Nikotyna (ATC: N 07 BA 01) - jest to alkaloid pirydynowy zawarty w liściach tytoniu. Śladowe ilości nikotyny znajdują się też w pomidorach, bakłażanach i papryce.

Działanie na organizm

Nikotyna jest dość silną toksyną działającą na układ nerwowy, i stosuje się ją m.in. w mieszankach z innymi związkami jako środek owadobójczy. Dawka LD50 to ok 50 mg. W niskich dawkach (1-3mg) wykazuje działanie stymulujące, co jest głównym powodem, że palenie papierosów sprawia przyjemność. Nikotyna działa na organizm człowieka na wiele różnych sposobów, gdyż wiąże się trwale i blokuje działanie kilkudziesięciu różnego rodzaju enzymów. W małych dawkach działa ona stymulująco, powodując wzmożone wydzielanie adrenaliny, co powoduje wszystkie związane z tym objawy (zanik bólu i głodu, przyspieszone bicie serca, rozszerzone źrenice itp). W większych dawkach powoduje trwałe zablokowanie działania układu nerwowego, gdyż wiąże się ona trwale z tzw. receptorami nikotynowymi w komórkach nerwowych zaburzając ich metabolizm.

Nikotyna działa przeciwzakrzepowo. W przypadku palenia papierosa nikotyna działa niemal natychmiast po zażyciu (ok. 7 sekund), ale utrzymuje się w organizmie bardzo długo (czas półtrwania wynosi 72 godziny). Wszystko to razem powoduje, że jest ona substancją silnie uzależniającą. Nikotyna uzależnia fizycznie. Jakkolwiek dawki pochłanianie przy paleniu są minimalne, gdyż większość obecnej w papierosach nikotyny ulega spaleniu, wystarczają one do szybkiego uzależnienia.

Nikotyna działa również na ilość dopaminy w mózgu. Jest to kolejny powód dlaczego nikotyna jest uzależniająca. Ludzie palą, aby utrzymać wysoki poziom dopaminy w mózgu. Badania dowiodły również, że nikotyna jest słabym inhibitorem MAO. Ciekawostką jest, że większość (75-90%) ludzi chorych na schizofrenię pali papierosy. Prawdopodobnie wynika to z podświadomych domysłów o jej leczniczych właściwościach.

Chemia

Wzór strukturalny nikotyny

W formie czystej jest bezbarwną i bezwonną cieczą, szybko utleniającą się na powietrzu do brunatnego kwasu nikotynowego. Łatwo rozpuszcza się w wodzie i można ją dość prosto wyodrębnić: z liści tytoniu, poprzez ekstrakcję wodną i destylację próżniową. Wypicie wywaru z 4 papierosów grozi śmiercią - nikotyna blokuje pracę mięśnia przepony, w efekcie człowiek umiera wskutek uduszenia, często do ostatniej chwili nie tracąc świadomości.

Wzór sumaryczny: C₁₀H₁₄N₂

Nazwa systematyczna: 3-[2-(N-metylopirolidyno)]pirydyna

Historia

Nazwa nikotyny pochodzi od nazwiska francuskiego lekarza, Jeana Nicot, który w XVI wieku zalecał tytoń jako lek. Nikotyna została pierwszy raz wyizolowana w 1828 roku, a jej chemiczna budowa została odkryta w 1843 roku a otrzymana została pierwszy raz w 1904.

NIKOTYNA

    C₁₀H₁₄N₂, alkaloid pirydynowy, bezbarwna ciecz szybko ciemniejąca na powietrzu o zapachu tytoniu, rozpuszczalna w wodzie. Naturalna nikotyna jest lewoskrętna. Występuje w liściach i korzeniach roślin tytoniowych.
    W bardzo małych ilościach pobudza układ nerwowy, w wyniku czego wzmaga zdolności wydzielania gruczołów i podwyższa ciśnienie krwi. W większych dawkach powoduje paraliż układu oddechowego - dawka śmiertelna dla ludzi ok. 60 mg.
    Nikotyna jest równie uzależniająca jak narkotyki czy alkohol. Wywołany przez nikotynę proces uzależnienia psychogennego i farmakogennego jest zbliżony do tego, jaki powoduje heroina i kokaina (z badań wynika, że nikotyna bardziej uzależnia niż kokaina, co oznacza, że łatwiej "wyzwolić się" od nałogu zwanego kokainizmem, niż od nikotynizmu!). Alkaloid ten jest głównym czynnikiem ryzyka chorób serca i przyczynia się do powstania ośmiu rodzajów nowotworów: zarówno raka płuc, jak białaczki.
    Nikotyna działa podobnie jak środek pobudzający porównywalny z amfetaminą. Działanie nikotyny na mózg (ośrodkowy układ nerwowy - OUN): wdychanie jej wraz z dymem tytoniowym pobudza komórki nerwowe już w siedem sekund po zaciągnięciu się dymem (szybciej niż po injekcji). Na działanie mózgu wpływa bardzo złożony system, składający się z ponad 20 neuroprzekaźników. Nikotyna wpływa na uwalnianie trzech z nich:
    noradrenaliny - hormonu (pochodna tyrozyny) wytwarzanego przez rdzeń nadnerczy i zakończenia włókien nerwowych,
    serotoniny - czyli enteroaminy, 5-HT , hormonu tkankowego będącego aminą biogenną,
    dopaminy.
    Szczególnie oddziałuje na dopaminę, neuroprzekaźnik mózgu wpływający (podobnie jak serotonina) na samopoczucie. Nikotyna (podobnie jak alkohol) wpływa również na wydzielanie acetylocholiny oraz glutaminianu (soli kwasu glutaminowego).
    Działanie nikotyny na autonomiczny układ nerwowy - AUN: Zarówno współczulna, jak i przywspółczulna część AUN wykorzystuje acetylocholinę jako neuroprzekaźnik. Nikotyna wobec tego może np. przyspieszyć pracę serca albo przez pobudzenie układu współczulnego, albo przez zahamowanie układu przywspółczulnego. Czynności niezależne od naszej woli, takie jak praca serca, oddychanie i motoryka przewodu pokarmowego są modyfikowane przez nikotynę w następujący sposób:
    działanie na układ krążenia - związane jest głównie z działaniem nikotyny na układ współczulny: przyspieszenie czynności serca, częściowy skurcz naczyń, wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Małe dawki nikotyny mogą powodować odruchową tachykardię i wzrost ciśnienia tętniczego krwi przez stymulację chemoreceptorów w aorcie i kłębkach szyjnych;
    działanie na układ oddechowy - małe dawki nikotyny powodują hyperpnoe, czyli wzrost głębokości i częstości oddechów. Wyższe dawki stymulują bezpośrednio ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłużonym. Dawki śmiertelne porażają ośrodek oddechowy;
    działanie na układ pokarmowy - przez stymulację nerwów przywspółczulnych nikotyna powoduje wzrost aktywności ruchowej jelit. Wyższe dawki natomiast zmniejszają ich ruchliwość i napięcie.
    Nikotyna działa bezpośrednio na zwoje komórek nerwowych układu sympatycznego i parasympatycznego oraz na połączenia neuromięśniowe. W małych dawkach ułatwia przekazywanie impulsów nerwowych, w większych - blokuje, a w bardzo dużych - paraliżuje przekazywanie impulsów. Uzależnienie od nikotyny często idzie w parze z uzależnieniem od alkoholu.
    Nikotyna jest trucizną równie silną jak kwas pruski (cyjanowodór HCN - związek wodoru, węgla i azotu - natomiast nikotyna C₁₀H₁₄N₂). Podana jednorazowo dożylnie powoduje śmierć na skutek porażenia centralnego i obwodowego układu nerwowego, głównie paraliżu mięśni oddechowych klatki piersiowej. Przyjmuje się, że zgon większości dorosłych osobników następuje w kilka minut po wstrzyknięciu lub doustnym podaniu jednorazowej dawki ok. 60 mg nikotyny. Po przeżyciu 1-4 godzin osobnik ma szansę przeżycia. Po zgonie sekcja zwłok stwierdza odmę płucną i ogólne przekrwienie płuc, obrzęk błon śluzowych ust, krtani, przełyku i żołądka, zmiany mikroskopowe w komórkach wątroby i serca oraz martwicę nerek.
    Chociaż jednorazowa dawka 60 mg uważana jest za letalną (śmiertelną), nałogowi palacze wydają się mieć zwiększoną tolerancję organizmu. Doświadczenia wykazują bowiem, że dobowa dawka ok. 50 mg nikotyny rozcieńczonej w wodzie pitnej nie powoduje u "nałogowców" tragicznych następstw.

