Stres psychologiczny zespół niespecyficznych reakcji, które pojawiają się w sytuacji zagrożenia i mają na celu przystosowanie organizmu

1. faza alarmowa

2. faza przedłużona (GAS)

3. faza wyczerpania

istnieje odpowiedniość, pewny związek pomiędzy stresem biologicznym a psychologicznym. Nie jest to samo, ale zjawiska te są do siebie podobne.

Stres psychologiczny czynnik natury psychologicznej, nieobecność bodźca, nie potrzebuje właściwego bodźca

Stres biologiczny czynnik natury biologicznej, nieobecność bodźca właściwie????

Objawy stresu psychologicznego

• konstruktywny

• destruktywny

1. bodziec, sytuacja lub wydarzenie wewnętrzne

Stres psychologiczny jest to taka zmiana w otoczeniu która u przeciętnego człowieka wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego i przeszkadza w normalnym toku reagowania.

2. relacje wewnętrzne człowieka

Reakcje dyskomfortu u osoby znajdującej się w określonych sytuacjach np. egzamin.

4. relacja między czynnikami zewnętrznymi a właściwymi ?????????

określona relacja między osobą a otoczeniem które oceniane jest przez osobę jak obciążające lub????

Rozwój reakcji stresowej

stresor- bodziec (jakieś zdarzenie
jego spostrzeżenie (odbiór przez nasze zmysły)
przekazanie (drogami czuciowymi) spostrzeżenia do mózgu
↓ ↓
Interpretacja poznawcza przez nową korę	Integracja efektywna przez zakładanie układ limbiczny
Spostrzeżenie zagrożenie	Brak spostrzeżenia zagrożenia
Brak reakcji stresowej	Rozwój reakcji stresowej

Poziomy funkcji mózgu według McLean

1. nowa kora najwyższy poziom: dekodowanie i interpretowanie sygnałów sensorycznych(informacji), kontrolowanie zachowań motorycznych, płat czołowy: wyobrażenia, myślenie logiczne, pamięć, rozwiązywanie problemów, planowanie, przewidywanie

2. układ limbiczny

3. twór siatkowaty i pień mózgu

Model procesualny stresu

Stadium wyczerpania	W
↑	↑
Stadium stresu(uruchamiają się formy radzenia sobie)	S
↑	↑
Stadium frustracji	FR
↑	↑
Stadium wzbudzania(nie???	WZB
↑	↑
Norma(działanie ??????)	N

Symaptyczny (współczulny) i parasympatyczny (przywspółczulny) obie części działaja antagonistycznie.

Sympatyczny (współczulny):

• Rozszerzone źrenice

• Przyspieszenie akcji serca

• Zwężone drobne naczynia krwionośne

• Zwiększone ciśnienie krwi

• Rozszerzone oskrzela

• Hamuje wydzielanie soków trawiennych

• Pobudza wydzielanie gęstej śliny

• Wstrzymuje opróżnianie pęcherza

Związane jest z walką, ucieczką.

Lazarus

Stres określa relację między osobą a otoczeniem, które jest oceniane jako zagrażające

Otoczenie	Ralacja osoba<->otoczenie	Osoba
Krzywda/utrata, zagrożenie, wyzwanie, korzyść		Zasoby osobiste,
Ocena poznawcza
Znaczenie relacyjne np. podstawowy temat relacyjny
Radzenie sobie ze stresem
Skorygowane znaczenie relacyjne
Emocje, morale, funkcjonowanie społeczne

Hobfoll

Zasoby to wszystko co człowiek posiada i jest tego świadomy, zarówno w sensie materialnym jak i niematerialnym. Zaliczmy do nich:

• Warunki egzystencji

• Przedmioty posiadania

• Zasoby energetyczne

• Zasobyby personalne

Lazarus

Zasoby personalne:

• Inteligencja

• Inteligencja osobowości

• Dojrzałość emocjonalna

• Osobowość

• Wsparcie

• Otwartość na wsparcie

• Elementy stresu ze schematu stresu

• Krzywda, utrata- takie wartościowanie że osoba ma poczucie ze straciła coś co jest dla niej ważne, dotyczy przeszłości

• Zagrożenie- dotyczy nie poradzenia, związane z antycypacja przyszłości, łączy się z ryzykiem, lek poczucie beznadziejności

• Wyzwanie- osoba zostaje mobilizowana do aktywności, przekraczającej jej dotychczasowe możliwości, 2 rodzaje emocji: pozytywne np. wiązane z nadzieja na sukces, rozwiązanie sytuacji, negatywne związane z ryzykiem straty czegoś, niepowodzeniem- modyfikują proces wykonawczy.

