Zasady produkcji materiału siewnego

• zmianowanie

• izolacja przestrzenna

• podłoże (dotyczy roślin warzywnych i ozdobnych)

• zaprawianie materiału siewnego

• siew i sadzenie

• kształt i wielkość plantacji

• nawożenie i nawadnianie

• selekcja negatywna

• szkodliwość chwastów

• zapylanie

• zapobieganie i zwalczanie chorób i szkodników

• zbiór i omłot

Współczynnik rozmnażania:

stosunek plonu nasion netto z jednostki powierzchni do masy wysianej na tę powierzchnię (dotyczy również sadzeniaków)

w praktyce współczynnik ten określa ile hektarów można obsiać materiałem siewnym zebranym z jednego hektara

modyfikowany jest przez ilość wysiewu oraz wysokość plonu

względnie stały w obrębie warunków klimatyczno-glebo-wych danego gospodarstwa

Współczynnik rozmnażania

Roślina	Współcz.	Roślina	Współcz.
Żyto ozime	18 - 30	Kukurydza	200 - 600
Pszenica ozima	15 - 45	Burak cukrowy	60 - 400
Jęczmień jary	15 - 40	Rzepak	200 - 800
Gryka	15 - 70	Pomidor	250 - 300
Groch	5 - 25	Chaber bławatek	1000 - 5000
Ziemniak	3 - 15	Komosa biała	1000 - 5000
Bobik	7 - 15	Przytulia czepna	400 - 800
Koniczyna czerw.	4 - 40	Rzodkiew świrz.	200 - 300

Współczynnik rozmnożenia

Grochu pastewnego (Sobiech i in. 1987)

Czynnik	Współczynnik
Wariant wodny:
Deszczowany	19,8
Niedeszczowany	14,4
Odmiana:
Kosieczyńska	15,1
Fidelia	18,9
Helia	17,3

Współczynnik obsadzenia (dla roślin dwuletnich):

• stosunek powierzchni zajętej do produkcji sadzonek w pierwszym roku, do powierzchni obsadzonej wysadkami w drugim roku wegetacji

Zmianowanie

Przepisy zabraniają stosowania określonych przedplonów dla poszczególnych gatunków

• Żyto - ze względu na możliwość plonowania samosiewów i ich przekrzyżowania z wysianym żytem nie można zakładać na polu, na którym w ostatnim roku uprawiane było żyto innej odmiany, bądź tej samej, ale niższego stopnia

• Rzepak - dla form ulepszonych 3 lata przerwy, a 5 lat po uprawie innych jego form

• bobowate - ze wgl. na twardość nasion - przerwa dla tego samego lub pokrewnego gatunku co najmniej 3 lata

Rodzaje izolacji:

• przestrzenna

• sztuczna (w hodowli, stosowanie izolatorów)

• czasowa (następstwo roślin w płodozmianie, różnicowanie terminu siewu)

Izolacja przestrzenna

• Podstawowy warunek zachowania czystości odmianowej, gatunkowej oraz zdrowotności

• Oznacza określoną przepisami minimalną odległość plantacji nasiennej od innych upraw lub skupień roślin, mogących stanowić zagrożenie dla jakości produkowanego materiału siewnego.

Zagrożenia:

• Przekrzyżowaniem roślin (zwłaszcza wiatropylne; utrata czystości odmianowej), usuwanie z plantacji brzeżnych pasów na szerokość przejazdu kombajnem

• Przeniesieniem chorób lub szkodników

• Mechanicznym zanieczyszczeniem plantacji nasionami lub innym materiałem rozmnożeniowym obcych gatunków i odmian trudnych do oddzielenia

zaprawianie materiału siewnego

• Jest przedsiewnym zabiegiem ochronnym, polegającym na poddaniu nasion bądź innego materiału siewnego działaniu preparatów chemicznych, biologicznych lub podwyższonej temperatury

• Celem jest zabezpieczenie roślin przed niekorzystnym wpływem patogenów i szkodników przenoszonych przez:

