Etyka - dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych.

Poglądy etyczne - przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych.

Teorie etyczne - mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.

Moralność - Moralność to z formalnego punktu widzenia zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju: "Nie zabijaj", których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmiają.

Każda doktryna etyczna zawiera tzw. wartość (lub wartości) naczelną oraz wynikającą z tej wartości tzw. normę naczelną, która określa sposób jednostkowego postępowania w celu osiągnięcia przyjętej wartości naczelnej. Na podstawie wartości naczelnej i normy naczelnej formułowane są szczegółowe normy nakazujące jak ludzie mają zachowywać się, jak powinni postępować w życiu rodzinnym, w środowisku oraz w ramach społeczeństwa. Tak szczegółowe normy zredagowane są przeważnie w formie dyrektywnej - nakazują bądź zakazują określonego zachowania lub działania.

Etyka heteronomiczna - zbudowana jest na podstawie założenia teologicznego, że wartości i normy zostały przekazane ludziom przez Boga i z mocy boskiego nadania obowiązują wszystkich ludzi należących do jego kościołów. Wartości i normy mają status powszechnego (uniwersalnego) nadania i obowiązują od momentu przekazania. Do tego rodzaju etyki należą między innymi: etyka protestancka i etyka katolicka.

Norma personalistyczna - norma naczelna sformułowana przez Karola Wojtyłę, która głosi, że osoba ludzka nigdy nie może być dla drugiej osoby środkiem do celu. Na podstawie tej normy Jan Paweł II w swoich encyklikach społecznych zalecał, że osoba ludzka żadnej dziedzinie życia społecznego nie może byś traktowana w sposób instrumentalny, nie może służyć jako środek do budowania potęgi gospodarczej, politycznej, narodowej, gdyż każda osoba ma obowiązek integralnego rozwoju, tzn. rozwoju duchowego i fizycznego, który to rozwój dokonuje się również poprzez pracę. W encyklice „Laborem exerces” pisze, że praca jest sposobem bytowania człowieka.

Etyka autonomiczna - przyjmuje założenie, że wartość i norma naczelna oraz szczegółowe normy postępowania są formułowane przez etyków na podstawie wiedzy etycznej oraz doświadczenia. Pierwsza etyka tego typu została opracowana w szkole etycznej sofistów w V w p.n.e., którzy głosili, że najwyższą wartością jest człowiek i jego pomyślne życie w zdrowiu i zadowoleniu, które powinno trwać w długim czasie (twórca szkoły - Protagoras). Ażeby tak żyć, każdy powinien wybierać takie postępowanie, które zapewni maksimum zadowolenia, pod warunkiem że nie krzywdzi innych.

Etyka I Kanta - twórca klasycznego idealizmu niemieckiego, (należy do etyki autonomicznej) pisał, że rozum ludzki odkrywa sam z siebie korzystne dla wszystkich ludzi dwie zasady, które nazwał imperatywami kategorycznymi:

• Imperatyw kategoryczny - teoretyczny, postępuj tak by zasada twego postępowania stała się prawem powszechnym.

• Imperatyw praktyczny - postępuj tak, abyś człowieczeństwa tak w swej osobie jako też w osobie każdego innego używał zawsze jako celu, nigdy jako środka.

Utylitaryzm (należy do etyki autonomicznej) - stan szczęścia rozumiany jako brak cierpienia oraz zadowolenie z życia jest najwyższą wartością, z której wynika norma nakazująca redukowanie cierpień oraz maksymalizację przyjemności. W utylitaryzmie istnieje też norma użyteczności, która przyczynia się do osiągnięcia naczelnej wartości.

Etyka niezależna T. Kotarbińskiego (należy do etyki autonomicznej) - najwyższą wartością jest godziwe życie człowieka, jako człowieka porządnego, który w każdej sytuacji powinien rozróżniać dobro i zło. Człowiek porządny kształtuje się w porządnej rodzinie, dzięki edukacji oraz przez etyczne zachowania w środowisku pracy i w życiu społecznym. Kotarbiński głosił również pogląd, że godziwe życie wyraża się na podstawie spolegliwego opiekuna, który przyjmuje obowiązek bezinteresownej pomocy w nieszczęściu każdemu człowiekowi, bez żądania jakiejkolwiek zapłaty, chociaż z nadzieja również bezinteresownej pomocy gdyby jej potrzebował.

