e-Myślnika Wirtualana Wszechnica Filozoficzna

Lekcja 1.

Temat: UwAgA - POZNAJ SWOJE MYŚLENIE.

• Koncentracja Uwagi Myślowej.

• Ukierunkowywanie Uwagi Myślowej.

• Sterowanie Uwagą Myślową.

Dostarczamy wiedzy i umiejętności w zakresie OPERATYWNEGO MYŚLENIA.

Lekcja - jest przeznaczona dla tych, którzy chcą myśleć, aby przemyślanie i energicznie działać.

Myślenie przeciera szlaki, wskazuje drogę.

Działanie jest spacerem po tej drodze.

Myślenie Operatywne - czyli myślenie „z premedytacją” to:

- prezentacja technik świadomego myślenia;

- sformalizowany trening myślenia: percepcyjnego, sprawnościowego, aktywnego, energicznego.

Efektem treningu staje się skuteczne przechodzenie:

- od świadomie obmyślanego działania

- do sprawnego wdrażania i realizacji działania przemyślanego.

Operatywne Myślenie wsparte zestawami „sprawności myślowych” dostarcza umiejętności praktycznych konstruowania samodzielnie efektywnych działań: wyborów, decyzji.

Dzięki myśleniu operatywnemu przedsiębiorcze przedsięwzięcia stają się PROSTRZE.

Myślenie Operatywne

jest gwarantem

przemyślanego działania.

Umiejętność operatywnego myślenia powoduje, że nie tylko twórczo i efektywnie, oraz energicznie myślisz, ale dzięki niemu potrafisz to, co przemyślałeś - wykonać, wdrożyć, zrealizować!

Trzy kroki operatywnego myślenia:

1. Koncentracja uwagi,

2. Ukierunkowywanie uwagi,

3. Sterowanie uwagą.

Myślenie operatywne nakierowane jest na sprawne gromadzenie informacji.

Dobrze zgromadzona informacja może stać się namiastką myślenia operatywnego.

Aby myśleć operatywnie, efektywnie, sprawnie, energicznie - trzeba mieć „czym myśleć”!

Sprawne przetwarzanie nagromadzonej informacji przy pomocy „sprawności myślowych”, oraz przy pomocy metody wieloaspektowego (równoległego) namysłu poznawczego to moc Operatywnego Myślenia

Zagadnienie Pierwsze - Koncentracja Uwagi Myślowej.

• Nie ma nic gorszego jak chaos w myśleniu, którego przejawem szczególnie mocno odczuwalnym jest doznawana niekiedy "gonitwa myśli".

• Zwykle mamy kłopoty (my i nasi uczniowie również):

• z uważnym myśleniem,

• z pojemną pamięcią,

• koncentracją, skupieniem uwagi,

• motywacją do myślenia,

• organizacją procesu myślenia i czasu na nie,

• podejmowaniem przemyślanych decyzji.

• Niezbędne Warunki Pracy Umysłowej według E. de Bono:

1. Musisz chcieć myśleć sprawnie.

2. Musisz skupić się na myśleniu.

3. Musisz mieć czas na myślenie.

4. Musisz mieć do dyspozycji kilka

technik myślenia.

5. Musisz ćwiczyć swoje myślenie.

Sprawa jest prosta - weźmy przykład z życia:

Ktoś krzyczy - UWAGA!!!

- Co się zwykle dzieje?

1. Zatrzymujemy się, zamieramy w sobie a następnie uważnie ROZGLADAMY się wokoło.

2. Identyfikujemy możliwe zagrożenia, badamy jaki zaistniał Problem.

3. Opracowujemy strategie rozwiązania, kreślimy w umyśle dalszą marszrutę.

Oczywiście możemy wpaść w popłoch zacząć biec, możemy chcieć również w jednej chwili rozpoznać sytuacje, wyciągnąć wnioski, opracować plan działania. Jednakże w jednej chwili w jednym momencie zrobienie w głowie tego wszystkiego naraz jest raczej karkołomne - tak jakby zjeść na raz cały obiad.

Podobnie z myśleniem - bez koncentracji uwagi nie w ostrym świetle tematu w ostrym świetle poznawczej percepcji.

Podobnie jak w sytuacji, gdy pragniemy zrobić wyraźne zdjęcie np. portret bądź pejzaż. Jeżeli nie zatrzymamy się i będziemy machać aparatem to nasze zdjęcia wyraźnie nie sfotografują interesujących nas obiektów.

Na lekcjach tutaj opisywanych nie proponuje kursów logiki formalnej i metodologii do celów usprawnienia myślenia, podniesienia jego operatywności na tej podstawie!

Zachęcamy natomiast do "gimnastyki umysłowej" kształtującej sprawność koncentrowania uwagi myślowej.

Zagadnienie Drugie: Ukierunkowywanie Uwagi Myślowej.

• Myślenie, gdy nie jest skalibrowane, czyli nakierowane na cele poznawcze jest jedynie "błądzeniem myślami". Myślenie pragmatyczne uwzględnia potrzebę przemyślanego działania w oparciu o faktyczną pracę umysłową.

Konsekwencją koncentracji uwagi poznawczej winno stać się skierowywanie uwagi na poszczególne elementy obrazu myślowego jaki pojawia nam się w wyniku rozglądania się po problemie jaki przywołał nasze zainteresowanie.

• Ukierunkowywanie uwagi jest to naturalna dyspozycja do dostrzegania w wielu rzeczach przyciągających naszą uwagę tych, którymi pragniemy się zainteresować.

Przykład robienia zdjęć fotograficznych, pozwala nam zobaczyć oczyma wyobraźni, jak to się dzieje, gdy chcemy np. sfotografować tę a nie inna osobę z pośród tłumu. Co robimy - ukierunkowujemy nasz obiektyw w jej kierunku, starając się uchwyć właśnie ją, a nie cały otaczający tłum. Tak jest również z myśleniem musimy skierować uwagę na ten właśnie problem a nie wszystkie zagadnienia naokoło niego. Trening tej umiejętności pozwala podnieść efektywność naszych naturalnych dyspozycji do myślenia.

Zagadnienie Trzecie - Sterowanie Uwagą Myślową.

• Myślenie, jak każda czynność winno być prowadzone w sposób pozwalający dotrzeć do celu. Jeżeli nie potrafimy sterować i nie posiadamy "myślowego prawa jazdy" to nasze myślenie w każdej chwili może znaleźć się na przydrożnym drzewie. Sterowanie uwagi myślowej jest umiejętnością, którą należy nabyć w wyniku nabywania wiedzy i ćwiczenia umiejętności.

Zagadnienie Czwarte - Informacja a Myślenie.

Porównanie - Informacja a myślenie:

• Informacje są ważne.

• Informacji łatwo nauczać.

• Z zasobu informacji łatwo egzaminować.

• Myślenie nie zastępuje informacji.

• Informacja może stać się namiastką myślenia.

• Informacja jest cenna - trzeba mieć coś do myślenia.

• Każda nowa informacja ma tym większą wartość, im więcej wnosi do tego, co już wiemy.