Nikotyna

Nikotyna jest alkaloidem pirydynowym o wzorze sumarycznym C10H14N2. Jest to bezbarwna ciecz szybko ciemniejaca na powietrzu o zapachu tytoniu, rozpuszczalna w wodzie. Naturalna nikotyna jest lewoskrętna. Występuje w liściach i korzeniach roślin tytoniowych, gdzie może występować w ilości 10%. Rośliny te są uprawiane w Polsce i za granica. Liście, po wysuszeniu i fermentacji, służą do wyrobu papierosów. Sa one stosowane również do wyrobu preparatów owadobójczych, kwasu nikotynowego i jego amidu. Fakt, ze palenie tytoniu może być groźne dla zdrowia, jest powszechnie znany. Okazuje sie, ze niebezpieczna jest takze praca przy zbiorze tej rosliny. Z badan przeprowadzonych przez uczonych z Wake Forest University School of Medicine w USA wynika, ze jedna czwarta sezonowych robotników pracujacych na polach tytoniowych calego swiata cierpi na tzw. chorobe zielonego tytoniu. Dolegliwosc ta objawia sie bólami i zawrotami glowy, mdlosciami oraz wymiotami. Kilkuminutowy kontakt spoconej skóry z tytoniem powoduje wnikanie nikotyny do organizmu, czego konsekwencja jest zatrucie. Objawy choroby zwykle ustepuja w ciagu dwóch dni po przerwaniu pracy na polu. Zdarza sie jednak, ze zatrutego trzeba leczyc w szpitalu. W bardzo małych ilościach pobudza układ nerwowy, w wyniku czego wzmaga zdolności wydzielania gruczołów i podwyższa ciśnienie krwi. W większych dawkach powoduje paraliż układu oddechowego - dawka śmiertelna dla ludzi ok. 60 mg, lecz juz przy mniejszych dawkach może dojść do zatrucia organizmu. Objawami zatrucia są: nudności, ślinotok, wymioty, drżenie kończyn dolnych i górnych, bladość skóry, poty, biegunka, kolka jelitowa, drgawki lub kurcze mięśniowe, zaburzenia wzroku, początkowo zwolnienie, potem przyspieszenie tętna, zaburzenia świadomości, następnie utrata przytomności, zapaść, porażenie oddechu. Nikotyna jest równie uzależniająca jak narkotyki czy alkohol. Wywołany przez nikotynę proces uzależnienia psychogennego i farmakogennego jest zbliżony do tego, jaki powoduje heroina i kokaina (z badań wynika, że nikotyna bardziej uzależnia niż kokaina, co oznacza, że łatwiej "wyzwolić się" od nałogu zwanego kokainizmem, niż od nikotynizmu!). Alkaloid ten jest głównym czynnikiem ryzyka chorób serca i przyczynia się do powstania ośmiu rodzajów nowotworów: zarówno raka płuc, jak białaczki. Nikotyna dziala na organizm czlowieka na wiele róznych sposobów, gdyz wiaze sie trwale i blokuje dzialanie kilkudziesieciu róznego rodzaju enzymów. W malych dawkach dziala ona stymulujaco, powodujac wzmozone wydzielanie adrenaliny co powoduje wszystkie zwiazane z tym objawy (zanik bólu i glodu, przyspieszone bicie serca, rozszerzone zrenice itp). W wiekszych dawkach powoduje trwale zablokowanie dzialania ukladu nerwowego, gdyz wiaze sie ona trwale z tzw. receptorami nikotynowymi w komórkach nerwowych zaburzajac ich metabolizm. W przypadku palenia papierosa nikotyna dziala niemal natychmiast po zazyciu (ok. 7 sekund) ale utrzymuje sie w organizmie bardzo dlugo (czas póltrwania wynosi 72 godziny). Wszystko to razem powoduje, ze jest ona substancja silnie uzalezniajaca. Jakkolwiek dawki pochlanianie przy paleniu sa minimalne, gdyz wiekszosc obecnej w papierosach nikotyny ulega spaleniu, wystarczaja one do szybkiego uzaleznienia. Nikotyna działa podobnie jak środek pobudzający porównywalny z amfetamina. Działanie nikotyny na mózg (ośrodkowy układ nerwowy): wdychanie jej wraz z dymem tytoniowym (Składnikami dymu papierosowego są przede wszystkim lotne związki chemiczne, jak tlenek i ditlenek węgla, tlenki azotu, amoniak, cyjanowodór, hydrazyna i uretany. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technik analitycznych stwierdzono ponad czterysta pierwiastków i związków chemicznych zawartych w dymie tytoniowym.) pobudza komórki nerwowe juz w siedem sekund po zaciagnięciu się dymem (szybciej niż po injekcji). Na działanie mózgu wpływa bardzo złożony system, składający się z ponad 20 neuroprzekaźników. Nikotyna wpływa na uwalnianie trzech z nich: a) noradrenaliny - hormonu (pochodna tyrozyny) wytwarzanego przez rdzeń nadnerczy i zakończenia włókien nerwowych, b) serotoniny - czyli enteroaminy, 5-HT , hormonu tkankowego będącego aminą biogenną, c) dopaminy Szczególnie oddziałuje na dopaminę, neuroprzekaźnik mózgu wpływający (podobnie jak serotonina) na samopoczucie. Nikotyna (podobnie jak alkohol) wpływa również na wydzielanie acetylocholiny oraz glutaminianu (soli kwasu glutaminowego). Działanie nikotyny na autonomiczny układ nerwowy- AUN: Zarówno wspólczulna, jak i przywspólczulna czesc AUN wykorzystuje acetylocholine jako neuroprzekaznik. Nikotyna wobec tego moze