Zuzia Gucwa

2. Porównaj kategorię podpisu behawioralnego z kategorią cechy.

Najpierw będzie krótko o cechach, potem o podpisie (nihil novi, taka mała powtórka), a na koniec porównanie.

1. Teorie cech

Opisywanie ludzi za pomocą cech jest naturalną skłonnością pojawiającą się już w dzieciństwie.

Gordon W. Allport (1937) jako pierwszy zaproponował, żeby cecha była podstawową jednostką opisu i budowy osobowości. Cechy definiował jako „pre­dyspozycje do reagowania w określony sposób. Zachowanie człowieka jest stałe i spójne, ponieważ cechy pozwalają trak­tować wiele bodźców jako równoważne i ujednolicają znaczenie wielu zachowań”. Stał na stanowisku, że wynikają one z biologicznych i fizycznych różnic między ludźmi, był jednak przeciwny stosowaniu analizy czynnikowej, która jak tw. powodowała zatracenie indywidualności jednostki. Zaproponował klasyfikację nomotetyczno-idiograficzną: a więc warto było szukać cech wspólnych wszystkim ludziom, ale jednocześnie podkreślał, że część cech występuje tylko u danego człowieka. Ponadto podzielił cechy na:

• dyspozycje dominujące - tak silnie wpływa na funk­cjonowanie człowieka, że właściwie każde jego zachowanie można do niej odnieść (np. osobowość makiaweliczna, autorytarna)

• dyspozycje centralne - określają skłonności obejmujące mniejszą liczbę sytuacji, ale w dalszym ciągu od­noszące się do znaczących prawidłowo­ści w zachowaniu człowieka (np. uczciwość, uprzejmość, pewność siebie)

• dyspozycje wtórne - najmniej wyraziste, spójne i najtrudniejsze do uogólnienia

Ponadto rozróżnił motywację od stylu zachowania i próbował połączyć motywy z cechami, ale nie osiągną spójnej koncepcji w tym zakresie.

Raymond B. Cattell zastosował analizę czynnikową do wielu rodzajów źródeł danych; najpierw do opisów osób badanych, korzystając z kategorii stosowanych przez Allporta. Wyodrębnił 15 czynników, które następnie zweryfikował w bad. kwestionariuszowych. Doprowadziło go do stworzenia Szesnastoczynnikowego Kwestionariusza Osobowości (16PF Questionnaire), słu­żącego do pomiaru różnic między ludźmi według podstawowych jednostek osobo­wości (Cattell, Eber, 1962) . Wyniki weryfikowane były dalej w laboratoryjnych badaniach osobowości, uzyskując z kolei 21 czynników, przy czym większość czynników była spójna z poprzednimi danymi. Ponadto opracował on metodę badania wpływu, jaki na poszczególne cechy mają czynniki dziedziczne i środowiskowe.

Hans J. Eysenck również stosował analizę czynnikową, jednak operował na poziomie typów, a nie cech oraz położył większy nacisk na relację między osobowością człowieka a jego właściwościami biologicznymi. Szukał przyczyn pojawienia się wymiarów osobowości i widział je w przystosowaniu ewolucyjnym. Podobnie do Cattella definiował cechy jako nawykowe reakcję, które występują w pewnych grupach. Typ to zbiór ludzi, charakteryzujących się określonymi cechami (np. introwertycy i ekstrawertycy). Typy obejmują kontinuum pomiędzy min. i max. natężeniem danej cechy, np. na typ ekstrawertyczny składają się /w różnym nasileniu/ następujące cechy:

Podobnie dla introwersji:

Eysenck wyodrębnił trzy podstawowe wymiary osobowości: introwersję/ekstrawersję (Towarzyski, Żywy, Aktywny, Asertywny, Poszukujący doznań, Beztroski, Dominujący, Wybuchowy, Śmiały), neurotyczność (Lękliwy, Depresyjny, Z poczuciem winy, O niskiej samoocenie, Spięty, Irracjonalny, Płochliwy, Markotny, Emocjonalny) oraz psychotyczność (Antyspołeczny, Brak empatii, Twórczy, Gruboskórny, Agresywny, Chłodny, Egocentryczny, Bezosobowy, Impulsywny) oraz opracował badający go kwestionariusz EPQ (Eysenck Personality Questionnaire).

