ZESZTYWNIAJĄCE ZAPALENIE STAWÓW KRĘGOSŁUPA (ZZSK)

ZZSK jest jedną z kilkuset chorób reumatycznych oraz jest chorobą autoimmunologiczną (związaną z funkcjonowaniem układu odpornościowego). Zalicza się ją również do grupy chorób tzw. seronegatywnych spondyloartopatii. W zasadzie ZZSK jest często traktowana nie jako osobna choroba a właśnie jako podtyp seronegatywnej spondyloartopatii. Poza ZZSK należą do tej grupy:

• Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS)

• Zespół Reitera (reaktywne zapalenie stawów)

• Zapalenia stawów towarzyszące przewlekłym, zapalnym chorobą jelit

Etiologia

- idiopatyczna
- predyspozycja genetyczna (antygen HLA- B27)
- głownie chorują mężczyźni

ZZSK (choroba Bechterewa) jest to przewlekły proces zapalny, który obejmuje stawy krzyżowo-biodrowe, drobne stawy kręgosłupa, pierścienie i wiązadła kręgosłupa. Prowadzi on do stopniowego ich usztywnienia. W okresie wczesnym w błonie maziowej stawów krzyżowo-biodrowych rozwijają się zmiany zapalne, polegające głównie na naciekach z limfocytów i komórek plazmatycznych, a następnie dochodzi do stopniowego i powolnego zarastania i kostnienia szpar tych stawów. W dalszym przebiegu powstają podobne zmiany w stawach apofizalnych kręgosłupa. Następnie dołączają się zmiany zapalno-kostniejące w tkance okołokręgosłupowej i w zewnętrznej warstwie pierścienia włóknistego. Sąsiadujące ze sobą kręgi łączą się za pomocą mostów kostnych.

Przebieg choroby występuje z remisjami (okresami złagodzenia lub całkowitego zaniku objawów) i okresami zaostrzeń. W przypadkach zaawansowanych, nie leczonych dochodzi do powstania charakterystycznej sylwetki chorego, umożliwiającej tzw. rozpoznanie uliczne. Sylwetka ta cechuje się wyrównaniem lordozy lędźwiowej, zwiększeniem kifozy piersiowej, pochyleniem i wysunięciem głowy do przodu, co przypomina ustawienie głowy narciarza oraz niekiedy przykurczami zgięciowymi w stawach biodrowych i wyrównawczo w stawach kolanowych

Choroba najczęściej rozpoczyna się między 15 a 35 rokiem życia, występuje średnio u 1 na 1000 osób. U mężczyzn zachorowalność wypada 3 razy częściej niż u kobiet.

Objawy ZZSK

- Ból nasila się nad ranem

- w miarę postępu choroby zajmuje drobne stawy kręgosłupa, tkanki okołokręgosłupowe, stawy biodrowe i barkowe (niesymetrycznie)

- postępujące zesztywnienie kręgosłupa

- opasujące bóle klatki piersiowej, związane z czynnym procesem zapalnym w obrębie kręgosłupa piersiowego

- bóle w okolicy karku - świadczą o stanie zapalnym w odcinku szyjnym
- charakterystyczna sylwetka: zmniejszenie lordozy lędźwiowej (spłaszczenie tej krzywizny), pogłębienie kifozy piersiowej, przesunięcie barków i łopatek w przód. Zaokrąglone plecy są wyrazem przykurczu mięśni piersiowych, a potem zmniejszenia ich masy.

Pogłębiona lordoza szyjna sprzyja przykurczom mięśni karku. Głowa wysunięta jest w przód, a zmniejszenie ruchomości w wyniku postępu procesu chorobowego powoduje zmniejszenie pola widzenia (pacjent obraca się całym ciałem, żeby spojrzeć w bok).Klatka piersiowa jest spłaszczona w wymiarze strzałkowym- dochodzi do zmniejszenia ruchomości oddechowej i przeponowego toru oddychania ( w czasie wdechu obserwuje się ruch powłok brzusznych, klatka piersiowa jest nieruchoma)
- dochodzi do przykurczu w jednym lub obu stawach biodrowych
- w stawach szczytowo-obrotowych może dochodzić do samoistnego podwichnięcia i ucisku rdzenia kręgowego
- Kręgosłup jest w tym momencie unieruchomiony - przyjmuje na zdjęciu RTG obraz "kija bambusowego"
- może dojść do zesztywnienia stawów skroniowo- żuchwowych

Objawy choroby są u kobiet często łagodniejsze. Badaniem klinicznym stwierdza się dodatnie testy na obecność zmian w stawach krzyżowo-biodrowych. Ponadto w okresie tym występuje czasami ogólne osłabienie, szybkie męczenie się, brak łaknienia, chudnięcie oraz niewielkie stany podgorączkowe.

