DYDAKTYKA
1.Dydaktyka jako dyscyplina naukowa.
Dydaktyka jest nauka humanistyczną - przedmiotem jej badan jest człowiek. Dydaktyka jest ogólna teorią zachowań ludzkich, ale tylko tych , które zmierzają do zmiany , przekształcenia ludzkiej rzeczywistości .Jest również nauką społeczną badającą ogólne prawidłowości rozwoju społeczności ( historia, socjologia) , wytwory człowieka, formy działalności. Dydaktyka też jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej . Dlatego nazywamy dydaktyką ogólną lub ogólną teorią nauczania .Dydaktyka jest jedną z nauk pedagogicznych , które zajmują się wychowaniem , tzn. zamierzonymi i świadomie podejmowanymi czynnościami mającymi na celu ukształtowanie osobowości wychowanka według społecznie akceptowanego wzoru.
Natomiast do nauk pedagogicznych zaliczymy następujące:
dydaktyka ogólna (subdyscyplina pedagogiki)
historia wychowania
pedagogika ogólna
teoria organizacji szkolnictwa
teoria wychowania
Dydaktyka ogólna posiada następujące subdyscypliny:
dydaktykę medyczną, której przedmiotem zainteresowań jest specyfika kadr w szkołach medycznych oraz praca z pacjentem
dydaktykę szkoły wyższej, zajmującą się specyfiką procesu kształcenia na poziomie szkoły wyższej oraz pracą ze studentami
dydaktykę wojskową, której celem jest przygotowywanie kadr oraz praca z żołnierzami odbywającymi zasadniczą służbę wojskową
neurodydaktykę, czyli dydaktykę XXI wieku wykorzystującą maksimum możliwości ludzkiego mózgu w procesie nauczania
ontodydaktykę,która stanowi dydaktykę treści zajmującą się teorią doboru treści kształcenia
teleologię, czyli naukę zajmującą się celami kształcenia
Oprócz wymienionych subdyscyplin, dydaktyka ogólna dzieli się na dydaktyki szczegółowe, czyli metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów. Funkcjonują następujące sposoby rozumienia dydaktyki szczegółowej:
teoria nauczania - uczenia się danego przedmiotu na wszystkich szczeblach kształcenia
teoria nauczania - uczenia się danego przedmiotu na określonym szczeblu kształcenia (np. matematyka w klasach od IV do VI)
teoria nauczania - uczenia się wszystkich przedmiotów na określonym szczeblu kształcenia (np. dydaktyka nauczania zintegrowanego lub początkowego albo dydaktyka szkoły wyższej)
teoria nauczania - uczenia się wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach kształcenia - dydaktyka ogólna
Przedmiot badań, zadania, funkcje
Przedmiot badań dydaktyki ogólnej stanowi proces nauczania - uczenia się wraz z czynnikami wyzwalającymi go, warunkami w jakich on zachodzi, z jego przebiegiem oraz skutkami. Istnieje tzw. dydaktyka szczegółowo opisujący zakres zainteresowań dydaktyki ogólnej:
terminologiczna oraz metodologiczna aparatura dydaktyki
cele kształcenia
treści kształcenia
proces nauczania - uczenia się
zasady kształcenia
metody kształcenia
formy organizacyjne
środki dydaktyczne
systemy dydaktyczne
osiągnięcia i niepowodzenia szkolne
Do głównych zadań dydaktyki ogólnej zalicza się:
opis wraz z analizą poszczególnych elementów przedmiotu badań
ustalanie charakterystycznych dla procesu kształcenia prawidłowości
ustalanie pewnych norm i zasad postępowania w procesie kształcenia
2. Edukacja w ujęciu wertykalnym i horyzontalnym
Schemat pionowego (wertykalnego) układu działów pedagogicznych:
· IV poziom (najwyższy) - to pedagogika teoretyczna z pedagogiką ogólną i innymi kierunkami i systemami pedagogicznymi filozofią wychowania, która w oparciu o zebrany materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny, dostarczony przez poprzednie działy zmierza do tworzenia ogólnej teorii rzeczywistości wychowawczej w ramach cech i kompetencji poszczególnych dyscyplin, poszukując zarazem jej podstaw, sensu i wartości.
