II. PRAWO RZECZOWE:

Regulacja znajduje się w II księdze k.c.

Wcześniej kwestię tą regulował dekret o prawach rzeczowych.

Znaczenie terminu „prawo rzeczowe”:

• w znaczeniu przedmiotowym - ta część regulacji, która odnosi się do praw rzeczowych w sensie podmiotowym;

Zasady znajdziemy w:

• ustawie o księgach wieczystych i hipotece z 1982 r.;

• ustawa o własności lokali z 24 czerwca 1994 r.;

• ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 15.XII.2000 r.;

• ustawa o gospodarce nieruchomościami z 1997 r. - 2 teksty jednolite - ostatni w Dz.U. nr 261 z 9.XII.2004;

• w znaczeniu podmiotowym - rodzaj praw podmiotowych wyróżnionych ze względu na 2 cechy, które muszą występować łącznie:

• prawo ma za przedmiot rzecz;

• prawo ma charakter bezwzględny;

PRAWA RZECZOWE W SENSIE PODMIOTOWYM:

są to prawa podmiotowe bezwzględne:

• skuteczność erga omnes - wszyscy mają obowiązek poszanowania tego prawa, w przeciwnym wypadku naruszenie tego prawa łączy się z reakcją w formie roszczenia. Wówczas prawo przywrócone pozostaje bez uszczerbku, a każde kolejne naruszenie powoduje roszczenie;

• przeciwstawiane jest prawom podmiotowym względnym (wierzytelnościom) skutecznemu inter partes.

TERMIN „RZECZ”:

pojęcie reguluje art. 45 k.c. „Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.”

Przedmioty te muszą:

• być materialnymi częściami przyrody - pozwala to wyłączyć rzeczy - dzieła o charakterze niematerialnym, czyli rzeczą materialną w sensie prawa cywilnego nie są: wynalazki, utwory literackie (ogólnie myśl twórcza), ale spisane już są.

• mieć charakter samoistny (ograniczony, wyodrębniony, może być przedmiotem prawa własności) - umożliwia to wyrzucenie z tego pojęcia „res omnium communes” = „dobra powszechne dla wszystkich”, np. złoża, wody, zwierzęta w stanie wolnym.

Pieniądz - szczególny rodzaj rzeczy. Szczególnym gdyż wartość pieniądza jest ustalana przez państwo - wartość nie zależy od wewnętrznej wartości nominału. Pieniądz jest rzeczą, ale „sui generis”.

Nasze prawo nie traktuje jako rzeczy:

• ogółu praw - „universitas iuris”;

• rzeczy zbiorowych, np. biblioteki - nie ma takich norm, które odnoszą się do rzeczy zbiorowych;

PODZIAŁY:

I. widoczny we wszystkich instytucjach prawa rzeczowego:

1. NIERUCHOMOŚCI:

• pojęcie to nie jest jednolite w ustawach, ale nie odbiega od pojęcia zawartego w k.c.

art. 46 k.c. „§ 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

§ 2. Prowadzenie ksiąg wieczystych regulują odrębne przepisy.”

- zawiera pojecie nieruchomości, oraz dzieli je na:

• 
  grunty - jest nieruchomością z natury;

• budynki są odrębne od nieruchomości gruntowych tylko

• lokale wówczas gdy przepisy szczególne tak stanowią

Nieruchomości gruntowe:

• Są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności.

Problematyczne jest wyrażenie „stanowiące odrębny przedmiot własności” - chodzi mianowicie o wyodrębnienie / wyznaczenie jego granic zewnętrznych.

• Działka geodezyjna - pojęcie techniczne, którym posługują się geodeci. Należy ją odróżnić od gruntu w prawie cywilnym, gdyż o odrębności tej decyduje prawo własności, a nie podział geodezyjny.

Na jedną nieruchomość gruntową może się składać kilka działek geodezyjnych.

• Tożsamość gruntu:

decyduje o niej stan w księdze wieczystej stanowiący „dowód tożsamości nieruchomości” - jakie działki stanowią nieruchomość - jest to kryterium prawne wyodrębnienia. Właściciel ma dużą swobodę decyzji:

• Z jednej nieruchomości mającej 1 księgę mogą powstać 2 z osobnymi księgami - najpierw podział geodezyjny, a potem ustanowienie osobnych ksiąg. Np.:

• jeśli ktoś jest właścicielem 1 ha niezabudowanej nieruchomości (np. 5 działek geodezyjnych) i ma 2 dzieci, to może zawczasu wystąpić o podział tej nieruchomości i ustanowić 2 księgi wieczyste;

• komunalizacja - z mienia państwowego wydzielano część działek do nowych ksiąg wieczystych (np. gminom);

• Z dwóch odrębnych nieruchomości mających odrębne księgi podmiot będący właścicielem może stworzyć jedną z jedną księgą;

• Obowiązuje zasada „Superficies solo cedit” - „To co na gruncie, stanowi część składową gruntu”.

Art. 47 k.c. „§ 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

§ 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.”

Art. 48 k.c. „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.”

Art. 191 k.c. „Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.”

Gdy pozostajemy na gruncie przepisów ogólnych nie powinno być innych nieruchomości jak gruntowe, dlatego budynki i lokale są wyjątkami od powyższej zasady wynikającymi z przepisów szczególnych - oderwanie budynku lub lokalu od gruntu. Te przepisy to:

• Przepisy dotyczące użytkowania wieczystego

art. 235 k.c. „§ 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

§ 2. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.”

• dotyczy tylko gruntów samorządowych i państwowych. Właścicielem gruntu jest np. państwo, a użytkownik jest zobowiązany do wzniesienia budynku, który stanowi jego własność. Trwa 99 lat.

• Ustawa o własności lokali - lokal stanowi odrębna od gruntu nieruchomość.

Zerwanie z gruntem w obu przypadkach nie jest całkowite, bo w obu przypadkach istnieje koncepcja tzw. Prawa związanego - art. 235 § 2 k.c.:

• Nie można sprzedać użytkowania, a własność budynku zostawić sobie - muszą być w jednym ręku;

• Odnośnie lokali sytuacja jest bardziej skomplikowana, gdyż istnieje współwłasność przymusowa - właściciele lokali są jednocześnie współwłaścicielami gruntu i części wspólnych - udział we współwłasności jest prawem związanym z własnością lokalu - nie można sprzedać prawa własności, a pozostawić sobie lokalu;

2. RUCHOMOŚCI:

• wszystko to, co nie jest nieruchomością;

II. PODZIAŁ:

1. oznaczone co do gatunku - in specie - wskazany gatunek, ilość, miara, waga;

2. oznaczone co do tożsamości - in genere - wg cech indywidualnych, niepowtarzalne - każda nieruchomość;

CZĘŚĆ SKŁADOWA RZECZY:

Art. 47 k.c. „§ 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
§ 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.”

Np. części składowe domu - są okna, drzwi (ale np. doniczki nie nawet zamocowane w sposób trwały, a nie dla przemijającego użytku), wszystko co jest na gruncie (np. drzewa).

Art. 50 k.c. „Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.”

• dodaje prawa związane z tą własnością.

Art. 49 k.c. „Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.”

- stanowi wyjątek od zasady - wszystko co na gruncie stanowi własność właściciela.

Np. rury wodno-kanalizacyjne - nie jesteśmy właścicielami jeśli te rury stanowią własność przedsiębiorstwa przesyłowego, np. gdy eksploduje gaz - nie jest to wyłączna odpowiedzialność właściciela, ale też przedsiębiorstwa.

PRZYNALEŻNOŚĆ

Art. 51 k.c. „§ 1. Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.

§ 2. Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej.

§ 3. Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną.”

• rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z rzeczy głównej. Rzecz nie traci przynależności przez przemijające zerwanie, np. kluczyki do samochodu zgubione nie tracą przynależności.

Art. 52 k.c. „Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych”

Np. sprzedaż samochodu z radiem, chyba że zaznaczymy co innego w umowie.

POŻYTKI:

- rzeczy:

art. 53 k.c. „§ 1. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.
§ 2. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.”

wyróżnia:

• naturalne - to co w normalnym toku użytkowania się uzyskuje - płody rzeczy i inne części składowe odłączone od rzeczy, które stanowią normalny dochód;

• cywilne - dochody, które rzecz przynosi na mocy stosunku prawnego,

np. sami uprawiamy sad - naturalna;

wydzierżawienie sadu - czynsz - cywilna;

- prawa:

art. 54 k.c. „Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.”

Np. oprocentowanie wkładów bankowych na określonych warunkach oprocentowania.

REGUŁY POBIERANIA POŻYTKÓW:

Art. 55 k.c. „§ 1. Uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia, a pożytki cywilne - w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia.”

- pożytki odłączone w czasie trwania uprawnienia, np. wydzierżawiamy sad - należy nam się czynsz za 2 lata - za czas, za który korzystała osoba trzecia niezależnie od tego, kiedy te pożytki da się zrealizować.

”§ 2. Jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady. Wynagrodzenie nie może przenosić wartości pożytków.”

Jest zamknięta lista praw rzeczowych w sensie podmiotowym (numerus clausus - zamknięty katalog praw rzeczowych)

- strony nie mogą powoływać praw nie przewidzianych przez ustawodawcę. Uważa się, że wynika to z tego, że są to prawa bezwzględne - wszyscy maja je szanować. Prawa bezwzględne są kreowane przez ustawodawcę.

Prawami tymi są:

• własność;

• użytkowanie wieczyste - między własnością a ograniczonym prawem rzeczowym;

• ograniczone prawa rzeczowe:

• użytkowanie;

• służebności;

• zastaw;

• hipoteka;

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokali;

POSIADANIE:

• regulacja znajduje się w Księdze II k.c.

• nie jest prawem rzeczowym, jest to stan faktyczny (prawnie doniosły) regulowany przez prawo. Ten stan faktyczny chroniony przez prawo, który może doprowadzić do uzyskania własności przez zasiedzenie. Uczestnikowi obrotu zależy żeby posiadać i móc wykonywać władztwo nad rzeczą, co stanowi istotę posiadania. Polega na fizycznym władztwie nad rzeczą.

POSIADANIE MA 2 POSTACIE:

• Jako wyraz wykonywania prawa, np. własności - jeżdżę samochodem, bo jestem właścicielem;

• Władztwo nad rzeczą, ale nie stoi za tym prawo, mimo to jest chronione przez prawo., np. ktoś chce kupić nieruchomość, ale prawo na to nie pozwala, to można dopuścić tą osobę do posiadania (nie potrzeba aktu notarialnego). Powstaje nieformalnie. Może powstać poprzez:

• wady oświadczeń woli;

• niedochowanie wymogu formy przy przeniesieniu własności nieruchomości;

• kradzież;

• dzierżawę, której termin upłynął, ale wydzierżawiający nie oddał rzeczy;

NA POSIADANIE SKŁADAJĄ SIĘ:

• corpus possessionis - fizyczne władztwo;

• animus possidendi / animus rem sibi habendi - zamiar władania rzeczą dla siebie;

W prawie niemieckim jest tylko faktyczne władztwo - Gewere.

Wg koncepcji romańskiej - posiadanie jest zjawiskiem psychofizycznym.

PODMIOTY, KTÓRE MOGĄ SPRAWOWAĆ POSIADANIE:

Nie trzeba mieć zdolności do czynności prawnych, gdyż jest to stan faktyczny:

• osoby fizyczne;

• osoby prawne, gdyż działają przez organy;

• ułomne osoby prawne - np. członkowie wspólnoty mieszkaniowej;

POSIADANIE NALEŻY ODRÓŻNIĆ ZE WZGLĘDU NA ELEMENT PSYCHICZNY OD:

• dzierżenia - art. 338 k.c. „Kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem.” Dzierżawa - stosunek obligacyjny, różnica w animus rem habendi pro alieni/o - władanie rzeczą za inną osobę, jest też corpus - fizyczne władztwo jak przy possidendi. Np. konwojent - nie dla siebie, władają cudzym mieniem, przechowawca np. w szatni; Dzierżyciel ‡ dzierżawca;

• władztwa prekaryjnego (prekarium) - ktoś włada rzeczą na mocy stosunku grzecznościowego. Władający rzeczą nie chce kreować stosunku prawnego, opiera się wyłącznie na uczuciach altruistycznych.

