Nowotwory dietozależne

KATARZYNA WYRWIŃSKA

MAGDALENA SKOWRON

Nowotwór jest chorobą bardzo poważną. Przyczyny jego powstawania są złożone i często niejednoznacznie rozpoznane. Wiele osób kojarzy tę chorobę za najgroźniejszą i nieuleczalną. Nie ma gwarancji, iż po rozpoznaniu i zastosowaniu odpowiedniego leczenia będziemy ponownie zdrowi. Dlatego najlepszym lekiem na jakąkolwiek chorobę jest profil

NOWOTWORY DIETOZALEŻNE- m.in. rak trzustki, wątroby, żołądka, jelita grubego, sutka, prostaty.

Zalecenia dietetyczne w profilaktyce nowotworów:

• Należy dążyć do utrzymania prawidłowej masy ciała poprzez kontrolowane spożycie energii i codzienną aktywność fizyczną,

• Stosować dietę bogatą w warzywa, owoce (400-800 g, bądź 5 porcji dziennie),

• Stosować dietę bogatą w inne produkty roślinne: kasze, produkty strączkowe, gruboziarniste, ciemne pieczywo (600-800 g, bądź 5-7 porcji dziennie),

• Ograniczać spożycie cukru,

• Ograniczać spożycie alkoholu (do 1-2 drinków dziennie),

• Ograniczać spożycie mięsa czerwonego (do 80 g dziennie),

• Preferować drób, ryby, dziczyznę,

• Ograniczać spożycie tłustej żywności, szczególnie pochodzenia zwierzęcego; używać umiarkowanych ilości olejów roślinnych,

• Ograniczać spożycie soli; stosować zioła i przyprawy,

• Okazjonalnie spożywać produkty wędzone, pieczone lub grillowane.

Rak trzustki

Gruczolakorak trzustki jest jednym z najbardziej podstępnych nowotworów. Nie jest tak częsty jak rak płuca czy rak jelita grubego, ale zajmuje 5 miejsce wśród płci męskiej w niechlubnym rankingu nowotworów najczęściej powodujących zgony.
Rak trzustki jest bardzo trudny do wykrycia we wczesnym stadium, rozwija się stosunkowo szybko i często jest zbyt późno na całkowite wyleczenie.
Przyjmuje się, że ok. 10% przypadków ma podłoże genetyczne (płeć, „złe geny"), resztę wywołują czynniki związane ze środowiskiem lub stylem życia.

Objawy:

Częste:
- bóle u 70% w nadbrzuszu lub w lewym podżebrzu, nasilające się przy leżeniu na plecach, a ustępujące w pozycji siedzącej. Obecność bólu promieniującego do pleców zazwyczaj oznacza nieresekcyjność guza
- utrata masy ciała, jako znaczący klinicznie uznaje się spadek o ≥10% masy ciała. Występuje u około 90% chorych
- żółtaczka występuje u około 90% chorych w momencie rozpoznania, charakterystyczna się znaczna bezbólowa żółtaczka z świądem skóry

Inne objawy niecharakterystyczne:
- nudności, wymioty,
- biegunki tłuszczowe

- zaparcia,
- wstręt do jedzenia

RACJONALNA DIETA

Najważniejsze, abyśmy starali się jeść racjonalnie. Oznacza to, iż musimy dostarczać organizmowi niezbędnych składników pokarmowych. Żywność powinna pochodzić z wiadomego źródła, najlepiej z ekologicznej plantacji, hodowli. Nie posiada ona wtedy pozostałości pestycydów, hormonów wzrostu oraz innych związków chemicznych, które w ogromnym stopniu przyczynią się do zachorowań na raka.

