Podatek od towarów i usług (VAT)

Podatek od towarów i usług reguluje ustawa z dnia. 8 stycznia 1993r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U.Nr.50 z późn. .zm.)

Ustawa weszła w życie w dniu 5 lipca 1993r. i zapoczątkowała wprowadzenie najważniejszej reformy podatkowej lat dziewięćdziesiątych.

Była ona nie tylko najważniejszym czynnikiem naprawy finansów publicznych po okresie destrukcji w latach 1989-1992, lecz również podstawą stabilizacji ekonomicznej i politycznej naszego kraju całej dekady lat dziewięćdziesiątych.

Podatek VAT zastąpił obowiązujący wcześniej podatek obrotowy. Spełnia on funkcję fiskalną, jest źródłem zasilania budżetu państwa. Odpowiednikiem polskiego podatku od towarów i usług w krajach Unii Europejskiej jest „podatek od wartości dodanej”, zwany powszechnie VAT (ang. Value Added Tax).

Zmiany w ustawie wprowadzone w latach 1993-1995 ugruntowały jej sukces i były zarówno okresem największej dynamiki wzrostu dochodów budżetowych jak i wzrostu gospodarczego w naszym kraju. Natomiast według komentarza prof. Witolda Modzelewskiego w 2000r. dochody z tytułu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego spadły o prawie 10%, co jest zjawiskiem bez precedensu w całym dziesięcioleciu.

Konstrukcja podatku VAT

Podatek od towarów i usług zalicza się do podatków pośrednich. W latach dziewięćdziesiątych znacznie wzrosła rola podatków pośrednich w systemie zasilania budżetu. W strukturze budżetu ogółem w 1991r. udział podatków pośrednich wynosił ok. 30%, a w 1993r., czyli w okresie kiedy wprowadzono VAT wzrósł do 38%. Spełnia on rolę narzędzia stabilizowania gospodarki, gdyż może kształtować popyt na określone dobra. Wykorzystywanie funkcji stabilizacyjnej podatku VAT, podobnie jak i innych podatków, polega na „manipulowaniu” wysokością obciążeń. Wzrost stawek prowadzi do zmniejszania popytu, podczas gdy stosowanie stawek preferencyjnych, ulg podatkowych itp. wpływa na popyt stymulująco.

Podatek VAT jest podatkiem wielofazowym, pobieranym w każdej fazie obrotu. Podatek ten płacą zarówno producenci, jak i handlowcy niezależnie od tego ilu podatników uczestniczyło w procesie wytworzenia, a następnie sprzedaży produktu finalnemu odbiorcy, tj. konsumentowi. Podatek jest pobierany niezależnie od tego, czy transakcja miała charakter zaopatrzeniowy, inwestycyjny czy konsumpcyjny.

Tak skonstruowany podatek nie jest elementem kosztów działalności podmiotu, bowiem stawka tego podatku nie jest zawarta w cenie zbytu, tak jak to było w przypadku podatku obrotowego. Stawkę podatku VAT dolicza się do ceny zbytu. Każdy uczestnik fazy zbytu płaci podatek proporcjonalny do wartości dodanej przez siebie, co znaczy, że VAT obciąża tylko różnicę w obrotach każdej z faz. Technika obliczania wielkości podatku od towarów i usług, która powinna być odprowadzona do Urzędów Skarbowych, polega na odliczeniu od kwoty obliczonego podatku od towarów i usług tej kwoty podatku, która została pobrana we wcześniejszych fazach, np. przy zakupie surowców, materiałów czy regulowaniu płatności za świadczone usługi.

Sposoby naliczania i odliczania VAT

Z uwagi na sposób rozliczania podatku od towarów i usług rozróżnia się następujące pojęcia:

• podatek należny,

• podatek naliczony.

Podatek należny określić można jako podatek wynikający z faktur sprzedaży, który powinien być odprowadzony do Urzędu Skarbowego po uprzednim pomniejszeniu go o podatek naliczony. Innymi słowy, jest to podatek wynikający z opodatkowania czynności będących przedmiotem opodatkowania według stawki 22%, 7%, 3% i 0%. W przypadku, gdy zastosowano stawkę 0%, podatek w ujęciu pieniężnym de facto nie występuje.