Etos (ethos) - pojęcie zostało sformułowane w etyce greckiej w IV w p.n.e., oznacza określony wzór postępowania człowieka, który jest akceptowany w ramach kultury. Etos wskazuje zachowanie obywatelskie i społeczne, określa sposoby zachowania w pracy, w życiu rodzinnym. W ramach etosu istnieją zawsze jakieś wartości naczelne i określone normy, wskazujące jak te wartości realizować. Na przełomie lat kształtowały się różne rodzaje etosów, np. etos obywatel (państwo i społeczeństwo to naczelna wartość - Arystoteles, IV w p.n.e.), etos rycerski, etos dworzanina, czy etos bankiera, przedsiębiorcy, urzędnika państwowego.

Etos bankiera - powstał w XIV w. wraz z rozwojem banków. Jego naczelną wartość stanowiło racjonalne gospodarowanie pieniędzmi w celu stałego pomnażania kapitału.

Etos przedsiębiorcy - powstał pod koniec XVI wieku w związku z rozwojem manufaktur. Naczelnymi wartościami tego etosu są:

• Wartość i norma racjonalnego tworzenia systemu technologicznego, systemu pracowniczego oraz systemu pozyskiwania surowców i sprzedaży produktów.

• Akceptacja wartości i normy sugerującej innowacje w zakresie technologii, organizacji pracy oraz uczestnictwa w wolnym rynku.

Etos managera - zaczął kształtować się pod koniec XIX wieku w momencie oddzielenia własności i zarządzania (właściciel - zarządzający). Jego naczelną wartością jest racjonalne zarządzanie systemem technologicznym, pracowniczym, w zakresie pozyskiwania surowców, dystrybucji produktów oraz przestrzegania norm etycznych. Projektują także konkretne normy zalecające jak działać, by zalecane wartości, rozumiane jako cele działalności zawodowej najlepiej realizować.

Relatywizm etyczny - odnosi się do sytuacji w której jednostki i grupy społeczne, czasem całe narody lub klasy społeczne przyjmują określone wartości i normy regulujące postępowanie i życie, ze względu na to, że wybrane wartości i normy są korzystne dla jednostki, człowieka, grupy społecznej i zawodowej, narodu i klasy. Wówczas wartościami naczelnymi nie są wartości i idee etyczne, lecz jakieś cele i wartości ideologiczne, lub narodowe albo zawodowe, wtedy etyka zostaje podporządkowana ideologii, lub partykularnym celom jednostkowym lub grupowym. W takich sytuacjach wartości etyczne nie mają statusu obiektywnego, albowiem muszą być funkcjonalne dla poszczególnych interesów.

Moralność graniczna - polega na tym, że ludzie oficjalnie deklarują przestrzeganie prawa oraz powszechnie respektowanych norm moralnych, w praktyce zaś łamią prawo i normy moralne, starając się usilnie uniknąć jakiejś odpowiedzialności. Moralność graniczna pojawia się w ramach wolnego rynku i w ramach gospodarki centralnie zarządzanej. Była ona zjawiskiem powszechnym wyrażanym w przekonaniu, że pierwszy milion zdobywa się droga nieuczciwą. Dominuje w ramach ustrojów totalitarnych, w ramach tzw. społeczeństwa zamkniętego. Przykładem moralności granicznej w XXI w. jest obecny kryzys instytucji bankowych w świecie spowodowany między innymi przez upadek wartości i norma etycznych. (Żądanie podwyżek wiedząc o upadłości banku, oszukańcza księgowość).

Resentyment - negatywne postępowanie w sensie moralnym i prawnym, które zyskuje pozytywna ocenę znajomych, współpracowników, grupy mafijnej.

Pionier zła - (bohater zła), osoba, pojawiająca się zawsze w ramach moralności granicznej, która zdobywa materialne powodzenie i staje się wzorem do naśladowania zwłaszcza wśród młodzieży i ludzi biednych.