· III poziom to pedagogika którą S. Kunowski określa jako pedagogikę normatywną. Korzystając z innych nauk takich jak: filozofia człowieka (antropologia filozoficzna), aksjologia, teoria (filozofia) kultury, bada naturę (istotę) człowieka, wytwory kultury, rozważa kwestie światopoglądowe, a w ich świetle także wartości, cele, ideały i normy, które powinny być uwzględnione w wychowaniu,
· II poziom to pedagogika opisowa lub eksperymentalna, starająca się uogólnić doświadczenie i badać eksperymentalnie te prawa które rządzą zjawiskami (fenomenami) w wychowaniu. Mogą one być (czy też są) ujmowane od strony biologicznej, psychologicznej, socjologicznej, kulturowej lub mogą opisywać ich okoliczności i sposoby przejawiania się.
· I poziom są to konkretne doświadczenia wychowawcze (i dydaktyczne) rodziców, wychowawców, nauczycieli, czyli praktyka wychowawcza. Jest to pedagogika na poziomie praktyki i konkretnej empirii.
3.System dydaktyczny i jego elementy.
System dydaktyczny - elementy tworzące całość i relacje jakie miedzy nimi zachodzą Całokształt zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania - uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowanie realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.
Do systemów dydaktycznych opartych na nauczaniu klasowo-lekcyjnym zalicza się:
system tradycyjny (J. F. Herbart)
system nowego wychowania (J. Dewey)
system współczesny (C. Freinet)
Szkoła tradycyjna tzw. szkoła herbartowska
Charakteryzowała się tym, że jej najwyższym celem było kształtowanie moralnie silnych charakterów. Służą temu kierowanie dziećmi i młodzieżą .Podstawowe znaczenie dla formowania silnych charakterów na nauczanie wychowujące .Chciał podkreślić , że wychowania nie należy rozdzielać od nauczania , że wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem.
Występował tam podział treści nauczania na przedmioty.
Uczniowie byli pasywni, bierni i nie mogli decydować o doborze treści nauczania.
Dominowało nauczanie pamięciowe, uczniowie byli zachęcani do nauki tylko przez motywy zewnętrzne, głównie były to oceny i częsta kontrola wyników nauczania.
Współzawodnictwo.
Szkoła była jedynym miejscem uczenia się, jedynie prace domowe były wykonywane w domu.
Stały nacisk na samorzutną twórczość uczniów.
Stopnie formalne nauczania wg. Herbarta
1.Jasność
2.kojarzenie
3.System
4.Metoda
System "Nowego wychowania" stworzony przez Deweya czyli tzw. szkoła progresywistyczna
System dydaktyczno - wychowawczy oparty na zasadzie uczenia się przez działanie umożliwiające spożytkowanie naturalnej aktywności dziecka i zapewniającej równocześnie rozwój indywidualności wychowanka z jego uspołecznieniem . Wychowanie to funkcja społeczna. (uczenie się poprzez działanie). Wyposażyć ucznia w wiedzę praktyczną - jest to pogląd utylitarno- dydaktyczny.
Podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki.
Uczniowie samodzielnie zdobywali wiedzę, byli aktywni a nauczyciele pełnili role obserwatorów.
Uczniowie mieli pewien wpływ na dobór treści nauczania.
Dominowało nauczanie oparte na rozwiązywaniu problemów.
Motywy wewnętrzne, a więc zainteresowania i potrzeby miały pobudzać uczniów do nauki.
Niezbyt częsta kontrola wyników nauczania. Duży nacisk na samokontrolę.
Szkoła była głównym ale nie jednym miejscem w którym uczeń zdobywał wiedzę i uczył się.
Silny nacisk na samorzutną twórczość uczniów.
Stopnie formalne nauczania wg. Deweya
1.Doprowadzenie do odczucia trudności
2.Sformułowanie problemu
3.Wysunięcie hipotezy
4.Weryfikacja logiczna
5.Działanie zgodne z obraną hipotezą
System współczesny
Dydaktyka współczesna na pewno różni się od systemu tradycyjnego bądź od systemu nowego wychowania jednak nie odrzuca wszystkich założeń i postulatów, głoszonych przez ich twórców, np. postulatu zaznajamiania uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy czy progresywistycznego zalecenia aby aktywować dzieci i młodzież w procesie nauczania. Dydaktyka współczesna nie zaleca aby w procesie nauczania-uczenia się wiązano w sposób rygorystyczny poszczególne sposoby poznania z określonymi fazami psychofizycznego rozwoju uczniów. System współczesny twierdzi, że nie jest słuszny postulat kształcenia dzieci najpierw na treściach konkretnych, a dopiero później na materiale abstrakcyjnym ponieważ każdemu poziomowi myślenia konkretnego, sensoryczno-ruchowego, odpowiada dynamicznie i rozwojowo określony poziom myślenia abstrakcyjnego. Konieczne jest rozwijanie myślenia abstrakcyjnego już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole.