Pięcioczynnikowy Model Osobowości (PMO) jest ukoronowaniem osiągnięć analizy czynnikowej (oczywiście przez zwolenników). Wyodrębnione czynniki to neurotyzm, ekstrawersja, sumienność, ugodowość i otwartość na doświadczenia (akronim NEOAC). Kwestionariuszami powstałymi na bazie tej koncepcji są Kwestiona­riusz Osobowości NEO (NEO-PI) oraz Zmodyfikowany Kwestionariusz Osobowości) (Costa, McCrae, 1992). Cecha raczej manifestuje się jawnymi zachowaniami, widocznymi w wielu różnych sytuacjach (niż jest predyspozycją do reagowania w określony sposób) i dotyczy również uczuć, myśli i wartości. Poparciem teorii są:

• Podobieństwa międzykulturowe - analiza określeń oznaczają­cych cechy osobowości w różnych języ­kach wykazuje ich wielkie podobieństwo (Goldberg, 1993; John, 1990) - podstawowa hipoteza leksykalna. Stąd mój wniosek, że Big 5 jest na tyle stosowalna (uniwersalna), na ile dot. zjawisk ważnych w kontaktach międzyludzkich - czyli nie przeczy to podejściu idiograficznemu Allporta

• Spójność w samoocenianiu się i ocenie innych ludzi

• związki między czynnikami Pięcioczynnikowego Modelu Osobowo­ści a innymi elementami osobowości, takimi jak motywy, emocje i kontakty interper­sonalne

• badania kliniczne - wielowymiarowe podejście do diagnozy zaburzeń osobowości - bardziej jako alternatywa do psychiatrii i medecyny

• Genetyka i teoria ewolucji - badania nad odziedziczalnością

2. Osobowość a sytuacja w teoriach cech

Teoria cech opiera się na założeniu, że osobowość człowieka jest względnie stała, czyli indywidualna konfiguracja cech pozostaje niezmienna. Jednak przewidywanie zachowania na podstawie danych kwestionariuszowych opartych na czynnikowych modelach osobowości okazało się trudne. W 1968 Walter Mischela skrytykował „tradycyjną teorię osobowości", tzn. psychoanalizę i teorię cech, stwierdzając, że okoliczności zewnętrzne są ważniejsze niż wewnętrzne dyspozycje; ponadto w tym okresie zyskiwały na znaczeniu modele Skinnerowskie. Łącznie doprowadziło to do kwestii osobowościowych i sytuacyjnych determinant zachowania.

Można dyskutować to zagadnienia na 2ch płaszczyznach:

1. stabilność - niezmienność określonych cech mimo upływu czasu

2. spójność - te same cechy widoczne są w wielu różnych sytuacjach

1. W paradygmacie PMO znaleziono dowody na stabilność osobowości w dużych przedziałach czasu (Block, 1981; Conley, 1985) - przy czym badano os. po 30 r.ż. oraz kryterium korelacji kilku kolejnych badań to korelacja > 0,6, a więc nie jest to „ścisła stałość”, tym b. jeśli bierze się pod uwagę całą konfigurację czynników. Mimo to jest to „imponująca” stałość, którą tłumaczy się uwarunk. genet. oraz sprzężeniem zwrotnym: zachowanie człowieka - otoczenie.

2. W przypadku spójności zastosowanie ma zasada agregacji: dana cecha nie wyraża się określonym zachowaniem w danej sytuacji, ale rozmaitymi zachowaniami w różnych sytuacjach. Ciekawym badaniem w tym zakresie było bad. Epsteina (1983), w którym obs. stany emocjonalne oraz impulsy behawioralne i zachowania. Wniosek: im większa liczba zachowań zostaje poddana obserwacji, tym łatwiej przewidzieć przyszłe, zwłaszcza w zakresie manifestowanych uczuć. Ogólnie, wskaźnik zmienności ludzkich zachowań zależy od narzędzi ich pomiaru oraz zakresu badanych sytuacji - im więcej użyje się różnorodnych narzędzi, tym uzyska się większą spójność (Funder, Colvin, 1991). Spójność przejawia się też w większym stopniu w syt. b. swobodnych oraz gdy ludzie mogą sami wybierać syt. Stałość osobowości zaznacza się bardziej w późniejszym okresie życia i w krótszych przedziałach czasu niż we wcześniejszym okresie życia i w dłuższych przedziałach czasu. Widać ją Bardziej w sytuacjach do siebie podobnych niż w odmiennych.