- materiał siewny

- znajdujących się w glebie

• Powoduje zwykle lepsze i bardziej wyrównane wschody, siewki są zdrowsze, szybciej rosną, lepiej plonują (zwłaszcza jeśli materiał siewny gorszej jakości)

• W pewnych przypadkach może obniżać wigor nasion

Sposoby zaprawiania

• sucho lub półsucho

• płynne

• zawiesinowe - „slurry”

• inkrustowanie

Zaprawianie biologiczne

Zaprawianie termiczne: przeciwko głowniom i śnieciom (moczenie przez 4 godziny wodzie o temp. 25-30^oC, a następnie na okres 10 min. w temp. 50-54^oC)

siew i sadzenie (1)

Sposoby siewu:

• czysty siew (najczęściej)

• w roślinę podporową (gatunki z wiotkimi łodygami)

Warunki siewu w roślinę podporową:

• dobór gatunków i ilości wysiewu

• nie może pogarszać ilości i jakości plonu

• wysiewane gatunki muszą dawać się łatwo rozdzielać)

Korzyści z siewu w roślinę podporową:

• wyższa MTN

• lepsza zdolność kiełkowania i PZW

• mniejszy stopień uszkodzeń w czasie zbioru

siew i sadzenie (2)

Termin siewu:

• ten sam (zboża, strączkowe, rzepak)

• wcześniejszy (ziemniaki)

• opóźniony (rośliny dwuletnie)

Ilość wysiewu:

• mniejsza ilość (zboża, strączkowe, drononasienne, kukurydza, włókniste):

• rzadszy łan, lepsza zdrowotność

• mniejsze wyleganie

• wyższy współczynnik rozmnażania - im wyższy stopień rozmnożenia tym mniejsza ilość wysiewu, u zbóż 50-40%

• większa ilość (buraki w I r. uprawy, uprawa bezwysadkowa, ziemniaki - zagęszczenie w rzędzie)

Sposób siewu odmian mieszańcowych

nawożenie

Podstawowe zasady nawożenia plantacji nasiennych są podobne, jak w uprawie towarowej, jednak proporcje i terminy stosowania składników mogą być inne.

Nawożenie obornikiem

1. Intensywne nawożenie niesprzyja pojawom nicieni

2. Słabo przefermentowany obornik może zawierać żywe nasiona chwastów i uprawnych

3. Świeżo przyorany obornik może zwiększać nasilenie występowania chorób grzybowych i bakteryjnych

4. Zastosowany obornik pod rośliny o długim okresie wegetacji opóźnia dojrzewanie (np. strączkowe)

Skutki nadmiaru azotu

• bujny wzrost masy wegetatywnej (słabe wykształcenie tkanek mechanicznych)

• wyleganie roślin

• opóźnienie dojrzewania

• utrudniony zbiór

• łatwiejsze porażenie roślin

Skutki niedoboru azotu

• ogranicza plony nasion

• nasiona słabiej wykształcone i mniej dorodne

• nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania

Nawożenie azotem na plantacjach nasiennych powinno być stosowane w dawkach umiarkowanych, niższych niż w uprawie towarowej

Reakcja roślin na fosfor

• dostatek fosforu

• wyrastają rośliny wyższe

• lepiej plonują

• niedobór fosforu

• niższy plon nasion

• gorzej nasiona kiełkują

Reakcja roślin na potas

• dostatek potasu

• sprzyja rozwojowi tkanki mechanicznej

• zmniejszają wyleganie roślin

• utrudnia żerowanie szkodników

• bobowate wydzielają więcej nektaru w czasie kwitnienia

• niedobór potasu

• zwiększa wrażliwość roślin na choroby, stąd otrzymuje się nasiona zdeformowane

• szybko tracą zdolność kiełkowania

Nawożenie fosforem i potasem na plantacjach nasiennych powinno być wysokie, w górnych dawkach zalecanych dla roślin w uprawie towarowej