Wskazane są:
- mleko odtłuszczone, chudy ser, kefir,
- produkty zbożowe z mąki pszennej, ziemniaczanej, kukurydzianej i ryżu,
- margaryny miękkie, oleje roślinne, oliwa, chude ryby,
- ziemniaki gotowane, marchewka, szparagi, kalafior, buraki, sałata, pomidory i ogórki,
- jajka na miękko- białko jaja,

- budyń, makarony, miód, galaretki, marmolady, większość owoców,
- czarna herbata, słaba kawa, soki owocowe,
- cielęcina, chuda wołowina, drób, chude wędliny, chude zupy

UNIKAJ TŁUSZCZU ZWIERZĘCEGO

Dieta powinna zawierać ograniczoną ilość tłuszczów. Większości powinny one pochodzić od roślin oraz ryb. Zawierają wtedy dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych, które m.in. usprawniają nasz system nerwowy i odpornościowy. Tłuszcze zagrażające zdrowiu to tzw. tłuszcze utwardzane, znajdujące się np. w margarynach. Również tłuszcz pochodzący z czerwonego mięsa oraz tłustego nabiału podnosi wydzielanie insuliny, która stymuluje komórki nowotworowe do wzrostu. Unikaj, więc tłuszczu zwierzęcego. Zupy nie powinny być robione na kościach, wędzonkach, tłustych mięsach. Można do nich dodać chude mięso drobiowe, wcześniej osobno ugotowane.

MNIEJ PRZETWORZONEJ ŻYWNOŚCI

Im mniej przetworzonej żywności spożywamy tym lepiej. Głęboko przetworzone potrawy zawierają m.in. toksyczne węglowodory. Występują one, np. w grillowanym, wędzonym, pieczonym i smażonym mięsie.

UNIKAJ CHIPSÓW I SŁODYCZY

Zupełnie unikaj przekąsek typu chipsy. Ogranicz do minimum spożywanie słodyczy typu cukierki, czekolady, batony, ciasta, ciasteczka i wszystkie inne sporządzone na sacharozie, czy innych dwucukrach. Osoby spożywające nadmiar słodyczy są najbardziej narażone na raka żołądka, trzustki, wątroby.

OGRANICZ SÓL

Ogranicz solenie potraw. Sól zatrzymuje m.in. wodę w organizmie i nie pozwala przez to wydostać się nagromadzonym toksynom. Dlatego używaj znikome ilości soli i jedynie nieoczyszczonej- naturalnej.

Unikaj takich produktów jak:
- żółty ser, sery topione, sery pleśniowe,
- ciastka z dużą zawartością tłuszczu (kruche, maślane, ptysie, pączki), czekolada,
- ostre przyprawy,
- orzechy, migdały, gruboziarniste produkty zbożowe,
- mocna kawa, napoje gazowane,
- jajka na twardo, żółtka,
- zakaz spożywania alkoholu.

CZYNNIKI RYZYKA ZACHOROWALNOŚCI NA RAKA TRZUSTKI

- palenie tytoniu (występuje 2 do 3 razy częściej niż u osób niepalących)
- ekspozycja zawodowa na działanie niektórych czynników chemicznych (benzydyna i β-naftylamina)
- wrodzone zapalenie

- osoby z wieloletnią cukrzycą
- pacjenci po resekcjach żołądka
- czynniki dietetyczne (nadmierne spożycie tłuszczów)
- dziedziczny rak piersi lub jajnika, rodzinny nietypowy wieloznamionowy zespół czerniaka
- zespół Peutza i Jeghersa (genetycznie uwarunkowany zespół charakteryzujący się występowaniem plam soczewicowatych na skórze warg i palców oraz na błonie śluzowej policzków, obecnością polipów hamartomatycznych w przewodzie pokarmowym i predyspozycją do nowotworów złośliwych w różnych narządach. Polipy mogą występować w każdym odcinku przewodu pokarmowego, ale najczęściej dotyczą jelita cienkiego. Ujawniają się zwykle u młodych dorosłych, u których bywają przyczyną krwawienia z przewodu pokarmowego i związanej z tym niedokrwistości).

Dieta dla pacjenta po operacji trzustki

- dieta powinna oszczędzać chory narząd, powinna być lekkostrawna,

- dostarczać niewiele błonnika i tłuszczu.

- w stanach ostrego bólu chory nie powinien nic jeść. Po jego ustąpieniu stosuje się dietę płynną. Najpierw gorzką lub lekko osłodzoną herbatę lub przegotowaną wodę z dodatkiem cukru i soku z cytryny albo płynną część kompotu z jabłek, a następnie kleiki na zmianę z rozcieńczonymi sokami owocowymi lub warzywnymi, kisiele i galaretki na żelatynie, sucharki lub czerstwe pszenne pieczywo.