Teoria cech i inspirowane przez nią testy mają duży zakres stosowalności - pozwalają przewidywać zachowania w b. różnych sytuacjach, ale małą dokładność - wynikającą z zasady agregacji.

3. Podpis behawioralny

Podpis behawioralny to specyficzna dla osoby i stabilna prawidłowość opisująca zachowanie, typu: „Jeśli … to…”. W kategoriach podpisu behawioralnego interpretuje się:

• Zachowania specyficzne dla jednostki

• Zachowania rzadkie/ nietypowe

• Charakterystyczne wzorce przystosowania

• Zachowania wyrażające cechę (podpisy w zakresie ekstrawersji, ugodowości, sumienności, neurotyczności, otwartości…)

• Zaburzenia osobowości

• Nowe ujęcie różnic indywidualnych

Przykład: Osoba narcystyczna stara się nie przepuścić okazji do zademonstrowania własnej wyższości i umocnienia wielkościowej koncepcji siebie (Mischel, Smith, Shoda, 2004):

JEŚLI (SYTUACJA) … TO (ZACHOWANIE)

Umożliwia lansowanie siebie wkłada wiele wysiłku w próby udowadniania swej wyższości.

Wymaga empatii wykazuje brak wrażliwości i nie respektuje ograniczeń sytuacyjnych.

Sugeruje skromność, bo inni są lepsi pomniejsza osiągnięcia i zasługi rywali nawet kosztem destrukcji w kontaktach.

Jest okazja mówienia o sobie przestawia siebie tak, jakby była podziwiana przez innych niezależnie od tego, jak jest naprawdę

Warto tutaj zapoznać się z art. Intraindividual Stability in the Organization and Patterning of Behavior: Incorporating Psychological Situations Into the Idiographic Analysis of Personality, Yuichi Shoda, Walter Mischel, i Jack C. Wright (1994). Opisują oni badanie, w którym obserwowano dzieci w wieku ~10l., pochodzące głownie z rodzin o niskim statusie ekonom., przebywające na 6 tyg. obozie wychowawczym dla dzieci z problemami zach. Wielu obserwatorów dokonywało ocen zach. molekularnych (t = 10 sek), molarne (poziomy zach. w ciągu godziny) oraz globalne (ogólne oceny). Na poziomie nominalnym badano różn. ind. w organizacji zach. społ.; szczególnie uwzględniono kompetencje jako charakterystyki jednostki i wymagania jako charakterystyki sytuacji. Najb. użytecznymi kryteriami dla syt. społ. były: walencja (pozyt. albo negat.) oraz osoba interakcji (dorosły i/lub dziecko), co dawało 5 kat. sytuacji (np. kolega inicjuje przyjacielski kontakt z rówieśnikiem; dorosły chwali) x 5 typów zach. (np. agresja werbalna; płacz / marudzenie; przyjacielska rozmowa). Badanie umożliwiało zbadanie różnorodnych aspektów organizacji i natury stałych, indywidualnych wzorców zachowania na różnych poziomach specyficzności i głębokości. Cel: zbadanie natury i stałości interindywidualnej organizacji zach. społ. w relacji do do syt. społ. w perspektywie idiograficznej i nomotetycznej. Obliczono warunkowe prawdopodobieństwo danego zachowania w każdej z interpersonalnych syt. (samo obliczenie było dość skomplikowane i opierało się na liczeniu std. dev. i p dla wielu kompletów obserwacji, aż osiągnięto zadowalający poziom prawdopodobieństwa) na zasadzie: „jeżeli… to….”; profil prawdopodobieństw danych typów zachowań (każdego z 5, w przykładzie Figure 1. poniżej dla werbalnej agresji) w 5 kat. sytuacji dla danej osoby potem określono jako podpis behawioralny.

Figure 1. Illustrative intraindividual profiles of verbal aggression across five types of psychological situa­tions. The two lines indicate the profiles based on two different, nonoverlapping samples of occasions in which the child encountered each type of psychological situation, shown as Time 1 (solid) and Time 2 (broken).