Reakcja roślin na Magnez

• dostatek magnezu

• wpływa dodatnio na pobieranie i transport fosforu

• zwiększa zdolność kiełkowania

• dynamizuje początkowy wzrost roślin

• niedobór magnezu

• nierównomierne rozłożenie chlorofilu w liściach

• zahamowanie wiązanie azotu przez Rhizobium

• obniża zimotrwałość (zmniejsza zawartość węglowodanów

• należy uzupełniać zawartość Mg szczególnie na glebach lekkich

Poprawę zdrowotności i produktywności organów generatywnych powoduje zwiększona zawartość:

• B, Mo, Zn, Mn i Cu

Nawadnianie

Zasady deszczowania:

• w początkowej fazie wzrostu (wytworzenie odpowiednio dużego aparatu asymilacyjnego)

• ostatnia dawka wody na ok. 30 przed zbiorem

• rozwój chorób

• opóźnienia w tworzeniu nasion

Reakcja roślin na:

• brak wody

• przed i w trakcie kwitnienia oraz zapylenia - zahamowanie rozwoju roślin, obniżka plonu zwłaszcza u strączkowych (zamieranie i opadanie zawiązków)

• susza w czasie kwitnienia i formowania nasion skutkuje skracanie długości fazy oraz powstawaniem drobniejszych nasion

• dobry wigor i zdolność kiełkowania

• deszczowanie

• zwiększenie plonu

• wzrost MTN

• zróżnicowana reakcja na parametry kiełkowania:

• bobik - dodatnia reakcja

• łubin żółty - brak reakcji

Plonowanie bobiku w warunkach swobodnego i samozapylenia roślin (Milewska, 1998)

		Liczba strąków	Liczba nasion	Plon nasion (g)
				z rośliny
Sposób zapylenia	swobodne zapylenie	15,3	40,1	22,1
		samozapylenie	11,4	25,6	14,2
	Odmiana	Nadwiślański	13,7	36,3	19,0
		Dino	12,9	29,3	17,2
	Samozap. / swob. zap. (%)	Nadwiślański	75,4	63,3	63,9
		Dino	71,2	62,6	63,4

Skutki zachwaszczenia łanów

1. konkurują z rośliną uprawną o składniki pokarmowe, wodę, światło, przestrzeń

2. w okresie wschodów zacieniają i głuszą rozwój siewek

3. opóźniają wschody i rozwój roślin

4. powodują wyleganie zbóż, jako efekt słabego wykształcenia źdźbła

5. buraki, marchew - wypadanie roślin

6. obniżają plon u zbóż średnio o 20%, ziemniaków o 10%

7. utrudniają i opóźniają zbiór

8. zwiększają awaryjność maszyn

9. dyskwalifikacja plantacji, bądź uzyskanego plonu

Cechy nasion z plantacji zachwaszczonych

• mniej dorodne, pośledniejsze

• słabiej wypełnione

• niższa MTN

• nierównomiernie dojrzewają

Skutki zachwaszczenia dla masy nasiennej

1. dosuszanie (ziarno, nasiona zbyt wilgotne)

2. przepylanie roślin uprawnych chwastami z tej samej rodziny (kapustne)

3. przenoszenie chorób i szkodników:

• chwasty wiechlinowate: żywiciele rdzy żółtej, źdźbłowej, mączniaka zbóż, chorób podsuszkowych zbóż, ploniarki, pryszczarków zbożowych, mszyc, wciornastków

• chwasty kapustne: słodyszek rzepakowy, gnatarz rzepakowy, mszyca trzmielinowo-ziemniaczana (wektor wirusów ziemniaczanych), grzyb Plasmidiophora brassicae (kiła kapuściana)

• gwiazdnica pospolita przenosi wiele wirusów

Szkodliwość chwastów:

• wegetacyjna: jest tym większa, im ich wzrost, rozwój i stopień pokrewieństwa są bardziej zbliżone do rośliny uprawnej (dotyczy to także obcych uprawnych)

• czyszczalnicza: (trudność w skutecznym oddzieleniu chwastów) większe trudności w przypadku im nasiona chwastów są bardziej zbliżone swymi właściwościami fizycznymi do nasion rośliny uprawnej

• wysoki współczynnik rozmnożenia (1000 - 5000): komosa, szarłat, sporek, tasznik, żółtlica i in.