np. przyspieszyc prace serca albo przez pobudzenie ukladu wspólczulnego, albo przez zahamowanie ukladu przywspólczulnego. Czynnosci niezalezne od naszej woli, takie jak praca serca, oddychanie i motoryka przewodu pokarmowego sa modyfikowane przez nikotyne w nastepujacy sposób: dzialanie na uklad krazenia - związane jest głównie z działaniem nikotyny na układ wspólczulny: przyspieszenie czynności serca, częściowy skurcz naczyn, wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Małe dawki nikotyny mogą powodować odruchową tachykardię i wzrost ciśnienia tętniczego krwi przez stymulację chemoreceptorów w aorcie i kłębkach szyjnych; działanie na układ oddechowy - małe dawki nikotyny powodują hyperpnoe, czyli wzrost głębokości i częstotliwości oddechów. Wyższe dawki stymulują bezpośrednio ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłużonym. Dawki śmiertelne porazają ośrodek oddechowy; działanie na układ pokarmowy - przez stymulację nerwów przywspólczulnych nikotyna powoduje wzrost aktywności ruchowej jelit. Wyższe dawki natomiast zmniejszają ich ruchliwość i napięcie. Nikotyna działa bezpośrednio na zwoje komórek nerwowych układu sympatycznego i parasympatycznego oraz na połączenia neuromięśniowe. W małych dawkach ułatwia przekazywanie impulsów nerwowych, w większych - blokuje, a w bardzo dużych - paraliżuje przekazywanie impulsów. Uzależnienie od nikotyny często idzie w parze z uzależnieniem od alkoholu. Nikotyna jest trucizną równie silną jak kwas pruski (cyjanowodór HCN - zwiazek wodoru, węgla i azotu - natomiast nikotyna C10H14N2). Podana jednorazowo dożylnie powoduje śmierć na skutek porażenia centralnego i obwodowego ukladu nerwowego, głównie paraliżu mięśni oddechowych klatki piersiowej. Przyjmuje się, że zgon większości dorosłych osobników następuje w kilka minut po wstrzyknięciu lub doustnym podaniu jednorazowej dawki ok. 60 mg nikotyny. Po upłynięciu 1-4 godzin osobnik ma szanse przeżycia. Po zgonie sekcja zwłok stwierdza odmę płucną i ogólne przekrwienie płuc, obrzęk błon śluzowych ust, krtani, przełyku i żołądka, zmiany mikroskopowe w komórkach wątroby i serca oraz martwicę nerek. Chociaż jednorazowa dawka 60 mg uważana jest za letalna (śmiertelną), nałogowi palacze wydają się mieć zwiększoną tolerancję organizmu. Doświadczenia wykazują bowiem, że dobowa dawka ok. 50 mg nikotyny rozcieńczonej w wodzie pitnej nie powoduje u "nałogowców" tragicznych następstw. Dym tytoniowy jest nośnikiem trzech bardzo niebezpiecznych związków chemicznych, a mianowicie substancji smolistych, tlenku węgla i właśnie nikotyny. Substancje smoliste są mieszaniną kilku węglowodorów, które w płucach ulegają kondensacji do lepkiej substancji. Tlenek węgla wpływa na zmniejszenie ilości tlenu przenoszonego przez krwinki czerwone (erytrocyty) w ustroju człowieka. W trakcie palenia papierosów nikotyna jest wchłaniana do organizmu w płucach. Dawka śmiertelna nikotyny wynosi od 0,06 do 0,1 grama (papieros zawiera średni 15 mg nikotyny, cygaro około 100 mg, palacz papierosa wdycha około 0,1 mg nikotyny). Przeciętny palacz wypalający dziennie od 15 do 20 papierosów w porównaniu z osobami niepalącymi jest 14 razy bardziej zagrożony śmiercią z powodu raka płuc, jamy ustnej lub gardła. Cztery razy większe jest również ryzyko wystąpienia u palaczy papierosów raka przełyku, dwukrotnie częściej nowotworu pęcherza moczowego i zawału serca. Palenie papierosów stanowi główną przyczynę przewlekłego nieżytu oskrzeli i rozedmy płuc, następstwem zaś tych schorzeń może być niewydolność serca. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko występowania wysokiego ciśnienia tętniczego. Znacząco rośnie ryzyko wystąpienia zakrzepicy u kobiet palących i stosujących doustne środki antykoncepcyjne, dlatego też lekarze nie zalecają stosowania tej metody antykoncepcji u palaczek, które przekroczyły 35 rok życia. Niektóre gatunki papierosów (light) zawierają mniej substancji smolistych i nikotyny, nie znaczy to jednak, że są bezpieczne. W tym przypadku najczęściej nałogowi palacze wypalają ich więcej, dłużej i silniej zaciągając się. Intensywne palenie tytoniu doprowadzić może do pojawienia się objawów zatrucia nikotyną. Należą do nich: nudności, wymioty, biegunka, osłabienie mięśniowe, zawroty i bóle głowy, duszność. W skrajnych przypadkach dojść może do drgawek, utraty przytomności a nawet porażenia ośrodka oddechowego. Zaprzestanie palenia wiąże się z wystąpieniem objawów abstynencyjnych takich jak lęk, drażliwość, zaburzenia uwagi, bóle głowy, senność. Choć istnieje wiele metod i technik ułatwiających rzucenie palenia to największe znaczenie ma jednak siła motywacji i własnej woli.