Od str. idiograficznej: zbadano stopień wewnątrzindywidualnych stabilności profilu - jedne dzieci miały wysokospójne profile, inne nie (jednak i tak różne od wyników przypadkowych; ponadto profile dla różnych badanych różniły się). Od str. nomotetycznej: stopień międzysytuacyjnej spójności w obrębie różnic indywidualnych w zachowaniu okazał się być funkcją psychologicznego podobieństwa sytuacji. Badacze stoją na stanowisku, że zróżnicowanie zachowań w zal. od syt. prezentuje wewnętrzny trwały aspekt osobowości, a nie błąd pomiaru.

Wnioski:

• indywid. wzorce zach. mierzone w różnym czasie są znacząco podobne u każdego badanego, dlatego relatywnie stałe, ale różne u różnych os.

• w ujęciu społ. - pozn. profile te wynikają ze zmiennych osobowościowych: wierzeń, przekonań, wartości i sposobów interpretacji syt. przez jedn.

• profile pozw. na uchwycenie wyjątkowości w funkcjonowaniu każdej osoby i lepszego jej zrozumienia

• można zastosować podejście nomotetyczne, aby zidentyfikować grupy / typy osób, które posiadają podobne zmienne osobowościowe - może zostać wykorzystane w bad. teoretycznych i zastosowaniach klinicznych

• poziom spójności międzysytuacyjnej jest dany (określony / wyznaczony / ograniczony) przez / zawiera się w / stałe intraindywidualne wzorce zachowań

• 
  w cechowym podejściu do osobowości zróżnicowanie zach. w zal. od syt. traktowane jest jako błąd wynikający ze zmiennych zakłócających - zaś autorzy Shoda, Mischel i Wright traktują to jako wiele znaczącą wariancję / zmienność, która mówi o danej osobie i def. jako podpis beh.

• dlatego zasada agregacji zachowań ma ograniczone zastosowanie: pozwala uchwycić różn. ind. ale jedynie z grubsza - wskazuje jedynie ogólny trend w zachowaniu i traci podejście indywidualne

• profile zach. „jeżeli… to…” to składniki osobowości definiowane tylko w kontekście danej syt.

• dla spójności różn. ind. większe znaczenie ma spójność cech psycholog. syt. niż spójn. cech formalnych syt. -> dlatego w bad. idiograficznych należy kłaść nacisk na aktywizujące cechy / aspekty psychologiczne syt.

W skrócie Idiograficzna psych. osobowości:

• podejście nomo- i idiograficzne

• analiza interind. wzroców zach.

• szukanie wzorców, które są wspólne pewnym grupom osób

• identyfikacja zmiennych osobowościowych leżących u ich podłoża

4. Konkluzja - są to moje przemyślenia, więc nie bierzcie ich na serio ;)

• podejście cechowe zakł. hipotezę leksykalną i akcentuje biologiczne (genetyczne) podłoże cech, podejście profilowe jest poznawczo - społeczne

• oba paradygmaty mają zastosowanie idio- i nomograficzne, ale teoria cech jest b. rozwinięta (ma większy staż, więcej badań)

• podejście oparte na podpisie beh. podobne jest do opinii Allporta (klasyfikacji nomotetyczno-idiograficznej) w tym względzie, że akcentuje indywidualność - tak jak istnieć mogą różne niepowtarzalne cechy u różnych osób, tak różne mogą być zmienne osobowościowe ujawniające się w profilach

• wartością dodaną wobec teorii cech jest konstrukcja „jeżeli… to….” - np. Eysenck mówił o poziomie reakcji nawykowych i poziomie reak. rzeczywistych, ale nie ujmował tego w kategoriach probabilistycznych

• daje odp. na przysłowiowe psychologiczne „to zależy” :D

• last but not least:

Bibliografia

Pervin, A. L. (2005). Psychologia osobowości. Gdańsk: GWP, 49-78.

Shoda, Y., Mischel, W., & Wright, J. C. (1994). Intraindividual Stability in the Organization and Patterning of Behavior: Incorporating Psychological Situations into the Idiographic Analysis of Personality. Journal of Personality & Social Psychology, 67(4), 674-687.

Strona7

---