- złagodzić pragnienie można też podawać napary z ziół oraz niegazowane wody mineralne.

Stopniowo, w miarę poprawy samopoczucia chorego, dietę rozszerza się podając: owoce, gotowane jarzyny i tłuszcze - najpierw niewielkie ilości mleka, a następnie masła.

- posiłki podaje się 5-6 razy dziennie, w niewielkich jednorazowych porcjach, aby nie przepełniać żołądka, gdyż w stanach, w których stosuje się typową dietę ścisłą płynną często występują skłonności do mdłości i wymiotów.

- dieta kleikowa zapewnia organizmowi niezbędną ilość płynów i węglowodanów, poza tym różni się jednak znacznie od diety normalnej i dlatego nie powinna być stosowana dłużej niż przez 24-48 godziny.

Przykładowa dieta - dzień pierwszy po operacji

I śniadanie: słodzona herbata lub woda z cukrem i sokiem z cytryny

II śniadanie: płynna część kompotu z jabłek, rozmoczony sucharek

Obiad: kleik z płatków owsianych, napar z rumianku

Podwieczorek: galaretka malinowa, sucharek, herbata

Kolacja: kleik ryżowy, napar z dziurawca, woda z sokiem cytrynowym

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rak żołądka

Często rozwija się w okolicy wrzodu żołądka, narażeni są na niego ludzie stosujący „ciężkostrawną” dietę, palacze i osoby nadużywające alkohol, osoby z Helicobacter Pylori. Diagnostyka: RTG jamy brzusznej, USG, tomografia, gastroskopia i pobranie wycinka do badania mikroskopowego. Wykryty we wczesnej fazie nowotwór żołądka pozwala na zastosowanie leczenia chemioterapią i radioterapią oraz leczenia chirurgicznego polegającego na usunięciu całego lub części zaatakowanego organu.

Objawy
We wczesnym stadium rozwoju, rak żołądka nie daje żadnych objawów, potem następuje utrata apetytu i chudnięcie. Wraz z postępem choroby, objawy stają się coraz bardziej wyraźne: Odbijanie, pieczenie, ból brzucha po jedzeniu, utrata apetytu, częste oddawanie gazów, odbijanie się nawet po małych ilościach spożytego pokarmu, biegunka, zaparcia, nudności, wymioty, uczucie rozbicia i ciągłego zmęczenia, krwiste wymioty, stolce z domieszką krwi.

Należy unikać:

- pokarmy ostre, solone, wędzone, marynowane i smażone

- palenia tytoniu

- wśród czynników rakotwórczych znajdujących się w produktach spożywczych na pierwszym miejscu wymienia się aflatoksyny i nitrozaminy.

Aflatoksyny to toksyczne substancje produkowane przez pleśnie. Znajdują się, więc w spleśniałych produktach zbożowych, warzywach i owocach.

Nitrozaminy obecne są w mięsie peklowanym, piwie oraz niektórych gatunkach serów. Powstają także w żołądku z azotynów i azotanów.

Azotyny i azotany znajdują się w warzywach takich jak seler, szpinak, rzodkiewka, sałata (średnio w 100 g obecne jest około 200 mg azotynów). Ich ilość w jarzynach zależy od stężenia azotynów w glebie a więc od sposobu nawożenia. Azotyny dodawane są jako środek konserwujący do mięsa podczas peklowania.

- ograniczenie spożycia soli jest jednym z czynników polecanych w profilaktyce raka żołądka.

Wskazane:

- działanie ochronne przed rakiem posiadają zielone i żółte warzywa oraz owoce bogate w witaminę A, C, E oraz mleko

Dla osób z zespołem typu dumping

Nieco inne zalecenia dietetyczne dotyczą chorych, u których wystąpił po resekcji żołądka tzw. zespół typu dumping. Daje on objawy ze strony przewodu pokarmowego i układu krążenia: wymioty, biegunki, omdlenia, osłabienie, kołatanie serca. Są one spowodowane przedostawaniem się niezhydrolizowanego pokarmu bezpośrednio do jelita na skutek zmniejszenia pojemności żołądka. Powoduje to zaburzenia w gospodarce wodnej, ponieważ organizm próbuje wyrównać ciśnienie osmotyczne. Podczas jedzenia chorzy doznają szybko narastającego uczucia pełności i ucisku, które zmusza ich do przerwania posiłku.