PODZIAŁY:

I. kryterium - faktyczny zakres władztwa:

wynika z art. 336 k.c. „Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).”

• Samoistne / właścicielskie - włada się rzeczą jak właściciel. Nie jest to stan faktyczny, lecz możliwość władania. Posiadanie samoistne jest jedną z przesłanek zasiedzenia, jest sobowtórem własności, gdyż posiadacz samoistny czyni wszystko to, co może czynić właściciel;

• Zależne - włada się rzeczą w zakresie praw jakie daje prawo do korzystania z rzeczy (np. najemca) - posiadacz zachowuje się tak, jakby miał inne prawo do rzeczy;

art. 337 k.c. " Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne."

- może wystąpić posiadanie samoistne i zależne odnosząc się do tej samej rzeczy (np. wynajęcie samochodu).

Rodzaj posiadania ocenia się na podstawie oceny osób trzecich, tak więc mamy do czynienia z:

• posiadaczem zależnym gdy osoba uznaje prawa innej osoby;

• posiadaczem samoistnym gdy podmiot sam decyduje o rzeczy, płaci nakłady na nią, posiadacz powinien robić to, co powinien robić właściciel;

Zmiana tytułu posiadania:

"Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest"

- "Nikt nie może sobie sam zmienić podstawy posiadania"

W prawie polskim zasada ta nie obowiązuje. Można zatem zmienić podstawę posiadania

np. wynająłem sad, najemca płacił, potem jednak przestał, mam prawo odebrać sad, itd., lecz nie robię tego, a najemca zaczął się zachowywać jakby był właścicielem. Stał się posiadaczem samoistnym i od tego momentu zmienił posiadanie zależne w samoistne - zaczyna biec termin zasiedzenia. Ocena tego jest z punktu widzenia obiektywnego obserwatora.

II. kryterium - zgodność faktycznego władztwa, jakie przysługuje posiadaczowi (czy u podstaw jest tytuł prawny czy nie):

• prawne (zgodne z prawem) - gdy posiadacz ma za sobą prawo;

• bezprawne (niezgodne z prawem) - gdy posiadacz posiada rzecz przeciw prawu;

III. Podział na:

• wadliwe - „possessio vitiosa” - wchodzimy w nie: vi (siłą), clam (podstępem), precario (naduzywając stosunku prekaryjnego) - nabyte wbrew woli uprawnionego, np. złodziej;

• niewadliwe - „possessio non vitiosa” - za zgoda, wiedzą osoby uprawnionej, np. zakup nieruchomości bez aktu notarialnego;

IV. kryterium - świadomość posiadacza:

• w dobrej wierze - posiadacz ma usprawiedliwione okolicznościami przekonanie, że przysługuje jej wykonywanie, np. posiadanie z tytułem;

• w złej wierze - posiadacz wie, ze nie przysługuje mu wykonywane prawo albo sądzi, że prawo mu przysługuje - ale jest to skutek jego niedbalstwa, np. wada aktu notarialnego dotyczącego nieruchomości;

Podział ten nie odnosi się do żadnego z w/w.

Istota dobrej i złej wiary dotyczy głównie nieformalnego obrotu nieruchomościami.

W całej Europie własność nieruchomości przenoszona jest za pomocą aktu notarialnego. SN stwierdził, że osoba jest w dobrej wierze, gdy swym posiadaniem nikogo nie krzywdzi. Przy przeniesieniu własności bez formy aktu notarialnego - wg tych orzeczeń przenosi się posiadanie w dobrej wierze. Obecnie osoba, która jest w usprawiedliwionym błędzie może być posiadaczem w dobrej wierze.

W socjalizmie było wiele ograniczeń dotyczących przeniesienia własności nieruchomości.

Ustawa z 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych uwłaszcza posiadaczy nieformalnych.

Lata 90. - SN twierdzi, ze posiadaczem w dobrej wierze nie będzie ten, kto nie zachował formy aktu notarialnego.

Art. 231 k.c. „§ 1. Samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

§ 2. Właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem."

- dotyczy budynku pobudowanego na cudzym gruncie - SN doszedł do wniosku, że tradycyjne ujęcie nie ma tu zastosowania, gdyż traci to sens, więc wyjątkowo może być traktowany jako posiadacz w dobrej wierze bez aktu.

DOMNIEMANIA CHRONIĄCE POSIADANIA:

posiadanie to stan faktyczny chroniony prawnie, dziedziczny.

1) domniemania wzruszalne "Preasumptionis iuris tantum":

• domniemanie posiadania samoistnego - Art. 339 k.c. " Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym."

• domniemanie zgodności z prawem posiadania - Art. 341 k.c. "Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza."

Na podstawie tych dwóch artykułów można wywnioskować, ze osoba jest właścicielem rzeczy (dotyczy to ruchomości, bo w przypadku nieruchomości jest rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych). Ciężar dowodu spoczywa na zainteresowanym.

2) domniemania niewzruszalne:

• domniemanie ciągłości posiadania - Art. 340 k.c. "Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania."

• Domniemanie, że Art. 345 k.c. " Posiadanie przywrócone poczytuje się za nie przerwane."

Na podstawie tych domniemań nie trzeba udowodnić, że posiadało się rzecz dzień po dniu - dotyczy zasiedzenia.

Przemijająca przeszkoda - nie przerywa posiadania.

Art. 7 k.c. "Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.”

- domniemanie dobrej wiary.

Na podstawie tych domniemań posiadanie stało się stanem chronionym przez prawo.

OCHRONA POSIADANIA:

1) OCHRONA POZASĄDOWA POSIADANIA:

Art. 342 k.c. " Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze."

- chodzi o zapobieganie samowoli. Można korzystać z ochrony posiadania, ale tylko sądowej. Jest to zasada generalna.

Odstępstwem od tej zasady są pozasądowe środki posiadania - art. 343 k.c. - są nimi:

• obrona konieczna - § 1 "Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania."

• Podejmowana w momencie ataku samowolnego (bezprawnego), bezpośredniego i samoistnego, musi ona wyprzedzać naruszenie, podejmowane środki muszą być konieczne do odparcia ataku; Przesłanki ataku:

• w momencie ataku;

• jeśli jest samowolny, bezpośredni, rzeczywisty, to wówczas możemy podjąć wszelkie środki służące do odparcia;

• 2 kryteria: czasowe i czasowe;

• dozwolona samopomoc - § 2 "Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego."

- służy do przywrócenia stanu poprzedniego po naruszeniu posiadania.

W przepisie jest rozróżnienie na naruszenie posiadania:

• nieruchomości:

- po naruszeniu ma być stosowana niezwłocznie po naruszeniu i nie może to być przemoc wobec osób;

• niezwłocznie = bez uzasadnionej zwłoki, ale nie natychmiast, bo nie zawsze jest się naocznym świadkiem naruszenia;

np. w wyniku opadów śniegu przesunął się płot, wiec można go przesunąć z powrotem;

• środki te przysługują:

• osobom fizycznym;

• innym posiadaczom;

• ustawodawca zakazuje stosowania przemocy wobec osób, gdyż wychodzi z założenia, że nieruchomość nie ucieknie, stan też nie i należy się zwrócić o rozstrzygnięcie do sadu;

• ruchomości - przesłanki:

- kryterium czasowe - należy ją zastosować natychmiast (przy nieruchomościach było niezwłocznie);

- niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody - gdy zachodzi takie niebezpieczeństwo, można zastosować pozbawienie posiadania i przedsięwziąć niezbędne środki w celu odzyskania posiadania;

• Dozwolona samopomoc obejmuje tu niezbędna samopomoc w stosunku do osób, bez zbędnej zwłoki (w tej samej chwili, ale już nie na drugi dzień), np. gdy ktoś odjeżdża rowerem i w stopniu proporcjonalnym.

§3. "Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela."

Art. 343 ¹ k.c. "Do ochrony władania lokalem stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie posiadania."

- dotyczy najmu (wg prof. Szafnickiej jest zbędny).

PODMIOTY PUBLICZNO-PRAWNE:

Wyrok SN - osoby korzystające z drogi publicznej nie są jej posiadaczami - nie przysługuje im ochrona posesoryjna.

Stan faktyczny (1963):

Pan X jeździł na swoje pola drogą między polami. W pewnym momencie pan Y zaorał drogę, wówczas pan X wystąpił z roszczeniem ochrony posiadania.

Tezy SN:

użytkowanie drogi nie jest posiadaniem, więc nie przysługuje mu ochrona posesoryjna.

Nie wynika z tego, że Skarb Państwa nie byłby posiadaczem dóbr będących dobrami komunalnymi.

Jeśli ktoś narusza dobro, to gmina / państwo może skorzystać z dozwolonej samopomocy i przywrócić stan poprzedni, bo nie bierze się tu pod uwagę tego czy naruszyciel powołuje się na jej własność, więc gmina wówczas może niezwłocznie usunąć.

2) OCHRONA SĄDOWA POSIADANIA:

Ochrona posesoryjna (art. 344 k.c. i następne):

Art. 344 k.c. "§ 1. Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

§ 2. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia."

- § 2 stanowi wyjątek - biegnie rok od naruszenia.

roszczenie o ochronę posiadania (stanu faktycznego, a ochrona petytoryjna to ochrona stanu prawnego) - "Nikomu nie wolno naruszać?????????????????"

termin - roczny termin prekluzyjny, biegnie od dnia naruszenia, ulega przedawnieniu, wyjątek stanowi §2.

służy ono właścicielowi, który jest jednocześnie posiadaczem Właściciele mają tez ochronę petytoryjną (windykacyjną), w której muszą wykazać własność, lecz proces ten jest długi i kosztowny. W sytuacji gdy np. spadek od pokoleń nie był potwierdzany to wówczas wymagane jest szereg procedur.

Służy ono właścicielowi gdyż jest to proces:

• szybki i prosty;

• rozstrzygnięcie następuje szybko;

• nie jest procesem o prawo lecz o ustalenie stanu faktycznego posiadania;

wyniki procesu posesoryjnego mogą być zmienione w wyniku procesu petytoryjnego.

Legitymacje:

• czynna - kto może wystąpić:

• posiadacz (a contrario ochrona posesoryjna nie służy dzierżycielowi):

• samoistny i zależny;

• w dobrej i złej wierze;

• mający tytuł prawny lub bezprawny (brak tytułu prawnego, nawet mimo że może być posiadaczem niewadliwym, może z nim wystąpić nawet złodziej wobec właściciela);

• bierna - przeciwko (także można wystąpić przeciwko właścicielowi):

• temu, kto samowolnie naruszył prawo;

• naruszycielowi i temu, kto uzyskał korzyść - można pozwać obydwa podmioty;

Roszczenie przysługuje w przypadku:

• wyzucia (wybicia) z posiadania;

• innych naruszeń posiadania np. gdy ktoś systematycznie przechodzi przez nasz grunt - można wystąpić z roszczeniem, gdyż nie ma tam drogi.

Powód domaga się przywrócenia stanu poprzedniego (a nie stanu zgodnego z prawem, gdyż nie chroni się tu prawa, lecz stan faktyczny) lub/i zaniechania dalszych naruszeń.

Sytuacja stron:

art. 478 k.p.c. "Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.”

- stanowi, ze w procesie posesoryjnym bada się ostatni spokojny stan posiadania i fakt naruszenia

Powód musi udowodnić, ze od kilku lat włada rzeczą (samochodem, rowerem) i nie musi przedstawiać dowodów posiadania prawa.

Sąd:

• nie tylko może nie brać pod uwagę stanu prawnego, ale z zasady nie wolno mu badać praw, bada on tylko stan faktyczny - model czystego procesu posesoryjnego (bez badania stanu prawnego).