Cnota (arete) - twórcą definicji był Sokrates (V w p.n.e.). Pojęcie cnoty odnosi się do wyuczonego, a tym samym świadomego sposobu postępowania człowieka. Inaczej mówiąc jest wiedzą jak należy działać. Pojęcie to jest używane współcześnie w etyce katolickiej. Cnota społeczna, to określona cnota realizowana przez wielu ludzi w życiu społecznym. Ze względu na praktyczny aspekt cnoty rozumie się ja jako normę (dyrektywę) postępowania.

Cnota roztropności (phronesis) - oznacza umiejętność logicznego myślenia człowieka, który rozważa i ocenia czy projektowane działania nie spowodują po zrealizowaniu szkody dla niego samego, dla rodziny, społeczeństwa oraz państwa. Jeżeli przewiduje negatywne skutki to obowiązkiem moralnym jest zaniechanie projektów.

Wartość etyczna - to pojęcie abstrakcyjne, którego treści odnosi się do jakiegoś stanu rzeczy, na przykład gdy znana grupa ludzi, akceptuje dobro w sensie moralnym o od razu wiadomo, że traktują oni dobro jako wartość moralną. Wartości takie ludzie traktują jako cele życia. Jeżeli akceptowane one są kolektywnie, wówczas nazywane są wartościami społecznymi i są traktowane jako cele życia społecznego.

Doktryna etyczna - każda doktryna zawiera wartość naczelną i naczelną normę oraz normy pozytywne (nakazowe) i negatywne (zakazujące zachowań sprzecznych z wartościami).Warunkiem koniecznym poprawności logicznej oraz słuszności praktycznej każdej doktryny jest spełnienie zasady koherencji - logicznej zgodności wartości oraz norm, albowiem wartości i normy nie mogą być sprzeczne (doktryna staje się nieprzekonywująca dla ludzi).

Kodeks zawodowy - przy jego formułowaniu obowiązuje zasada koherencji. Nie może on być sprzeczny z respektowanymi społecznie doktrynami etycznymi, wówczas nie służy kształtowaniu autorytetu zawodu w społeczeństwie. Kodeksy zawodowe należą do etyki autonomicznej z wyjątkiem tych obowiązujących w instytucjach związanych z kościołami, wówczas w treści kodeksu wartości etyczne pochodzą z etyki heteronomicznej.

Sokrates nauczał, że istnieje związek dobra i pożytku, który jest relacja ścisłej zależności, pożytku od dobra a nie odwrotnie. Oznacza to, że tylko to co dobre może być ludziom pożyteczne. Życie jest traktowane jako najwyższe dobro.

Daimonion - pojęcie stworzone przez Sokratesa, oznaczające sumienie, inaczej instancja karząca za nieetyczne czyny i nagradzająca za dobre uczynki.

Etyka hedonistyczna - stworzona na przełomie III i IV w p.n.e. przez Arystypa i rozwijana przez Epikura - pogląd głoszący, że stan szczęścia wyraża się w przeżywaniu możliwie największych zmysłowych przyjemności - podstawą tego stanu są „przyjemność brzucha” oraz zaspokajanie pożądań zmysłowych.

Etyka stoicka - głosi, że roztropne życie wymaga eliminacji wpływu zmysłów na decyzje życiowe, najlepsza jest postawa apatii, gdy umysł całkowicie kontroluje życie. Roztropność jest potrzebna dla zachowania życia i wolności.

Wartości i normy etyczne głoszone przez Świętego Tomasza (XIII w.):

• Wartość karitas (miłosierdzie) - obowiązek pomocy ludziom znajdującym się w stanie nieszczęścia - norma ta szczególnie zobowiązuje do świadczenia pomocy przez bogatych.

• Wartość sprawiedliwości - dawanie ludziom co im się należy, np. ochrona życia oraz prywatnych własności przez państwo. Wynika z tego norma słusznej pracy - płaca pozwalająca na godne utrzymanie.

• Wartość wspólnego dobra - dobrem jest pokój społeczny, i wszyscy ludzie realizując swoje jednostkowe cele nie powinni umniejszać wartości tego dobra.

Święty Tomasz przeciwstawiał się lichwie (pobieraniu wysokich procentów od pożyczanych pieniędzy na kredyt). Według niego taki postępek był ciężkim grzechem.