Podatek naliczony wynika z oryginałów faktur zakupu, które podatnik otrzymuje od sprzedającego w momencie dokonywania transakcji zakupu towaru lub usługi. Innymi słowy, podatek naliczony w danej fazie jest to podatek zapłacony w poprzednie fazie, który pomniejsza podatek należny.

Podatnik ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług. Różnica pomiędzy kwotą podatku należnego a kwotą podatku naliczonego stanowi kwotę podatku do zapłaty.

Co do zasady, w przypadku gdy VAT naliczony, podlegający odliczeniu, jest w danym miesiącu wyższy od kwoty podatku należnego, podatnik nabywa prawo do jego odliczenia w następnych okresach rozliczeniowych. Jedynie w ściśle określonych przez ustawodawcę sytuacjach można otrzymać zwrot tej nadwyżki w gotówce bezpośrednio na rachunek bankowy. Może to nastąpić gdy:

• podatnik sprzedaje towary opodatkowane w całości lub części stawkami niższymi niż stawka podstawowa 22% (0%, 3%, 7%).

• podatnik wykonuje wyłącznie sprzedaż opodatkowaną stawką 22% i dokona zakupu towarów lub usług zaliczanych do środków trwałych i wartości niematerialnych lub prawnych podlegających amortyzacji.

Podział ciężaru podatkowego między podmioty uczestniczące w produkcji lub w wymianie osiągany jest w praktyce przez specjalny sposób rozliczania podatku. Przedstawia to rysunek 1.

Rys. 1 Rozliczenie miesięczne - zasady ogólne rozliczenia dokonywanego przez podatnika

Mechanizm naliczania i rozliczania VAT przy wytwarzaniu i sprzedaży towaru

Faza	Sprzedaż	Cena sprzedaży bez VAT	VAT należny od odbiorcy 22%	VAT naliczony przez dostawcę	VAT odprowadzony do urzędu skarbowego
		1	2	3	4
1	Producent A-sprzedaż surowców	100	22	-	22
2	Producent B-sprzedaż wyrobu	300	66	22	44
3	Hurtownik-sprzedaż hurtowa	350	77	66	11
4	Detalista-sprzedaż detaliczna	450	99	77	22
Ogółem kwota odprowadzona 99

Całkowity podatek od sprzedaży wyrobu wpłacony do urzędu skarbowego wyniósł 99. Podatek ten był stopniowo płacony przez wszystkich uczestników obrotu (kolumna 4), natomiast dla każdego z nich nie stanowił kosztu działalności. Podatnicy wpłacali do urzędu skarbowego jedynie podatek od wartości dodanej w każdej fazie obrotu. Wartością dodaną u producenta B była kwota 200 (300-100), od której podatek należny wyniósł 44 (różnica między podatkiem należnym od sprzedaży-kolumna 2, a podatkiem naliczonym przy zakupie-kolumna 3).

Podmiot podatku

Podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne mające siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, jeżeli wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek czynności podlegające opodatkowaniu.

Podatnikami są ponadto podmioty wykonujące czynności maklerskie, czynności wynikające z zarządzania funduszami powierniczymi, czynności wynikające z umowy agencyjnej lub zlecenia, pośrednictwa, umowy komisu lub innych usług o podobnym charakterze. Podatnikami są także osoby, na których ciąży obowiązek uiszczania cła.

Zwolnienia podmiotowe

Od podatku zwolnieni są podatnicy u których wartość sprzedaży nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym równowartość 10.000 euro (na 2001r. jest to kwota 39.800 zł). Prawo do zwolnienia podmiotowego bez względu na wysokość osiąganych obrotów przysługuje jedynie niektórym grupom podatników opodatkowanych zryczałtowanym podatkiem dochodowym w formie karty podatkowej. Jednakże nowelizacja ustawy o VAT, która weszła w życie od 1 stycznia 2001r. przewiduje stopniowe obejmowanie tych podatników obowiązkiem płacenia VAT.

Przedmiot podatku

Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, a także eksport i import towarów lub usług. Towarami, w rozumieniu ustawy są rzeczy ruchome, jak również wszelkie postacie energii, budynki, budowle lub ich części, które wymienione są w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce państwowej. Importem towarów jest przywóz towarów na polski obszar celny, natomiast eksportem towarów jest potwierdzony przez graniczny urząd celny wywóz towarów z polskiego obszaru celnego.