Wyjątek - gdy ustawodawca weźmie pod uwagę exceptio iuris (zwłaszcza exceptio domine) - "chyba, że prawomocne orzeczenie sądu stwierdziło, że stan uzyskany po naruszeniu jest zgodny z prawem".

• uwzględni prawa gdy już po naruszeniu prawa zapadło prawomocne orzeczenie, stwierdza, ze stan powstały w wyniku naruszenia jest niezgodny z prawem. Następuje to w przypadku, gdy przed zakończeniem procesu posesoryjnego zakończył się petytoryjny.

- sprawa petytoryjna wg normalnego trybu toczy się dłużej, dlatego wygrywa zwykle posesoryjna, bo krótsza. Jeśli proces petytoryjny zakończy się przed posesoryjnym, to ochrona posesoryjna jest oddalona. Dotyczy „wyścigu procesów”.

Np. sprawa jednego z łódzkich targowisk:

Stan faktyczny:

Był dzierżawca, który zobowiązał się do konkretnych nakładów,, oraz że będzie płacił czynsz. Nie wywiązał się z tego, wiec gmina próbuje wyplątać się z umowy. Gmina usiłuje odzyskać faktyczne władanie nad targowiskiem, toteż wkracza poprzez Straż Miejska zdejmując kłódki, pakuje księgi, itd.

Posiadacz twierdzi, ze gmina samowolnie naruszyła jego posiadanie.

???????????????????????????????/

Naruszenie posiadania jest samowolne i ewidentne (wkroczenie w cudze posiadanie), ale chcą oddalić powództwo posesoryjne.

Wygaśniecie roszczenia:

§ 2 " Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia."

Ochrona współposiadaczy:

- mogą to być współwłaściciele lub bez tytułu prawnego.

- może wystąpić, gdy między współposiadaczami dochodzi do rozbieżności;

Art. 346 k.c. "Roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania."

- można wystąpić z roszczeniem o dopuszczeniem do współposiadania tylko wówczas, gdy da się wydzielić, wyodrębnić zakres współposiadania (jeśli się nie da to nie można ustalić współposiadania).

Nie można wydać wyroku o dopuszczeniu do współposiadania w przypadku:

• gospodarstwa rolnego (trzeba do działania współdziałania stron);

• przedsiębiorstwa;

- współposiadanie polega na współdziałaniu stron przy wykonywaniu współposiadania.

- w przypadku domu, sadu, itd. stosuje się podział quo ad usum - podział rzeczy do posiadania / korzystania, np. bracia nie zniosą współwłasności co do posiadania domu - 1 na I piętrze, 2 na II. Jeśli jeden z nich przekroczy swoje prawa, to wówczas 2 może wystąpić o ochronę między współposiadaczami.

Roszczenie o wstrzymanie budowy ("cautio damni infecti"):

Art. 347 k.c. "§ 1. Posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody.

§ 2. Roszczenie może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy; wygasa ono, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy."

Bardzo rzadkie sytuacje w praktyce.

Obowiązuje termin prekluzyjny - miesiąc od rozpoczęcia budowy.

np. zagrożenie cudzego mienia np. ktoś kopie fundamenty, wiec należy od razu wystąpić z tym roszczeniem do sądu.

Roszczenie posesoryjne ma charakter prewencyjny.

Legitymacja czynna - posiadacz nieruchomości;

Legitymacja bierna - prowadzący budowę na terenie obok.

Treść - żądanie zaniechania budowy.

NABYCIE POSIADANIA:

• nabycie pierwotne - zawłaszczenie cudzej rzeczy lub rzeczy niczyjej (nie dotyczy nieruchomości);

• nabycie pochodne - gdy dokonuje się w porozumieniu z poprzednim posiadaczem. Zwłaszcza przeniesienie posiadania to termin techniczno-prawny (odnosi się tylko do tego, zastrzeżony dla danej instytucji). Posiadanie nie jest prawem podmiotowym, więc co do zasady nie musi wystąpić czynność prawna, gdyż nabycie na mocy porozumienia między dotychczasowym posiadaczem a nabywcą posiadania. K.c. używa słowa "umowa", ale przecież nie przenosi się prawa, wynika więc z tego, że nie jest konieczna pełna zdolność do czynności prawnych.

Wyróżniamy przeniesienie posiadania:

- z wydaniem rzeczy - dotyczy nie tylko posiadania samoistnego

art. 348 k.c. „Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. Wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy.”

• traditio corporalis - przeniesienie odręczne, wydanie rzeczy z ręki do ręki;

• traditio longa manu - "wydanie długą ręką" - wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, albo wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą (np. wydanie samochodu - dowód rejestracyjny i kluczyki; papiery wartościowe - konosament - przewóz morski);

• bez wydania rzeczy - dotyczy tylko posiadania samoistnego, następuje gdy strony nie chcą wydania rzeczy, lub przeniesienie posiadania już nastąpiło przez porozumienie - umowę (zd.d.cz.pr., prawidłowa forma, itd.):

• traditio brevi manu - "wydanei krótką reka"

art. 351 k.c. „Przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami.”

- przeniesienie posiadania samoistnego na dotychczasowego posiadacza samoistnego lub dzierżyciela,

np. wynajmuję mieszkanie, które chcę sprzedać osobie która je wynajmuje - nie można przenieść posiadania, bo już jest przeniesione.

To umowa między dotychczasowym posiadaczem samoistnym i dotychczasowym posiadaczem zależnym lub dzierżycielem, przez którą właściciel przenosi posiadanie na dzierżyciela (dzierżyciel ma corpus - przenoszony jest tylko animus);

• constitutum possessorium

art. 349 k.c. „Przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić także w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą.”

np. buduję dom i mam mieszkanie, które chcę poświęcić na wykończenie domu, sprzedaję je, ale mieszkam dopóki nie wykończę, posiadanie samoistne jest przeniesione, ale pozostaję w nim jako dzierżyciel (czyli posiadacz).

To umowa poprzez którą dotychczasowy posiadacz samoistny przenosi posiadanie na nabywcę, jednakże rzecz pozostaje w jego władaniu na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalają. Są 2 umowy: przeniesienie własności i umowa najmu. Przechodzi tylko animus - corpus pozostaje u dotychczasowego posiadacza.

Sposób ten jest niebezpieczny, bo jest przecież domniemanie, że posiadacz jest właścicielem - art. 339 k.c. „Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.”

(szczególnie niebezpieczne przy nieruchomościach - bo nieruchomości są ujawnione w księgach wieczystych).

• przeniesienie / przekazanie posiadacza zależnego lub dzierżyciela

art. 350 k.c. „Jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej, przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela.”

np. mam mieszkanie, które od 2 lat wynajmuję. Chcę je sprzedać i kupują je osoby, które zainteresowane są dalszym wynajmowaniem. Przenoszę własność na te osoby, ale dzierżyciel pozostaje w mieszkaniu płacąc czynsz jako najemca.

Gdy rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym lub dzierżeniu osoby trzeciej wystarczy umowa miedzy dotychczasowym posiadaczem samoistnym a nabywcą, a następnie należy zawiadomić dzierżyciela o zmianie posiadania samoistnego.

Przepisy powyższe dotyczą również dzierżyciela, jak i posiadacza zależnego.

DZIEDZICZNOŚĆ POSIADANIA:

• posiadanie jest to stan faktyczny, ale można je dziedziczyć, co nie wynika bezpośrednio z przepisów, ale z orzecznictwa SN i pośrednio art. 176 § 1 i 2 k.c. poprzez użycie słowa "spadkobierca".

Art. 176 k.c. „§ 1. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.

§ 2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza.”

WŁASNOŚĆ:

• najszersze prawo podmiotowe;

ZARYS REGULACJI SOCJALISTYCZNEJ:

Regulacja socjalistyczna - zarys

Polski k.c. od zachodnich uregulowań różnił sposób unormowania własności. Państwo władało środkami produkcji, obywatele co do zasady ich nie mieli - byli zatrudnieni. Tworzyło to bazę.

W k.c. z 1964 r. wydzielono typy - podzielono własność na:

• społeczną :

• własność ogólnonarodowa;

• własność spółdzielni i innych organizacji ludu pracującego miast i wsi;

Istniał obowiązek ratowania własności społecznej przed grożącą jej szkodą.

• indywidualną - własność środków produkcji należąca do osób prywatnych (a nawet fizycznych). Była ona bardzo ograniczona.

Zasadą była własność społeczna, a indywidualna była ograniczona do wyjątków wyliczonych w k.c.

• osobista - własność środków konsumpcji. Mogą do niej należeć własności środków produkcji, np. maszyny do szycia.

Art. 128 k.c. "Własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym."

• zasada jednolitości własności państwowej (jednolitego funduszu własności państwowej) - własność państwowa przysługuje wyłącznie państwu. Państwo jest właścicielem wielkiego majątku (nacjonalizacja przemysłu, likwidacja gmin, własność szpitali, szkół, itd.). Część mienia należała do stationes fisci, a część należała do j.g.u. - spółdzielni, przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych. Trudno było pogodzić zasadę jednolitości własności z samodzielnością j.g.u.

We Francji przyjęto, że przedsiębiorstwa państwowe w obrocie występowały jako właściciele, ale w krajach socjalistycznych były 4 koncepcje wyjaśniające istnienie j.g.u.

• j.g.u. maja prawo operatywnego zarządu (podobne do użytkowania);

• Ignatowicz - państwo ma własność konstytucyjną, a przedsiębiorstwa własność cywilistyczną;

Brak było wówczas upadłości.

Rozpad zasady rozpoczął się 31.I.1989 r. - skreślono art. 128. Wg jednych przedsiębiorstwa państwowe zostały uwłaszczone - stały się właścicielem mienia. Inni twierdzili, ze nie zmieniło to nic (mieli rację).

8.III.1990 r., przepisy wprowadzające z 10.V.1990 r. - wprowadzono ustawę o komunalizacji (27.V weszła w życie) - gminy ipso iure stały się właścicielem mienia, które należały do terenowych oddziałów administracji państwowej terenowej. Wojewoda wydawał decyzje komunalizacyjne.

29.IX.1990 (weszła w życie - 5.XII.1990 r.) - ustawa uwłaszczająca wszystkie państwowe osoby prawne. Przyznała użytkowanie wieczyste gruntu i prawo własności budynków wzniesionych na gruncie (nieodpłatnie - gdy budynki były wzniesione przez osobę prawną, jeśli nie - odpłatnie). Na podstawie tej ustawy uwłaszczyły się wszystkie j.g.u. (z tej ustawy w 1994 r. Mogły korzystać wszystkie osoby prawne - dzięki temu uwłaszczyło się PSL, Fundusz Wczasów Pracowniczych - zabrał majątek gminom. Było to zaskarżone do TK. TK uznał w orzeczeniu, że jest to sprzeczne, ale sejm odrzucił to orzeczenie. Ostatni uwłaszczył się PZD (Polski Związek Działkowców).

Nowela lipcowa - weszła w życie 1.X.1990 r. - wykreśliła wszelkie inne typy własności. Powstała jednolita definicja własności. Pozostawiono przepisy dotyczące własności lokali (do 1994 r.).

Ustawa z 1998 r. - przepisy wprowadzające wyposażające powiaty i województwa we własność państwową.

W okresie socjalizmu Fundusz Własności Państwowej był niezbywalny - można było uzyskać jedynie użytkowanie wieczyste. Obecnie mienie państwowe jest zbywalne, ale wyłącznie po przeprowadzeniu przetargu.

Obecnie powrócono do stanu normalnego dla państw demokratycznych. Ujednoliciła te przepisy konstytucja z 1997r., gdzie znajdują się liczne przepisy dotyczące własności.

W efekcie tych nowelizacji przywrócono jednolite pojęcie własności, skreślając w ich toku art. 126-139, 141, 160-161, 163-165, 167-168, 171, 177, itd.