• W przypadku wystąpienia tego zespołu również poleca się stosowanie diety bogatobiałkowej.

• Wskazana dieta bogatotłuszczowa. Tłuszcz nie powinien pochodzić z tłuszczów stałych o wysokim stopniu topienia (łój wołowy, barani, smalec, słonina). Chorzy najlepiej tolerują masło, margaryny miękkie, oliwę z oliwek i oleje roślinne, takie jak olej sojowy i słonecznikowy.

• Mimo dużej zawartości białka należy zachować szczególną ostrożność przy spożywaniu mleka i produktów mlecznych, które mogą spowodować pogłębienie się objawów zespołu dumping. Dotyczy to zwłaszcza osób z nietolerancją laktozy.

• Ograniczeniu musi ulec ilość węglowodanów prostych. Należy, więc unikać słodyczy, pieczywa cukierniczego, napojów z dodatkiem cukru, owoców o dużej zawartości cukrów, np. winogron.

• Trzeba posiłki spożywać bardzo często (nawet 7-8 posiłków w ciągu doby), lecz o małej objętości.

• Nie wolno pić żadnych napojów bezpośrednio po posiłku, należy to robić przed lub między posiłkami.

• Po każdym posiłku chory powinien położyć się na około 20 minut. Eliminuje to wpływ ciśnienia hydrostatycznego na przyspieszanie opróżniania żołądka.

Po całkowitej resekcji żołądka mogą wystąpić objawy niedokrwistości spowodowanej niedoborem niektórych witamin i składników mineralnych. Do niedoboru witaminy B12 dochodzi kilka lat po zabiegu (najczęściej 4-6 lat po operacji). Niedobór żelaza występuje już 2 lata po zabiegu. Leczenie polega na podawaniu preparatów witaminy B12 oraz żelaza pozajelitowo.

Przykładowa dieta - dla osób resekcji żołądka

I Śniadanie: pieczywo białe z masłem, jajecznica na parze, pomidor bez skórki

II Śniadanie: banan, kefir

Obiad: Sok pomidorowy, zupa jarzynowa z lanymi kluskami, ryba gotowana, ziemniaki puree, buraczki duszone

Podwieczorek: galaretka ze świeżych owoców

Kolacja: bułka z twarożkiem i natką, sok jabłkowy

Rak prostaty

Prostata - inaczej stercze lub gruczoł krokowy - to gruczoł wydzielniczy wielkości kasztana, który wytwarza ważne składniki nasienia. U starszych mężczyzn często występuje jego rozrost.

Częstość występowania wzrasta z wiekiem, ale nieobojętny jest także styl życia i nawyki zdrowotne. Siedzący tryb życia, wstrzemięźliwość płciowa oraz niezdrowa, obfita w tłuszcze dieta, mogą przyczynić się do rozwoju choroby.

Do tej pory nie została opracowana specjalna dieta dla chorych na BPH. Istnieje jednak kilka wskazówek dotyczących diety, które mogą pomóc zarówno w profilaktyce jak i w leczeniu schorzeń urologicznych.

Czynniki ryzyka:

• Genetyczne

• Hormonalne

• Wiek

• Siedzący tryb życia

• Otyłość

• Wstrzemięźliwość seksualna

• Choroby weneryczne

• Stany zapalne dróg moczowych

• Zła dieta bogata w dużą ilość tłuszczu a małą ilość warzyw

• Używki, w tym alkohol

• Stres i napięcia nerwowe

Objawy:

• Trudności w oddawaniu moczu

• Uczucie niemożności całkowitego opróżnienia pęcherza

• Stwierdzenie krwi w moczu lub spermie

• Zbyt częste oddawanie moczu, zwłaszcza w nocy

• Odczuwanie bólu lub pieczenie przy oddawaniu moczu

• Odczuwanie tępego, przewlekłego bólu w dolnym odcinku kręgosłupa, miednicy mniejszej lub w górnych partiach ud

• Wynik badania USG jest nieprawidłowy

• Wynik badania PSA jest powyżej normy

Jedz dużo warzyw!