• Można osiągnąć "pełną wiedzę" w niektórych dziedzinach, są one "dziedziną działań rutynowych" nie wymagają nowego przemyślenia.

• Dopóki nie posiadamy "pełnej informacji" potrzebne jest "myślenie" - aby jak najlepiej spożytkować te informacje, którymi dysponujemy.

• Kiedy rozpatrujemy problemy przyszłości "myślenie" jest niezbędne - nie mamy bowiem pełnej informacji na temat przyszłości.

• Należy często rezygnować ze zdobywania informacji, aby więcej czasu poświęcić na "naukę myślenia" - aby lepiej wykorzystywać informacje.

Zagadnienie Piąte - Elementarne operacje myślowe - metafora stolarstwa.

Wyjaśniająca myślenie analogia i odniesienie do modelu stolarstwa:

• Rzemiosło Myślenia - Metafora Stolarstwa (ujecie pierwsze)*

Podstawowych operacji w stolarstwie jest niewiele i dla naszych potrzeb możemy je sprowadzić do trzech:

1. Cięcie.

2. Łączenie.

3. Kształtowanie (obróbka).

Cięcie oznacza oddzielanie akurat tego kawałka, który jest potrzebny, od reszty materiału. Odpowiada następującym operacjom myślowym: wyciąganiu wniosków, analizie, koncentrowaniu się na czymś, kierowaniu uwagi na coś itd.

Łączenie polega na wiązaniu fragmentów za pomocą kleju, gwoździ lub wkrętów. Operacje myślowe, które mu odpowiadają to: znajdywanie powiązań, synteza, grupowanie, tworzenie projektów itd.

Kształtowanie polega na obróbce przedmiotów i porównywaniu tego, co uzyskujemy, z tym, co chcemy uzyskać. W myśleniu będą to: ocena, porównywanie, sprawdzanie i dobieranie (wyszukiwanie odpo­wiedników).

Tak więc operacji podstawowych, jakimi dysponuje stolarz, jest niewiele (chociaż istnieje jeszcze kilka poza omówionymi, jak np. wier­cenie otworów i wygładzanie), ale za pomocą tych paru stolarz może wykonywać skomplikowane przedmioty.

• NARZĘDZIA

Stolarka dysponuje narzędziami, które służą do praktycznego wyko­nywania podstawowych operacji. Stolarz nie mówi „Chcę to przeciąć", tylko bierze piłę i piłuje. Jego narzędzia ewoluowały przez stulecia, żeby skutecznie umożliwiać wykonywanie podstawowych operacji. Do cięcia mamy więc piły i noże. Do łączenia mamy klej, młotek i gwoździe, wkręty i śrubokręt. Aby nadawać jakiś kształt, potrzebujemy rysunków technicznych lub szablonów.

Zupełnie tak samo dysponujemy różnymi narzędziami i sprawnościami myślenia. Stolarz uczy się, jak używać narzędzi. Kiedy ma już wprawę, może używać ich w różnych kombinacjach, aby wykonać różne przedmioty. Piła jest czymś jasno określonym. Analogicznie „narzędzia" myślenia są dokładnie określone i tak właśnie należy je traktować. Kiedy używa się piły, używa się piły właśnie, a nie „metody cięcia drewna".

• KONSTRUKCJE

Czasem stolarz musi unieruchomić jakiś przedmiot w określony spo­sób, aby móc go poddać obróbce (przeciąć, wywiercić otwór). Używa wtedy takich konstrukcji jak imadło i stół stolarski. Kiedy potrzebuje coś skleić, może użyć urządzenia zwanego osadzarką. Jest to konstrukcja służąca do podtrzymywania. Identycznie w myśleniu posługujemy się również pewnymi konstrukcjami. Są to sposoby takiego „osadzenia" przedmiotu myślenia, aby łatwiej było nad nimi pracować.

• POSTAWY

Stolarza charakteryzują pewne postawy wobec jego własnej pracy. Jedną z nich może być to, że dąży do prostoty. Inną to, że kładzie nacisk na trwałość wykonywanych przedmiotów. Rodzajem „postawy" stolarza jest także jego siła fizyczna.

Podobnie człowiek zajmujący się myśleniem może się charakteryzować pewnymi postawami, które wpływają stale na jego myślenie.

• REGUŁY POSTĘPOWANIA

Reguły są czymś bardziej szczegółowym niż postawy, chociaż często się z nimi zazębiają. Stolarz przyswaja sobie wiele reguł typu „rób tak i tak, a tamtego unikaj", na przykład:

Zawsze wykorzystuj naturalny układ słojów drewna.

Przy klejeniu zadbaj o maksymalne powierzchnie styku.

Mierz, zanim przystąpisz do obróbki.

Nakładaj klej cienką warstwą.

W myśleniu także obowiązują pewne zasadnicze reguły postępowania. Na przykład, aby myśleć skutecznie, trzeba zawsze określić warunki, w których dane twierdzenie jest prawdziwe.

• NAWYKI

Stolarz nabiera przy pracy pewnych nawyków. Nie zawsze tworzą się one w sposób naturalny. Często nawyki, czyli zachowania odruchowe, są wynikiem świadomego zwracania na coś uwagi. Można do nich zaliczyć:

Odkładanie narzędzi po użyciu na swoje miejsce.

Regularne ostrzenie narzędzi.

Częste porównywanie kształtu z szablonem.

Czasami nawyk jest po prostu odruchowym stosowaniem regu­ły postępowania, tak więc rozróżnienie między regułą a nawykiem jest płynne. Chodzi o to, że nawyki są pewnymi schematami postępo­wania.

Podobnie ktoś, kto chce skutecznie myśleć, musi mieć pewne nawyki, ażeby je mieć, musi je w sobie wyrabiać. Na przykład człowiek rozumny zawsze zastanawia się, czy w określonej sytuacji istnieją rozwiązania alternatywne. Stara się spojrzeć na sytuację z innej strony, znaleźć inne wytłumaczenie, zastanowić się nad dodatkowymi skutkami czegoś itd.

• PODSUMOWANIE

Posługując się modelem stolarstwa przedstawione zostały wszystkie elementy umiejętności myślenia. I tak:

POSTAWY: Określają pewne nastawienia, z jakimi zabieramy się do myślenia.

REGUŁY: Należy ich przestrzegać, aby myślenie było skuteczne.

NAWYKI: To skuteczne schematy postępowania, które staramy się przy­swoić tak, aby stosować je odruchowo.

OPERACJE ELEMENTARNE: Podstawowe funkcje myślenia.

NARZĘDZIA: Techniki, w których używaniu ćwiczymy się, by dojść do wprawy, i których używamy w sposób świadomy, rozmyślny.

Zawsze miejcie przed oczyma model stolarza i pamiętajcie, jak on wykonuje przedmioty.

* Wybór - E de Bono, Naucz swoje dziecko mysleć,Prima,wyd.1,Wrszawa 1994 r.

Zagadnienie Szóste - Typy Myślenia*.