OBECNA REGULACJA WŁASNOŚCI:

Można ją wyróżniać w sensie konstytucyjnym, ekonomicznym (wszelkie relacje przynoszące zyski - np. udziały w spółce) i cywilistycznym. Konstytucja zawiera również szersze ujęcie własności:

• art. 20 „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.”

• podstawą ustroju jest własność prywatna;

• art. 21 „1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.”

• RP chroni własność i prawo do dziedziczenia;

• Art. 64 „1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.”

• Ochrona własności i innych praw majątkowych;

Art. 44 k.c. „Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.”

• dotyczy mienia. Mienie jest pojęciem szerszym niż własność, oznacza bowiem własność i inne prawa majątkowe (zbliża się do regulacji konstytucyjnej). Stanowi więc nazwę zbiorczą wszystkich praw majątkowych.

Art. 44 ¹ k.c. „§ 1. Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.

§ 2. Uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój.”

• pozostało mienie państwowe, państwowe osoby prawne są właścicielami lub użytkownikami wieczystymi wg prawa cywilnego, co nie wyklucza własności państwowej (bo w razie upadku majątek jej wraca do państwa).

Obecnie prawo cywilne przyjmuje jednolitą definicję własności (art. 140). Mamy do czynienia z pewnym wyodrębnieniem natury ekonomicznej, gdyż inaczej wygląda zarządzanie własnością prywatną, a inaczej majątkiem prywatnym. Treść prawa własności jest jednakowa w przypadku obu podmiotów zarządzających. Wyróżniamy więc:

• własność prywatna:

• własność osób fizycznych;

• własność innych osób niż osoby fizyczne;

• własność prywatna:

• 
  Skarb Państwa;

własność państwowa publiczna;

• państwowe osoby prawne;

• 
  jednostki samorządu terytorialnego;

własność państwowa komunalna

• samorządowe osoby prawne;

• czasem wyodrębnia się własność kościelną;

Prawo własności to:

• prawo bezterminowe - bez ograniczenia w czasie, np. dziedziczenie;

nie oznacza to, że czas nie ma znaczenia - czas może wpłynąć na utratę prawa własności np. poprzez zasiedzenie - jeśli właściciel nie wykonuje swojego prawa, a wykonuje to ktoś inny tak jak właściciel;

• jest odporne na przepisy dotyczące wywłaszczenia - ograniczenie prawa własności, a w szczególności pozbawienie go. Jest ono możliwe tylko na cele publiczne za odpowiednim odszkodowaniem. Prawo polskie uregulowało wywłaszczenie w drodze decyzji administracyjnej (wg Wojewody powinno być uregulowane na drodze sadowej, gdyż byłyby lepsze gwarancje).

• Własność nie jest prawem absolutnym! Własność zobowiązuje i kosztuje!

• Treść prawa własności zależy od społeczno-gospodarczego przeznaczenia własności:

Art. 140 k.c. - określa własność poprzez zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa;

Art. 5 k.c. - ocenia sposób wykonywania prawa własności

• granice:

przestrzenne - mają znaczenie przy nieruchomościach

art. 46 k.c. „§ 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

§ 2. Prowadzenie ksiąg wieczystych regulują odrębne przepisy.”

- musimy brać pod uwagę prawa szczególne (np. prawo wodne, geologiczne);

art. 47 k.c. „§ 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

§ 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.”

- część składowa rzeczy, wniosek z tego taki, że można posiadać faktyczne władztwo nad rzeczą, ale nie może być rozdzielona własność;

treściowe:

Art. 140 k.c. wprowadza granice własności. Granicami tymi są:

• Ustawy

• Zasady współżycia społecznego

• Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa

Ma to swoje odzwierciedlenie w art. 64 konstytucji ?

Ograniczenia te najlepiej widoczne są przy nieruchomościach

Ad. Ustawy:

Własność jest wg k.c. prawem bezterminowym. W dekrecie z 1946 r. Była własność czasowa (poprzedziła użytkowanie wieczyste) trwająca 30 lat. Granice przestrzenne - art. 143 k.c.?

Kiedyś wyobrażano sobie, ze jest to stożek. Obecnie są to granice prostopadłe do powierzchni, granice te wyznacza prawo wodne, lotnicze, górnicze, geologiczne. Wszelkie złoża należą do res omnium communes (należących do wszystkich ludzi - społeczeństwo).

Własność (obecnie pogląd ten nie jest powszechnie przyjmowany) - obejmuje wszystko to co znajduje się pod, na i nad ziemią.

prawo lotnicze

prawo wodne własność (granice wyznaczone są przez prawo wodne,

lotnicze, górnicze, geologiczne - to pogląd przyjęty

prawo górnicze, powszechnie)

geologiczne ograniczają ją także zagospodarowanie terenu, prawa

budowlane.

Ad. Zasady współżycia społecznego i Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa

Są te same kryteria w definicji własności i art. 5. jak to rozwiązać? W art. 140 klauzule generalne ograniczają treść samego prawa własności, a art. 5 pozwala ocenić wykonywanie prawa własności.

Ad. Ustawy:

Art. 142 k.c. „§ 1. Właściciel nie może się sprzeciwić użyciu a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej. Może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

§ 2. Przepis powyższy stosuje się także w razie niebezpieczeństwa grożącego dobrom majątkowym, chyba że grożąca szkoda jest oczywiście i niewspółmiernie mniejsza aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.”

- wprowadza sytuację stanu wyższej konieczności. Właściciel nie może sprzeciwić się użyciu jego rzeczy w celu ochrony dóbr osobistych (np. użycie samochodu do przewozu rannych). W przypadku dóbr majątkowych - szkoda musi być niewspółmierna do wartości rzeczy.

W obu przypadkach przysługuje właścicielowi roszczenie odszkodowawcze.

Art. 144-154 k.c. - prawa sąsiedzkie. Dotyczy wyłącznie nieruchomości - zebranie owoców, regulacja granic, itd.

Art. 144 k.c. „Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.”

• dotyczy immisji. Z definicji własności wynika monopol właściciela na wykonywanie uprawnień - każde wtargnięcie na nieruchomość jest działaniem bezprawnym.

Definicja:

Immisje to przejawy oddziaływania między nieruchomościami sąsiednimi (ale nie koniecznie sąsiadującymi). Mamy z nimi do czynienia, gdy zachowanie podjęte na jednej nieruchomości rodzi określone skutki na nieruchomości sąsiedniej.

Dzielą się na:

• bezpośrednie - polegają na skierowaniu na inną nieruchomość pewnych cząstek (np. wód opadowych, ścieków). Traktowane są one jako bezpośrednie wtargnięcie i są zakazane. Stosuje się roszczenie negatoryjne. Przesłanki:

- fizyczne naruszenie;

- naruszenie umyślne

- nie muszą mieć charakteru zawinionego;

• Pośrednie - nie charakteryzują się bezpośrednim działaniem, właściciel nic nie robi, a woda np. sama spływa. Są one dopuszczalne, ale muszą być one dokonywane z umiarem. Immisje pośrednie dzielą się na:

• Materialne - dają się zmierzyć, są odczuwalne bez urządzeń, emisja cząstek materialnych;

• Niematerialne - ujemne oddziaływanie na psychikę człowieka (np. gromadzenie materiałów wybuchowych na sąsiednim gruncie, plaża nudystów u sąsiadów).

Art. 144 Przepis ten znajduje zastosowanie w:

• stosunkach sąsiedzkich,

• stanowi skuteczny instrument ochrony środowiska;

• stosunkach sąsiedzkich blokowisk (ze względu na art. 690 k.c., który mówi, ze przepis dotyczy własności stosuje się do najmu).

Nie da się ustalić abstrakcyjnej granicy dopuszczalnych immisji.

Nie mogą przekraczać przeciętnej miary ocenianej przez uwzględnienie:

• społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości - należy spojrzeć w plany zagospodarowania terenu (bo nawet w Łodzi są dzielnice willowe gdzie jest zakazana budowa zakładów przemysłowych).

• stosunki miejscowe - wg orzecznictwa należy wziąć je pod uwagę (np. gdy ktoś mieszka w mieście przemysłowym musi się liczyć z większą ilością immisji niż w przypadku kurortu uzdrowiskowego.).

Oceny dokonuje sąd.

Nie są to zawsze zachowania zakazane. Sąd musi brać tez pod uwagę fakt, ze immisje się kumulują. Należy je sumować, nie można przyjąć, ze zachowanie norm administracyjno-prawnych już jest powodem oddalenia powództwa.

Gdy ktoś przekroczy granicę immisji, który został ustalony przez sąd, to działa on bezprawnie.

Na każdą działalność (w tym budowę) trzeba mieć pozwolenie.

Kazus z Krakowa.

Ktoś mieszkający w dzielnicy willowej dostał pozwolenie na budowę brojerni. Sąsiedzi zaskarżyli decyzję administracyjna. SN stwierdził, ze fakt, iż pozwani dysponują pozwoleniem na budowę, nie oznacza, ze to zachowanie nie jest bezprawne. Sąd stwierdził, że w pozwoleniu na budowę jest klauzula, że zezwolenie nie narusza praw osób trzecich.

Gdy została przekroczona przeciętna miara, działanie to jest bezprawne - powód może:

• domagać się wszystkich roszczeń negatoryjnych (Roszczenia składające się na ochronę negatoryjną zależą od konkretnego stanu faktycznego. Muszą być one proporcjonalne. Dlatego też są one zróżnicowane) i

• zaprzestania / zaniechania naruszeń i

• przywrócenia stanu zgodnego z prawem (wg art. 222 § 20).

• Odpowiedzialność odszkodowawcza - gdy w związku z immisjami pojawiła się szkoda. Mamy wówczas do czynienia z winą, ale należy ja udowodnić, a to jest trudne (stosuje się przepisy z prawa obligacyjnego).

Uprawnienia te będą przysługiwały:

• właścicielowi;

• najemcy;

• właścicielowi ograniczonego prawa rzeczowego;

Problem pierwszeństwa,

np. gdy ktoś mieszkał w kamienicy i na dole nagle zrobiono klub nocny, to służy tej osobie roszczenie z art. 222 § 1. Jeśli jest odwrotnie (najpierw klub, a potem ja staję się właścicielem mieszkania na górze), to sytuacja wygląda inaczej. Mimo pierwszeństwa należy dopuścić ochronę, aby doprowadzić do stanu zgodnego z prawem.

Przy wykładni przepisów dotyczących własności nie można tracić z pola widzenia faktu, czy własność należy do osób fizycznych czy jest to własność publiczna, czy służy celom przemysłowym, mieszkalnym, itd. Dotyczy to właśnie społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa.

NABYCIE WŁASNOŚCI:

PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI:

• termin techniczno-prawny oznaczający nabycie własności w drodze umowy. To pochodny sposób nabycia własności.

• Strony:

• właściciel lub jego przedstawiciel;

• nabywca własności.

Strony musza mieć:

• zdolność do czynności prawnych;

• Wyrazić wolę w sposób niewadliwy;

• Niekiedy wymagana jest szczególna forma;

• Na podstawie

art. 155 k.c. „§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.”

- umowa przeniesienia własności co do zasady jest umową konsensualną (solo consensus - własność przechodzi za pomocą samej umowy).

Wszystkie nieruchomości są to rzeczy oznaczone co do tożsamości (np. samochód używany, grunt). Nie jest potrzebne wydanie rzeczy.

W przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku i rzeczy przyszłych własność przechodzi w momencie przeniesienia posiadania (ma to charakter realny) wg art. 155 § 2. Są jednak sposoby przeniesienia posiadania bez samego wydania rzeczy (przykładem takiej rzeczy może być samochód nowy kupiony u dealera). Potrzebne jest wyodrębnienie rzeczy z całego gatunku, aby własność przeszła (np. wyodrębnienie z wielkiej hałdy 1 tony węgla, która została sprzedana).

• charakterystyka czynności:

• umowa inter vivos;

• czynność konsensualna;

• czynność rozporządzająca lub zobowiązująca do rozporządzenia:

Przeniesienie własności to klasyczny przykład rozporządzenia - przejście aktywu z jednego do drugiego majątku - właściciel wyzbywa się określonego aktywu. Ta czynność rozporządzająca czasem nie wymaga osobnej czynności, bo czasem występuje tylko zobowiązanie i wówczas gdy podstawą jest przesunięcie własności nie potrzebna jest czynność rozporządzająca. Strony zawarły czynność zobowiązującą, a ustawodawca dokleił czynność rozporządzającą - warstwa czysto rozporządzająca. Strony mogą rozdzielić te skutki lub gdy przepis tak stanowi, np. gdy zostanie uiszczona zapłata ceny lub wymagają zawarcia czynności rozporządzającej. Umowa dochodzi do skutku solo consensus. Ważność rozporządzenia zależy od ważności zobowiązania.

Prawo niemieckie zna podział na czynności rozporządzające i zobowiązujące.

Prawo francuskie - umowa rozporządzająca pociąga za sobą umowę zobowiązującą.

Prawo polskie - umowa ma charakter zobowiązujący, a pociąga za sobą rozporządzenie (sprzedawca zobowiązuje się do rozporządzenia).

Zasadą jest prawo francuskie - wg art. 155 - własność przechodzi na podstawie samej umowy (zobowiązującej do przeniesienia własności) ale skutek zobowiązujący i rozporządzający może być rozbity na podstawie:

• Umowy stron - strony mogą w umowie sprzedaży postanowić, że własność przejdzie w momencie zapłacenia całej ceny - skutki będą rozbite w czasie - potrzebna będzie druga umowa przenosząca własność. Może być też zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej (własność przechodzi z momentem uiszczenia ceny).

• Ustawy:

• W przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku i rzeczy przyszłych do przejścia własności potrzebne jest przejście posiadania (art. 155 § 2 );

Art. 157 k.c.  „§ 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.

§ 2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.”

- własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Jest to niezależne od woli stron. Umowa pod warunkiem, z terminem jest wyłącznie zobowiązująca. Do przeniesienia własności konieczne jest kolejne porozumienie stron dotyczące rozporządzenia w wykonaniu umowy zobowiązującej. Jeśli warunek się ziści, każda ze stron ma roszczenie wykonania umowy. Potrzebna jest druga umowa rozporządzająca.

• Art. 109-11 k.c. ustawy o gospodarce nieruchomościami z 1997 r. (tekst jednolity 2004) - prawo pierwokupu gminy przy zbyciu nieruchomości niezabudowanej. Taka umowa może być zawarta pod warunkiem, że gmina nie skorzysta z prawa pierwokupu (notariusz ma powiadomić o tym, że działka jest sprzedana). Gmina ma prawo pierwokupu - na jego wykonanie ma miesiąc. Jeśli się zdecyduje, to wchodzi w miejsce kupującego. Jeśli zaś nie skorzysta z prawa pierwokupu, należy sporządzić drugą umowę, w której własność nieruchomości jest przeniesiona na nabywcę. Potrzebna jest druga umowa rozporządzająca.

• Prawo niemieckie uznaje, że umowa przenosząca własność jest abstrakcyjna. Przy nieruchomościach warunkiem decydującym / konstytutywnym nabycia własności jest wpis do księgi wieczystej. Prawo polskie uznaje, ze wpis nie jest to warunek konstytutywny.

• czynność causalna

Prawo polskie - przeniesienie własności to czynność causalna. Wynika to z art. 156 - ważność przeniesienia własności zależy od podstawy prawnej - causae. Są 2 sytuacje:

• Własność przechodzi na podstawie jednej umowy - brak jest tutaj miejsca do badania causae. Nie można analizować związku miedzy zobowiązaniem a rozporządzeniem.

• Gdy najpierw było zobowiązanie (sprzedaż, darowizna, zamiana, zapis, bezpodstawne wzbogacenie, itd.) a potem rozporządzenie (przeniesienie własności). Wówczas ważność tej umowy zależna jest od istnienia causae. Jeśli umowa pierwsza upadnie, upada też druga umowa.

Zapis - dotyczy testamentów. Spadkodawca czyni spadkobiercę zobowiązanym do przysporzenia na rzecz innych osób (np. przeniesienie własności na inną osobę). Jeśli testament upadnie, odpada causae, upada przeniesienie własności.

Kauzalność formalna - drugi akt przenoszący własność nieruchomości musi wskazywać przyczynę (causae) zawarcia umowy - musi być ujawniona w akcie notarialnym (dotyczy zapisów, sprzedaży nieruchomości);

Kauzalność materialna - causae wynika z samej czynności / z samego przeniesienie własności, musi ona istnieć dla ważności czynności.

• odpłatność zależy od causae - samo przeniesienie własności jest neutralne - (przeniesienie własności może być odpłatne - sprzedaż lub nieodpłatne - darowizna).

• Forma ad solemnitatem - art. 158 k.c. - przy przeniesieniu własności nieruchomości wymagany jest akt notarialny (zarówno przy zobowiązaniach jak i rozporządzeniach). W przypadku jego braku czynność jest bezwzględnie nieważna. Obowiązkowy jest również wpis do księgi wieczystej. Nie ma on jednak charakteru konstytutywnego. Zaniedbanie tego obowiązku nie powoduje nieważności czynności, nie warunkuje przejścia własności - czynność jest consensualna.

NABYCIE RZECZY RUCHOMEJ OD NIEUPRAWNIONEGO:

art. 169 k.c. „§ 1. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.

§ 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.”

Zasadą ogólną jest:

"Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet."

- "Nikt nie może przenieść na drugiego więcej niż sam ma."

Są jednak wyjątki od tej zasady. Wyjątkiem jest art. 169 k.c. Podstawą tego wyjątku jest domniemanie, że osoba, która włada rzeczą jest jej właścicielem. Ustawodawca chroni w art. 169 k.c. dobrą wiarę nabywcy.

Wyjątek ten akceptowało prawo rzymskie, prawo francuskie i niemieckie (choć prawo niemieckie nie akceptuje nabycia własności rzeczy skradzionej).

§ 1 - wyraża zasadę nabycia rzeczy od nieuprawnionego;

§ 2 - zdanie pierwsze - wyjątek od zasady - ograniczenie;

zdanie drugie - powrót do zasady;

§ 1. Przesłanki nabycia rzeczy od nieuprawnionego:

• rzecz ruchoma - brak definicji legalnej - wszystko co nie jest nieruchomością;

• działa osoba nieuprawniona - osobami tymi wg § 1 są wszyscy, ale po zastosowaniu § 1 i 2 okazuje się, że to pojęcie ogranicza się do osób, które władają rzeczą za zgodą właściciela, są one uprawnione do władania, ale nie są uprawnione do rozporządzania. Dotyczy to rzeczy powierzonych posiadaczom, chodzi więc o wszystkich posiadaczy zależnych, dzierżawców, zastawników, dzierżycieli (osoby, które władają rzeczą w cudzym imieniu na koszt właściciela np. spedytor, pracownik, który dostał narzędzia od pracodawcy), osoba, która zobowiązała się do rozporządzania rzeczą na rzecz osoby A, a rozporządza nią na rzecz osoby B, rozporządzenie dokonane przez jednego małżonka na rzecz drugiego.

• osoba ta zawiera umowę z nabywcą - w doktrynie rozpowszechniony jest pogląd, ze jest to umowa (nie mamy tu do czynienia z nabyciem pierwotnym):

• w której nieuprawniony przenosi własność na osobę trzecia;

• ma ona charakter realny, gdyż warunkiem koniecznym jest wydanie rzeczy nabywcy - samo przeniesienie posiadania bez wydania rzeczy nie wystarczy. Wystarczy Traditio corporalis, traditio longa manu, a ostatnio w doktrynie spotyka się możliwość traditio brevi manu.

• wydanie rzeczy nabywcy;

• dobra wiara nabywcy - dobra wiara - usprawiedliwione okolicznościami przekonanie nabywcy, że zbywca jest osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą, np. posiadanie komputera i przekonanie nabywcy, że jest się osobą upoważnioną do rozporządzania nim.

Każde najmniejsze uchylenie uchyla dobrą wiarę, wystarczy niedołożenie należytej staranności po stronie nabywcy.

KAZUS: Sprzedaż samochodu jednego z małżonków należącego do wspólności majątkowej. Żona pokazała upoważnienie męża do sprzedaży. SN badał sytuację majątkowa małżeństwa, czy na pewno osoba ta ma to upoważnienie, czy nabywca nie podjął decyzji zbyt pochopnie, itd. Sąd po tym drobiazgowym badaniu orzekł, że była w tym przypadku dobra wiara.

Gdy spełnione są przesłanki - nabywca uzyskuje własność rzeczy z chwilą objęcia jej w posiadanie. Dobra wiara musi istnieć w momencie wydania rzeczy i objęcia jej w posiadanie.

"Mala fides superveniens non nocet" - "zła wiara, która przychodzi później nie szkodzi”.

Gdy nabywca dowie się o nieuprawnieniu później, to czynność jest ważna.

Nabycie nie jest uzależnione od odpłatności czynności prawnej. W wielu czynnościach prawnych jest warunek odpłatności, tu go brak - może być to darowizna.

Art. 169 § 2 k.c. zdanie 1 „Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu.”

- odstępstwo od powyższej zasady dotyczy rzeczy:

• skradzionych;

• zgubionych;

• utraconych w inny sposób przez właściciela bez zamiaru / woli wyzbycia się ich;

Wyjątek od § 1 polega na tym, że przy spełnieniu wszystkich warunków nabycie nastąpi dopiero po upływie 3 lat od wyjęcia spod władania właściciela. Wynika z tego, że wg ustawodawstwa polskiego możliwe jest nabycie takiej rzeczy, ale dopiero po upływie 3 lat.

Złodziej nigdy nie nabędzie rzeczy skradzionej. Nabycie nastąpi tylko w momencie, gdy złodziej rozporządzi tą rzeczą. Nabywca nabędzie własność po 3 latach i w tym wypadku funkcjonuje zasada:

"Mala fides superveniens nocet" , gdyż dobra wiara nabywcy musi trwać przez 3 lata od chwili, gdy rzecz wyszła spod władztwa osoby uprawnionej do rozporządzania rzeczą. Wynika z tego, że jeżeli nabędziemy rzecz, np. samochód od osoby nieuprawnionej i po 2 latach znajdzie się właściciel to musimy oddać tą rzecz policji.

Art. 169 § 2 k.c. zdanie 2 „Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.”

- stanowi wyjątek od wyjątku ze zdania 1. Jeśli pieniądze, dokumenty na okaziciela, rzeczy nabyte na licytacji były wcześniej zgubione, skradzione lub w inny sposób utracone, to nabywca uzyska ich własność w chwili objęcia w posiadanie, pod warunkiem, że nabywca był w dobrej wierze.

np. znalezienie parasolki w tramwaju i darowanie jej osobie 3, możliwe ze względu na to, że jest to rzecz trudna do zidentyfikowania właściciela.

Art. 170 k.c. „W razie przeniesienia własności rzeczy ruchomej, która jest obciążona prawem osoby trzeciej, prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy, chyba że ten działa w złej wierze. Przepis paragrafu drugiego artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio.”

NABYCIE NIERUCHOMOŚCI PRZEZ ZASIEDZENIE (art. 172 - 176 k.c.):

2 artykuły (obecnie skreślone) wyłączały spod zasiedzenia:

Art. 177 k.c. "Przepisów o nabyciu własności przez zasiedzenie nie stosuje się, jeżeli nieruchomość jest przedmiotem własności państwowej."

art. 178 k.c. "Nie można nabyć przez zasiedzenie części nieruchomości rolnej, jeżeli według przepisów o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych zbycie tej części nie byłoby dopuszczalne."

Zasiedzenie:

jedna z instytucji dawności, w której chodzi o nabycie własności na skutek długotrwałego posiadania. Może mieć zastosowanie do niektórych praw rzeczowych związanych z władztwem nad rzeczą. Porządek prawny nie toleruje długotrwałej rozbieżności miedzy stanem faktycznym i prawnym.

Funkcje zasiedzenia:

• prowadzi do nabycia własności - znosi długotrwałe rozbieżności miedzy stanem faktycznym a prawnym;

• środek ochrony dla osoby, która nabyła nieruchomość w dobrej wierze;

• ułatwia dowód prawa własności, gdyż czasem łatwiej wykazać nabycie własności przez zasiedzenie niż przeprowadzić wiele skomplikowanych procedur, np. gdy ktoś nie aktualizuje informacji w księdze wieczystej (np. przyjęcia spadku).

Zasiedzenie zawsze było regulowane dwutorowo:

• zasiedzenie ruchomości - znikome znaczenie praktyczne;

• zasiedzenie nieruchomości - istotne.

Zasiedzenie nieruchomości

kształtowanie się regulacji prawnej:

• okres zaborów - w każdej dzielnicy inna regulacja;

• ustawa z 1825 roku autorstwa hrabiego Wyczehowskiego w Królestwie Polskim - wyklucza nabycie nieruchomości hipotekowanych (ujawniony był w nich właściciel, np. gdyby był ujawniony 1 hrabia to 2 nie mógłby uzyskać własności przez zasiedzenie);

• 1946 r. - Dekret Prawo rzeczowe - wyróżniał:

• zasiedzenie secundum tabulas - gdy ubiegający się o zasiedzenie został błędnie ujawniony w księdze wieczystej jako właściciel:

• w dobrej wierze - 10 lat;

• w złej wierze - 20 lat;

• zasiedzenie contra tabulas - brak zapisu w księdze wieczystej lub inna osoba w niej widnieje:

• w dobrej wierze - 20 lat;

• w złej wierze - 30 lat;

Regulacja prawna zasiedzenia w obecnym k.c.:

Przedmiotem zasiedzenia może być:

• cała nieruchomość

• własność konkretnej działki;

• udział we współwłasności;

Art. 172 k.c. „§ 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).

§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.”

- są 3 przesłanki nabycia własności przez zasiedzenie (dot. nieruchomości):

• posiadanie samoistne - władanie rzeczą jak właściciel. Przy ocenie posiadania należy się skupić na tym, jak to jest odbierane przez osoby 3 (np. płaci podatki, występuje o pozwolenie na budowę), osoba taka nie uznaje zwierzchnictwa osób 3 (np. nie płaci czynszu, nie pyta nikogo o zgodę).

SN przyjął, że władztwo wykonywane przez publiczne osoby prawne (skarb Państwa, gminy, powiaty) nie ma cech posiadania samoistnego, jeśli te podmioty weszły w posiadanie wykonując swe władztwo imperialne (władztwo administracyjne). Nacjonalizacja - akt władzy państwowej.

W prawie polskim nie obowiązuje zasada:

"Nemo sibi ipse causam possessionis....." - "Nikt nie może sobie sam zmienić podstawy posiadania".

• upływ czasu:

W chwili wejścia w życie k.c.:

• w dobrej wierze - 10 lat;

• w złej wierze - 20 lat;

W wyniku nowelizacji z 1.10.1990 r. terminy te uległy wydłużeniu:

• w dobrej wierze - 20 lat;

• w złej wierze - 30 lat;

Pojawił się problem intertemporalny, gdyż wiele osób zostało zaskoczonych tą regulacja in statu usucapiendi - w czasie zasiadywania nieruchomości. I tak:

• jeśli do czasu 1.10.1990 r. upłynął termin krótszy, to sąd uzna upływ tego terminu wg terminów sprzed 1.10.1990 r., np. gdy ktoś objął nieruchomość w 1975 r., a termin zasiedzenia minął w 1985 r., a osoba ta wystąpiła do sądu dopiero w 1992 r. to bierzemy pod uwagę stare przepisy;

• jeśli termin ten do 1.10.1990 r. nie upłynął to stosuje się już nowe przepisy;

• posiadanie nieprzerwane przez wymagany przez prawo czas - domniemanie ciągłości posiadania

art. 340 k.c. „Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.”

art. 341 k.c. „Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.”

Dobra wiara nie jest przesłanką. Wpływa ona na czas, który potrzebny jest do nabycia własności.

Bieg terminu zasiedzenia:

art. 340 k.c. „Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.”

- domniemywa się ciągłość posiadania.

Wystarczy udowodni udowodnić, że objęło się rzecz 20 lat temu i włada się do dziś.

Art. 175 k.c. „Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.”

Art. 173 k.c. „Jeżeli właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela.”

- gdy właścicielem nieruchomości jest małoletni, to zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż 2 lata od momentu uzyskania przez niego pełnoletności.

Art. 176 k.c. „§ 1. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści.

§ 2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza.”

- możliwość doliczenia czasu posiadania przy zmianie posiadacza in statu usu capiendi. Chodzi tu o następstwo prawne (spadkobranie, zmiana posiadacza). Ocena dobrej i złej wiary posiadacza dokonywana wg stanu dobrej wiary poprzednika. Obliczane jest to w konkretnym stanie faktycznym i wówczas następca prawny musi zdecydować czy mu się to opłaca.

Przesłanka dobrej wiary przy zasiedzeniu:

- ocenia się w momencie objęcia nieruchomości we władanie i tu "Mala fides superveniens non nocet".

Wg klasycznego ujęcia w dobrej wierze jest posiadacz, który ma usprawiedliwione okolicznościami przekonanie, że przysługuje mu wykonywane przezeń prawo. Chodzi o przekonanie wykonywania prawa przysługującego posiadaczowi.

Do nabycia posiadania konieczny jest akt notarialny. Posiadacz, który nabył posiadanie nieruchomości nieformalnie uznaje się, że był w złej wierze.

25.V.1955 r. SN (w składzie 7 sędziów) przyjął wykładnie, że dobra wiara jest to przekonanie posiadacza, oparte na konkretnym stanie faktycznym, że swym posiadaniem nikogo nie krzywdzi.

W okresie socjalizmu kwitł obrót nieformalny nieruchomościami.

W 1968 r. SN zmienił swe stanowisko. W doktrynie powszechna była krytyka socjalistycznego podejścia, gdyż nieformalne nabycie prowadzi do bałaganu.

26.X.1971 r. - ustawa o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. która uwłaszczyła wszystkich (pod pewnymi warunkami) nieformalnych posiadaczy / nabywców gospodarstw rolnych. Na przyszłość ustawodawca przewidział sankcje za nieformalne nabycie.

Wówczas SN powrócił do klasycznego ujęcia dobrej wiary wyłączające posiadaczy nieformalnych.

Koniec lat 80. - kolejne wahniecie orzecznictwa. Ignatowicz twierdził, że z naiwnością graniczy wyobrażenie SN, że są tereny w RP, gdzie mieszkańcy nie wiedzą, ze do przeniesienia własności potrzeba aktu notarialnego.

Od 6.XII.1991 r. - SN na dobre powrócił do klasycznego ujęcia dobrej wiary.

Obecnie w dobrej wierze może być posiadacz tylko, jeśli była wada oświadczenia woli, błąd przy zawieraniu umowy, wada aktu notarialnego, itd.

Jeśli przesłanki te są spełnione kumulatywnie, to z chwilą upływu terminu nabycie zachodzi ex lege. Aby można było tym prawem rozporządzać, konieczne jest postępowanie o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie.

Regulacja prawna znajduje się w art. 609 i 610 k.p.c. - jest to postępowanie nieprocesowe, rozpoczyna się wnioskiem, a kończy postanowieniem deklaratoryjnym. Sąd poszukuje dotychczasowych właścicieli. Po zakończeniu postępowania następuje wpis do księgi wieczystej.

Nabycie ruchomości przez zasiedzenie:

Art. 174 k.c. „Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze.”

- przy ruchomościach mamy 3 przesłanki:

• posiadanie samoistne;

• w dobrej wierze - jest konieczna;

• upływ czasu - 3 lata od objęcia we władanie rzeczy;

Co do zasady występuje zbieg art. 174 i 169 k.c. Stosuje się tu też terminy dotyczące przedawnienia roszczeń, doliczeniu biegu terminu.

Bierze się tu pod uwagę cały okres, a nie tak jak w art. 169 k.c. Obowiązuje zasada: "Mala fides superveniens nocet" - musi trwać przez cały czas.

To pierwotny sposób nabycia własności. Nabycie następuje ipso iure z chwila upłynięcia terminu. Potrzebne jest jednak orzeczenie sądowe deklaratywne, aby udokumentować fakt własności wobec osób trzecich.

Jeśli inne prawa są ujawnione w księdze wieczystej, to pozostają one nawet po nabyciu własności przez zasiedzenie (chodzi tutaj w szczególności o ograniczone prawa rzeczowe).

Inne przypadki nabycia i utraty własności:

• nabycie roju pszczół;

• znalezienie rzeczy - należy się znaleźne;

WYZBYCIE SIĘ WŁASNOŚCI:

• ruchomości:

porzucenie rzeczy (wyniesienie na śmietnik), może nastąpić nabycie przez objęcie rzeczy w posiadanie samoistne na mocy art. 181 k.c. „Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne.”

• Nieruchomości:

• Prawo niemieckie - przewiduje czynność jednostronną, za pomocą której wyzbywa się własności. Rzecz staje się niczyja, ale aby podmiot mógł ją nabyć, musi ja zasiedzieć. Wyjątek dotyczy landów, które mogą nabyć nieruchomość przez oświadczenie woli;

• Prawo francuskie - rzecz, która nie ma właściciela należy do państwa. Prawo francuskie nie przewiduje zrzeczenia się - jest specjalna procedura, która doprowadza do utraty własności;

• Prawo polskie:

• wg dekretu z 1946 r. - konieczny był akt notarialny, a własność przechodziła na Skarb Państwa. Zrzeczenie się musiało być warunkowane zgodą starosty;

• wg nowelizacji z 2003 r. - każdy może się zrzec własności, nie jest konieczna żadna zgoda organu. To czynność zależna wyłącznie od woli właściciela. Nieruchomość po zrzeczeniu przechodzi na własność gminy.

Knurów, Jastrzębie Zdrój i jeszcze jedno miasto złożyło skargi do TK na sprzeczność tych regulacji z konstytucją. TK 15.III.2005 r. Uznał, że powodowie mieli rację. Nikt nie zrzeka się nieruchomości, które mają jakakolwiek wartość. Gminy nie maja pieniędzy na objęcie tych nieruchomości we władanie. Przez tą czynność właściciel może przerzucić koszty utrzymania nieruchomości na całe społeczeństwo.

WSPÓŁWŁASNOŚĆ:

Nie jest to samodzielne prawo rzeczowe. Jest to własność wielu podmiotów.

W prawie feudalnym było dwóch właścicieli:

• dominium directum (prawo zwierzchnie)

• dominium utile (prawo korzystania z rzeczy).

Dekret z 1946r. - występowała własność czasowa - od 30 do 80 lat. Po upływie czasu własność miała wracać do pierwotnego właściciela.

Obecnie mamy do czynienia ze współwłasnością, gdy w tym samym czasie do tej samej rzeczy kilku podmiotom przysługują prerogatywy właściciela. Jest to udział idealny, który przekłada się na wartość majątkową.

Elementy konstrukcyjne współwłasności:

• Jedność przedmiotu;

• Wielość podmiotów;

• Niepodzielność wspólnego prawa.

Art.195 k.c. „Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność).”

• definicja współwłasności, zawiera w/w elementy.

Art.196 k.c. „§ 1. Współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną.

§ 2. Współwłasność łączną regulują przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika. Do współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się przepisy niniejszego działu.”