W walce z rakiem bardzo ważne jest spożycie warzyw i owoców. Ich zwiększone spożycie zmniejsza ryzyko wystąpienia raka jelita grubego, żołądka, płuc, piersi, jamy ustnej, trzustki i pęcherza. Wykazano, że częstość występowania chorób nowotworowych u wegetarianów jest

o 39% mniejsza niż u osób stosujących tradycyjną dietę. Owoce i warzywa zawierają nie tylko błonnik, witaminy i składniki mineralne niezbędne dla zdrowia, ale także wiele

innych, mniej znanych składników - określanych jako

fitozwiązki ( flawonoidy, indole i fenole ).

* Pomidory - zawierają związek fenolowy ( likopen ) chroniący przed rakotwórczymi zanieczyszczeniami.

* Brokuły - zawierają indole - związki zwalczające nowotwory

* Brukselka - zawiera synigrynę, glukozylan zmniejszający aktywność przednowotworową

* Rzeżucha wodna - bogata w izotiocyjanian fenetylu, szczególnie pomocny w zapobieganiu rakowi płuc

* Ingam (słodki ziemniak ) - jest bogaty w fitoestrogeny pomocne w zapobieganiu przed rakiem piersi i innymi nowotworami zależnymi od hormonów

* Marchew, brokuły i wszystkie ciemnozielone, czerwone, pomarańczowe i żółte warzywa zawierają karotenoidy wspomagające układ odpornościowy i mogące chronić przed rakiem płuc

* Owoce cytrusowe - bogate we flawonoidy o właściwościach antyoksydacyjcych

Miej wagę na uwadze!
Aby utrzymać odpowiednią wagę, ogranicz spożycie tłuszczów nasyconych znajdujących się np. w tłustych mięsach. Unikaj również spożywania węglowodanów oczyszczonych, znajdujących się między innymi w białym pieczywie, ciastach, makaronach, ziemniakach, białym ryżu.
Do codziennego menu dodaj warzywa oraz produkty bogato-resztkowe (chleb gruboziarnisty, zboże, ryż nieoczyszczony). Pozwolą ci one uniknąć uczucia głodu oraz przyczynią się do poprawy pracy jelit.^∗

Pamiętaj o witaminach i mikroelementach, jak np. cynk i salen
Korzystne działanie w profilaktyce i leczeniu BPH mają produkty spożywcze bogate w witaminy i cynk. Duża ilość witamin znajduje się w warzywach i owocach. Szczególnie zalecane są: pomidory, brukselka, kapusta, zielona papryka, szpinak, szparagi, z owoców natomiast truskawki.

Do produktów bogatych w cynk należą: groch, fasola, orzechy oraz drób. Dietę można również urozmaicić owocami morza lub wątrobą wołową. Ich spożycie powinno być jednak okazjonalne, ze względu na wysoką zawartość tłuszczów nasyconych powodujących zwiększenie stężenia tzw. „złego” cholesterolu (LDL)
we krwi. Aby zachować odpowiednią ilość witamin i cynku w produktach spożywczych ważny jest także sposób ich przygotowania. Długie gotowanie może pozbawić warzywa i owoce najcenniejszych składników.

Pij z umiarem
Alkohol, szczególnie wysokoprocentowy, mocna kawa i herbata niekorzystnie wpływają na funkcjonowanie układu moczowo-płciowego. Jeśli cierpisz na łagodny rozrost stercza, powinieneś pić płyny w małych ilościach. Dzienne zapotrzebowanie na płyny uzależnione jest od budowy ciała, trybu życia i pory roku. Spożywaj większość płynów z rana i w ciągu dnia, natomiast ogranicz ich spożycie wieczorem. Słodkie napoje gazowane zastąp sokami warzywnymi, owocowymi lub zieloną herbatą.

Nie przesadzaj z przyprawami

Wyeliminuj ze swojego menu ostre przyprawy, takie jak chilli czy pieprz cayenne oraz nazbyt kwaśne potrawy. Skorzystaj z przypraw łagodnych, np. bazylii, tymianku czy pietruszki.