Tytoń (Nicotiana) - (z tur.) rodzaj roślin zielnych lub krzewów z rodziny psiankowatych, obejmujący ok. 100 gatunków.

Spis treści

• 1 Systematyka

• 2 Zastosowanie

• 3 Produkty tytoniowe

• 4 Szkodliwość

• 5 Zobacz też

Systematyka

Do najczęściej uprawianych tytoni należą dwa pierwsze wymienione tytonie:

• tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum)

• tytoń bakun, machorka (Nicotiana rustica)

• tytoń oskrzydlony (Nicotiana alata) - roślina ozdobna.

• tytoń leśny (Nicotiana silvestris)

• tytoń Sandera (Nicotiana sanderae)

Zastosowanie

• Roślina uprawna : Liście tytoniu są wykorzystywane w przemyśle tytoniowym, gdyż zawierają nikotynę.

• Historia uprawy : Pierwotnie tytoń rósł tylko w Ameryce i nie był znany w Europie przed odkryciami Kolumba. W Ameryce powstały pierwsze wyroby tytoniowe, zaś Indianie zwijali liście tych roślin i wdychali ich dym.

Choć to Kolumb pierwszy poinformował Stary Świat o tytoniu, to największe plantacje powstały w Ameryce Północnej, w posiadłościach angielskich (Wirginia). Tym, czym dla Karaibów była trzcina cukrowa, tym dla pierwszych kolonii był tytoń: źródłem zysków, motorem pierwszego przemysłu - i oczywiście powodem sprowadzania niewolników z Afryki. Tytoń dla Anglii odkrył Walter Raleigh.

We Francji tytoń rozpowszechnił Jean Nicot (od jego nazwiska nazwa rodzaju)

Z czasem plantacje trafiły i na inne kontynenty. Tytoń uprawiany jest również w Polsce.

• Tytoń był również od wieków stosowany przez rolników jako środek owadobójczy.

Produkty tytoniowe

Najbardziej pospolitym produktem tytoniowym jest papieros, stosunkowo nowy wynalazek. Początkowo jednak tubylcy żuli liście tytoniu, zwyczaj ten już jednak zanikł. Inne produkty, w których wdycha się dym, to fajka (gdzie konsument musi własnoręcznie dobrać odpowiednią ilość tytoniu), cygara - analogicznie jak papieros, ale tytoń nie jest zmielony oraz cygaretka. Tabaka zawiera sproszkowany tytoń, który konsument wciąga do nosa, by nikotyna zawarta w sproszkowanych liściach wchłonęła się przez śluzówki jamy nosowej: podrażnienie śluzówki często powoduje reakcję w postaci kichania.

W zależności od docelowego produktu stosuje się osobną odmianę tytoniu. Na przykład, zdaniem znawców, najlepszy tytoń na cygara rośnie na Kubie.

Szkodliwość

Zażywanie tytoniu, który jest używką, jest szkodliwe dla zdrowia. Dym tytoniowy zawiera trującą nikotynę, która niszczy komórki w mózgu, oraz substancje smoliste, które mogą wywołać raka. Rozpowszechnione jest przekonanie, że dym tytoniowy jest również niebezpieczny dla osób, które znajdują się w pomieszczeniu, gdzie ktoś pali (tzw. "bierne palenie"). Zostalo ono potwierdzone naukowo. Powszechnie wiadomo, ze zarowno sam palacz jak i osoby mu towarzyszace sa pod wplywem dzialania wszystkich substancji zawartych w papierosie. ^[1]

Zobacz też

przemysł tytoniowy, papieros, fajka, cygaro, cygaretka, używka, nikotyna, narkotyk, marihuana, rak (choroba)

Tytoń stanowi nie tylko na naszym kontynencie główną przyczynę zagrożenia zdrowia ludności, a palenie tytoniu jest jednym z najbardziej upowszechnionych antyzdrowotnych elementów stylu życia czlowieka. Gwałtowny wzrost spożycia papierosów, który w krajach uprzemysłowionych miał miejsce w pierwszej połowie naszego wieku, a obecnie ma miejsce w krajach rozwijających się, jest odpowiedzialny za nienotowany z innych przyczyn wzrost przedwczesnej umieralności na naszym globie. Szacuje się, że w latach dziewięćdziesiątych co roku na świecie umiera z powodu tytoniu około 2 milionów ludzi; a liczba ta ma wzrosnąć do 10 mln w roku 2020. Wśród około 4 tys. pierwiastków i związków chemicznych występujących w palącym się papierosie wiele charakteryzuje się silnym działaniem toksycznym, mutagennym, teratogennym i rakotwórczym. Dziesiątki tysięcy badań naukowych pokazały, że użycie tytoniu w różnej formie podwyższa m. in. o 25-40% ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia, o 30-40% z powodu nowotworów złośliwych oraz jest przyczyną okolo 70% zgonów na choroby układu oddechowego (nienowotworowe).
W Polsce, która przynajmniej od połowy lat siedemdziesiątych należy do krajów o najwyższej konsumpcji papierosów na świecie, palenie tytoniu stanowi najważniejszą, pojedynczą, możliwą do prewencji przyczynę przedwczesnej umieralności w skali całego kraju. Profesor Richard Peto z Uniwersytetu w Oxfordzie szacuje, że na początku lat dziewięćdziesiątych co drugi mężczyzna w pełni sił biologicznych i zawodowych (w wieku 35-59) umrze w Polsce z powodu nałogowego palenia tytoniu. Każdego roku na choroby odtytoniowe umiera w naszym kraju przedwcześnie 70 tysięcy ludzi w wieku 35-69 lat.
Chorób tych można byłoby uniknąć promując modę na niepalenie i zdrowy styl życia w Polsce oraz zmieniając postawy społeczeństwa wobec palenia tytoniu. W przypadku osób codziennie palących, których liczbę szacuje się w Polsce na ponad 10 milionów, niezbędne jest jednak stworzenie kompleksowego programu i sieci placówek lecznictwa odwykowego.

