

Minimum socjalne uwzględnia więc koszty zapewniające takie warunki życia, by rodzina lub gospodarstwo domowe mogły zachować siły życiowe, posiadać i wychowywać dzieci oraz utrzymywać więź ze społeczeństwem

Minimum socjalne jest normatywnym miernikiem poziomu życia gospodarstwa domowych. Jego normatywność wynika z faktu, iż jest to ustalony przez ekspertów tzw. Koszt towarów i usług konsumowanych przez dany typ gospodarstwa domowego. Ustaleniem tego koszyka zajmują się w Polsce dwie instytucje:

- Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

- Główny Urząd Statystyczny

Do minimum socjalnego zaliczane są następujące grupy potrzeb: żywność, mieszkanie (eksploatacja, wyposażenie), oświata i wychowanie, kultura, odzież i obuwie, leki, higiena, sport i wypoczynek, transport, pozostałe wydatki w wysokości 4% ogółu koszyka. Wymienione grupy wydatków ustala się osobno dla 6 typów gospodarstw pracowniczych oraz 2 typów gospodarstw emeryckich.

Najważniejszą pozycję kosztów minimum socjalnego stanowią wyżywienie i czynsz.

W praktyce polskiej funkcjonuje też określenie minimum egzystencji definiowanej jako najniższy koszt dóbr i usług, który zaspokaja jedynie potrzeby podstawowe a więc, których poziom ma nie dopuścić do tzw. Degradacji biologicznej jednostki. Koszyk który wyznacza poziom minimum egzystencji zawiera więc tylko dobra niezbędne do przeżycia, a więc żywność, odzież chroniącą przed zimnem, dach nad głową i podstawową pomoc leczniczą.

Uważa się, że minimum egzystencji (biologiczne) wyznacza w Polsce tzw. Dolną granicę ubóstwa natomiast minimum socjalne wyznacza górną granicę ubóstwa. Linię ubóstwa wyznacza w Polsce poziom najniższej emerytury.

Charakterystyka kwestii ubóstwa w Polsce.

W Polsce ubóstwo stało się obecnie poważną kwestią socjalną a jego zasięg i głębokość nieustannie się powiększają. Wg danych GUS z 2005r.

- blisko 5 mln Polaków żyje poniżej minimum egzystencji. 4 osobowa rodzina znajdująca się w takim położeniu ma na swoje utrzymanie mniej niż 960 zł czyli najwyżej 8 zł na osobę. Pojedyncza osoba, która żyje w skrajnym ubóstwie ma miesięczne dochody maksymalnie 360 zł, ma na dzień 11 zł

- prawie 7 mln mieszka w rodzinach, które na swoje wydatki mają mniej niż wynosi ustawowa granica ubóstwa. Została ona wyznaczona dla 4 osobowej rodziny na mniej niż 1226 zł miesięcznie czyli 10 zł na członak rodziny dziennie

- 23 mln obywateli naszego kraju (powyżej 60%) ma na przeżycie mniej niż wynosi minimum socjalne czyli poniżej granicy określającej sferę niedostatku i ostrzegającej przed ubóstwem

Stale rośnie w Polsce liczba osób, którym grozi biologiczne wyniszczenie, w 1996r. stanowili 6,5% ogółu ludności, w 2004r. stanowią 12% ogółu ludności. Tylko w ciągu 2003r. o 1% zwiększyła się liczba osób żyjąca w Polsce w skrajnym ubóstwie (1% to 385 tys.).

W sferze niedostatku żyje obecnie co drugi Polak, a co 10 żyje w sferze biedy, co 3 Polak ocenia, że jego położenie jest bardzo trudne ale taka ocena jest traktowana jako ocena ubóstwa subiektywnego.

Subiektywnego raportu GUS wynika, że rozwarstwienie majątkowe w Polsce szybko się pogłębia, że bogatsi mają coraz więcej a biednych nie tylko przybywa ale mają coraz mniej.

Dwaj eksperci polscy: prof. Mieczysław Kabaj i prof. Jadwiga Staniszkis przygotowali ekspertyzę, w której ostrzegają, że utrzymywanie się takiej sytuacji patologicznej sytuacji może doprowadzić w Polsce w ciągu 1 - 2 lat do wybuchu społecznego.

Ubóstwo dotyka w Polsce przede wszystkim osoby bezrobotne, pracujące w sferze budżetowej oraz rodziny rolnicze i wielodzietne. W ubóstwie znajduje się ok. 30% małżeństw z 3 dzieci, 50% z 4 i więcej dzieci. Ubóstwo w Polsce cechuje się zróżnicowanym zasięgiem przestrzennym, największy odsetek ludności jest w mniejszych miejscowościach i małych miasteczkach, a na wsi sięga 70%, najmniejsze występuje w dużych miastach 8% ogółu tych miast.

Zróżnicowanie regionalne:

- najmniejsze istnieje w województwie śląskim 10%

- największe przekraczające 20% - warmińsko mazurskie, świętokrzyskie, lubelski, podkarpackie

---