Etyka protestancka - przyjmuje, że najwyższą wartością - celem życia człowieka - jest praca. Normą natomiast jest pracowitość i godziwa zapłata za pracę pozwalająca na utrzymanie na poziomie zaspokojenia potrzeb naturalnych. Kolejna norma (negatywna) zakazuje życia ponad stan poprzez zadłużanie się. Następna norma nakazuje obowiązek stałego oszczędzania co prowadzi do wzbogacenia się i chroni przed zaciąganiem kredytu. Inna norma nakazuje poszanowanie każdej pracy. W etyce protestanckiej akceptowano zasadę, że za usługę lub towar należy się „godziwa cena”, która pokrywa koszty pracy i surowca, powinna też przynosić zysk, który pozwala na sprawiedliwą pracę oraz na inwestowanie w pracę. Ważną normą jest zobowiązanie, że uzyskiwane w rezultacie pracy bogactwo powinno być przede wszystkim przeznaczane na pomnażanie pracy dla ludzi, inaczej mówiąc norma zaleca inwestowanie w pracę (kto nie pracuje skłonny jest do grzechu). M. Weber przedstawił pogląd, że etyka protestancka w okresie kapitalizmu manufakturalnego przyczyniła się, jako główny czynnik subiektywny do jego rozwoju w społeczeństwach protestanckich a także w późniejszych okresach rozwoju kapitalizmu. Obecnie większość normy etyki protestanckiej nie jest realizowana w miejsce wartości pracy lub równorzędnie akceptuje się wartość konsumpcji albo rozrywki w ramach kultury masowej. Nie akceptuje się obowiązku etycznego inwestowania w pracę i jej pomnażanie, raczej akceptuje się inwestowanie dla pomnażania zysku. Teorię ta potwierdził Z. Bauman.

Self-made-man - to człowiek, który dzięki systematycznej realizacji norm staje się kowalem własnego sukcesu. Według Benjamina Franklina, który jest autorem tej koncepcji, tacy ludzie tworzą przedsiębiorstwa oraz wolny rynek towarów i pieniędzy. Normy przez niego sformułowane to:

• Bóg pomaga tym, którzy najpierw pomagają sami sobie,

• Człowiek godny zaufania godzien jest kredytu,

• Każda praca płaci długi, co oznacza, że każdy kto pracuje nie powinien obawiać się zaciągania kredytu na realizację swojej przedsiębiorczości,

• Czas to pieniądz,

• Oszczędnością i pracą ludzie się bogacą,

• Pieniądz rodzi pieniądz - należy go inwestować.

Expressis verbis - wartość najwyższa, cel jednostkowy życia. Wymienione wyżej normy Franklina odwołują się do wartości pracy rozumianej podobnie jak u Kalwina w sensie materialnym.

Utylitaryzm - etyka stworzona przez J. Benthama i J. S. Milla w XIX w. Przyjmuje, że naczelną wartością etyczną jest szczęście rozumiane jako stan życia bez cierpienia oraz stałe dążenie do pomnażania przyjemności. Normą naczelną która określa działania praktyczne ludzi jest użyteczność działania oraz użyteczność rezultatów działań. Gdy w ramach rodziny produkty i świadczenia są użyteczne to przyczyniają się do odczuwania indywidualnej przyjemności. Utylitaryzm sprzeciwia się zbiorowej odpowiedzialności za skutki działań - odpowiedzialność za konkretne czyny muszą ponosić konkretni ludzie. Przyjmuje on, że użyteczne postępowanie jednostki przynosi zadowolenie innym, więc suma zadowolonych jednostek przesądza o zaistnieniu szczęśliwego społeczeństwa. Etyka utylitarystyczna jest akceptowana przez zwolenników liberalizmu, a radykalnie krytykowana przez etyków katolickich i protestanckich, ponieważ według nich szczęście jednostki utożsamiane z przyjemnością prowadzi do instrumentalnego traktowania innych ludzi.

Prepozytywiści poznańscy - ruch stworzony w latach 40 XIX wieku przez grupę intelektualistów i ziemian z inicjatywy dr K. Marcinkowskiego oraz hrabiego G. Potworowskiego w celu przeciwstawienia się nasilonej dominacji gospodarczej prusaków, i utrzymaniu i rozwijaniu wartości kultury polskiej. Twórcy i realizatorzy tego ruchu wysoko cenili wartość solidarnego współdziałania ludzi z różnych klas społecznych. Realizacja projektów gospodarczych i kultorowo-edukacyjnych trwała 100 lat. Prepozytywiści poznańscy realizowali następujące cele:

• Utworzyli kilkadziesiąt banków spółdzielczych

• Zakładali towarzystwa rolnicze i spółdzielnie rolnicze

• Wartość solidarności przeformułowali na zasadę solidarnej spłaty kredytu.