• wskazuje dwa rodzaje współwłasności:

• W częściach ułamkowych regulowana w k.c. - udziały określane są za pomocą ułamka zwykłego. To samodzielny stosunek prawa rzeczowego. Udział to pewien ułamek wyrażający pozycję współwłaściciela, to części wydzielone abstrakcyjnie.

• Łączna - nie jest regulowana w II księdze k.c. ale tam, gdzie jest regulowany stosunek praw, których ta współwłasność dotyczy - art.196 § 2 k.c.

Współwłasność do niepodzielnej ręki towarzyszy zawsze innemu stosunkowi prawnemu (osobistemu). Dwa podstawowe przykłady:

• Współwłasność małżeńska, gdy małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej;

• Współwłasność w spółce cywilnej. Majątek jest majątkiem wspólnym wspólników.

To instytucja bezudziałowa. Żaden z właścicieli nie może rozporządzać udziałem, ani zobowiązywać się do rozporządzenia tym, co mu przypadnie w przyszłości. Powstaje i ustaje wraz ze stosunkiem prawnym, któremu towarzyszy. W czasie trwania stosunku nie można żądać podziału majątku ani zniesienia współwłasności (wyjątki w prawie małżeńskim ). Najczęściej dotyczy całego majątku (zespołu składników majątkowych). Dlatego też bardzo często mówi się o współwłasności majątkowej.

cecha	Współwłasność łączna	Współwłasność ułamkowa
	Jest bezudziałowa; nie można nawet wskazać udziałów;	Każdy ze współwłaścicieli ma jakiś udział, który wskazuje na udział we współwłasności;
Rozporządzanie prawem	Bezudziałowy charakter powoduje, że nie można się zobowiązać do rozporządzenia, a nawet nie można się zobowiązać do rozporządzenia przyszłym udziałem;	Każdy udziałowiec może samodzielnie rozporządzać swoim udziałem (ale nie rzeczą);
trwałość	Towarzysz jej stosunek podstawowy, więc co do zasady trwa tak długo jak długo trwa stosunek podstawowy;	Nie jest trwała (każdy z współwłaścicieli może domagać się jej zniesienia);
przedmiot	Zawsze dotyczy pewnej masy majątkowej. Z chwilą ustania zamienia się na współwłasność w częściach ułamkowych;	Kilka przedmiotów lub jeden przedmiot;

Współwłasność w częściach ułamkowych:

1. źródła powstania :

• Dziedziczenie

art.1035 k.c. „Nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy.”

• gdy kilku spadkobierców dziedziczy jeden spadek, stają się oni współwłaścicielami w częściach wyrażonych przez udział spadkowy.

• Przez czynności prawne

• gdy kilka osób kupuje rzecz wspólnie. Udziały wyznaczone są wielkością wkładów;

• jeden właściciel zbywa udział np. panowie pod sklepem.

• Zmieszanie, połączenie rzeczy

- art. 193 k.c. „§ 1. Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.

§ 2. Jednakże gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.”

• Zasiedzenie

- gdy kilka osób zasiaduje jedną rzecz przez określony czas;

• Przez orzeczenie sądowe

- gdy sąd znosi współwłasność budynku, wydzielając odrębną własność lokali (gdy np. jeden dom zostaje podzielony pomiędzy spadkobierców. Powstaje współwłasność konieczna w części wspólnych i gruntu). Sąd może znieść współwłasność masy majątkowej, pozostawiając pewną rzecz we współwłasności.

Nie ma mocy art. 197 k.c. „Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe.”

• domniemywa się, ze jeśli podstawa współwłasności nie jest wskazana, to udziały we współwłasności są równe. Udział może wynikać też z okoliczności powstania współwłasności.

Art. 204 k.c. „Większość współwłaścicieli oblicza się według wielkości udziałów.”

• większość tych właścicieli oblicza się wg udziałów a nie wg głów ( nie liczba współwłaścicieli, ale wielkość udziałów decyduje).

b) Sytuacja współwłaściciela

art. 198 k.c. „Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.”

• co do swego udziału każdy ze współwłaścicieli ma swobodę. Może sprzedać, obciążyć, ustanowić hipotekę na rzeczy. Każdy może dysponować swoim udziałem.

Zarząd rzeczą wspólną:

• Umowny (umowa obligacyjna - często wielostronna - strony ustalają zasady zarządu)- ma źródło w porozumieniu miedzy współwłaścicielami.

Art. 221 k.c. „Czynności prawne określające zarząd i sposób korzystania z rzeczy wspólnej albo wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności odnoszą skutek także względem nabywcy udziału, jeżeli nabywca o nich wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. To samo dotyczy wypadku, gdy sposób korzystania z rzeczy został ustalony w orzeczeniu sądowym.”

- gdyby ktoś wszedł w miejsce współwłaściciela, to nowy współwłaściciel jest związany wcześniej zawartą umową.

• Ustawowy - wchodzi w grę gdy strony nie ustaliły zarządu umownego;

• Sądowy - gdy zarząd ustawowy nie działa, a umowny nie został zawarty. Wyznaczany jest przez sąd zarządca. Jest to ostateczność.

W ramach zarządu wyróżnia się:

• Czynności przekraczające zwykły zarząd;

• Czynności zwykłego zarządu;

• Czynności zachowawcze;

Art. 200 k.c. „Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.”

• współwłaściciele maja obowiązek współdziałania w zarządzaniu rzeczą.

Art. 205 k.c. „Współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego uzasadnionemu nakładowi jego pracy.”

• jeśli zarządcą jest jeden ze współwłaścicieli ma on prawo do wynagrodzenia

art. 208 k.c. „Każdy ze współwłaścicieli nie sprawujących zarządu rzeczą wspólną może żądać w odpowiednich terminach rachunku z zarządu.”

- współwłaściciele mają prawo otrzymania rachunku z zarządu.

Czynności zwykłego zarządu:

• czynności, które trzeba podejmować, aby zachować rzecz w niepogorszonym stanie/istotę rzeczy. Dotyczy to czynności prawnych i faktycznych. Zakres tych czynności jest różny w zależności od rzeczy (np. jest spór czy wynajmowanie lokalu jest tego typu czynnością - prof. Szafnicka uważa, ze tak).

Czynności przekraczające zwykły zarząd:

• rozporządzenia rzeczą;

• zmiana wartości rzeczy;

• zmiana przeznaczenia rzeczy;

Art. 199 k.c. „Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.”

• do czynności przekraczających zwykły zarząd wymagana jest jednomyślność. Współwłaściciele, którzy maja przynajmniej połowę udziałów, mogą zwrócić się do sądu o rozstrzygniecie. Sąd stoi na straży interesu wszystkich właścicieli.

Do czynności zwykłego zarządu potrzebna jest większość. Jeśli takiej nie ma, to kiedy może żądać dokonania czynności na drodze sądowej.

Art. 202 k.c. „Jeżeli większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy z pozostałych współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd.”

• każdy ze współwłaścicieli może przed sprzeciwić się decyzji większości.

Art. 203 k.c. „Każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy, jeżeli nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość.”

• czynności zachowawcze - takie, które służą zachowaniu prawa, np. przerwanie biegu zasiedzenia, pozew o zapłacenie czynszu, dozwolona samopomoc.

Każdy może dokonywać tych czynności w imieniu pozostałych (milczące pełnomocnictwo lub pełnomocnictwo ustawowe).

Pożytki i przychody z rzeczy przypadają współwłaścicielowi w częściach odpowiadających udziałom. Tak samo jest w przypadku nakładów na rzecz.

Art. 206 k.c. „Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli.”

• każdy jest uprawniony do współdziałania i współkorzystania z rzeczy, ale w taki sposób, aby pogodzić to ze współposiadania rzeczą, sąd ustala zakres działania współwłaścicieli. Jeśli nie da się tego uczynić, sąd dokonuje podziału rzeczy do używania/korzystania (quo ad usum). Umowa jest skuteczna między stronami - na zewnątrz pozostaje współwłasność. To podział służący temu, by współwłaściciele nie mogli wchodzić sobie w drogę. Nie jest to zniesienie współwłasności. Podział ten jest możliwy w przypadku nieruchomości. Problemy są przypadku przedsiębiorstw i gospodarstw rolnych- można żądać tylko zniesienia współwłasności.

1. Zniesienie współwłasności:

• ustawodawca przyjął, że jest to stosunek przejściowy (na podstawie dawnego prawa francuskiego). Przepisy o wykonywaniu współwłasności są skąpe. Wydaje się, że to stanowisko jest sprzeczne z potrzebami gospodarczymi. Stosunki te są bowiem niekiedy niezwykle trwałe. Często bardzo niekorzystne jest zniesienie współwłasności. Ustawodawca powinien uregulować zasady dochodzenia roszczeń, surogacji (dokupu rzeczy do majątku).

Roszczenie o zniesienie współwłasności - art. 220 k.c. „Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu.”

art. 210 k.c. „Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć; przedłużenie można ponowić.”

• każdy może żądać zniesienia współwłasności. Nie jest to klasyczne roszczenie - to żądanie zniesienia współwłasności. Roszczenia tego nie można się zrzec. Można się zobowiązać, że przez pięć lat nie będzie dochodziło się zniesienia współwłasności (okres ten jest bardzo krótki, co ogranicza wspólne inwestycje). Okres ten można przedłużyć na rok przed jego zakończeniem

zniesienie współwłasności może nastąpić:

• w trybie umownym-porozumienie co do sposobu zniesienia współwłasności (nieruchomości- akt notarialny)

• w trybie sądowym- legitymacje czynną ma każdy ze współwłaścicieli. Sąd rozstrzyga o zniesieniu w postanowieniu.

Sposoby zniesienia współwłasności - dotyczy obu trybów:

Art. 211 k.c. „Każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.”

Art. 212 k.c. „§ 1. Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

§ 2. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego

§ 3. Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.”

Sposoby:

• podział fizyczny (podział w naturze) - jest zasadą;

• przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłat pozostałych;

• rzecz się sprzedaje, a uzyskaną cenę dzieli się odpowiednio w stosunku do udziałów (podział cywilny).

Roszczenie o zniesienie współwłasności jest odporne na upływ czasu. Ustawodawca przyznaje priorytet fizycznemu podziałowi rzeczy - sad może odmówić tego podziału w przypadku gdy jest sprzeczny z:

• 
  społeczno - gospodarczym użyciem rzeczy sformułowania

• zasadami współżycia społecznego ocenne

• podział rzeczy pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości (np. podział bardzo niewielkiej działki);

Podział rzeczy według udziału we współwłasności.

Orzecznictwo co do tych przepisów jest chwiejne.

Jeśli podział rzeczy w naturze jest zniesiony, to pozostałe sposoby konkurują równomiernie (na tych samych zasadach).

Bardzo często zniesienie współwłasności dotyczy masy majątkowej.

Bardzo często przydziela się współwłaścicielom, a jednemu przypada obowiązek dopłaty.

Podział cywilny rzeczy jest ostatecznością, bo przy szybkiej sprzedaży nie uzyskuje się na ogół dobrej ceny. Przy sprzedaży masy majątkowej z zasady się traci. Bardzo często współwłaściciele są związani z masą majątkowa. Dlatego też w praktyce unika się tego sposobu.

Wiążą się z tym koszty komornika, które pokryte są z uzyskanej ceny.

W k.c. powinny znaleźć się przepisy dotyczące zarządu współwłasnością.

OCHRONA WŁASNOŚCI:

• art. 21 konstytucji „1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.

2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.”

Art. 64 konst. „1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.”

• artykuły te gwarantują ochronę własności równą dla wszystkich.

• Własność chroniona jest także przez prawo karne i administracyjne;

• Ochrona posesoryjna służy posiadaczom (ale także właścicielowi);

• Ochronie własności poświecone są art. 222k.c i następne. Ochrona własności wynika już z definicji własności (art. 140 k.c. „(...)właściciel może, z wyłączeniem innych osób, (...)” - jest to monopol eksploatacyjny). W niektórych ustawodawstwach własność jest chroniona tylko na podstawie definicji. Z definicji właściciel miałby roszczenia przeciwko naruszycielom. Prawo francuskie i dekret z 1946 r. (prawo rzeczowe) nie reguluje roszczeń.