Leczenie

Rehabilitacja (kinezyterapia, fizykoterapia, krioterapia) - cel:
- utrzymanie sprawności
- utrzymanie prawidłowej postawy ciała (okres wczesny)
- zapobieganie powikłaniom ze strony układu oddechowego
- utrzymanie ruchomości kręgosłupa, zapobieganie przykurczom i zniekształceniom
- utrzymanie ruchomości klatki piersiowej
- celowe ustawienie zesztywnienia kręgosłupa w pozycji umożliwiającej kompensację

Regularne ćwiczenia są najważniejsze w walce z tą chorobą. Pozwalają powstrzymywać jej rozwój i utrzymywać sprawność fizyczną. Problemem z jakim najczęściej się spotykamy to ból, który utrudnia wykonywanie nawet najprostszych ruchów.

Główny nacisk należy kłaść na wzmocnienie mięśni grzbietu i mięśni pośladkowych oraz na utrzymanie pełnego zakresu ruchomości kręgosłupa, klatki piersiowej i stawów obwodowych, głównie biodrowych i barkowych.

W okresach bardziej zaawansowanych ćwiczenia gimnastyczne powinny być prowadzone głównie w odciążeniu: często stosuje się ćwiczenia w podwieszeniu całkowitym lub częściowym. Ćwiczenia te prowadzić można również, częściowo, na łóżku chorego za pomocą rehabilitacyjnego urządzenia przyłóżkowego. Inną formą ćwiczeń w odciążeniu, szczególnie korzystną dla chorych, są ćwiczenia w basenie. Ponadto duży nacisk należy położyć na ćwiczenia oddechowe i w miarę możliwości starać się zwiększyć ruchomość żeber.

Skutek przeciwbólowy można uzyskać także przez stosowanie ultradźwięków na okolicę stawów krzyżowo-biodrowych i kręgosłupa. Zabiegi stosuje się co dzień lub co drugi dzień. W przypadkach ze współistniejącymi bólami korzonkowymi korzystne wyniki uzyskuje się również za pomocą prądów diadynamicznych. Ulgę przynosi również ciepło. Najbardziej rozpowszechnione są naświetlania promieniami podczerwonymi i lampą Sollux oraz nagrzewanie diatermią krótkofalową.

Masaże mięśni przykręgosłupowych poprawiają ich ukrwienie i zmniejszają wzmożone napięcie mięśniowe. Wskazane jest uprzednie zastosowanie naświetleń rozgrzewających przed masażem i ćwiczeniami ruchowymi, gdyż taka kolejność zabiegów zmniejsza bolesność, zwiększa elastyczność mięśni i wpływa na znacznie lepsze i dokładniejsze wykonanie ćwiczenia.

Leczenie uzdrowiskowe wywiera w ZZSK wyjątkowo korzystny wpływ. Najczęściej stosuje się takie zabiegi balneoterapeutyczne, jak: zawijanie borowinowe, kąpiele solankowe, siarczkowe i radoczynne, kąpiele w basenie ciepliczym.

2. W przypadku dużego zaawansowania choroby, może się zdarzyć, że pacjent nie jest w stanie ćwiczyć z powodu ogromnego bólu i zesztywnienia. Należy wówczas zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne. Do najczęściej stosowanych należą: paracetamol, diclofenac, ketoprofen, ibuprofen, naproxen.

Poza zapaleniem stawów kręgosłupa (tzw. postać osiowa) występuje tzw. obwodowa odmiana ZZSK (nazywana również skandynawską). Polega ona na tym, że zapaleniem zajęte są również asymetrycznie inne duże stawy, jak np. skokowy, kolanowy.

3

---