Do rozpowszechnianych przez prepozytywistów poznańskich norm etycznych należą:

• Norma przezorności gospodarczej (roztropności) - odpowiedzialność,

• Norma wzajemnego zaufania oraz uczciwości co do zawieranych umów,

• Norma nakazująca stałe dokształcanie w zakresie wiedzy gospodarczej oraz kształcenia w zakresie języka polskiego oraz rozwijania wartości kultury ludowej

Program prepozytywistów i jego realizacja są jedynym przykładem w historii gospodarczej oraz historii kultury ścisłej jedności działania ludzi w zakresie gospodarczym, etycznym i kulturowym.

Etyka katolicka - jej wartościami są miłość do Boga i miłość braterska - wartości te zobowiązują ludzi do religijnego i etycznego życia. Wartości i normy w katolickiej etyce gospodarowania opracowane przez Jana Pawła II:

• Norma personalistyczna - zakazuje traktowania osoby jako narzędzia, człowiek jako osoba nie może być traktowany przedmiotowo.

• Uznanie każdego pracownika jako osoby, a zatem podmiotu (twórcy pracy) aa nie przedmiotu (instrumentu).

• Solidarność ludzka - oznacza działanie ludzi w celu osiągnięcia dobra wspólnego.

• Cnota roztropności - unikanie negatywnych skutków działań dla konsumentów, pracowników, środowiska bądź kultury.

• Zasada pierwszeństwa pracy przed kapitałem - praca jest najwyższą wartością, przyczyną sprawczą a kapitał jako zespół środków produkcji jest tylko instrumentem. Praca stanowi podstawowy wymiar bytowania człowieka na ziemi.

• Norma dotycząca konsumpcji i konsumizmu - dobra i usługi przeznaczone na zaspokajanie naturalnych i rozwijających się potrzeb ludzkich (konsumpcji) są akceptowane etycznie. Konsumizm służący zaspokajaniu pożądania zmysłowego jest naganny etycznie ponieważ stwarza zagrożenia dla rozwoju duchowego i fizycznego człowieka.

• Zasada wspólnoty pracowniczej - wynika z zasady solidarności. Przedsiębiorstwo jest wspólnotą ludzi i każdy człowiek posiada naturalną skłonność do solidarnego współdziałania w procesach pracy.

• Zasady dotyczące sprawiedliwej płacy:

• Zasada rodzinne płacy - powinna wystarczać na utrzymanie rodziny, uczestnictwo w kulturze i odkładanie oszczędności.

• Zasada równości wzajemnych świadczeń - płaca proporcjonalna do płacy.

• Zasada równości wynagrodzenia za równą pracę - eliminowanie dyskryminacji ze względu na wiek, płeć, rasę, religię, przynależność partyjną.

• Zasada zmniejszania różnic strukturalnych płac - unikanie nadmiernego zróżnicowania płacy.

• Zasada zabezpieczenia przed ryzykiem - umożliwienie gromadzenia oszczędności na starość i okresowe zabezpieczanie na wypadek utraty pracy.

• Zasada dotycząca związków zawodowych oraz strajku:

• Każdy pracownik ma prawo do zakładania związków i stowarzyszeń pracowniczych.

• Związki zawodowe nie mogą przekształcać się w partie polityczne.

• Celem związków jest obrona interesów pracowniczych, godnych warunków pracy, sprawiedliwej płacy, organizowanie działalności oświatowej i wychowawczej.

• Nie mogą one wyrażać egoizmu grupowego czy klasowego, muszą brać pod uwagę dobro wspólne całego społeczeństwa.

• Powinny one posiadać uprawnienia do organizowania strajku pracowniczego, który jest środkiem ostatecznym. Nie może on jednakże paraliżować życia społeczno - ekonomicznego. Strajk przynosi straty dla obu stron (pracodawcy i pracowników).