Uzależnienie od nikotyny.
Rzucić palenie tytoniu jest trudno. Dlatego lepiej nie rozpoczynać palenia. Przyzwyczajenie lub uzależnienie od tytoniu ma charakter postępujący, przewlekły i nawracający.
Siedemdziesiąt procent z 10 milionów Polaków codziennie palących tytoń na początku lat dziewięćdziesiątych deklaruje chęć zaprzestania palenia. Wielu palaczom udało się przestać palić. Liczbę ekspalaczy szacuje się w Polsce na wiele milionów. W latach osiemdziesiątych ponad 2 mln codziennych palaczy tytoniu porzuciła trwale swój nałóg, przede wszystkim w wyniku swojej silnej woli, presji otoczenia społecznego i zakrojonej na szeroką skalę kampanii antytytoniowej, uświadamiającej następstwa palenia i korzyści związane z jego zaprzestaniem.
Z drugiej strony trzeba pamiętać, że wielu Polaków regularnie palących tytoń podejmowało wielokrotne i często nieskuteczne próby zaprzestania palenia. 2 na 3 rzucających palenie wraca po pewnym czasie do nałogu.
Palenie tytoniu jest bowiem uzleżnieniem o charakterze psychogennym mającym związek ze sposobami zachowania, postawami zdrowotnymi i społecznymi oraz uzależnieniem o charakterze farmakogennym dotyczącym układu somatycznego i ośrodkowego układu nerwowego. Wzajemne nakładanie się obu rodzajów uzależnień występuje na ogół u każdego palacza, choć względna dominacja jednego z nich zależy w dużym stopniu od indywidualnych psychofizycznych cech osoby palącej. Jednakże u większości palaczy dominuje uzależnienie o charakterze farmakologicznym.
Najnowsze badania naukowe wskazują, że intensywne i długotrwałe palenie tytoniu może doprowadzić do silnego, także biologicznego uzależnienia od nikotyny. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatrycme klasyfikuje uzależnienie od tytoniu jako "chorobę z nadużycia substancji", a Światowa Organizacja Zdrowia wpisała je na listę schorzeń w ostatniej, 10-tej rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów. Naczelny Chirurg USA w raporcie z 1988 roku stwierdza, że:
palenie papierosów lub innych rodzajów tytoniu prowadzi do narkotycznego uzależnienia; nikotyna, zawarta w wyrobach tytoniowych, jest przyczyną tego uzależnienia; uzależnienie psychogenne i farmakogenne, wyzwalane przez tytoń, jest porównywalne z uzależnieniem od heroiny, kokainy lub innych narkotyków.

Nikotyna jest substancją, która nawet w małych dawkach bardzo oddziaływuje na ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy. Czas między zaciągnięciem się papierosem a stymulaąją ośrodków mózgowych przez nikotynę wynosi zaledwie 10 sekund. Udowodniono, że podobnie, jak w przypadku uzależnienia od narkotyków, alkoholu i pewnych leków, u nałogowych palaczy papierosów występują objawy tolerancji na określoną dawkę nikotyny, i tzw. zespołu odstawienia. Zwrócono też uwagę, że odsetek ludzi wracających do palenia jest bardzo wysoki oraz zbieżny w czasie i prawie taki sam, jak w przypadku narkomanów czy alkoholików. Z drugiej strony nawet nałogowe palenie tytoniu jest niemal powszechnie akceptowane, może dostarczać osobie palącej wiele pozytywnych fizjologicznych i psychospołecznych bodźców, nie prowadzi do szybkiego, ostrego zatrucia organizmu, a czas między rozpoczęciem abstynencji a ustąpieniem nieprzyjemnych dla ekspalacza objawów zespołu odstawienia na tyle długi, aby osłabić w nim wolę pozostania osobą niepalącą.

Typologla uzależnienia
Większość naukowców i terapeutów wskazuje na motywy palenia tytoniu jako istotny czynnik różnicujący charakter i stopień uzależnienia palaczy od tej używki. Badacze brytyjscy, opierając się na wymienionym wyżej rozróżnieniu na farmakogenny i psychogenny charakter uzależnienia od tytoniu, zebrali i pogrupowali najczęściej występujące motywy palenia:,br> Automatyczne (w sposób mechaniczny); Uzależnienie fizjologiczne; Relaksacja; Napięcie nerwowe; Frustracja; Dyskomfort psychiczny; Zmęczenie; Nuda; Stymulacja zmysłowa (wartości smakowe, zapachowe); Społeczne Kreacja osobowości; Rytualno-obyczajowe (cykliczne).
Wyróżnione subtypy motywów palenia występują na ogół w formie przemieszanej i z różnym natężeniem u każdego palacza oraz mogą służyć nie tylko do scharakteryzowania uzależnienia od tytoniu, ale także do wyróżnienia poszczególnych typów palaczy tytoniu. Bywają też bardzo przydatne przy wyborze metody odzwyczajania od użycia tytoniu.