Możemy wyróżnić pięć głównych typów myślenia:

EKSPLORACJA: Rozglądanie się, rozeznawanie w sytuacji, zgłębianie tematu, wzbogacanie wiedzy o danym przedmiocie. Chcemy tu spo­rządzić „lepszą mapę" zagadnienia.

POSZUKIWANIE: Potrzebujemy czegoś. Czegoś oczekujemy. Prag­niemy osiągnąć coś konkretnego. Może nam chodzić o rozwiązanie problemu. O projekt, plan albo jakąś innowację. O zażegnanie jakiegoś konfliktu. To coś zupełnie innego niż tylko eksploracja. „Poszukiwanie" oznacza tutaj także „konstruowanie". To nie jest tak, że roz­wiązanie leży gdzieś gotowe, a my go szukamy i mamy je po prostu znaleźć. Musimy sami stworzyć rozwiązanie, tak jak tworzy się projekt. Mówimy więc o „poszukiwaniu pożądanego rezultatu".

WYBÓR: Tu mamy do czynienia z szeregiem wykluczających się możliwości, między którymi musimy dokonać wyboru, zdecydować się na coś. Kiedy istnieje tylko jedna możliwość, np. jeden sposób postępo­wania, nasz wybór polega na tym, czy skorzystamy z niej czy nie. Na wyborach opiera się prawie całe nasze myślenie. Na przykład przy projektowaniu albo rozwiązywaniu problemu zawsze dochodzimy do punktu, w którym jest kilka możliwości, a my musimy dokonać wyboru.

ORGANIZACJA: Mamy do dyspozycji wszystkie fragmenty ukła­danki. Musimy je tylko ułożyć w najwłaściwszy sposób. Manipulujemy elementami. Posługujemy się metodą prób i błędów. Projektowanie domu jest częściowo twórczością, a częściowo myśleniem typu „poszukiwanie". Natomiast budowa domu wymaga myślenia organizacyjnego. Sporzą­dzanie planu prac i jego realizacja w dużej mierze opierają się na myśleniu typu organizacyjnego.

SPRAWDZANIE: Czy to się zgadza? Czy to prawdziwe? Czy to jest dowiedzione? Czy to jest do przyjęcia? To jest myślenie w czarnym kapeluszu, myślenie krytyczne. Reagujemy na to, co już mamy. Osą­dzamy. Weryfikujemy. Oczywiście do pewnego stopnia myślenie tego typu jest obecne w każdym myśleniu (rozwiązywanie problemów, pro­jektowanie, wybory, organizacja), ale istnieje również samodzielnie.

Kiedy zwracamy uwagę na to, jaki jest temat i cel myślenia, warto też uświadomić sobie, jaki to jest typ myślenia.

* Wybór - E de Bono, Naucz swoje dziecko mysleć,Prima,wyd.1,Wrszawa 1994 r.

Zagadnienie Siódme - Rzemiosło Myślenia - metafora stolarstwa (ujęcie drugie)*.

Dłoń ludzka składa się z wielu grup mięśni. Są mięśnie zaciskające dłoń i te, które odpowiadają za prostowanie palców itd. Kiedy wyko­nujemy dłonią jakąś czynność, używamy zawsze kombinacji różnych grup mięśniowych. Działanie każdej grupy mięśni można zidentyfiko­wać i opisać, ale ma to raczej walor opisowy, niż przydaje się w dzia­łaniu. Niewiele byłoby pożytku z ćwiczenia każdej grupy mięśni od­dzielnie w nadziei, że poprawi to sprawność naszej dłoni. Znacznie korzystniej jest ćwiczyć całą dłoń.

Podobnie ma się sprawa z elementarnymi operacjami myślowymi. Można je wyodrębnić i opisać. Ale gdy używamy naszego umysłu w realnym życiu, zawsze korzystamy z całych zestawów tych operacji. I znacznie skuteczniej jest ćwiczyć całe zestawy niż pojedyncze operacje. Na tym polega różnica między opisem teoretycznym a praktyką.

Doszliśmy do punktu, gdy warto zająć się na chwilę elementarnymi fun­kcjami umysłu, ponieważ ich zrozumienie pomoże nam skuteczniej posługiwać się narzędziami i sprawnościami.

MODEL STOLARZA

Stolarz ma do dyspozycji trzy operacje elementarne: cięcie, łączenie i kształtowanie (obróbka). Zdaję sobie sprawę, że tak naprawdę tych operacji jest więcej, ale te trzy są podstawowe. Zastosujemy teraz model tych trzech operacji stolarskich do myślenia. Analogia nie jest tu doskonała, ale prostota modelu ma swoje zalety.

• OPERACJA CIĘCIA

Odcinasz kawałek drewna albo tortu, albo plaster arbuza. „Cięcie" oznacza, że nie potrzebujesz całości. Chcesz „wyjąć" jakąś część całości. Kiedy kierujemy naszą uwagę na jakąś część otaczającego nas świata, „odcinamy" kawałek od całości. A więc kierowanie uwagi na coś odpowiada cięciu.

KONCENTROWANIE SIĘ: Skupiamy uwagę na jakiejś części całości. Możemy potem zwrócić uwagę na całość, ale musimy to zrobić po trochu, po kawałku. Możemy zmieniać naszą perspektywę z bliskiej na daleką — od widzenia szczegółu do ogarnięcia całości.

WYPROWADZANIE: Z jakiejś sytuacji „wyprowadzamy", „wyciąga­my", „wydobywamy" jakąś cechę charakterystyczną. Jest to często używana funkcja myślenia, podstawa innych operacji. Na przykład w operacji „krok naprzód" (którą poznamy później, stanowi ona element „myślenia w bok") wyodrębniamy z pomysłu prowokacyjnego jakiś element i zajmujemy się nim dalej, patrząc, dokąd nas to za­prowadzi. Wyciąganie wniosku czy formułowanie zasady na podstawie przykładów to również przykłady wyprowadzania.

ANALIZA: Kiedy wydobywamy z zagadnienia jakąś cechę charak­terystyczną, reszta pozostaje poza naszym zainteresowaniem. Gdy analizujemy, postępujemy inaczej — interesuje nas wszystko, nie pozostawiamy nic na boku. Próbujemy rozłożyć zagadnienie na elementy. Badając te elementy oraz łączące je związki, możemy opisać cale zagadnienie.

UJĘCIE ROZSZERZONE: Proszę spojrzeć na rysunek obok. Jest na nim kwadrat. Można skierować uwagę na cały ten kwadrat albo na przykład na jeden z jego wierzchołków (1, 2). Kiedy zwracamy uwagę na kwadrat, to tak jakbyśmy wycinali go z otoczenia. Natomiast ujęcie rozszerzone (3) oznacza, że „wycinamy" kwadrat wraz z jego bezpo­średnim otoczeniem. Nasz umysł stara się w tym wypadku spojrzeć nieco szerzej, ogarniać rzeczy wraz z ich otoczeniem.

Powiedzmy, że w restauracji podają nam na talerzu pstrąga z grilla z frytkami. Kiedy kelner stawia talerz, nasza uwaga skierowana jest na danie jako całość. Natomiast kiedy jemy, zwracamy uwagę to na rybę lub jej fragment, to na pojedyncze frytki. Możemy też podnieść wzrok, spojrzeć na cały stolik, na naszych współbiesiadników, rozejrzeć się po sali i zwrócić uwagę na wystrój wnętrza, na kelnerów, na innych gości. Obszar, jaki obejmuje w określonym momencie nasza uwaga, może się rozszerzać lub zwężać. To, co obserwujemy w danej chwili, to tylko jeden z możliwych wycinków rzeczywistości. Rozszerzone ujęcie jakiejś rzeczy (zagadnienia) jest także przejawem operacji cięcia, wycinania. Ujęcie to przypomina stosowanie szerokokątnego obiek­tywu w fotografii

• OPERACJA ŁĄCZENIA

Operacja łączenia zachodzi wtedy, kiedy łączymy jakieś rzeczy trwale. Jeżeli weźmiemy dwie rzeczy, które nie mają ze sobą nic wspólnego, między którymi nie istnieje żaden związek, to nie będzie to połączenie. Ułożenie obok siebie dwóch kawałków drewna to jeszcze nie łączenie. Do tego musi istnieć jakiś sposób łączenia: klej, śruby itd.

WYSZUKIWANIE POWIĄZAŃ: Wynajdywanie związków to jedna z tych umiejętności, którą nasz umysł dobrze opanował. Sprawy mogą być powiązane przestrzennie lub czasowo. Czasami powiązania są silniejsze: to związki przyczynowo-skutkowe. Jeżeli zaliczymy ja­kieś obiekty do jednej klasy czy kategorii, to znaczy, że istnieje jakiś czynnik (lub czynniki) wspólny dla wszystkich elementów tej klasy. Nasz umysł rozważając jakąkolwiek rzecz, sprawę czy pojęcie, jakby „wysuwa czułki" czy „macki" do tej rzeczy. To te „macki" tworzą powiązania między pojęciami (rzeczami, sprawami). Im roz­leglejsze nasze doświadczenie życiowe i wiedza, tym większą liczbą „czułków" dysponujemy, czyli tym łatwiej nam wynajdywać powią­zania.

ROZPOZNAWANIE: Rozpoznawanie to podstawowa operacja myś­lowa, wywodząca się bezpośrednio z wyszukiwania powiązań. To, co postrzegamy, jest automatycznie wiązane z tym, co już mamy w głowie, porównywane do tego, co już wiemy, do naszego doświadczenia. Dzięki temu możemy rozpoznawać rzeczy i wiedzieć, jak się wśród nich po­ruszać, jak z nimi postępować.

Nawet lekkie naciśnięcie na spust karabinu wyzwala strzał, którego skutki mogą być olbrzymie. Podobnie zupełnie niewielki bodziec może wyzwolić w naszym umyśle potężne skojarzenia. Na przykład niewielkie słówko „śmierć", które widzimy tu napisane, wyzwala najpoważniejsze skojarzenia.

Rozpoznawanie prawidłowości (wzorców) i ich rzutowanie w przy­szłość opiera się na kombinacji dwóch umiejętności: rozpoznawania i sprawdzania.

SYNTEZA: Polega na świadomym łączeniu rzeczy w celu uzyskania jakiegoś efektu. Formułowanie zdań ze słów jest przykładem syntezy. Każde połączenie elementów jest rodzajem syntezy.

KONSTRUOWANIE: Można je uznać za równoznaczne z syntezą, ale wolę określenie „konstruowanie", bo moim zdaniem ma ono szersze znaczenie. Określenie „synteza" sugeruje, że łączymy istniejące elementy jakby za jednym zamachem. Konstruowanie to budowa czegoś krok po kroku.

PROJEKTOWANIE: Jest właściwie elementem konstruowania. Łączy­my elementy w określony sposób, aby uzyskać określony rezultat. W projektowaniu dużą rolę odgrywa twórczość i, niekiedy, względy estetyczne (np. we wzornictwie przemysłowym czy projektach graficz­nych).

Reasumując, operacja łączenia obejmuje działania, które można podzielić na dwa rodzaje:

1. Rozpoznawanie, wyszukiwanie istniejących powiązań.

2. Celowe grupowanie, łączenie elementów.

• OPERACJA KSZTAŁTOWANIA.

Stolarz ma w głowie kształt, który chce uzyskać. Może też mieć rysunek techniczny, szkic lub szablon. Kiedy obrabia materiał, nadając mu pożądany kształt (rzeźbi, hebluje, szlifuje, toczy), często sprawdza, czy wyłaniający się kształt zgadza się z tym, który zaplanował. A więc bezustanne porównywanie pożądanego kształtu z rzeczywistym, już istniejącym, jest podstawą myślowej operacji kształtowania. Właściwie powinno się ją raczej nazwać operacją sprawdzania.

OCENIANIE (OSĄD): Czy nie ma tu błędów? Czy to się zgadza z moją wiedzą? Żeby coś porównać, musi istnieć jakiś wzorzec, układ odniesienia, z którym coś porównujemy. Czy to na pewno obraz Rubensa? Sprawdźmy pewne cechy charakterystyczne dla malarstwa Rubensa.

W praktyce ocenianie często ma charakter skomplikowanej operacji łączącej w sobie zarówno osąd jak i eksplorację, czyli aktywne roze­znawanie się w sytuacji, zgłębianie problemu. Rozważamy wpływ pla­nowanych działań na teraźniejszość i przyszłość. Oceniamy ten wpływ w stosunku do jakichś norm. Jeżeli, na przykład, nasze rozważania doprowadzą nas do wniosku, że jakiś rolniczy nawóz mineralny przyniesie skutek uboczny w postaci zanieczyszczenia rzek, wtedy oceniamy to potencjalne zagrożenie, porównując je z normą.

DOBIERANIE (dopasowywanie): W tym procesie formułujemy okreś­lone potrzeby i sprawdzamy, czy udało nam się „dobrać" coś, co je zaspokaja, co do nich „pasuje". Kiedy zadajemy pytanie, formułujemy naszą potrzebę informacji. Otrzymawszy odpowiedź, sprawdzamy, czy jest „dobrana" do naszego pytania, czy odpowiada na nie. Jeżeli inżynier-konstruktor poszukuje materiału, który ma spełniać określone warunki, to sprawdza, czy znane mu materiały są „dobrane" do tych warunków, czy im odpowiadają. Tak samo sprawdza nowy materiał, który wynalazł.

HIPOTEZY: Formułując hipotezę, postulujemy jakiś mechanizm czy wyjaśnienie zjawiska, a następnie sprawdzamy, czy nasz postulat znaj­duje potwierdzenie w materiale doświadczalnym. Podobnie fantazjując, tj. stawiając bardzo ryzykowne, prowokacyjne hipotezy („co by się stało, gdyby..."), musimy je następnie zweryfikować. Myślenie naukowe opiera się zarówno na umiejętności stawiania takich hipotez, jak i na umiejętności ich weryfikacji.

PORÓWNYWANIE: Oceniając czy sprawdzając — porównujemy coś, co fizycznie mamy przed sobą, z czymś, co istnieje w naszym umyśle. W ślad za diagnozą musi iść sprawdzenie, czy rzeczywiście diagnoza była właściwa. Lekarz rozpoznając chorobę najpierw formułuje hipo­tezę, a następnie sprawdza ją na przykład za pomocą prześwietlenia rentgenowskiego lub badań laboratoryjnych. Natomiast porównywanie polega na wyszukiwaniu różnic i podobieństw między obiektami real­nymi, które mamy przed sobą.

Naukowców często dzieli się na takich, którzy „składają wszystko do kupy" i takich, którzy „dzielą włos na czworo". Ci pierwsi potrafią dostrzec podobieństwa czy wspólne cechy w rzeczach pozornie nie mających ze sobą nic wspólnego — i osiągają bardzo cenne rezultaty, „Dzielący włos na czworo" natomiast zauważają nawet drobne, lecz często istotne różnice wśród rzeczy podobnych do siebie, co pozwala podzielić je na drobne kategorie czy klasy — i to także jest bardzo potrzebne. Na ogół nasze postrzeganie świata opiera się na tych dwóch zasadniczych umiejętnościach: wynajdywania podobieństw i łączenia obiektów w grupy oraz na znajdywaniu różnic i dzieleniu grup na drobniejsze, właśnie w ten sposób rodzą się i doskonalą koncepcje objaśniające rzeczywistość.

• Wybór - E de Bono, Naucz swoje dziecko mysleć,Prima,wyd.1,Wrszawa 1994 r.

• Trening Umiejętności: Sesje Myślenia, Wprawki, Ćwiczenia, Zdania.

• Wprawka - "Szkoła bez ocen".

Przedstaw jakie były by zalety jakie wady a co byłoby interesującego w takiej szkole?

• Wprawka - "Szkoła bez nauczycieli".

Przedstaw jakie były by zalety jakie wady i co byłoby interesującego w takiej szkole?

• Ćwiczenie - Zachęta do myślenia.

Problem dotyczy zjawiska świadomego konstruowania swoich opinii w różnych rodzajach sugestywnych wypowiedzi. Nie jest dobrze, gdy potrafimy jedynie krytykować, bądź jedynie chwalić stosując w obu dziedzinach nie zawsze poprawne style.

Myśleć i mówić o myśleniu można na wiele sposobów - spróbujmy sprawdzić, jakie są nasze możliwości wyrażania własnych opinii i przekonywanie do nich, przy zastosowaniu właściwych wymogów styli retorycznych bazując na bliskich nam przykładach z zakresu problematyki oświatowej.

A zatem:

Napisz trzy zdania/tezy zachęcające do myślenia.

Mogą to być stwierdzenia dotyczące jednego problemu uszczegółowianego w trzech zdaniach, bądź trzy odrębne problemy niezależne. Dowolny jest poziom ogólności podanych stwierdzeń (od konkretów po uogólnienia).

1...............................................................................................................

2...........................................................................................................................

3..........................................................................................................................

Napisz trzy zdania/tezy zniechęcające do myślenia.

1...............................................................................................................

2...........................................................................................................................

3...........................................................................................................................

Komentarz pogladowo-metodyczny.

W ćwiczeniu winniśmy użyć perswazji, czyli starać się sformułować takie stwierdzenia, które przekonywałyby do podjęcia działań związanych z doskonaleniem myślenia - jakkolwiek byśmy go nie pojmowali. Pomijamy tu fakt osobistych przekonań, bowiem w ramach ćwiczenia na zasadzie „eksperymentu myślowego” tworzymy opinie i argumenty - naszym zdaniem - najmocniejsze jakie potrafilibyśmy postawić za myśleniem oraz przeciw myśleniu. Przegląd przekonań jakie zastosujemy w ćwiczeniu, pozwoli każdemu z osobna zorientować się „na gorąco”- jakie poglądy posiada (bądź potrafi sztucznie przywołać) oraz usłyszeć to, jak by je sformułował i użył, zmuszony do wypowiedzenia opinii na interesujący nas tu temat zachęty do sprawnego myślenia.

Kontynuacja ćwiczenia:

Napisz trzy zdania/tezy chwalące myślenie (wykorzystuj dotychczasową wiedzę jaką posiadasz na temat podejmowanych działań w krzewieniu kultury myślenia).

1...........................................................................................................................

2. .........................................................................................................................

3............................................................................................................................

Napisz trzy zdania/tezy ganiące myślenie.

1. .........................................................................................................................

2. ..........................................................................................................................

3. ..........................................................................................................................

Komentarz poglądowo-metodyczny.

Wypowiedzi mogą mieć charakter stwierdzeń „pokazowych”, czy inaczej „popisowych” mających wywołać konkretny zamierzony efekt pochwały, bądź nagany. Ponownie proponowane zapisy nie muszą odzwierciedlać naszych osobistych przekonań, mogą być, bowiem jedynie eksperymentalną „wprawką myślową”, niemniej winny uwzględniać proponowane style wypowiedzi: chwalenia i ganienia.

Sekwencja zamykająca ćwiczenie.

Napisz trzy zdania/tezy oskarżające filozoficzne myślenie.

1. ....................................................................................................................

2. .....................................................................................................................

3. .....................................................................................................................

Napisz trzy zdania/tezy broniące filozoficznego myślenia.

1. ........................................................................................................................

2. ........................................................................................................................

3. ........................................................................................................................

Komentarz poglądowo-metodyczny.

Jeżeli dostrzegamy jakieś przewinienia możemy je w sposób oskarżający ujawnić.

Zdania broniące podejmują trud odparcia i zbijania zarzutów. W tym module ćwiczenia musi zachodzić korelacja pomiędzy zdaniami oskarżenia i obrony. I w tym przypadku przykładowe problemy nie muszą koniecznie odzwierciedlać jakiegoś stanu faktycznego, który wyrażamy w zarzutach, bowiem ponownie chodzi raczej o przytoczenie formalne oskarżenia i obrony, czemu nie przeszkadza przywołanie przykładu domniemanego. Oczywiście w ćwiczeniu można operować faktami i przekonaniami o faktach, które uważamy za prawdziwe, co oczywiście wzmacnia stosunek emocjonalny. Ciekawe bywa śledzenie wpływu emocji na formułowanie sądów i opinii ( przykłady fikcyjne na ogół nie wywołują takich uczuć).

Sugestie końcowe wspierajace realizacje ćwiczenia.

Ćwiczenie podejmuje próbę selektywnego spojrzenia na tradycyjne sposoby wypowiadania poglądów w różnych stylach retorycznych.

Najpierw mamy do czynienia z „radzącą zachętą” do czegoś, a następnie z przeciwieństwem, czyli „odradzaniem” czegoś. Następnie zjawia się problem „chwalenia” i „ganienia”.

Być może wprawki w tej materii pozwolą nam lepiej odróżniać rodzaje wypowiedzi, co pozwali precyzyjniej prowadzić dyskusję i dialog, nie mieszając w danej chwili różnych rodzajów sądów, zarówno w trakcie przedstawiania swoich racji jak i odsłuchiwania racji i argumentów innych. Warto chyba dostrzegać w stosowanych wypowiedziach (czy to błędy, czy manipulacje). Ćwiczenie warto realizować w zespole, choć wariant samodzielnego testowania zastosowań proponowanych rodzajów retorycznych jest również efektywny. Oczywiście wariant grupowy ma ten walor, że można na gorąco w grupie zaanimować debatę. Ćwicząc w zespole można od razu sprawdzać faktyczny efekt przedstawiania własnych przekonań oraz badać umiejętności perswazyjne zastosowane przez innych, gdy wyłuszczają swoje racje.

Ćwiczenie pozwala uświadomić sobie osobiste umiejętności skutecznego formułowania własnych opinii, jak również dostarcza możliwości zdiagnozowania posiadanych sprawności w przekonywaniu innych.

Sugestie wspomagające realizacje "sesji myślenia".

• Tworzenie Operatywnych Zespołów Uczniowskich.

Tworzymy zespoły zadaniowe złożone najlepiej z pięciu uczniów. Każda grupa otrzymuje te same zadania, przy czym przydziela się kolejno każdej osobie oddzielną funkcję szczegółową w grupie przy realizacji kolejnych nieprzypadkowo pięciu tematów. W ten sposób każda osoba może osobiście doświadczyć każdej z ról jakie powołano do realizacji pracy zespołowej, oto one w sugerowanej kolejności:

1. Osoba odpowiedzialna za prowadzenie wspólnych dociekań - PROWADZĄCY DOCIEKANIA;

2. Osoba odpowiedzialna za zapisywanie opracowanego materiału - PISARZ;

3. Osoba odpowiedzialna za zreferowanie powstałego opracowania - REFERUJĄCY;

4. Osoba odpowiedzialna za organizację pracy grupy w określanym czasie - PILNUJĄCY CZASU;

5. Osoba odpowiedzialna za zaopatrzenie w potrzebne materiału do realizacji postawionego zadania - ZAOPATRZENIOWIEC.

Należy pamiętać, że w trakcie samej pracy nad zadanym tematem wszyscy wspólnie uczestniczą w dociekaniach i refleksji oraz formułowaniu proponowanych projektów odpowiedzi i rozwiązań. Każdy pamięta jedynie o szczególnych zadaniach powierzonych ról w momentach kiedy jest to konieczne i bezpośrednio związane ze szczegółową funkcją np. kontrolowania założonego rytmu pracy i przypominanie o chwili zakończenia zadania przez osobę odpowiedzialną za pilnowanie i organizowanie czasu, bądź nieustanne motywowanie do refleksji przez osobę odpowiedzialną za tok wspólnych dociekań.

• Metodyka Koncentracji Uwagi Poznawczej - "MOC".

• M - to zwrócenie uwagi na mocne strony.

• O - to skierowanie uwagi na ograniczenia.

• C- to ukierunkowanie uwagi na cechy szczególne.

Najlepiej pracować w tej metodyce, przy zastosowaniu techniki "MOC" stosując zapis myśli z przeprowadzonej sesji przy pomocy tabelki:

Mocne Strony	Ograniczenia	Cechy Szczególne.

• Metodyka Koncentracji Uwagi Poznawczej - "ZWI"*.

• Z - to skoncentrowanie uwagi poznawczej na zaletach.

• W - to zatrzymanie uwagi poznawczej na wadach.

• I - to skierowanie uwagi poznawczej na cechy interesujące.

Najlepiej pracować w tej metodyce, przy zastosowaniu techniki "ZWI" stosując zapis myśli z przeprowadzonej sesji przy pomocy tabelki:

Zalety	Wady	Interesujące

• Metodyka Koncentracji Uwagi Poznawczej - "PMI".

• P - to zwrócenie uwagi poznawczej w kierunku plusów.

• M - to wyszukiwanie poznawcze minusów.

• I - to ukierunkowanie uwagi poznawczej na cechach interesujących.

Najlepiej pracować w tej metodyce, przy zastosowaniu techniki "PMI" stosując zapis myśli z przeprowadzonej sesji przy pomocy tabelki:

Plusy	Minusy	Interesujące

• Metodyka Koncentracji Uwagi Poznawczej - "PYTANIA - STRZAŁY".

Pytania są najbardziej efektywnym sposobem "kierowania uwagi myślowej" na określone zagadnienia i prośba do słuchacza o wyliczenie tego co "poznawczo widzi".

Można przyjąć, że gdy myśliwy strzela, dokładnie wie do czego celuje. Cel jest znany, ale może trafić lub nie trafić. Obie możliwości są z góry znane. W przypadku tego rodzaju pytań z góry znamy odpowiedź. Może ona brzmieć "tak" lub "nie". Pytający chce coś sprawdzić. Chce uzyskać potwierdzenie lub zaprzeczenie jakiejś "możliwości".

• Czy dziś jest poniedziałek?

• Czy ten kierunek wskazuje północ?

• Metodyka Koncentracji Uwagi Poznawczej - "PYTANIA - NA RYBKĘ".

Poszukując analogi prezentującej ten rodzaj pytania można wskazać na wędkarza. Nabija on przynętę na haczyk, zarzuca wędkę i zaczyna czekać na to, co się zdarzy. Nie "celuje" w konkretną rybę, wrzuca jedynie przynętę do wody i czeka nie wiedząc, co zwabi? Pytanie "na rybkę" to pytanie "poszukujące" a nie "sprawdzające".

• Jaki mamy dziś dzień?

• Gdzie jest północ?

• Metodyka Koncentracji Uwagi Poznawczej - POLECENIA STERUJĄCE.

Obok pytań można stosować procedurę poleceń.

- Pytanie - Ile masz lat? - można wypowiedzieć nie używając formy pytającej.

• Na przykład - Skieruj uwagę na swój wiek. Podaj mi go.

Kierowanie uwagi myślowej jest bardzo ważnym elementem procesu postrzegania. Istnieje służących temu celowi standardowych poleceń:

• Powiedz mi o ...

• Zwróć uwagę na ...

• Popatrz na...

• Skoncentruj się na...

Należy jednak pamiętać, że to jednak pytania są najchętniej stosowanym narzędziem, jest ono bowiem grzeczniejsze (nie ma charakteru polecenia) i są prostsze w użyciu.

• STRATEGIA - REZULTATY "SESJI MYŚLENIA".

W sesjach myślenia operatywnego sprawą najważniejszą jest uzyskiwanie faktycznych efektów metodycznego namysłu. Programowo przeprowadzane "sesje myślenia" można określić jako styl "myślenia z premedytacją". Rezultaty są sprawą najważniejszą bowiem wskazują, że proces myślowy został faktycznie przeprowadzony i ma rezultaty, które nie ważne ostatecznie jakie są, ale ważne że są.