• Zasada solidarności w globalnej gospodarce - dla realizacji sprawiedliwości społecznej w różnych częściach świata potrzebne są nowe fronty solidarności ludzi pracy a także solidarności z ludźmi pracy. Dotyczy to miejsc gdzie występuje społeczna degradacja podmiotu pracy, wyzysk pracujących, nędza czy głód. Moralną powinnością podmiotów prowadzących międzynarodową działalność gospodarczą oraz polityczną jest tworzenie warunków pomniejszających i likwidujących takie zjawiska.

Carnegie A. - stworzył ideę społecznych powinności biznesu. Każdy człowiek zobowiązany jest do służenia swoja pracą innym ludziom, dodatkowo bogaci zobowiązani są do świadczenia dobroczynności (do rozdawania swojego majątku ubogim). Idea Carnegigo jest współcześnie akceptowana przez przedsiębiorców i menadżerów - przykład nagroda Nike.

M. Friedman - uważał, że celem właścicieli i menadżerów jest osiąganie zysków i wytwarzanie produktów a nie świadczenie dobroczynności w jakiejkolwiek formie. To bowiem jest zadaniem państwa bądź społecznych instytucji i organizacji. Przedsiębiorstwa są tylko prawnie zobowiązane do płacenia podatków. Jedynym etycznym zobowiązaniem biznesu jest racjonalne organizowanie procesów produkcji oraz wytwarzania dóbr i usług użytecznych dla konsumentów. Dobroczynność jest sprawą indywidualnych decyzji i powinna być realizowana z prywatnych pieniędzy menadżerów czy właścicieli a nie ze środków spółki. Przyjął on stanowisko minimalizmu etycznego sprowadzając obowiązki przedsiębiorców i menadżerów wyłącznie do celów produkcyjnych oraz osiągania zysków.

Bocheński J. - według niego każde przedsiębiorstwo składa się z dwóch systemów - technologicznego i dynamicznego (stosunków między ludźmi obsługującymi technologię). Warunkiem pomyślnego funkcjonowania przedsiębiorstwa jest sprawne kierowanie pierwszym i drugim systemem. Właściciele oraz menadżerowie nie mogą przyjmować zobowiązań wykraczających poza kierowanie przedsiębiorstwem gdyż prowadzi to do zaniedbania kierowania drugim systemem co prowadzi do powstawania konfliktów wewnątrz firmy. Przyjął on stanowisko minimalizmu etycznego sprowadzając obowiązki przedsiębiorców i menadżerów wyłącznie do celów produkcyjnych oraz osiągania zysków.

Zasady pozytywne raz negatywne na wolnym rynku:

• Zasada niezależnej (samodzielnej) inicjatywy podmiotów gospodarczych - opracowanie własnych celów przedsiębiorstwa, zakaz zamiaru wyeliminowanie konkurencji, zakaz wykorzystywania cudzych znaków firmowych, technologii, używania podobnej reklamy, przekupywania pracowników innych firm.

• Zasada twórczej realizacji przyjętych celów gospodarczych - akceptacja postawy innowacyjnej kierownictwa oraz pracowników, zakaz marginalizowania i zwalniania twórczych pracowników.

• Zasada równości formalnej podmiotów na wolnym rynku - zakaz stosowania cen dumpingowych, płacenia łapówek hurtownikom, urzędnikom i dziennikarzom, zakaz wykorzystywania kłamliwej reklamy.

• Zasada poszanowania podmiotów zewnętrznych - zakaz przyjmowania przekonania, że wszyscy urzędnicy są przekupni, dziennikarze fałszywi, eksperci nastawieni na wyznaczania najwyższych opłat za doradztwo.

• Zasada wytwarzania estetycznych produktów oraz posługiwania się estetyczną reklamą produktów i usług - konsumpcja takich produktów sprzyja utrzymaniu dobrych gustów, kształtuje estetyczne (pozytywne) nastawienie do produktów i usług.

Etyka w przedsiębiorstwie, spółce, instytucji publicznej - propozycje działań etycznych:

• Opracowanie kodeksu etycznego, który określi etyczne cele i zachowania wszystkich pracowników.

• Powołanie tzw. mentora który sprawuje opiekę zawodową i etyczną w stosunku do młodych pracowników.