Rak wątroby

Rak wątroby to groźna choroba, która często kończy się śmiercią, powstaje w wyniku przerzutów. Rak wątroby to guz, powstający w tkance tego narządu. Jest to nowotwór dość często powiązany z innymi chorobami wątroby, takimi jak martwica.

Wątroba m.in. produkuje żółć niezbędną do trawienia tłuszczów i cholesterol konieczny do prawidłowego funkcjonowania każdej komórki. Jednak jej najważniejsza funkcja to rozkładanie i neutralizacja wszelkich toksyn, które dostarczamy do organizmu wraz z pożywieniem czy wdychanym powietrzem. Ta funkcja jest jednak upośledzona, jeśli wątroba niedomaga, a niedomaga, bo jej nie szanujemy.

Objawy
Rak wątroby w początkowym stadium przebiega bezobjawowo. Później pojawia się ból, obrzęk i tkliwość prawej części brzucha, żółtaczka, świąd skóry, obrzęk nóg, zmęczenie, brak apetytu, chudnięcie, gorączka, wymioty.

Czynniki ryzyka

Rak wątrobowokomórkowy rozwija się bowiem głównie na podłożu przewlekłego procesu zapalnego toczącego się w tym narządzie. Głównymi czynnikami ryzyka mającymi wpływ na rozwój raka wątroby jest:

* marskość wątroby - ryzyko powstania tego nowotworu u chorego z marskością wątroby wynosi ok. 3-5% rocznie

* wzw typu B - ryzyko wystąpienia tego nowotwory jest zwiększone u osób u których dochodzi do uszkodzenia wątroby w przebiegu zakażenia wzw typ B

* wzw typu C - obecność marskości na tle zapalenia wątroby typu C stanowi duże zagrożenie rozwoje raka wątroby

* Alkohol - rak wątroby u chorych z istniejącym zakażeniem WZW typu C i marskością wątroby na tle alkoholowym występuje częściej

* aflatoksyny - spożywanie spleśniałego zboża stanowiący popularny składnik pożywienia jest częstą przyczyną raka

* doustne środki antykoncepcyjne - Istnieją doniesienia wskazujące na zwiększenie odsetka występowania pierwotnego raka wątroby u kobiet przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne

Dieta, jak w przypadku przewlekłych chorób wątroby, powinna być lekkostrawna (posiłki gotowane w wodzie lub na parze, bez smażenia i pieczenia), z ograniczeniem tłuszczów i soli. Przy zagrożeniu niewydolnością wątroby może być konieczne ograniczenie ilości białka w diecie.
Dopóki siły na to pozwalają, należy podejmować normalną aktywność fizyczną.

Warunki sprzyjające regeneracji wątroby

* Zrezygnuj z tłuszczów zwierzęcych, zwłaszcza smalcu, masła. Tłustą śmietanę w zupach i sosach zastąp naturalnym jogurtem

* Kontroluj spożycie węglowodanów (m.in. makaronów, pieczywa). Choć mogą stanowić 45proc. spożywanych dziennie produktów, nie powinno się jeść ich więcej niż ok. 40 dag. Uważaj na cukier. Jego nadmierna ilość ( ponad 7 dag) sprzyja stłuszczeniu wątroby. Lepiej herbatę posłódź miodem rzepakowym - jest bogaty w najbardziej przyswajalny cukier, czyli fruktozę.

* Cenne w odbudowie wątroby jest białko, dlatego zadbaj by w twoim menu było mięso. Wybieraj jednak drób, chude ryby i cielęcinę - jadaj je gotowane na parze, duszone w sosie własnym lub pieczone w folii. Pij odchudzone mleko i napoje mleczne.

* Nie zapominaj o warzywach. Najlepiej, żeby 80 proc. codziennej porcji warzyw było gotowane, a 20 proc. - surowe. Najbardziej wskazane są jarzyny, które zawierają przeciwutleniacze, kwas foliowy i witaminę C, np. sałata, marchew, brokuły, buraki.

* Z owocami lepiej nie przesadzaj, choć sezonowe jagody, jabłka czy grejpfruty nie zaszkodzą. Jednak wątroba pełniej skorzysta z bogactwa zawartych w owocach witamin i soli mineralnych, jeżeli wyciśniesz z nich sok czy przyrządzisz mus.

4

---