Objawy odstawienia nikotyny:
U osób, które zaprzestały palenia rozwijają się zazwyczaj różne objawy tzw. zespołu odstawienia nikotyny. Objawy te ujawniają się już po kilku godzinach i trwają wiele tygodni lub nawet miesięcy. Czas trwania, natężenie i rodzaj tych objawów są w dużym stopniu zróżnicowane i zależą w zasadzie od indywidualnych, psychofizycznych cech osób, które przestały palić. Nic zatem dziwnego, że silne i przedłużające się objawy zespołu odstawienia nikotyny są główną przyczyną powrotu do nałogu.
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne definiuje objawy zespołu odstawienia nikotyny jako zaburzenia psychoorganiczne. Nagłe odstawienie nikotyny albo zmniejszenie jej dawki dostarczanej organizmowi wywoła w ciągu 24 godzin przynajmniej 4 z poniższych objawów:
głód nikotynowy (nieprzepartą chęć zapalenia papierosa); irytacje; stany lękowe; ogólne pogorszenie nastroju; trudności w koncentracji; niepokój; bezsenność; zmęczenie; obniżenie tętna; wzmożony apetyt oraz wzrost masy ciała.
Subiektywne i fizjologiczne objawy zespołu odstawienia rozpoczynają się zazwyczaj po 24 godzinach po zaprzestaniu palenia. Większość objawów subiektywnych nasila się po 48 godzinach, a w okresie następnych 3-4 tygodni ich natężenie stopniowo słabnie. Głód nikotynowy, najbardziej charakterystyczny objaw zespołu odstawienia, może się jeszcze utrzymywać przez kilka miesięcy. Podobnie, jak inne objawy zespołu odstawienia głód nikotynowy występuje z różnym nasileniem o różnych porach dnia. Najsłabszy jest zaraz po przebudzeniu, najsilniejszy wieczorem. Wzrost masy ciała jest innym stosunkowo częstym objawem zespołu odstawienia nikotyny, który może być przyczyną powrotu do nałogu palenia papierosów. Jednak nie we wszystkich badaniach zależność ta została potwierdzona.

Jak zmierzyć samemu stopień uzależnienia od nikotyny?
W celu stworzenia prostej i pewnej metody umożliwiającej lekarzom i palaczom ocenę uzależnienia od nikotyny, a w dalszej kolejności wybór metody leczenia odwykowego szwedzki naukowiec, dr Karl O. Fagerstrom opracował Kwestionariusz Tolerancji Nikotyny. Konstruując go oparł się na hipotezie, że uzależnienie od nikotyny zależy od:
częstości palenia papierosów; wielkości wchłanianej dawki nikotyny;
drogi podawania substancji uzależniającej; czasu podawania pierwszej dawki nikotyny po przebudzeniu; subiektywnej oceny przyjemności, jaką sprawia wypalenie pierwszego papierosa rano; liczby papierosów wypalonych w czasie pierwszych 2 godzin po przebudzeniu.
Za najważniejsze uznal kryteria związane z wypalaniem pierwszego papierosa po przebudzeniu, gdyż czynność ta zapobiega na ogół wystąpieniu objawów zespołu odstawienia po nocnej abstynencji. Kwestionariusz Tolerancji Nikotyny Fagerstroma znalazł szerokie zastosowanie w lecznictwie odwykowym, w szczególności w terapiach opartych na substytucji nikotyny, np. w formie gumy do żucia zawierającej nikotynę.

Jak zmierzyć samemu motywację do zaprzestania palenia tytoniu?
Obok typu i stopnia uzależnienia, kluczowym elementem rzucenia nałogu palenia tytoniu jest motywacja do zaprzestania palenia. Dr Nina Schneider z Uniwersytetu w Los Angeles opracowała prosty test dla osób palących pozwalający zorientować się im, jak mocna jest ich motywacja do rzucenia palenia. Jeśli, odpowiadając na poniższe pytania, częściej zakreślisz odpowiedź "Tak" niż "Nie", Twoje szanse na zerwanie z nałogiem palenia tytoniu są stosunkowo duże. W razie problemów powinieneś zwrócić się o pomoc do lekarza lub bliskich Ci osób. Jeśli częściej podkreślisz odpowiedzi "Nie", nie rezygnuj z rozważenia decyzji o zaprzestaniu palenia. Sprawdź, na które pytania udzielileś odpowiedzi przeczącej i spróbuj zastanowić się dlaczego tak jest. Miej świadomość, że jeśli zechcesz pokonać swoje słabości, musisz dokonać znacznych zmian w swoim życiu, szukać pomocy w środowisku rodzinnym lub wśród przyjaciół oraz konsekwentnie przestrzegać porad lekarskich.

1. Czy chcesz rzucić palenie tytoniu?

2. Czy decydujesz się na to z powodów osobistych, dla siebie samego czy też chcesz to zrobić dla kogoś innego, rodziny, przyjaciół itp.?

3. Czy podejmowałeś już próby rzucenia palenia?

4. Czy orientujesz się w jakich sytuacjach palisz najczęściej i dlaczego to robisz?

5. Czy mógłbyś liczyć na pomoc rodziny, przyjaciół, znajomych itp. gdybyś chciał rzucić palenie?

6. Czy członkowie Twojej rodziny są osobami niepalącymi?

7. Czy w miejscu. w którym pracujesz nie pali się?

8. Czy jesteś zadowolony ze swojej pracy i trybu życia, jaki prowadzisz?

9. Czy orientujesz się, gdzie i w jaki sposób szukać pomocy, gdybyś miał problemy z utrzymaniem abstynencji?

10. Czy wiesz, na jakie pokusy i trudności będziesz narażony(a) w okresie abstynencji?

11. Czy wiesz, w jaki sposób samemu poradzić sobie w sytuacjach kryzysowych?

Metody leczenia odwykowego
W ostatnich 30 latach wzrosło znacznie zainteresowanie nikotynowym lecznictwem odwykowym. Do stosowanych powszechnie, głównie w krajach zachodnich, metod odzwyczajania od palenia tytoniu należą:

1. Metody farmakologiczne, które funkcjonują w postaci: - tzw. zastępczej terapii nikotynowej w postaci nikotynowej gumy do żucia lub nikotynowych plastrów (16 czy 24 godzinnych prowadzących do przenikania nikotyny przez skórę),
   - terapia awersywna (np. podawanie azotanu srebra lub szybkie palenie dużej liczby papierosów), która polega na wywoływaniu negatywnych reakcji organizmu (wymiotów, nieprzyjemnego smaku lub zapachu) w trakcie palenia tytoniu.
   - preparatów ziołowych i innych, które pomagają palaczom przełamywać potrzebę zapalenia papierosa, zmniejszają napięcie nerwowe, odświeżają jamę ustną, podwyższają poziom glukozy, zmniejszają aptetyt itd.

2. Niektóre formy terapii habituralnej, w której droga do zaprzestania palenia tytoniu wiedzie poprzez zmianę nawyków palacza. Do najbardziej znanych form tej terapii należy palenie papierosów o niższej zawartości nikotyny lub używanie specjalnych filtrów zmniejszających jej stężenie, palenie papierosów ziołowych, unikanie sytuacji stymulujących do palenia itp.