• Korzyść- sytuacja stresu paradoksalnie wyzwalają oceny pozytywne

2 procesy pośredniczące:

a)Ocena poznawcza- dotyczy otoczenia i swoich możliwości, przekonań celów osobistych, radzenie sobie ze stresem

b)Procesy kategoryzowania wydarzenia i jego różnych aspektów w odniesieniu do znaczenia jakie ma dla dobrostanu osoby: 3 elementy:

1. ocena pierwotna- osoba rozstrzyga jakie subiektywne znaczenia ma ta sytuacja którą ocenia

2. ocena wtórna

3. ocena powtórna-gdy sytuacja trwa długo, możemy dokonywać zmiany sytuacji

• radzenie sobie- stale zmieniające ise poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych czynności, ocenianych przez osobę jako obciążającą lub przekraczającą jego zasoby. Dwie funkcje:

1. ukierunkowanie na zadanie, rozwiązanie problemu

2. zorientowanie na regulacje emocji

zwracamy uwagę na 3 pojęcia:

• strategia radzenia sobie

• styl radzenia sobie- charakterystyczny, bardziej złożony, na styl składają się strategie i posiadany charakterystyczny dla osoby sposób strategii radzenia sobie

• proces radzenia sobie- ciąg zmieniających się poznawczych i behawioralnych

Najpopularniejsze klasyfikacje sposobów radzenia sobie ze stresem

Lazarus, Folkman

Konfrontacja- podkreślenie wagi, znaczenia swojego ja

Planowe rozwiązanie problemu- pozyskiwanie informacji złożenie struktury, planu rozwiązania

Strategie zorientowane na emocje:

Mają na celu obniżenie napiecia, które jest dla osoby trudne:

• dystansowanie się od problemu

• samokontrola( nadmierna)- osoba w sytuacji trudnej kotroluje się

Lepiej jest powiedzieć, niż tłumić coś w sobie.

• poszukiwanie wsparcia społecznego- redukuje poziom napięcia, daje poczucie bezpieczeństwa

Kwaśne winogrona- usprawiedliwianie braku wysiłku

• przyjmowanie odpowiedzialności- ma zabezpieczyć przed poczuciem winy

• ucieczka/unikanie- bardzo prymitywna, ma charakter regresji (w sen, w uzależnienie, zachowania infaltywne)

• pozytywne przewartościowanie- wiązał to Lazarus z mechanizmem racjonalizacji- słodkie cytryny
  Osoba nadaje pozytywne znaczenie sytuacji trudnej, nadaje jej pewną wartość

Element religijny- brakuje go w koncepcji Lazarusa- dołączyli go inni.

Endler, Parker

3 strategie podstawowe:

1) zachowania o charakterze poznawczym (styl)

2) styl emocjonalny (podobnie jak u Lazarusa)

3) styl unikowy

• Zorientowany na posiadanie czynności zastępczych

• Poszukiwanie towarzystwa

Radzenie sobie ze stresem

• Procesy radzenia sobie

• Strategie

• Styl

1. Ciąg zachowań behawioralnych

• Racjonalne sposoby radzenia sobie - efektywność rozwiązania problemu

• Nieracjonalne ;zachowania nieświadome- reakcje obronne (nie mają charakteru refleksyjnego, redukuje poziom zagrożenia)

Met. Agresji- tłumienie nieprzyjemnych zdarzeń

(Agresja- również przerzucona)

Mechanizm restytucji0 świadomy; robimy rzeczy, które zlikwidują nasze problemu ale pozostawią poczucie niedosytu

MOSS

• Zbliżanie się poznawcze

• Zbliżanie się behawioralne (poszukiwanie wsparcia)

• Unikanie poznawcze- odwracanie uwagi od sytuacji problemu

• Akceptacja problemu- co jest- to jest

Dylemat między chęcią poznania, a chęcią unikania, zaprzeczania

U postaw poznawczych i unikania 2 wymiary:

- nietolerancje niepewności- osoba gdy nie ma wiedzy o istocie problemu, brak wiedzy nieakceptowany

- nietolerancje pobudzenia emocjonalnego-osoba wszystko robi by trudną wiedzę oddalić od siebie

Unikanie niskie- jest w stanie przyjąć przykre informacje

Unikanie wysokie- „ja wolę nie wiedzieć”

Sztywna czujność- styl osoby o silniej nietolerancji niepewności i tolerancji pobudzenie emocjonalnego poszukują informacji o zagrożeniu, by uniknąć niepewności, dobrze znoszą poziom pobudzenia emocjonalnego

Styl chwiejny( fluktuacja)- osoby o wysokiej nietolerancji niepewności, wysoka nietolerancja pobudzenia emocjonalnego- naprzemienne uruchamianie strategii czujnych i unikowych- błędne koło

Strategia elastyczna- styl osób, które się charakteryzują wysoką tolerancją niepewności i wysoką tolerancją pobudzenia emocjonalnego (niskie unikanie)- co będzie to będzie; osoby nie są nadmiernie zaangażowane w redukcje napięcia ani niepewności. Potrafią się dostosować do wymagan sytuacji, są plastyczne. Jest to najbardziej optymalny styl.

Sztywny unikowy- osoby o wysokiej nietolerancji pobudzenia emocjonalnego, a niskiej nietolerancji niepewności

Osoby te unikają wiedzy o zagrożeniu po to, by się nie denerwować (wolą nie wiedzieć, aby się nie denerwować)

Strtrtegie religijnego zmagania się KOENIG

Dojrzałość osoby w powiązaniu z religijnością

- Typ niedojrzały- Bóg w sposób instrumentalny- jako wsparcie w sytuacji trudnej, postawa roszczeniowa gdy wsparcia nie ma

- Osobowość dojrzała- sytuacja trudna ze wzgl. Na sens życia, wartości transcendentne

Bóg wszystko może

Religijne nawrócenie- sytuacja trudna sprzyja zmianie systemu wartości, religijne przebaczenie- gdy przebaczę wrogom to poradzę sobie z problemem.

-Współpraca z Bogiem- niezależnie od tego jak potoczą się losy zdarzenia, zgadzam się na jego wolę. Bóg traktowany w sposób sprawiedliwy, miłujący- dojrzała osobowość

Pozytywne przewartościowanie łączyło się z elementem religijnym

Elizabeth Taylor- w sytuacji chorób nowotworowych ok. 90% pacjentów stosuje strategie religijne

Pytanie: czy istnieje efektywność radzenia sobie -> strategia ego emocjonalna czy poznawcza?

Poznawcze strategie radzenia sobie

• Ocena- przeformułowanie sytuacji (zwłaszcza zagrożenia)

• Poszukiwanie informacji o sytuacji trudnej

• Zachowania mające na celu zmianę sytuacji

• Obrona własnego stanowiskai walka o to co chciało się osiągnąć

• Planowe i systematyczne rozwiązywanie problemu

• Poszukiwanie odpowiednich wzroców i zachowań

• Odnoszenie się do analogicznych doświadczeń z przeszłości

• Odbieranie rzetelnych informacji zwrotnych

• Dystansowanie się od problemu- osoba stara się nie przjmować

- Strategie poznawcze umożliwiają efektywne zmaganie się z sytuacja stresową

- Dają nadzieję na rozwiązanie sytuacji

- Zmiana problemu i rozwiązania sytuacji- obniżenie poziomu zagrożenia

- Pozytywne rozwiązanie problemu daje poczucie własnej wartości, poczucie panowanie nad sytuacją

Strategie emocjonalne:

• Ucieczka, unikanie sytuacji trudnej (świat marzeń, uzależnienie)

• Autoagresja

• Podwyższona samokontrola

• Niechęć, nieprzyznawanie się do stanów emocjonalnych

• Poszukiwanie wsparcia społecznego (wyrazów współczucia, sympatii)

• Pozytywne przewartościowanie (dostrzeżenie Dorych stron sytuacji)

Steven Hobfoll w Teorii Zachowania Zasobów (COR) za ogólny cel ludzkiej aktywności przyjmuje:

• Zachowanie

• Ochronę

• Odtwarzanie cenionych przez osobę zasobów.

Stres psychologiczny definiowany jest jako reakcja wobec środowiska, w której występuje:

1. Zagrożenie utraty zasobów

2. Strata zasobów

3. Brak przyrostu zasobów mimo inwestowania w nie.

Warunkiem wystarczającym do powstania stresu jest zarówno percypowana, jak i faktyczna utrata zasobów lub też brak ich przyrostu.

Zasoby są pojedynczymi jednostkami, koniecznymi do zrozumienia stresu - określają te przedmioty, cechy osobowe, warunki, potencjały energetyczne, które są cenione przez osobę lub które umożliwiają osiągnięcie innych przedmiotów, cech osobowych, warunków czy potencjałów.

Hobfoll wskazuje na cztery typy zasobów:

1. Przedmioty - ich wartość dotyczy sfery społeczno-ekonomicznej, materialnej, prestiżowej (mieszkanie, ubranie, środki transportu)

2. Osobowe - cechy wpływające na wzrost odporności na stres (umiejętności interpersonalne, poczucie skuteczności, struktura osobowości)

3. Warunki - są zasobami, jeżeli osoba je ceni i ich poszukuje (np. satysfakcjonująca praca, udane małżeństwo)

4. Energetyczne - czas, wiedza, pieniądze.

• Zasoby użytkowe

• Zasoby surowe - takie, które nie były dotychczas wykorzystywane.

Dzięki zasobom osobowym można korzystać z innych zasobów.

W odniesieniu do osób, którym brakuje odpowiednich zasobów (np. wsparcia społecznego) w sytuacji radzenia sobie np. z utratą można liczyć się z ryzykiem wzrostu kosztów, które tworzą tzw. spiralę strat.

Kompensacja straty określonych zasobów dokonuje się przez:

• Zastąpienie zasobów innymi, ważnymi dla osoby

• Jeśli nie jest możliwe bezpośrednie ich zastąpienie, wówczas osoba może znaleźć pośredni lub symboliczny sposób kompensacji straty

• Ważnym sposobem zachowania (wzmacniania) zasobów może być reinterpretacja straty, nadanie jej innego znaczenia oraz wysiłek zmierzający do odnajdywania jej pozytywnych stron i zmniejszania znaczenia straty, np. interpretowanie zagrożenia jako wyzwania - skupienie uwagi na tym, co można zyskać, a nie na tym, co można stracić.

Wg Hobfolla radzenie sobie ze stresem polega na minimalizowaniu start, a maksymalizowaniu zysków.

Przykładowo, w sytuacji straty współmałżonka może to być:

• Powtórne małżeństwo

• Pogłębienie przyjaźni z innymi ludźmi

• Aktywność społeczna lub religijna

• Wysiłek nakierowany na odkrywanie tego wszystkiego, co dokonało się w związku ze śmiercią w zakresie życia osobistego, relacji z innymi ludźmi, czy filozofii życia.

Utrata osoby bliskiej może przyczynić się do odkrycia przez osobę roli wsparcia społecznego - dotąd marginalizowanego, czy też własnych możliwości zaradczych.

Model zachowania zasobów opiera się na dwóch zasadach:

1. Strata zasobów jest silniejsza i zachodzi gwałtowniej niż zysk zasobów, trudniej jest zapobiec stracie zasobów niż zyskać zasoby.

2. Aby uzyskać zasoby lub zapobiec ich stracie osoba musi zainwestować w inne dostępne zasoby, np. osobowe, które muszą być zmobilizowane lub nowe zasoby (surowe) muszą zostać włączone z zewnątrz.

Powyższe zasady generują 4 następstwa:

1. Osoby o wyższym poziomie zasobów są mniej narażone na ich stratę i bardziej dostosowane do ich uzyskiwania, w przeciwieństwie do osób o niskim poziomie zasobów.

2. U osób o niskim poziomie zasobów początkowa strata pociąga za sobą kolejne.

3. Osoby o wyższym poziomie zasobów są bardziej zdolne do ich pozyskiwania, przy czym jedne zyski pociągają za sobą kolejne.

4. Osoby o niskich zasobach są skłonne do przyjmowania biernej postawy w ochronie swoich zasobów. Do obrony zasobów przed ich utratą zostają aktualizowane jedynie minimalne ilości zasobów. Próby zysku są mniej prawdopodobne.

Zmiany w zasobach odgrywają ważną rolę w reakcji na stres, jeśli straty zasobów dotyczą relacji interpersonalnych, to w sposób szczególny stają się czynnikami ryzyka pojawienia się zaburzeń w funkcjonowaniu osoby osieroconej.

Osoby, którym brakuje odpowiednich zasobów dla skompensowania strat są wystawione na największe ryzyko poniesienia dodatkowych kosztów psychologicznych, które rozwijają się w tzw. spiralę strat.

Metoda:

Hobfoll - Ocena Zachowania Zasobów (Straty/Zyski)

Model ekologicznej zgodności (nawiązanie do sfery biologicznej, nieświadomości, wartościowania).

Stres - każda niespecyficzna reakcja organizmu, pojawiająca się w sytuacji zagrożenia.

1. Faza alarmowa

2. Faza przystosowania

3. Faza wyczerpania

Grinker. Spriegel - Badania psychologiczne w trzech nurtach:

1. Nurt, który dotyczy stresu, jako sytuacji zewnętrznej, która to sytuacja powoduje reakcję organizmu - Janis (1958).

Sytuacja zewnętrzna - taka zmiana w otoczeniu, która u przeciętnego człowieka wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego i przeszkadza w normalnym toku reagowania. Bodźce, które ją wywołują to: deprywacje, sygnały niebezpieczeństwa, bodźce zagrażające, przeszkody, sytuacje utraty. Najczęściej są to sytuacje związane z pracą, sytuacje egzaminacyjne, wydarzenia o charakterze losowym.

2. Takie badanie, które koncentruje się na doświadczeniach wewnętrznych, odpowiednio do czasu trwania stresu, np. zachowania się osób w różnych sytuacjach, np. egzaminu.

3. Teoria transakcyjna - Lazarus, Folkman (1964) - relacja między osobą, a otoczeniem, taki, która przekracza zasoby jednostki .

Przyczyny stresu:
- wydarzenia dramatyczne, sytuacyjne,
- poważne wyzwania, zagrożenia,
- codzienne trudności.

Wymiar czasowy:
- wydarzenie jednorazowe,
- wydarzenia powtarzające się cyklicznie,
- sytuacje chroniczne - ciągłe,
- ciąg wydarzeń, które występują kolejno po sobie.

Stopień kontroli:
- wydarzenia stresowe niekontrolowane np. wypadek,
- wydarzenia stresowe kontrolowane w różnym stopniu.

Stopień kontroli sytuacji stresowej dotyczy:
- występowania - jeżeli ktoś się uczy, to pewnie zaliczy, nie naraża się na ryzyko.
- przebiegu,
- następstw - kontrola, obniżanie np. w cukrzycy zaburzeń funkcji poznawczych.

Radzenie sobie ze stresem

1. Proces - stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby.

2. Styl - bardziej typowe dla osoby.

3. Strategie - skierowane w kierunku sytuacji.

Stres związany z CUN i układem nerwowym obwodowym.

Poziomy funkcjonowanie mózgu wg. Mc Lean:

Nowa kora - najwyższy poziom dekodowania, interpretowanie sygnałów sensorycznych (informacje), kontrolowanie zachowań motorycznych.

Płat czołowy - wyobraźnia, planowanie, przewidywanie, myślenie logiczne, pamięć, rozwiązywanie problemów.

Układ limbiczny - centrum kontroli emocjonalnej (podwzgórze, hipokamp, przegroda, zakręt obręczy, ciała migdałowate, przysadka mózgowa - najważniejszy gruczoł sterujący funkcjami istotnymi dla rozwoju życia).

Twór siatkowaty i pień mózgu - utrzymanie funkcji wegetatywnych (bicie serca, oddychanie, aktywność naczyniowo - ruchowa) oraz prowadzenie impulsów w kierunku wyższych poziomów.

Rozwój reakcji stresowej

Stresor (bodziec)

↓

Jego spostrzeżenie (odbiór przez zmysły)

↓

Przekazanie do mózgu

↓ ↓

Interpretacja poznawcza Interpretacja efektywna

przez układ limbiczny

↓ ↓

Spostrzeganie zagrożenia Brak spostrzeżenia

↓ ↓

Rozwój reakcji stresowej za Brak reakcji

pośrednictwem układu

nerwowego i hormonalnego

Nie wszystkie dochodzą do nowej kory, niektóre zostają w układzie limbicznym.

Autonomiczny układ nerwowy

Sympatyczny (współczulny) i Parasympatyczny (przywspółczulny) ← działają antagonistycznie.

Sympatyczny:

• Rozszerza źrenice,

• Przyspiesza akcję serca,

• Zwęża drobne naczynia,

• Zwiększa ciśnienie krwi,

• Zwiększa krzepliwość krwi,

• Rozszerza oskrzela,

• Hamuje perystaltykę i wydzielanie soków trawiennych,

• Hamuje wydzielanie trzustki,

• Pobudza wydzielanie gęstej śliny,

• Wstrzymuje opróżnianie pęcherza.

Związany jest z walką, ucieczką.

Koncepcja psycho - neuro - immunologiczna.
Układ immunologiczny chroni organizm przed zaburzeniami równowagi. Ochrona jest możliwa dzięki rozpoznawaniu i niszczeniu obcych ciał, tzw. antygenów. Nie przypisywano mu wagi w sytuacji stresu, ale badania wykazały, że jest związany z układem nerwowym i hormonalnym.

Limfocyty - niszczenie ciał obcych, zwłaszcza dwóch typów komórek: typu T i typu B.

Komórki typu T → powstają w szpiku kostnym → grasica (tu dojrzewają) → wraz z krwią i limfą do śledziony i węzłów chłonnych (grasica i węzły chłonne są związane z układem nerwowym wegetatywnym).

Komórki typu B → szpik kostny → do organizmu przez krew i limfę.

Limfocyty krążą po organizmie i gdy rozpoznają antygeny przystępują do ich niszczenia na dwa sposoby:

B - rozmnażają się → produkują przeciwciała→ te wiążą się z antygenami → tworzą kompleksy, które przestaja być szkodliwe.

T - po rozpoznaniu antygenu rozmnażają się i niszczą antygen.

Jeśli antygen powraca do organizmu to limfocyty zachowują swoją pamięć immunologiczną.

Układ immunologiczny z układem nerwowym i dokrewnym

Układ sympatyczny unerwia grasicę i węzły chłonne, które są składnikami układu immunologicznego, zakończenie układu obwodowego, uwalniają adrenalinę i noradrenalinę, a komórki układu immunologicznego zawierają odpowiednie receptory tych hormonów.

Układ hormonalny i układ immunologiczny

Bodźce, które docierają do podwzgórza powodują uwalnianie w przysadce ACTH, który wzmaga aktywność nadnerczy. Nadnercza wydzielają glikokortykoidy, komórki B i T są wyposażone w receptory tych hormonów i w ten sposób odbierają informacje, które dokonuje się w obszarze podwzgórza. Uszkodzenie podwzgórza wpływa na funkcje układu immunologicznego.

Teoria stresu Folkman i Lazarus (lata 60' i wpisuje się Lazarusa w koncepcje poznawcze, kładzie nacisk na sytuacje trudne).

W 1984 roku Lazarus i Folkman w swojej książce „Stres apprasal and doping” przedstawia relacyjną koncepcję stresu - koncepcja transakcyjna.

STRES - jest szczególną relacją pomiędzy osobą, a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako zagrażająca jej dobrostanowi lub przekraczająca jej zasoby. Do zaistnienia stresu przyczyniają się zarówno właściwości osoby, jak i właściwości bodźca/ środowiska, który oddziałuje między osobą, która doświadcza stresu, a efektem stresu. Istnieją tzw. procesy pośredniczące, które dzielą się na dwie kategorie:

1. ocena poznawcza decydują o nasileniu stresu, jak również o

2. radzenie sobie ostatecznych skutkach, jakie stres wywoła.
   

Ocena poznawcza jest to proces kategoryzowania wydarzenia i jego różnych aspektów w odniesieniu do znaczenia, jakie ma ono dla dobrostanu jednostki. Ocena poznawcza nie jest wyłącznie procesem przetwarzania informacji, ale jest procesem o charakterze ewaluacyjnym (dokonujemy szacowania jaki jest sens).

Na proces oceny poznawczej składają się 3 podstawowe etapy:

1. Ocena pierwotna - osoba rozstrzyga, czy dane wydarzenie ma dla niej znaczenie umiarkowane pozytywne, jest bez znaczenia, czy jest stresowe.

2. Ocena wtórna.

3. Ocena powtórna.

Ocena pierwotna - znaczenie umiarkowanie poz. i bez znaczenia - brak uruchamiania sytuacji stresowej.

Ocena stresowa 3 kategorie:

1. Zagrożenie - dotyczy przyszłości, poczucia lęku, zagrożenia, chęć wycofania.

2. Krzywda, strata - dotyczy przeszłości, poczucie niesprawiedliwości, krzywdy, zazdrości.

3. Wyzwanie - emocje, które dotyczą zagrożenia, ale też niepewność, nadzieja, optymizm.

Ocena wtórna - dotyczy siebie, swoich zasobów, bierze się pod uwagę takie elementy, jak swoje zasoby, możliwości, prawdopodobieństwo zastosowania efektywnych strategii, prawdopodobieństwo sukcesu, prawdopodobieństwo otrzymania nagrody (wsparcie społeczne).

Ocena powtórna - jest zmianą dotychczasowej oceny na podstawie nowych informacji pochodzących od wewnątrz lub ze środowiska, które mogą, które mogą zmniejszać lub zwiększać jakość oceny pierwotnej i wtórnej.

Radzenie sobie - stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu uporanie się z określonymi wewnętrznymi i/lub zewnętrznymi wymaganiami ocenianymi przez jednostkę, jako obciążające lub przekraczające jej zasoby.

Radzenie sobie w ujęciu Lazarusa sprowadza się do takich zachowań, które nie mają charakteru automatycznego, ale wiążą się z mobilizacją i wysiłkiem, który osoba wykonuje.

Lazarus wyodrębnia strategie radzenia sobie:

1. Strategie poznawcze.

2. Strategie o charakterze emocjonalnym.

Strategie poznawcze:

1. Zachowania konfrontacyjne - zachowania agresywne, które mają na celu zmianę sytuacji, w której osoba się znajduje (pewien stopień gniewu).

2. Planowe rozwiązanie problemu- skoncentrowanie wysiłków na przemyśleniu problemu celem skutecznej zmiany sytuacji.

Stara się opanować problem i zmienić sytuację, która powoduje dystres.

Strategie emocjonalne:

1. Dystansowanie - poznawcze starania się mające na celu zminimalizowanie znaczenia sytuacji.

2. Samokontrola - podejmowanie wysiłków w celu opanowania emocji i zachowań impulsywnych.

3. Poszukiwanie wsparcia społecznego - staranie się, aby u innych zdobyć potrzebne informacje, ale też zdobyć wsparcie np. emocjonalne.

4. Podjęcie odpowiedzialności - osoba poznawczo dochodzi do tego, że powinna uznać własną rolę w rozwiązywaniu problemu i towarzyszących mu spraw oraz podejmowanie prób właściwego ustalenia spraw.

5. Ucieczka, unikanie - przejaw życzeniowego myślenia i reakcje typu ucieczki od problemu.

6. Pozytywne przewartościowanie - dostrzeżenie pozytywnego znaczenia tej sytuacji dla osobistego rozwoju. Zawarte są tu również aspekty religijne.

Funkcją tych 6 strategii jest:

• Regulacja reakcji emocjonalnych występujących z problemem.

• Pojawiają się, gdy w ocenie osoby nie da się nic zrobić, aby zmodyfikować warunki otoczenia.

Skutki stresu - efektywne zmaganie się:

1. W kategoriach społecznych - społeczne konsekwencje - po sytuacji stresu osoba powraca do normalnego funkcjonowania społecznego, nie wypada z roli.

2. Moralne - efekt moralny - pozytywna samoocena jako poczucie własnej wartości, poczucie kontroli, sprawstwa.

3. Zdrowie - element somatyczny - stan zdrowia.

→ specyficzne emocje → specyficzny wzorzec reakcji fizjologicznych Relacje osoba-środowisko → ocena → radzenie sobie → specyficzna choroba (gdy sobie nie radzi)

Jak mierzy się efektywność zmagania się ze stresem? (np.)

• Skala Poczucia Sensu Życia.

• Skala Poczucia Kontroli Zdrowia.

• Skala Poczucia Jakości Życia.

Style radzenia sobie

Lazarus - styl jest tożsamy ze strategiami.

Strategie poznawcze (8 → 2 zorientowane na problem, 6 zorientowane na emocje).

Taylor - Adaptacja do sytuacji trudnej.

Człowiek dorosły ma tzw. iluzje pozytywne dotyczące efektywności zmagania się z sytuacją trudną, jak też ma pozytywne iluzje co do własnych możliwości. Nazywa to optymizmem dotyczącym powodzenia.

Człowiek musi sobie wypracować mechanizmy obronne. Nadzieja jest związana z nierealistycznym oczekiwaniem.

1. Poszukiwanie sensu w danym wydarzeniu (np. muszę nabrać przekonania, że zmaganie z chorobą ma sens).

2. Wsparcie społeczne ma duże znaczenie dla poczucia wewnętrznej kontroli. Jeśli wsparcie społeczne jest zbyt duże to często poczucie kontroli zdrowia jest przenoszone na zewnątrz. Za mało wsparcia - nie mogę sobie wtedy poradzić.

3. Równanie w dół i w górę. Osoba, aby mieć poczucie własnej wartości ma potrzebę widzenia siebie w pozytywnym świetle. Mechanizm racjonalizujący, związany z samooceną.

Równanie w dół - porównywanie się z osobami najbardziej chorymi.

Równanie w górę - skoro inni sobie poradzili z gorszymi problemami, to ja na pewno też.

Styl radzenia sobie jest bardziej związany z osobowością, strategie z sytuacjami konkretnymi.

Endler, Parker 3 style:

1. Poznawczy,

2. Emocjonalny, → każdy po 16 itemów

3. Unikowy,

Unikowy → czynność zastępcza,

→ poszukiwanie towarzystwa.

Berne

Represja Czujność poznawcza

│───────────────────────────────│

(tłumienie)

Holohan, Moos (1987) poznawcze style radzenia sobie zbliżanie-unikanie odzwierciedlają nie tylko aktywność poznawczą, ale także behawioralną. Skrystalizowanie wymiarów: zbliżanie-unikanie i poznawcze i behawioralne tworzy 4 style radzenia sobie:

1. Poznawcze zbliżanie - strategia skoncentrowana na różnych aspektach sytuacji, pozytywna interpretacja sytuacji.

2. Behawioralne zbliżenia- poszukiwanie rady i wsparcia, podejmowanie działań zmieniających sytuację.

3. Poznawcze unikanie - zaprzeczanie lub pomniejszanie znaczenia sytuacji stresowej.

4. Behawioralne unikanie - odreagowanie emocji, poszukiwanie zastępczych nagród, rezygnacyjna akceptacja sytuacji.

Kromwe

Poznawcza czujność - wymiar wyraża się we wzmożonym poszukiwaniu informacji o zagrożeniu i przetwarzanie tych informacji.

Poznawcze unikanie - osoba dąży do tego, by uniknąć informacji o zagrożeniu.

Są to dwa odrębne wymiary, a podstawą jest nietolerancja niepewności i nietolerancja pobudzenia.

Styl elastyczny - osoba ma wysoką tolerancję niepewności i wysoką tolerancję pobudzenia emocjonalnego. Osoby te nie są silnie zaangażowane w redukcję napięcia ani niepokoju. W związku z tym potrafią elastycznie dostosować strategię do wymagań sytuacji.

Sztywne unikanie - wysoka nietolerancja pobudzenia, wysoka tolerancja niepewności. Osoby unikają informacji o zagrożeniu.

Sztywna czujność - przez osoby o silnej nietolerancji niepewności, ale tolerancji pobudzenia emocjonalnego. Osoby są nastawione na poszukiwanie informacji o zagrożeniu, aby uniknąć niepewności. Dobrze znoszą stan pobudzenia.

Styl fluktuacji - osoby z wysoką nietolerancją niepewności. Naprzemiennie uruchamiają te style.

Skupienie się na zagrożeniu - niska zdolność kontroli, przekonanie, że to nie ode mnie zależy. (Zmniejszanie zagrożenia, zorientowanie na siebie).

Co wpływa na przewartościowanie?

Najważniejsze pozytywne strategie religijnego radzenia sobie obejmują:

• Pozytywną reinterpretację polegającą na przedefiniowaniu stresora poprzez religię jako niezagrażającego i potencjalnie korzystnego.

• Reinterpretację możliwości Boga - przedefiniowaniu wizerunku Boga jako mogącego wpłynąć na stresową sytuację.

• Współpraca z Bogiem - odzyskiwanie kontroli przez współpracę z Bogiem w rozwiązywaniu problemu.

• Poszukiwanie wsparcia duchowego - poszukiwanie wsparcia i bezpieczeństwa w miłości i opiece Boga.

• Poszukiwanie wsparcia u duchownych i innych członków wspólnot religijnych.

• Pomaganie religijne - udzielanie duchowego wsparcia innym.

• Religijne wybaczanie - motywowane religijnie odsunięcie gniewu, poczucia krzywdy.

Do racjonalnych sposobów radzenia sobie ze stresem należą:

• Ocena i przeformułowanie sytuacji, zwłaszcza zagrażającej,

• Poszukiwanie informacji zarówno o sytuacji trudnej, jak i o sobie samym w związku z daną sytuacją,

• Zachowanie mające na celu zmianą sytuacji,

• Obrona własnego stanowiska i walka o to, co się chce osiągnąć,

• Planowe i systematyczne rozwiązywanie problemów,

• Poszukiwanie odpowiednich wzorców zachowań.

Emocjonalne sposoby radzenia sobie ze stresem:

• Unikanie i ucieczka - osoba stara się uciekać w świat marzeń, używki (alkohol),

• Samoobwinianie (krytykowanie siebie),

• Podwyższona samokontrola, niechęć do ujawniania własnych stanów emocjonalnych,

• Poszukiwanie wsparcia społecznego.

Czynniki warunkujące radzenie sobie ze stresem:

1. Osobowość

Samoocena, sterowność, dojrzałość, doświadczenia, poczucie lokalizacji kontroli, wiek, poczucie koherencji, religijność, temperament.

2. Rodzaj stresora

Zagrożenie-obrona, myślenie życzeniowe lub fatalistyczne, wyzwanie-aktywność, strata-autoagresja.

3. Okoliczności

Środowisko, wsparcie, praca zawodowa, sytuacja rodzinna, warunki społeczne.

4. Okres działania stresora i radzenia sobie

Inna jest dynamika zachowań w sytuacji choroby, sytuacji egzaminacyjnej, czy przystosowania do niepełnosprawności.

5. Znaczenie jakie ma dla osoby dana sytuacja

Proces wartościowania - proces nadawania znaczenia sytuacji stresowej ma związek z światopoglądem człowieka, odnajdywaniem sensu życia.

STRES

10

---