We współczesnym systemie dydaktycznym istotę procesu nauczania-uczenia się pojmuje się zupełnie inaczej niż robili to herbartyści bądź progresywiści. Zakłada się dziś, że uczniowie powinni przyswajać sobie podstawy usystematyzowanej wiedzy jak również zdobywać określone umiejętności zarówno w drodze samodzielnych poczynań poznawczych, w tym empirycznych, organizowanych jednak przez nauczyciela, jak i poprzez działalność o charakterze recepcyjnym. Przyjęło się w systemie współczesnym koncepcję ogniw nauczania-uczenia się. Koncepcja ta uwzględnianie tylko różnorakość i wielość zadań dydaktycznych realizowanych w szkołach różnych typów i szczebli, lecz również czynności wykonywane podczas nauki szkolnej przez nauczyciela, jak i przez uczniów, co odpowiada interakcyjnemu charakterowi tych czynności.
Dydaktyka współczesna podkreśla celowość całościowego nauczania w klasach początkowych, a przedmiotowego - powyżej tego szczebla.
System współczesny podkreśla potrzebę stosowania różnych form organizacyjnych nauczania a więc nauczania indywidualnego, grupowego i masowego.
Dydaktyka współczesna zakłada, że o wynikach kształcenia nie przesądzają ani czynniki dziedziczne, ani środowiskowe. Obecnie nie akceptuje się już poglądu progresywistów którzy chcieli widzieć w nauczycielu jedynie obserwatora i doradcę uczniów, tak jak nie uznaje za słuszne - tym razem wbrew herbartystom - aby nauczyciel spełniał w procesie kształcenia rolę heteronomiczną.
4.Cele i wartości w procesie kształcenia.
Głównym celem kształcenia ogólnego jest zapewnienie wszystkim uczniom odpowiednio do ich możliwości optymalnego rozwoju intelektualnego. Cel ten jest realizowany łącznie z celami wychowania, zwłaszcza wychowania społeczno moralnego i estetycznego, nastawionymi na kształtowanie pełnej osobowości ucznia, a nie tylko określonych jej stron. Głównemu celowi kształcenia ogólnego tzn. zapewnieniu każdemu uczniowi pełnego rozwoju intelektualnego.
Cele kształcenia:
1. Zaznajomienie dzieci i młodzieży z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie społeczeństwie technice i kulturze
2. Rozwiniecie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów
3 .Kształtowanie u młodego pokolenia postaw akceptowanego społecznie systemu wartości i związanych z nim postaw
4. Wdrożenie dzieci i młodzieży do systematycznego samokształcenia
5. Zaznajomienie uczniów z naukowymi podstawami produkcji oraz wyrobienia w nich umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami pracy
Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym.
- Stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu kształcenia. Są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w doborze metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych.
- Stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia
- Są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego.
Rodzaje celów kształcenia:
I podział wg czasu:
• Potencjalne - funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać
• Aktualne - symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się nauczyciel i uczniowie)
II podział wg przedmiotu i podmiotu kształcenia:
• Rzeczowe (przedmiotowe) - oznaczają określenie zmian w zasobie wiedzy, umiejętnościach jej stosowania w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów.
• Podmiotowe - mamy na uwadze zmiany w rozwoju sprawności umysłowych, postaw i systemu wartości wywołane procesem dydaktyczno-wychowawczym.
III podział wg stopnia ogólności:
• Ogólne - wyrażają to, co ma być „produktem końcowym” tego procesu (wyrażone w kategoriach funkcji).
• Pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności.
• Szczegółowe - precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań, problemów, poleceń. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.
IV podział wg sfer osobowości:
• Poznawcze - dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości
• Emocjonalne (afektywne) - dotyczy zmian w sferze afektywnej osobowości
• Psychomotoryczne - dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości