Przeciwdzia艂anie bezrobociu
Znaczenie lokalnego rynku pracy.
W obecnych warunkach spo艂eczno-ekonomicznych zwi膮zanych z transformacj膮 polskiej gospodarki dostrzega si臋 znacz膮c膮 rol臋 szczebla lokalnego. W szczeg贸lno艣ci dotyczy to rozwi膮zywania problem贸w bezrobocia na poziomie lokalnych rynk贸w pracy. W najbli偶szych latach szczeg贸ln膮 uwag臋, a zw艂aszcza 艣rodki na walk臋 z bezrobociem powinny by膰 skoncentrowane na poziomie tych rynk贸w. Przemawia za tym szereg wymienionych poni偶ej przes艂anek:
Wyst臋puje i wzmacnia si臋 tendencja wzrostu znaczenia jednostek terytorialnych
w rozwi膮zywaniu problem贸w ekonomicznych, spo艂ecznych, ekologicznych i innych. Nasila si臋 ruch “ma艂ych ojczyzn” i utrwala koncepcja “oddolnego” rozwoju. Narasta przekonanie, 偶e ze wzgl臋du na klimat psychospo艂eczny, mo偶liwo艣膰 uruchamiania du偶ego potencja艂u ludzkiej energii dla dobra ma艂ych wsp贸lnot - uk艂ad lokalny ma swoj膮 specyficzn膮 jako艣膰.
Sytuacja na rynkach pracy jest w uk艂adach przestrzennych bardzo zr贸偶nicowana. Dotyczy to ju偶 przekroju regionalnego, wojew贸dzkiego. W uk艂adzie mniejszych jednostek - gmin, dyferencjacja jest znacznie wi臋ksza. Istotna jest przy tym nie tylko zr贸偶nicowana skala bezrobocia, ale tak偶e jego cechy strukturalno-jako艣ciowe takie jak: przyczyny bezrobocia, sk艂ad populacji os贸b poszukuj膮cych pracy oraz postawy bezrobotnych. W zwi膮zku z tym dzia艂ania w skali lokalnej maj膮 szanse uwzgl臋dni膰 specyfik臋 sytuacji i mo偶liwo艣ci, przez co mog膮 by膰 bardziej skuteczne.
W Polsce aktualnie ukszta艂towa艂y si臋 wyra藕ne podmioty polityki lokalnej w postaci samorz膮d贸w lokalnych oraz ich organ贸w. Samorz膮dy posiadaj膮 pewne ustawowe umocowanie, okre艣lone mo偶liwo艣ci bud偶etowe oraz mog膮 kreowa膰 pewien potencja艂 spo艂eczny.
Zdaj膮c sobie spraw臋 z roli jak膮 pe艂ni lokalny rynek pracy, trzeba dookre艣li膰 jego znaczenie. Lokalny rynek pracy jest to “pewien obszar w ramach, kt贸rego zwykle wyst臋puje o艣rodek koncentracji miejsc pracy i ci膮偶enia os贸b poszukuj膮cych zatrudnienia. Jego granice wyznaczaj膮 trasy dogodnych dojazd贸w do pracy.” Mo偶na wi臋c przyj膮膰, 偶e rynek pracy obejmuje rejon, kt贸rego wi臋kszo艣膰 mieszka艅c贸w zdolnych do pracy mo偶e j膮 podejmowa膰 i zmienia膰, bez zmiany miejsca zamieszkania. Znacznie upraszczaj膮c jest to gmina lub grupa gmin.
Uwarunkowania prawne przeciwdzia艂ania bezrobociu.
Lokalne rynki pracy kszta艂towane s膮 przez og贸lne warunki makroekonomiczne, w tym
instytucjonalne oraz poprzez czynniki charakterystyczne dla regionu. Dzia艂ania instytucji lokalnych s膮 艣ci艣le okre艣lone i zdefiniowane. Dotyczy to urz臋d贸w pracy i ich dzia艂alno艣ci, podmiot贸w samorz膮dowych, innych organ贸w administracji centralnej funkcjonuj膮cych regionalnie czy wreszcie niekt贸rych cia艂 spo艂ecznych, kt贸rych funkcje okre艣lono s膮 ustawowo.
Warto w tym miejscu przypomnie膰 aktualny stan prawny. Z dniem 1 stycznia 2000 roku wojew贸dzkie urz臋dy pracy zosta艂y w艂膮czone w struktury urz臋d贸w marsza艂kowskich, natomiast powiatowe urz臋dy pracy wesz艂y w sk艂ad powiatowej administracji zespolonej. Zmiany tej dokonano na podstawie ustawy z 13 pa藕dziernika 1998 roku - Przepisy wprowadzaj膮ce ustawy reformuj膮ce administracj臋 publiczn膮 (Dz. U. Nr 133, poz. 872 z p贸藕n. zm.). Bardzo istotnym aktem prawnym w tej dziedzinie jest ustawa z 24 lipca 1998 roku o zmianie niekt贸rych ustaw okre艣laj膮cych kompetencje organ贸w administracji publicznej w zwi膮zku z reform膮 ustrojow膮 pa艅stwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668 z p贸藕n. zm.), kt贸ra w art. 97 wprowadza zmiany do ustawy z 14 grudnia 1994 roku o zatrudnieniu i przeciwdzia艂aniu bezrobociu (Dz.U. z 1997 roku, Nr 25 poz. 128). Zmiany dotycz膮 rozgraniczenia zada艅 i kompetencji pomi臋dzy poszczeg贸lnymi stopniami samorz膮du terytorialnego i administracji rz膮dowej. Do ko艅ca 1999 roku zadania okre艣lone w ustawie o zatrudnieniu i przeciwdzia艂aniu bezrobociu wykonywa艂 minister pracy i polityki socjalnej przy pomocy Krajowego Urz臋du Pracy oraz wojew贸dzkich i powiatowych urz臋d贸w pracy. Od 1 stycznia 2000 roku zadania te wykonuje minister w艂a艣ciwy do spraw pracy przy pomocy prezesa Krajowego Urz臋du Pracy oraz samorz膮d wojew贸dztwa, wojewoda i samorz膮d powiatowy. Zgodnie z reform膮 administracji publicznej zadania wynikaj膮ce z ustawy o zatrudnieniu i przeciwdzia艂aniu bezrobociu nale偶膮 do jednych z podstawowych zada艅 samorz膮d贸w wojew贸dztw i samorz膮d贸w powiatowych, co zosta艂o uj臋te w ustawie o samorz膮dzie wojew贸dzkim z 5 czerwca 1998 roku (Dz. U. Nr 91, poz. 576) oraz w ustawie o samorz膮dzie powiatowym z 5 czerwca 1998 (Dz. U. Nr 91, poz. 578).
Instrumenty przeciwdzia艂ania bezrobociu.
Nie tylko administracja zwi膮zana z urz臋dami pracy jest wy艂膮czn膮 instytucj膮 kreuj膮c膮 rynek pracy w regionie. O rozwoju gospodarczym i przez to o kszta艂cie rynku pracy powinien stanowi膰 system powi膮zanych i skoordynowanych regionalnie instytucji.
W kreowaniu lokalnych program贸w przeciwdzia艂ania bezrobociu podstawow膮 rol臋 powinny odgrywa膰 samorz膮dy lokalne. Tworzenie przez w艂adze samorz膮dowe odpowiednich warunk贸w, takich jak: infrastruktura techniczna, promocja i wspieranie lokalnych inicjatyw gospodarczych, uruchamianie bod藕c贸w do podejmowania prywatnych inwestycji itp., pobudza rozw贸j lokalny. Stymulowanie rozwoju, w tym dzia艂ania w sferze gospodarczej, cho膰 bardzo istotne, nie s膮 jedynym elementem lokalnych program贸w. W艂adze samorz膮dowe staraj膮 si臋 艂膮czy膰 d艂ugofalowe dzia艂ania na rzecz rozwoju gmin z dzia艂aniami na rzecz zapewnienia zatrudnienia osobom bezrobotnym, m. in. organizuj膮c szeroki front rob贸t publicznych.
W zwi膮zku z tym gminy mog膮 ubiega膰 si臋 o dotacje z bud偶etu pa艅stwa na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych realizowanych w systemie rob贸t publicznych jako zadania w艂asne gmin zagro偶onych szczeg贸lnie wysokim bezrobociem strukturalnym. Tryb i warunki przyznawania tych dotacji reguluje rozporz膮dzenie Rady Ministr贸w z dnia 18 sierpnia 1999 roku (Dz. U. Nr 70, poz. 781). W my艣l tego rozporz膮dzenia dotacja mo偶e by膰 przyznana na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnej b臋d膮cej zadaniem w艂asnym gminy z zachowaniem warunk贸w okre艣lonych w art. 44 ustawy o dochodach jednostek samorz膮du terytorialnego i w sytuacji gdy inwestycja jest zlokalizowana w gminie zagro偶onej szczeg贸lnie wysokim bezrobociem strukturalnym oraz realizowana jest z udzia艂em bezrobotnych kierowanych do rob贸t publicznych przez powiatowy urz膮d pracy. Dotowana inwestycja musi by膰 r贸wnie偶 wykonywana w dziedzinach spo艂ecznie u偶ytecznych czyli w zakresie:
zaopatrzenia w wod臋, energi臋 elektryczn膮 i ciepln膮,
kanalizacji i oczyszczalni 艣ciek贸w komunalnych, urz膮dze艅 sanitarnych, wysypisk i utylizacji odpad贸w komunalnych,
gminnych dr贸g i ulic,
gazoci膮g贸w i urz膮dze艅 do przetwarzania gazu,
publicznych urz膮dze艅 sportowo-rekreacyjnych,
usuwania skutk贸w powodzi w dziedzinach okre艣lonych powy偶ej, za wyj膮tkiem publicznych urz膮dze艅 sportowo-rekreacyjnych.
Dla przeciwdzia艂ania bezrobociu wa偶ne jest r贸wnie偶, i偶 przy sporz膮dzaniu i rozpatrywaniu wniosk贸w o przyznanie dotacji pierwsze艅stwo powinny mie膰 te inwestycje, kt贸re stwarzaj膮 warunki do powstania nowych miejsc pracy.
Cho膰 walka z bezrobociem jest trudna i obarczona wieloma przeszkodami, jedno jest pewne - nie b臋dzie mniej bezrobotnych dop贸ty, dop贸ki nie b臋dzie wi臋cej miejsc pracy. Kreowanie zatrudnienia mo偶e si臋 odbywa膰 m. in. dzi臋ki programom specjalnym, co reguluje rozporz膮dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 10 grudnia 1998 roku (Dz. U. Nr 156, poz. 1023). Akt ten w 搂 2 okre艣la tzw. “grupy ryzyka”, kt贸re mog膮 by膰 obj臋te tymi programami. S膮 to osoby zagro偶one d艂ugotrwa艂ym bezrobociem - bezrobotni, pracownicy w okresie wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn dotycz膮cych zak艂ad贸w pracy, poszukuj膮cy pracy otrzymuj膮cy 艣wiadczenie lub zasi艂ek socjalny oraz osoby poszukuj膮ce pracy, kt贸re uzyska艂y obywatelstwo polskie na warunkach repatriacji i osoby otrzymuj膮ce gwarantowany zasi艂ek okresowy z pomocy spo艂ecznej. Programy specjalne mog膮 by膰, ze wzgl臋du na sw贸j zasi臋g terytorialny, programami lokalnymi, wojew贸dzkimi lub regionalnymi. Programy te promuj膮 zatrudnianie bezrobotnych poprzez mo偶liwo艣膰 refundacji pracodawcy cz臋艣ci koszt贸w zwi膮zanych z zatrudnianiem bezrobotnego ze 艣rodk贸w Funduszu Pracy oraz wspieraj膮 tworzenie dodatkowych miejsc pracy dzi臋ki po偶yczce dla pracodawcy z tego偶 funduszu. Po偶yczki te mog膮 by膰 istotnym instrumentem walki z bezrobociem ze wzgl臋du na ich preferencyjne oprocentowanie - nawet o po艂ow臋 ni偶sze od obowi膮zuj膮cego w gminach zagro偶onych szczeg贸lnie wysokim bezrobociem strukturalnym pod warunkiem zatrudniania bezrobotnych przez okres co najmniej 24 miesi臋cy. Za艣 je艣li okres zatrudniania bezrobotnego jest nie mniejszy od 36 miesi臋cy to po偶yczka ze 艣rodk贸w Funduszu Pracy mo偶e by膰 nieoprocentowana.
Na tych samych zasadach mo偶e by膰 udzielona po偶yczka na podj臋cie dzia艂alno艣ci gospodarczej lub rolniczej, co przyczynia si臋 do rozwoju ma艂ej przedsi臋biorczo艣ci i wspierania samozatrudnienia.
Kolejnym instrumentem przyczyniaj膮cym si臋 do zwalczania bezrobocia jest kredyt udzielany na warunkach preferencyjnych dla gminy g贸rniczej na finansowanie inwestycji wspieraj膮cych tworzenie nowych miejsc pracy (Rozporz膮dzenie Ministra Finans贸w z dnia 30 kwietnia 1999 roku - Dz. U. Nr 111, poz. 1286). Zgodnie z tym rozporz膮dzeniem gmina g贸rnicza, aby uzyska膰 ten kredyt powinna przeznaczy膰 艣rodki w艂asne na sfinansowanie co najmniej 20% warto艣ci kosztorysowej tej inwestycji oraz powinna zapewni膰 zabezpieczenie sp艂aty kredytu wraz z odsetkami. Preferencyjny charakter tego kredytu wynika z:
mo偶liwo艣ci odroczenia sp艂aty kredytu na okres nie d艂u偶szy ni偶 6 miesi臋cy, licz膮c od dnia uruchomienia kredytu lub jego pierwszej transzy (odsetki naliczone za ten okres s膮 finansowane ze 艣rodk贸w bud偶etu pa艅stwa),
mo偶liwo艣膰 umorzenia 10% kwoty przyznanego kredytu na podstawie pozytywnej oceny ministra w艂a艣ciwego do spraw gospodarki dotycz膮cej stopnia realizacji inwestycji,
mo偶liwo艣膰 umorzenia 20% kwoty przyznanego kredytu na wniosek gminy g贸rniczej zlokalizowanej na terenie powiatu, w kt贸rym stopa bezrobocia przekracza wska藕nik 1,4 艣redniej krajowej stopy bezrobocia.
Rozwojowi drobnej przedsi臋biorczo艣ci sprzyja r贸wnie偶 wyd艂u偶enie okresu obowi膮zywania dotychczasowych miejscowych plan贸w zagospodarowania przestrzennego. Ustawa z 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1999 r., Nr 15, poz. 139) w art. 67 ust. 1 zak艂ada艂a, i偶 przez 5 lat, tj. do ko艅ca 1999 roku , gminy przygotuj膮 nowe plany zagospodarowania przestrzennego, kt贸re jako prawo miejscowe zast膮pi膮 najdalej do 1 stycznia 2000 roku plany stare. Jednak gminy nowych plan贸w nie sporz膮dzi艂y ze wzgl臋du na obci膮偶enia odszkodowawcze, zwi膮zane z przyj臋ciem takich plan贸w pod rz膮dami ustawy z 7 lipca 1994 roku. Nowelizacj臋 tego zapisu wprowadzi艂a ustawa z dnia 22 grudnia 1999 roku w sprawie zmiany ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 111, poz. 1279), przed艂u偶aj膮c okres obowi膮zywania tych plan贸w do 1 stycznia 2002 roku. Niewprowadzenie tej zmiany oznacza艂oby wyeliminowanie drobnej przedsi臋biorczo艣ci na rzecz silnie kapita艂owo grup, gdy偶 w zwi膮zku z tym gminy nie mia艂yby wp艂ywu na po偶膮dany rozw贸j przedsi臋biorczo艣ci na ich terenie.
W艂adze lokalne posiadaj膮 r贸wnie偶 inne mo偶liwo艣ci stwarzania szans rozwojowych ma艂ej przedsi臋biorczo艣ci. S膮 to dwa podstawowe instrumenty pomocy:
odpowiednie stawki czynszowe za najem lokali u偶ytkowych b臋d膮cych w艂asno艣ci膮 gminy oraz op艂aty targowej,
ulgi w podatku od nieruchomo艣ci dla w艂a艣cicieli ma艂ych obiekt贸w handlowo-us艂ugowych, w kt贸rych bezpo艣rednio prowadz膮 oni tego typu dzia艂alno艣膰 i ustanawianie maksymalnych stawek tego podatku dla super- i hipermarket贸w.
W艂adze lokalne powinny zdawa膰 sobie spraw臋 z tego, 偶e bezrobocie to problem, dla przezwyci臋偶enia kt贸rego nale偶y stosowa膰 szeroko zakrojone dzia艂ania zar贸wno na zewn膮trz jak i wewn膮trz gminy. W kwestii tych pierwszych nale偶y wyr贸偶ni膰 nast臋puj膮ce kierunki dzia艂a艅:
Promocja walor贸w gospodarczych gminy oraz niezagospodarowanych obiekt贸w, oznaczaj膮ca takie dzia艂anie w艂adz gminy, kt贸re ma zach臋ci膰 inwestor贸w z zewn膮trz do zlokalizowania swojej dzia艂alno艣ci na terenie gminy.
Kszta艂towanie pozytywnego wizerunku gminy w wojew贸dztwie i kraju pozwalaj膮ce na stworzenie korzystnej atmosfery wok贸艂 zamierze艅 w艂adz gminnych. Mo偶na tu wykorzysta膰 wszystkie regionalne pomys艂y, pocz膮wszy od ukazywania warto艣ci kulturowych, tradycji, a sko艅czywszy na organizowaniu konferencji naukowych, targ贸w, wystaw czy jarmark贸w.
Poszukiwanie wsp贸艂pracy partnerskiej z miastami “bli藕niaczymi” w Europie Zachodniej. Kontakty te sprzyjaj膮 nie tylko wzajemnemu poznaniu swoich kultur, tradycji, spo艂ecze艅stw, sposobu organizacji pa艅stwa, ale te偶 s艂u偶膮 wymianie wszelkich informacji, w tym tak偶e my艣li gospodarczej.
Natomiast do dzia艂a艅 wewn膮trz gminy, s艂u偶膮cych przezwyci臋偶aniu bezrobocia, zaliczy膰 nale偶y przede wszystkim:
Opracowanie 2-4 letniego programu zada艅 inwestycyjnych, realizowanych w oparciu o roboty publiczne. Program ten powinien by膰 sp贸jny z uchwalonymi bud偶etami na poszczeg贸lne lata i odzwierciedla膰 potrzeby w zakresie infrastruktury technicznej, maj膮cej zwi膮zek np. z rozwojem budownictwa mieszkaniowego czy pobudzeniem ma艂ej przedsi臋biorczo艣ci. Anga偶uj膮c osoby bezrobotne w ramach rob贸t publicznych, mo偶na “uzbroi膰” w infrastruktur臋 techniczn膮 tereny przeznaczone pod rozw贸j przemys艂u czy ma艂ej przedsi臋biorczo艣ci. Istotnym zagadnieniem jest w艂a艣ciwa organizacja rob贸t publicznych, wi膮偶膮ca si臋 z efektywnym wykorzystaniem zasob贸w ludzkich oraz jako艣ci膮 wykonywanych przedsi臋wzi臋膰 inwestycyjnych.
Zainicjowanie powo艂ania fundacji b膮d藕 stowarzyszenia wspieraj膮cego przedsi臋biorczo艣膰 i aktywno艣膰 mieszka艅c贸w oraz podejmowanie konkretnych zamierze艅 na p艂aszczyznach: edukacyjnej, finansowej i lokalowej.
Powstanie instytucji wspieraj膮cej przedsi臋biorczo艣膰 jest jednym ze sposob贸w decentralizowania dzia艂a艅 w艂adz lokalnych. Mo偶e to sprzyja膰 wytworzeniu si臋 lokalnej grupy inicjatywnej, zdolnej rozwi膮zywa膰 trudne i nabrzmia艂e problemy, daj膮cej tak偶e przyk艂ad pracowito艣ci, sprawnego dzia艂ania przedsi臋biorczo艣ci oraz powodzenia w rozwoju ma艂ego biznesu.
Dzia艂ania gminy w zakresie przeciwdzia艂ania bezrobociu i minimalizowania jego skutk贸w powinny by膰 planowane, po pierwsze - z podzia艂em na kr贸tkie okresy ich realizacji, po drugie - w spos贸b permanentny.
Do specyficznych form oddzia艂ywania gmin na rynek pracy zaliczy膰 nale偶y mo偶liwo艣膰 skorzystania ze 艣rodk贸w pomocowych Unii Europejskiej (np. program STRUDER) oraz r贸偶norodnych mi臋dzynarodowych organizacji.
Na zako艅czenie mo偶na si臋 odnie艣膰 do reali贸w walki z bezrobociem. Po ponad p贸艂rocznym prowadzeniu urz臋d贸w pracy przez samorz膮dy powiat贸w i wojew贸dztw coraz cz臋艣ciej docieraj膮 sygna艂y z ich strony o zmniejszeniu 艣rodk贸w na dzia艂alno艣膰 urz臋d贸w pracy i aktywne formy przeciwdzia艂ania bezrobociu. W tym roku z bud偶etu Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdzia艂ania bezrobociu (pobudzanie rynku pracy, szkolenia, prace interwencyjne, roboty publiczne, wspieranie absolwent贸w, po偶yczki i programy specjalne) przeznacza si臋 niespe艂na 18,6 % og贸艂u 艣rodk贸w tego Funduszu na 2000 rok - pozosta艂y odsetek stanowi膮 zasi艂ki i 艣wiadczenia przedemerytalne. Kolejnym problemem jest niedoszacowanie 艣rodk贸w na obs艂ug臋 urz臋d贸w pracy na poziomie blisko 50 %, jak i brak pieni臋dzy na sk艂adki na ubezpieczenia zdrowotne dla bezrobotnych. Du偶o kontrowersji budzi r贸wnie偶 50-procentowa rezerwa pozostaj膮ca w gestii Krajowego Urz臋du Pracy, kt贸ra zdaniem samorz膮dowc贸w jest za wysoka.
Te do艣wiadczenia i przeszkody na drodze walki z bezrobociem powinny rodzi膰 zmiany do plan贸w na 2001 rok oraz szukanie dodatkowych, alternatywnych sposob贸w przeciwdzia艂ania temu wci膮偶 rosn膮cemu zjawisku. Wa偶ne jest aby wszystkie instytucje zwi膮zane z rynkiem pracy dok艂ada艂y wszelkich stara艅 do przezwyci臋偶ania bezrobocia.
Literatura:
J. Meller. „R贸wnowa偶enie regionalnych i lokalnych rynk贸w pracy.”- Uniwersytet Opolski, Opole 1995,
W. 艢niecikowski W. - „Jak skutecznie przeciwdzia艂a膰 bezrobociu ?- propozycje rozwi膮za艅 na szczeblu lokalnym, w "Rynek Pracy", 1997, nr 3.