3. Wieloetapowa terapia odwykowa oparta na samokontroli, w której zakłada się, że skuteczne zaprzestanie palenia tytoniu jest możliwe przede wszystkim przy udziale samego palacza pod warunkiem, że udzieli mu się stosownych porad oraz wsparcia terapeutycznego (medycznego, psychologicznego) i społecznego na określonym etapie leczenia odwykowego.

4. Psycho- i socjoterapia odwykowa

5. Hipnoza i akupunktura.

DYM TYTONIOWY, DYM PAPIEROSOWY

    Dym tytoniowy jest pojęciem szerszym, niż dym papierosowy, gdyż obejmuje również dym z cygar, cygaretek, fajki. Jednak terminy te często stosuje się zamiennie.
    Dym tytoniowy i papierosowy, podobnie jak dym pochodzący z innych źródeł, jest aerozolem, na który składa się faza cząsteczkowa i faza gazowa. W żarzącym się papierosie na skutek gradientu temperatury ma miejsce stan pewnej fizykochemicznej równowagi dynamicznej między fazami: gazową i stałą, a fazą, która w normalnych warunkach jest fazą ciekłą. Dlatego określa się ją jako fazę stało-ciekłą i ciekło-gazową. Dla uproszczenia można posłużyć się pojęciami: faza gazowa, faza cząsteczkowa - obie powstają w strefie żarzenia się wałka tytoniowego, której temperatura osiąga 900° Celsjusza.
    Skład chemiczny dymu tytoniowego zależy m.in. od:
    rodzaju tytoniu (nie tylko jego gatunku, odmiany i jakości, lecz także długości oraz szerokości włókna krajanki tytoniowej);
    temperatury żarzenia (co ma największy wpływ na skład chemiczny dymu. Wzrost temperatury powoduje na ogół zwiększenie emisji substancji szkodliwych),
    typu papierosa (z ustnikiem, czy bez, gruby, czy cienki, zawierający bibułę barwioną, bądź nie. Na liczbę i skład chemiczny generowanych cząsteczek istotny wpływ ma rodzaj opakowania tzw. wałka tytoniowego papierosa. Użycie przepuszczalnych dla powietrza bibułek i filtrów może powodować obniżenie ilości emitowanych szkodliwych substancji.),
    sposobu zaciągania się (podczas szybkiego i głębokiego - tzw. nerwowego zaciągania się temperatura ognika przekracza nawet 900° Celsjusza. Temperatura strefy żarzenia tytoniu w fajce osiąga niewiele ponad 600° Celsjusza),
    wilgotności (suche papierosy emitują co najmniej dwa razy więcej nikotyny niż wilgotne!),
    dodatków chemicznych do tytoniu.
    Przy założeniu, że przeciętnie palacz tytoniu wchłania z papierosa 500 mg dymu, to wagowo 70% tej ilości stanowi azot i tlen. Pozostałe 30% to w olbrzymiej większości substancje nieobojętne biologicznie, z czego 22% stanowią: tlenek węgla, tlenek azotu, cyjanowodór, akroleina, natomiast pozostałe 8% to faza cząsteczkowa złożona z ponad 2300 zidentyfikowanych dotychczas związków chemicznych.
    W celu wychwycenia i oznaczenia składników dymu tytoniowego, a także w celu unifikacji metod badawczych skonstruowano specjalne aparaty spalające papierosy i inne wyroby tytoniowe (cygara, cygaretki) w sposób imitujący zachowanie przeciętnego palacza. Dym z tzw. strumienia głównego (dym wciągany ustami palacza) przechodzi przez specjalny gęsty filtr z włókna szklanego, który jest w stanie wychwycić niemal całą fazę cząsteczkową, którą stanowią cząsteczki substancji nielotnych lub półlotnych. Cały dym tytoniowy, a szczególnie faza cząsteczkowa, jest niezwykle labilny. W bardzo krótkim czasie aerozol zmienia swoje właściwości chemiczne na skutek koagulacji mniejszych cząsteczek w większe, kondensacji z parą wodną, reakcji chemicznej między wolnymi rodnikami poszczególnych cząsteczek. Szybko zwiększające się wymiary cząsteczek istotnie wpływają na sposób ich osadzania w niedopałku, filtrze, a także błonach wyściełających drogi oddechowe. W miarę wzrostu rozmiaru cząsteczki zachodzi większe prawdopodobieństwo osadzania się jej na materiale filtracyjnym lub błonach górnych dróg oddechowych. Największe prawdopodobieństwo wydostania się wraz z wydechem mają cząsteczki najmniejsze. Osadzone na filtrze z włókna szklanego substancje, po odjęciu wody i nikotyny stanowią tzw. suchy kondensat dymu tytoniowego, nazywany smołą. Przechodząca przez filtr faza gazowa również może być kierowana do aparatów i urządzeń określających zawartość w dymie takich gazów jak: tlenek węgla, cyjanowodór, czy akroleina. W zależności od sposobu oddziaływania na organizm substancji szkodliwych zawartych w dymie tytoniowym, przyjął się podział na:
    substancje toksyczne - np.: tlenek węgla, cyjanowodór, amoniak, tlenki azotu;
    substancje drażniące - np.: akroleina, tlenek siarki, amoniak, formaldehyd;
    substancje ciliotoksyczne (blokujące aktywność szeregu enzymów oddechowych, a także ruch rzęsek wyściełających drogi oddechowe) - np.: cyjanowodór, akroleina, aldehyd octowy, formaldehyd;
    kokancerogeny (substancje nie mające właściwości rakotwórczych, lecz wzmacniające ten proces w przypadku wystąpienia śladowych ilości właściwych kancerogenów) - np.: formaldehyd, piren, fluoranten, naftaleny, katechol;
    kancerogeny (substancje bezpośrednio rakotwórcze) - np.: benzen, dwumetylonitrozoamina, etylometylonitrozoamina, dwuetylonitrozoamina, nitrozopirolidyna, hydrazyna, chlorek winylu;