Prowadzone były wspólne dociekania - do jakich doszliśmy rezultatów? Jakie są wyniki zakończonego procesu myślenia? Czy zawsze są tylko dwa wyjścia: mamy konkretną odpowiedź, rozwiązanie, albo w ogóle nic? To nieprawda, że albo mamy wszystko, albo nic.

Jest bowiem również tak, że możemy przyjąć, że są trzy zasadnicze typy rezultatów każdego przemyślenia odbytego w trakcie sesji namysłu:

1. Rezultat - Lepsze rozeznanie sytuacji (lepsza "mapa" problemu).

Wynikiem każdego przemyślenia i zrealizowanego namysłu jest zwykle lepsze rozeznanie w badanym zagadnieniu. Jeżeli nawet uzyskaliśmy tylko tyle, to jednak poznaliśmy problem.

Dokonaliśmy jakichś odkryć. Teraz lepiej się orientujemy w danych, koncepcjach, a nawet własnych odczuciach w danej sprawie.

Znamy rozmaite poglądy na sprawę, zestaw możliwości działania, różne podejścia do sprawy, różne możliwe następstwa ewentualnego działania. Nie jesteśmy wprawdzie w stanie podjąć decyzji lub wyciągnąć końcowego wniosku, ale przynajmniej jesteśmy świadomi istniejących możliwości. To jest coś warte.

Czasami to właśnie rozeznanie w sytuacji jest celem myślenia. Takie rozeznanie ma określoną wartość. W nawyk musi wejść zadawanie sobie pytań: Czego się dowiedzieliśmy? Co wiemy teraz, czego nie wiedzieliśmy, zabierając się do tej sprawy?

2. Rezultat - Precyzyjne określenie przeszkód.

Jeżeli przemyśleliśmy jakiś problem, mamy znacznie wyraźniejszy obraz przeszkód, które stoją na drodze do jego rozwiązania. Może brak nam niezbędnych informacji?

Bez tych informacji nie postąpimy ani o krok.

Być może udało nam się zawęzić obszar trudności do jednego, ściśle określonego punktu, który można określić bardzo precyzyjnie jako przyczynę impasu.

Dokładne określenie przeszkód, określenie, na czym polega impas, to znaczne osiągnięcie. Nie uzyskuje się jeszcze końcowego rozwiązania, ale jest się o krok bliżej.

Trzeba sobie zadawać pytanie: Co konkretnie uniemożliwia rozwiązanie problemu? Jakie przeszkody stoją na drodze do rozwiązania problemu?

3. Rezultat - Konkretne rozwiązanie.

To oznacza zakończenie procesu myślenia nad problemem: jest koń­cowy wniosek, podjęto decyzję, opracowano projekt; plan lub strategię działania, znaleziono rozwiązanie problemu, odpowiedź na pytanie.

W szkole na Lekcji matematyki możemy natychmiast sprawdzić, czy dobrze rozwiązaliśmy zadanie. W życiu, niestety, nie. W życiu nigdy do końca nie jesteśmy pewni, czy rozwiązanie będzie udane. Są większe lub mniejsze szanse, że coś się uda. Albo też stwierdzimy: „To jest najlepsze, co nam się udało wymyślić, ale nie mam pojęcia, jak to zadziała w praktyce." Uzyskać końcowe rozwiązanie; nawet jeżeli nie jest bez zarzutu, to duże osiągnięcie. Rutynowe pytania, które trzeba wtedy sobie zadawać, są następujące:

Na czym polega nasza odpowiedź (rozwiązanie, wniosek)?.

Dlaczego uważam, że to się sprawdzi w praktyce?

Podsumowanie.

Na zakończenie każdej „sesji namysłu" musimy zrobić wysiłek, aby dokładnie określić rezultat tego namysłu. Jeżeli nie uzyskaliśmy konkretnej odpowiedzi, możemy zapytać: Czego się dowiedzieliśmy? Co konkretnie uniemożliwia rozwiązanie problemu? Jeżeli udało nam się znaleźć konkretne rozwiązanie, pytamy: na czym polega nasza odpowiedź (rozwiązanie)? Na jakiej podstawie sądzimy, że ta odpowiedź sprawdzi się w życiu? Takie pytania i inne powinny wejść w nawyk człowiekowi, który coś obmyśla. Powinno je się zadawać na zakończenie każdego procesu rozwiązywa­nia problemu.

• "SESJA MYŚLOWA" - "Jedna Minuta do Namysłu".

Żeby nabyć wprawy w umiejętności myślenia, można zastosować „ćwiczebne", jednominutowe serie "sesji myślenia". Sesje można i należy stosować, gdy się chce rozwiązać praktyczny problem.

Dyscyplina czasowa jest tu bardzo ważna. To dzięki niej jesteśmy zmuszeni skoncentrować nasz wysiłek myślowy wyłącznie na zadanym temacie. Czas poszczególnych etapów myślenia powinien być wtedy kontrolowany z zegarkiem w ręku i ściśle przestrzegany. Ćwiczenie jest znacznie mniej wartościowe, gdy określimy czas na „z grubsza pięć minut". Stosując formułę „jedna minuta do namysłu" dyscyplinujemy nasz czas myślowy i wyrabiamy nawyk skoncentrowania uwagi poznawczej na danym zagadnieniu w określonym czasie.

Pierwsza Minuta Skoncentrowanego Namysłu.

- Jasno określamy cel namysłu.

- Jasno określamy, na czym się koncentrujemy.

- Jasno określamy, jakiego rezultatu oczekujemy.

- Jasno określamy sytuację.

- Jeżeli nie dysponujemy dostateczną informacją, nie tracimy czasu na dowiadywanie się. Zamiast tego robimy pewne założenia,'' określające warunki (okoliczności), w których nasza odpowiedź będzie prawdziwa, i podajemy ją przy udzielaniu odpowiedzi. Na przykład, jeżeli problem dotyczy jakiegoś chłopca, który kradnie, a nie wiemy, w jakim on jest wieku i jak często dopuszczał się kradzieży, zakładamy: „ma czternaście lat i ukradł po raz pierwszy".

Kolejne Dwie Minuty Skoncentrowanego Namysłu.

- Po pierwsze, robimy rozeznanie w sprawie w oparciu o dostępne da­ne i nasze własne doświadczenie. Już tu możemy wpaść na pewne po­mysły.

- Następnie staramy się usystematyzować przychodzące do głowy pomys­ły, w zestaw możliwości do wyboru. Mogą to być różne propozycje sposobów postępowania, albo konkretnych rozwiązań problemu.

-Na zakończenie tego dwuminutowego etapu powinniśmy mieć kilka możliwości do wyboru. Mogą nam tu pomóc pytania tego rodzaju:

• Czy na pierwszy rzut oka widać jakąś odpowiedź?

• Jakie zazwyczaj są rozwiązania w tego typu sprawach?

• Jak, ogólnie, rzecz biorąc, mielibyśmy ochotę postąpić?

• Jak można te chęci zrealizować?

- Jakie są inne wyjścia z sytuacji?

Czwarta Minuta Skoncentrowanego Namysłu.