Szkodliwość chwastów w nasiennictwie

(Tworkowski 2000)

Chwasty bardzo szkodliwe:

• pasożytnicze - kanianka, szelężnik

• trujące - życica roczna, lulek czarny

• rośliny, których nasiona lub inne części obniżają jakość produktów, nadają gorzki smak lub przykry zapach - czosnek dziki

• gatunki krzyżujące się z roślinami uprawnymi - burako chwasty

• trudne do zniszczenia na plantacji - owies głuchy

Chwasty szkodliwe:

• gatunki bardzo płodne, występujące masowo, silnie zacieniające, czepne, sprzyjające wyleganiu, trudne do zwalczenia w polu i oddzielenia w trakcie czyszczenia materiału siewnego - przytulia czepna, dzikie wyki, komosa biała, babka lancetowata, marchew zwyczajna, szczaw polny, chwastnica jednostronna, powój polny, gorczyca polna, rzodkiew świrzepa, śmiałek darniowy i in.

Chwasty mniej szkodliwe:

• inne gatunki niskiego piętra, jeśli nie występują masowo, a ich nasiona są łatwe do oddzielenia

Rośliny samo- i obcopylne

(Hoffmann 1975, Woyke 1987)

Rośliny samopylne		Rośliny obcopylne
Całkowicie samopylne	ze skłonnością do obcopylności	wiatropylne	owadopylne
Pszenica Jęczmień Owies Len Groch Łubin biały Fasola Pomidor Sałata	Łubin żółty bobik bób wyka ozima tytoń papryka oberżyna kalafior	Żyto kukurydza burak konopie kupkówka rajgras wyniosły wyczyniec łąko- wy szpinak	Lucerna koniczyna czer. rzepak marchew kapusta cebula seler koper ogórek

choroby i szkodniki

Metody ochrony roślin:

• zapobiegawcze:

• kwarantanna - wewnętrzna i zewnętrzna

• hodowla - odmiany odporne, zmienność patogenów, kultury in vitro, częściej odmiany odporne na patogeny

• agrotechnika - wczesne podorywki, staranne orki, następstwo roślin, właściwe nawożenie, zaprawianie materiału siewnego, termin siewu i sadzenia, lokalizacja plantacji

• bezpośrednie:

• metoda biologiczna - chorobotwórcze wirusy, bakterie, grzyby, zwierzęta drapieżne i pasożytnicze

• metoda mechaniczno-fizyczna - wykorzystanie temperatury, światła, ultradźwięków, promieniowania, stosowanie pułapek, przynęt, zbieranie

• metoda chemiczna - szkodniki, choroby grzybowe, rzadziej bakteryjne; zaprawianie, opryskiwanie, dezynfekcja, dezysekcje

Znaczenie metod integrowanych

zbiór i omłot

Dojrzałość zbóż:

• dojrzałość woskowa - najwyższa żywotność i plenność pokolenia potomnego:

• uformowany zarodek

• największe nagromadzenie łatwo rozpuszczalnych białek, węglowodanów, regulatorów wzrostu i witamin

• konieczność dosusaszania, spadek jakości materiału nasiennego

• przy zbiorze jednoetapowym zbiór plantacji nasiennych w dojrzałości pełnej

Zbyt wczesny zbiór - nasiona pośledniejsze, słabo wykształcone, niedojrzałe, o dużej wilgotności

Zbyt późny zbiór - straty nasion przez osypywanie oraz porastanie

Zbiór dwuetapowy:

• rośliny łatwo osypujących się (trawy, kapustne, część bobowych, selerowate

• rośliny wtórnie rozgałęzione,

• nierównomiernie dojrzewające

Desykacja plantacji

• pogarsza zdolność kiełkowania i wigor nasion

• zbyt wczesna (dużo niedojrzałych, słabo wykształconych nasion )

• zbyt późny (mniejszy wpływ na jakość, większe osypywanie)

Zasady produkcji materiału siewnego Produkcja i odnaw. mat. siewn. St. Grześ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---