    inicjatory nowotworów (substancje odpowiedzialne za proces powstawania uśpionych ognisk w materiale genetycznym poszczególnych komórek) - np.: toluen, fenol, uretan.
    W procesie kancerogenezy biorą udział kancerogeny, kokancerogeny i inicjatory nowotworów. Aby proces ten mógł zaistnieć, związki rakotwórcze muszą przejść odpowiednie przemiany chemiczne w organizmie. Dopiero wtedy kancerogeny są zdolne do reakcji z makrocząsteczkami RNA i DNA zapoczątkowując skomplikowany proces rakowacenia tkanek.
    TOKSYCZNE SKŁADNIKI DYMU TYTONIOWEGO:
    1. ALKALOIDY:
    nikotyna - (C₁₀H₁₄N₂) z farmakologicznego punktu widzenia jest najbardziej czynnym składnikiem dymu tytoniowego. Stanowi ok. 97% wszystkich alkaloidów tytoniu, a jej zawartość w dymie polskich papierosów waha się od 1 do 2 mg na papieros;
    nikoteina - stanowi ok. 2% wszystkich alkaloidów tytoniu;
    nikotamina - stanowi 0,5% wszystkich alkaloidów tytoniu;
    nikotelina;
    anabazyna;
    anatabina;
    nikotyryna;
    kotinina - metabolit nikotyny.
    2. SKŁADNIKI FAZY GAZOWEJ:
    tlenek węgla - dym tytoniowy zawiera od 1 do 5% CO i jest uważany za jeden z bardziej niebezpiecznych czynników. Wielkie powinowactwo CO do hemoglobiny krwi powoduje powstanie karboksyhemoglobiny (COHb), co w dużym stopniu obniża skuteczność systemu krwionośnego jako nośnika tlenu. U nałogowych palaczy stężenie COHb we krwi dochodzi do 15%, co może prowadzić do niedotlenienia wielu tkanek i narządów wrażliwych na brak tlenu (serce, CUN - centralny układ nerwowy);
    tlenki azotu - powstają z azotanu obecnego w surowym tytoniu w trakcie jego spalania. Tlenek azotu (NO) jest szybko metabolizowany w żywym organizmie, jest wolnym rodnikiem - zawiera niesparowany elektron, natomiast dwutlenek azotu (NO₂ lub N₂O₄) jest trującym gazem, po dostaniu się do płuc uszkadza błony wyściełające drogi oddechowe. Aż 99% dwutlenku azotu zatrzymywane jest w płucach. W połączeniu z aminami, tlenki azotu są źródłem rakotwórczych nitrozoamin.
    cyjanowodór - (HCN - związek wodoru, węgla i azotu), czyli kwas pruski. Źródłem w dymie są białka i aminokwasy liści tytoniowych. Jest czynnikiem bardzo toksycznym, łatwo wchłanianym przez śluzówkę i skórę. Blokuje aktywność szeregu enzymów oddechowych, a także ruch rzęsek wyściełających drogi oddechowe, czyli wykazuje działanie ciliotoksyczne.
    akroleina - (aldehyd akrylowy CH₂=CH-CHO), czyli propenal o właściwościach szczególnie drażniących. Wraz z aldehydem octowym, formaldehydem i cyjanowodorem stanowi skuteczny czynnik ciliotoksyczny,
    amoniak - (NH₃, bezbarwny gaz o ostrym, charakterystycznym zapachu), pochodzi głównie z białek i azotanów liści tytoniowych. Drażni nieprzyjemnie receptory górnych i dolnych dróg oddechowych i razem z akroleiną jest uznany za wyznacznik smakowego odczucia ostrości dymu tytoniowego.
    3. SKŁADNIKI FAZY CZĄSTECZKOWEJ czyli tzw. SUBSTANCJE SMOLISTE - obejmujące związki chemiczne należące do:
    węglowodorów alifatycznych,
    węglowodorów aromatycznych (klasyczne kancerogeny: benzo/a/piren, dwubenzo/a,h/antracen),
    fenoli i ich estrów - np. fenol (C₆H₅OH, hydroksybenzen, o charakterystycznym ostrym zapachu, trujący), katechol;
    kwasów,
    aldehydów - np. akroleina (najprostszy aldehyd alifatyczny nienasycony, ma ostry duszący zapach, działa drażniąco na oczy, jest trucizną wykorzystywaną do produkcji bojowych środków trujących).
    ketonów;
    alkoholi,
    estrów alifatycznych,
    związków azotu i siarki - np. tlenki azotu.
    Faza cząsteczkowa tworzy się w procesie termicznym w czasie spalania tytoniu. Na proces ten składają się reakcje i zjawiska fizykochemiczne:
    piroliza - proces degradacji cząsteczki pod wpływem dostatecznie wysokiej temperatury,
    pirosynteza - reakcja chemiczna, w której powstaje związek chemiczny z substancji prostszych na drodze pirolizy,
    utlenianie - oksydacja, procesy chemiczne przebiegające z oddaniem elektronów przez atom lub jon, tzn. ze wzrostem wartościowości dodatniej lub zmniejszeniem wartościowości ujemnej pierwiastka,
    redukcja - procesy chemiczne przebiegające z pobraniem elektronów przez atom lub jon, tzn. ze zmniejszeniem wartościowości dodatniej lub wzrostem wartościowości ujemnej pierwiastka,
    destylacja - metoda rozdzielania i oczyszczania ciekłych związków chemicznych,
    sublimacja - parowanie substancji stałych,
    dekarboksylacja - wyeliminowanie grupy karboksylowej z cząsteczki,
    dehydratacja - odebranie wody lub wodoru i tlenu w stosunku atomowym 2:1 ze związku chemicznego.
    ORGANOSPECYFICZNE KANCEROGENY FAZY CZĄSTECZKOWEJ DYMU TYTONIOWEGO:
    N-Nitrozonornikotyna, nitrozopiperydyna, nitrozopirolidyna - powodujące raka przełyku;
    Polon-210, związki niklu, związki kadmu - powodujące raka płuc;
    Nitrozoaminy powodujące raka trzustki;
    B-naftyloamina, x-aminofluoren, x-aminostylben, o-toluidyna, n-nitrotoluen, di-n-butylonitrozoamina powodujące raka nerek i pęcherza moczowego.
    Rak przełyku, płuc, trzustki, nerek i pęcherza moczowego to najczęstsze nowotwory odtytoniowe

---