Zwolnienie przedmiotowe

Od podatku od towarów i usług zwolnione są m.in. czynności:

• świadczenie usług - usługi w zakresie rolnictwa, transportowe, w zakresie edukacji i ochrony zdrowia, pośrednictwa finansowego itp.

• sprzedaż lub darowizna towarów używanych

Stawki podatku

W podatku od towarów i usług opodatkowanie ma charakter proporcjonalny. Obowiązują cztery stawki podatkowe: 22%, 7%, 3%, 0%. Zastosowanie określonej stawki zależy od rodzaju towaru bądź usługi, a niekiedy także od okoliczności, w jakich ma miejsce świadczenie (np. sprzedaż w kraju bądź na eksport). Stawka 7% dotyczy towarów związanych z gospodarką rolną, leśną i sadowniczą, ciągników, nawozów sztucznych, niektóre towary spożywcze, niektóre towary dla dzieci materiały budowlane, wyroby hutnicze itp.

W wypadku usług: są to m.in.: usługi hotelarskie, usługi pasażerskiego transportu lądowego, lotniczego oraz niektóre usługi komunalne, materiały budowlane, wyroby hutnicze.

Stawka 0% znajduje zastosowanie w eksporcie towarów i usług. W tym przypadku uwalnia ona obrót od obciążenia podatkiem VAT i w tym zakresie ustawodawca zapewnia podatnikowi pełny zwrot podatku naliczonego, wcześniej zapłaconego przy zakupie towarów, później sprzedanych w eksporcie, co jest bardzo korzystne dla podatnika

Zasady zapłaty podatku

Okresem rozliczeniowym w podatku od towarów i usług jest okres miesiąca kalendarzowego. Podatnicy obowiązani są składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe dla podatku od towarów i usług za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym powstał obowiązek podatkowy i w tym samym terminie wpłacać kwotę podatku przypadającą do zapłaty.

Mechanizm opodatkowania powoduje, że podmiot zwolniony od podatku od towarów i usług nie zawsze znajdować się będzie w sytuacji korzystniejszej niż podmiot, który podlega obowiązkowi podatkowemu. Jeżeli np. producent zwolniony od podatku sprzedaje swój wyrób handlowcowi, to co prawda cena nie zawiera kwoty podatku, jaki byłby należny od producenta, ale handlowiec sprzedając towar konsumentowi naliczy pełną kwotę podatku od wartości sprzedaży; w tej sytuacji nie będzie mógł potrącić, przy obliczaniu podatku do zapłaty, kwot podatku, jaki zapłacili dostawcy producenta i które znalazły się w cenach sprzedawanych temu producentowi materiałów do produkcji wyrobu. Z tego powodu producent zwolniony od podatku staje się dla handlowca mniej atrakcyjnym - ze względów podatkowych - partnerem gospodarczym, a ponadto sam poniesie cały ekonomiczny ciężar podatku od dokonanej przez siebie sprzedaży.

W. Modzelewski, Komentarz do podatku od towarów i usług..., Instytut Studiów podatkowych, Warszawa 2001, s.30

Owsiak

B. Brzeziński, Prawo podatkowe, „Dom Organizatora”, Toruń 2000, s.342

Poradnik Gazety Prawnej Nr 4, 24 sierpień 2001, s.18-19

Owsiak

M. Pietraszewski, Ekonomika przedsiębiorstw, Wydawnictwo eMPI² , Poznań 1993, s.95

W. Ziółkowska, Finanse publiczne-teoria i zastosowanie, Poznań 2000r. s.113

B. Brzeziński, Prawo podatkowe, „Dom Organizatora”, Toruń 2000, s.334

Poradnik Gazety Prawnej Nr 4, 24 sierpień 2001, s.4

B. Brzeziński, Prawo podatkowe, „Dom Organizatora”, Toruń 2000, s.340

Gazeta Prawna Nr 16, 26 kwiecień 1999r.

B. Brzeziński, Prawo podatkowe, „Dom Organizatora”, Toruń 2000, s.343

Kwota podatku należnego

Kwota podatku naliczonego

Różnica wpłacana do Urzędu Skarbowego

Kwota podatku należnego

Kwota podatku naliczonego

1. Część zwracana przez Urząd Skarbowy

• dotyczy sprzedaży ze stawką 0%

• dotyczy sprzedaży ze stawką 7%

• z tytułu zakupu środków trwałych

2. Część do rozliczenia w następnych okresach:

- dotyczy działalności opodatkowanej stawką 22%

---