W tym stadium sesji myślowej dokonuje się wyboru lub podejmuje decyzję. Po­przednie stadium przyniosło kilka możliwości do wyboru. Teraz zada­nie polega na wybraniu jednej z nich. Mogą ci pomóc pytania:

- Która z możliwości ma największe szanse, aby dać efekt?

- Która z możliwości jest najbardziej realna z praktycznego punktu widzenia?

- Która z możliwości najpełniej odpowiada naszym potrzebom i ocze­kiwaniom?

- Która z możliwości jest najbardziej odpowiednia w konkretnych warunkach, ustalonych w ćwiczeniu?

Te konkretne warunki ustalone w ćwiczeniu myślowym są bardzo ważne. Czasami najbardziej odpowiednia będzie odpowiedź rozsądna, „przyziemna", nawet jeżeli miałaby być banalna. Innym razem po­trzebne będzie rozwiązanie oryginalne, nowatorskie, nawet jeżeli nie­zbyt realne w praktyce.

Piąta Minuta Skoncentrowanego Namysłu.

Jeżeli udało nam się uzyskać zadowalające rozwiązanie, odpowiedź czy decyzję, sprawdźmy je, zastanawiając się, dlaczego naszym zdaniem przy­niosły one efekty, których oczekiwaliśmy. Jeżeli zostało nam trochę czasu, porównajmy je z innymi możliwymi, rozwiązaniami (które odrzuciliśmy) i postarajmy się wykazać, dlaczego to właśnie wybraliśmy.

Jeżeli nie osiągnęliśmy finałowego rozwiązania, wykorzystajmy tę minutę, określając rezultat sesji w inny sposób.

- Czego się nauczyliśmy myśląc o tym zagadnieniu?

• Jakie możliwości do wyboru wzięliśmy pod uwagę - nawet jeżeli nie mogliśmy żadnej uznać za zadowalającą do tego stopnia, aby ją wybrać?

• Jak inaczej można podejść do tego zagadnienia - nawet jeżeli nie widać rozwiązania?

- Jakie dane są tu niezbędne?

• Na czym polega impas w myśleniu?

• Jakie są najważniejsze przeszkody?

Na zakończenie sesji myślenia po jednej minucie do namysłu musimy sformułować rezultat. Musimy umieć zrobić to od razu, nie czekając na pytania.

• STRATEGIA - GRA - 10 Minut do Namysłu.

Jest to gra, która w klasach należy przeprowadzać w parach. Wymaga ona zwykle znacznie więcej myślenia niż rozmowa, dyskusja czy kłótnia. Nie ma wygranych ani przegranych, obie osoby bawią się dobrze.

Dobrze jest, gdy każda część gry trwa ściśle jedną minutę (odmie­rzaną np. stoperem). Jeżeli traktujemy grę relaksowo, możemy zrezyg­nować z dokładnego mierzenia czasu, ale gra powinna toczyć się wartko.

Graczy oznaczymy literami A i B.

A: mówi jakieś pojedyncze słowo (rzeczownik, czasownik albo przy­miotnik).

B: podaje dowolny kontekst, sytuację, miejsce lub okoliczności.

A: na podstawie podanego przedtem słowa oraz kontekstu ustalo­nego przez partnera wymyśla zadanie. To może być jakieś zadanie rozpoznawcze, jakiś projekt, rozwiązanie problemu, przedstawienie opinii itd. Gracz A musi sprecyzować, jakiego wyniku oczekuje: „Chcę, żebyś wymyślił..."

B: dokonuje rozpoznania sytuacji i wychodzi z określonym wnios­kiem, propozycją lub rozwiązaniem.

A: robi szybką ocenę propozycji gracza B za pomocą narzędzia "ZWI" (zalety, wady, to, co interesujące).

B: komentuje ocenę gracza A.

A: sam rozeznaje temat i podaje swój wniosek, propozycję lub B: robi ocenę ZWI pomysłu gracza A.

A: komentuje ocenę gracza B.

B: robi ogólną ocenę tematu (Czy był ciekawy?) i procesu myślenia czy pomysły były ciekawe?).

Przeznaczamy na taką jedną partię dziesięć minut, to znaczy minutę na każde posunięcie. Jeżeli któryś krok zajmie mniej niż minutę, można zaoszczędzone sekundy dodać do następnego punktu.

Przykład.

A: „Kot.

B: Rzecz dzieje się w dżungli.

A: To mi nasuwa myśl o tygrysach. Tygrys jest ginącym gatunkiem. Proszę o rozwiązanie problemu ochrony tygrysów.

B: Tygrysy giną z rąk myśliwych. Trzeba wymyślić sposób ochrony tygrysów przed myśliwymi. Proponuję delegalizację polowań na tygrysy oraz założenie rezerwatów tygrysów.

A: Zaleta - ograniczy się zabijanie tygrysów. Wada - tygrysy w rezerwatach mogą niepokoić okolicznych rolników i całą ludność. Interesujące - czy tygrysy będą chciały siedzieć w rezerwacie?

B: Niektóre tygrysy z rezerwatów mogą napadać na ludzi, stać się „ludojadami". Mogą być kłopoty.

A: Jeżeli chcemy uchronić tygrysy przed zagładą, powinniśmy je rozmnażać. Mój pomysł polega na rozmnażaniu tygrysów w niewoli i wypuszczaniu ich do dżungli.

B: Zaleta - możesz rozmnażać najwartościowsze osobniki. Wa­da - na rezultaty takiej akcji trzeba długo czekać. Interesujące - czy można by w niewoli, zanim się je wypuści na wolność, nauczyć tygrysy, jak unikać myśliwych.

A: Można by przyspieszyć ten proces, chwytając samice tylko na kilka dni w celu dokonania sztucznej inseminacji i wypuszczać je.

B (komentarz ogólny): Bardzo ciekawy temat. Rezerwaty już są gdzieniegdzie zakładane, z sukcesem. Parę niezłych pomysłów, szcze­gólnie ten, żeby uczyć tygrysy, jak unikać myśliwych. Być może znalazł­by się jakiś sposób, aby uczyć je tego na wolności.

Uwagi Ogólne.

• Gra wyrabia pomysłowość i umiejętność oceny. W każdym ruchu gracze mają ściśle określone zadanie i niewiele czasu. To dobry trening myślenia skoncentrowanego na temacie i zdyscyplinowanego. Zamiast „błądzić", jak to się dzieje w normalnej rozmowie albo w dyskusji, gdzie staramy się zdobyć przewagę, mamy tu bezpośrednią praktykę różnych przejawów myślenia.

• Gra „Dziesięć minut do namysłu" jest grą dla dwóch osób i wymaga od obu graczy myślenia. Ustala się temat do namysłu, następnie każdy z graczy rzuca pomysły. Pomysły te są oceniane. Gra składa się z dzie­sięciu jednominutowych „ruchów". Gra zapewnia ramy do ćwiczenia sprawnego, wartkiego i zdyscyplinowanego myślenia w różnych jego przejawach (ustalanie celu, wymyślanie możliwości rozwiązania, ocena, komentarz).

Oprac.red. Mariusz Malinowski

18

---