• Istnienie stanowiska ombundsamana - rzecznika do spraw etycznych działającego w ramach struktury przedsiębiorstwa, który jest autonomiczny (ma prawo do zachowania tajemnicy).

• Doinformowanie kierownictwa w zakresie pracy ludzi, relacji międzyludzkich oraz warunków życia pracowników dzięki działalności mentora lub rzecznika do spraw etycznych.

• Zakładanie lub wspieranie istniejących stowarzyszeń emerytowanych pracowników, którzy potwierdzają pozytywną tradycję firmy oraz wywierają korzystny wpływ na aktualnie pracujących ludzi.

• Praktykowanie metody light of day przy rozważaniu decyzji na temat zmian kierunku produkcji czy usług poprzez prowadzenie swobodnych dyskusji na temat skutków etycznych podejmowanych decyzji.

• Zasady karania pracowników:

• Zakaz przekreślania godności pracownika jako osoby ludzkiej.

• Karanie bez skutków ubocznych, np. obniżenie płacy utrudniające utrzymanie rodziny - kara dodatkowa dla rodziny.

• Należy karać za zachowanie oraz nieodpowiednią pracę, nie wolno karać człowieka jako osoby (za wygląd, wypowiedzi, poglądy).

• Informowanie karanego o powodach tego działania.

• Zakaz odwlekania kary w czasie.

• Zakaz karania w obecności innych pracowników przy przewinieniach indywidualnych.

• Zasady nagradzania pracowników:

• Nagradzanie za zasługi zawodowe oraz etyczne wykluczając względy koleżeńskie, pochlebstwa i donosicielstwo.

• Nakaz zróżnicowania nagród dla wyróżniających się pracowników.

• Nagradzanie powinno się odbywać w obecności innych pracowników.

• Nakaz sformułowania kryteriów nagradzania (wskazanie zasad profesjonalnych oraz etycznych).

• Zasady zwalniania pracowników:

• Należy brać pod uwagę staż pracy oraz sytuację rodzinną (czy jest jedynym żywicielem rodziny).

• Należy brać pod uwagę dotychczasową pozytywną postawę pracownika i rozważyć czy przyczyna do zwolnienia jest tylko incydentem.

• Przy odstąpieniu od zwolnienia należy domagać się deklaracji, że incydent się nie powtórzy.

• Przedstawianie etycznych aspektów działania firmy oraz pozytywnych i negatywnych aspektów zachowania pracowników przez zarządzających firmą podczas różnego rodzaju spotkań przy zachowaniu maksymalnego obiektywizmu i estetyki.

Menadżer - to bardzo dobrze wykształcone teoretycznie oraz przygotowane praktycznie do pracy osoby zajmujące wysoko płatne stanowiska i zatrudnione na umowę o pracę. Na ogół nie posiadają prawa własności do zarządzanej przez siebie firmy lecz maja prawo do podejmowania decyzji operacyjnych taktycznych i strategicznych. Menadżerowie powinni działać etycznie ponieważ należą do zawodu wpływającego na rozwój gospodarczy i społeczny, pracują „z ludźmi, dzięki ludziom i dla ludzi”, organizują i tworzą kulturę organizacyjną w środowiskach pracy.

Cechy menadżera:

• Umiejętność kierowania zespołami.

• Umiejętność doboru kadry.

• Umiejętność motywowania.

• Umiejętność rozwiązywania konfliktów.

• Zdolności organizacyjne.

• Odwaga w podejmowaniu decyzji.

• Umiejętność prowadzenia negocjacji.

• Umiejętność projektowania działań w zakresie realizacji idei społecznej odpowiedzialności firmy (dobrowolnych zobowiązań).

Kluczowe przekonania dobrego menadżera:

• Priorytet człowieka jako podmiotu pracy a nie przedmiotu.

• Życie lub zdrowie pracownika jest ważniejsze od jakichkolwiek racji ekonomicznych.

• Kierowanie się pozytywnymi zasadami konkurencji na wolnym rynku.

• Unikanie uwikłania się w moralność graniczną.

• Unikanie kryteriów religijnych, wiekowych, narodowych, oraz ideologicznych przy zatrudnianiu, zwalnianiu, nagradzaniu i karaniu pracowników.

---