Ochronie własności służą:

Roszczenie petytoryjne:

• Roszczenie windykacyjne - art. 222 § 1 k.c.

• Roszczenie negatoryjne - art. 222 § 2 k.c.

• Roszczenie uzupełniające - mają rekompensować właścicielowi brak posiadania (art. 223-231 k.c.);

Roszczenia windykacyjne i negatoryjne maja charakter obiektywny (służą właścicielowi niezależnie od zawinienia, dobrej, złej wiary) - abstrahują od stanu psychicznego naruszyciela. Czym innym jest odpowiedzialność odszkodowawcza posiadacza / naruszyciela.

Art. 223 k.c. „Roszczenia właściciela przewidziane w artykule poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości.” (ale zasiedzeniu).

Ad. Roszczenie windykacyjne - rei vindicatio:

art. 222 § 1 k.c. „Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.”

To roszczenie nieposiadającego właściciela przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi. To roszczenie o wydanie rzeczy. Niewłaściciel może być też np. dzierżycielem.

• Legitymacja czynna - właściciel, współwłaściciel, najemca lokalu (art. 269 k.c.), użytkownik wieczysty, osoby uprawnione z tytułu ograniczonych praw rzeczowych ( art. 251 k.c. prokurator i RPO - wynika z ogólnego usytuowania organów).

• Legitymacja bierna - osoba, która włada rzeczą. Roszczenie to posuwa się za rzeczą. Wynika to z natury roszczenia - wynika to z obiektywnego charakteru, jest przeciwko osobie władającej rzeczą. Może być to posiadacz, dzierżyciel, prekarzysta. Pozbawienie władztwa nad rzeczą, wydanie rzeczy.

• Sytuacja właściciela - jeśli powód udowodni prawo własności, to w zasadzie sprawę wygrał. Dowód własności jest bardzo trudny (probatio diabolica). Trzeba bowiem obalić domniemania związane z posiadaniem i wbrew tym domniemaniom udowodnić prawo. W przypadku nieruchomości jest to ułatwione, bo jest rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, a jest domniemanie własności posiadacza. Jednak często należy przeprowadzić postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (bo powód może nie być ujawniony w księdze wieczystej lub księgi wieczystej w ogóle nie ma). W przypadku ruchomości dowód ten jest jeszcze trudniejszy, bo nie ma ksiąg wieczystych i ich rękojmi, a jest domniemanie „własności posiadania”. Jeśli powód udowodnił prawo - pozwany nie dysponuje zarzutami peremptoryjnymi. Może dysponować zarzutami dylatoryjnymi - oddalającymi w czasie wydanie rzeczy.

• Legitymacja bierna - Pozwany usiłuje podważyć legitymację czynną powoda. Może to uczynić:

• Twierdząc, że pozwany nabył własność;

• Może wykazać brak legitymacji biernej;

• Twierdząc, ze powód nie jest właścicielem (wskazując lub nie wskazując właściciela);

Jeśli nie uda się tego uczynić, pozwany nie ma zarzutów niweczących. Ma wówczas zarzuty dylatoryjne. Pozwany może powołać się na skuteczne względem właściciela prawa do władania rzeczą. Prawo to może być prawem obligacyjnym, rzeczowym (np. najem, dzierżawa). Sąd rozpatruje tę sprawę. Jednak nie zawiesza jednej sprawy, żeby przeprowadzić drugą (np. z tytułu najmu). Sąd zasądza wydanie rzeczy, ale po upływie czasu, jaki trwa do momentu ustania stosunku prawnego, który udowodniony został za pomocą zarzutu dylatoryjnego. Z upływem okresu wypowiedzenia pozwany musi wydać rzecz powodowi. Prawo zatrzymania (art. 461k.c.) - pozwany może zatrzymać rzecz do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń.

• Roszczenie windykacyjne a nadużycie prawa podmiotowego.

Należy odrzucić nadużycie prawa podmiotowego (kazusy z lat 50.) - stereotypy wynikające z socjalistycznych wyroków (kazus z krową).

Art. 5 k.c. „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”

• stosuje się do wszystkich roszczeń. Sąd może powołać się na art.. 5 - jednak art. 5 staje się zarzutem dylatoryjnym (można odsunąć wykonanie wyroku w czasie).

Roszczenia te nie przedawniają się w przypadku nieruchomości (ruchomości - 10 lat).

Ad. Roszczenie negatoryjne - actio negatoria:

art. 222 § 2 k.c. „Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.”

• Legitymacja czynna

właściciel, współwłaściciel (wynika z tego, że chodzi o czynność zachowawczą zmierzającą do ochrony prawa), najemca lokalu, użytkownik wieczysty, osoby uprawnione z tytułu ograniczonych praw rzeczowych; prokurator i RPO -na mocy ogólnego ich umocowania;

• Legitymacja bierna

osoba, która narusza własność naruszyciel.

To roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń.

Przesłanką wystąpienia jest naruszenie prawa własności.

(przesłanką wystąpienia powództwa jest roszczenie inne niż pozbawienie władztwa nad rzeczą).

• Sytuacja stron

powód musi udowodnić prawo własności, jednak jego sytuacja jest prostsza, bo on włada rzeczą. Prawo własności wynika z domniemań. Powód musi udowodnić naruszenie. Może być to targnięcie fizyczne, prowadzenie budowy, immisje. Sąd musi badać stosunki miejscowe.

Pozwany może się bronić wskazując stosunki miejscowe, prawo wynikające z decyzji administracyjnej, służebności, stosunku zobowiązaniowego (umowa o przejście przez grunt).

Środki, które może zastosować sąd są różne (np. zakaz przechodzenia, przejazdu przez grunt, nakaz rozbiórki). Należy przywrócić stan zgodny z prawem.

Roszczenie dotyczące nieruchomości nie ulega przedawnieniu.

Roszczenia te niezależne są od dobrej wiary. Roszczenie windykacyjne dotyczy tylko zwrotu rzeczy. Jednak brak własności może spowodować straty.

Ad. roszczenia uzupełniające

służą powetowaniu strat właściciela. Łączą się one z roszczeniem windykacyjnym. Zależą one od dobrej wiary - subiektywne. Termin - rok od zwrotu rzeczy. Regulują to następujące przepisy:

• Roszczenie o zapłatę za korzystanie z rzeczy;

• Odpowiedzialność za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy;

• Zwrot pożytków jakie rzecz przynosi;

Roszczenie to jest związane z rei vindicatio - właściciel, który uzyskuje utraconą własność może żądać odszkodowania i jej zwrotu. Podmiot, który zwraca rzecz ma prawo żądania zwrotu poniesionych kosztów.

Roszczenie to zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza:

Posiadacz w dobrej wierze:

• Posiadacz taki dowiedział się dopiero wówczas, gdy zostało wytoczone przeciwko niemu powództwo negatoryjne.

• nie musi uczynić zadość tym roszczeniom.

• od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu powództwa, zobowiązany do zwrotu pożytków, których nie zużył, uiścić wartość tych, które zużył, a także jest zobowiązany do zapłaty za korzystanie z rzeczy i odpowiedzialny za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy.

Posiadacz w złej wierze :

• Musi zwrócić te pożytki, które osiągnął;

• Odpowiada także za uszkodzenia, a nawet za vis maior

• Zobowiązany jest do zwrotu wszystkich kosztów ( jak posiadacz w dobrej wierze) - art. 225 k.c. „Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.”

Posiadacz może mieć roszczenia o zwrot nakładów na rzecz. K.c. rozróżnia nakłady:

• Konieczne- niezbędne do utrzymania rzeczy w niepogorszonym stanie - podlegają zwrotowi przy wydaniu rzeczy;

• Inne:

• Użyteczne czyli takie, które zwiększają wartość rzeczy w sensie obiektyw.;

• Zbytkowe - upiększenie rzeczy - zwiększają rzeczy w sensie subiektywnym

Zakres tego roszczenia zależy od dobrej wiary:

• W przypadku dobrej wiary - zwrot nakładów;

• W przypadku złej wiary - nic mu nie przysługuje

Roszczenia te to rozliczenia między właścicielem a posiadaczem.

Art. 229 k.c. „§ 1. Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.”

- roszczenia te przedawniają się z upływem roku od zwrotu rzeczy.

Art.461 k.c. „ 1. Zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej (prawo zatrzymania).

§ 2. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych.”

• osoba zobowiązana do wydania rzeczy może rzecz zatrzymać, aż do chwili zwrotu nakładów na rzecz. Przepisu tego nie stosuje się gdy mamy do czynienia z czynem niedozwolonym, najmem, użyczeniem. Wówczas roszczenie to nie paraliżuje windykacji.

• Art. 230 k.c. - dotyczy rozliczeń pomiędzy posiadaczem zależnym a właścicielem.

Art. 224 k.c. „§ 1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

§ 2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.”

Budowa na cudzym gruncie.

Właścicielem budynku wzniesionego na gruncie osoby A przez osobę B jest osoba A. Budynek staje się nakładem.

Art. 231 k.c. - przewiduje przewłaszczenie.

§ 1. „Samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

- możliwość roszczenia o przeniesienie własności gruntu na osobę, która wzniosła budynek, który przekroczył wartość tego gruntu. Przesłanki :

• posiadacz samoistny- ten kto włada gruntem jak właściciel. Ma uzasadnione okolicznościami przekonanie, że wykonuje władztwo zgodnie z prawem;

• dobra wiara jak przy zasiedzeniu, ale czasem się zdarza, że SN patrzy na ten wymóg bardziej liberalnie;

• wzniesienie budynku lub innego urządzenia;

• wartość nakładu znacznie przekracza wartość działki - wartość rynkowa z dnia budowy - ocenia sąd;

Można załatwić to umownie lub wyrokiem sądu. Bardzo często budowy na cudzym gruncie wynikają ze stosunków nieformalnych. Z punktu widzenia dobrej wiary ( klasycznej definicji ) mamy do czynienia ze złą wiarą. Dlatego też SN warunek ten traktuje liberalnie- jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego. Przykładem stosunków nieformalnych może być sytuacja, gdy rodzice udostępniają część gruntu dzieciom pod budowę domu.

§ 2. „Właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.”

• roszczenie właściciela gruntu o zwrot nakładów. Właściciel może żądać wykupienia działki, jeśli wartość naniesień jest wyższa od wartości działki. Jest to roszczenie właściciela przeciwko inwestorowi. Brak tu wymogu dobrej wiary.

§ 3 budowa na gruncie państwowym. Zniesiona w latach 90. W latach 70. sądy były zalane roszczeniem z art. 231 . Wynikały one z licznych inwestycji na działkach. Obecnie stosuje się ten artykuł w innych sytuacjach. Według Gniewka - to uprawnienie do innego tytułu przeniesienia własności (wynikające z art. 156). To causa do przeniesienia własności.

WŁASNOŚĆ LOKALI

- ustawa o własności lokali z 1994 r. (tekst jednolity - 2000r.)

Historia:

- do XIX w. osoby były właścicielami lokalu albo stosowano umowę najmu.

- w XX w. wprowadzono odrębną własność lokali i tworzenie spółdzielni mieszkaniowych (typowe dla socjalizmu) - chciano w ten sposób zastąpić własność;

- w Kodeksie Napoleona możliwy był podział budynku i wydzielenie własności lokali;

- prawo niemieckie i austriackie nie znało konstrukcji zawartej w K.N.

- 1934 r. - wydano rozporządzenie o własności lokali, które umożliwiało wyodrębnienie lokali.

- k.c. uchyla rozporządzenie rozdziałem V, ponieważ w art. 136 i 137 regulowano odrębną własność lokali. Wyodrębnić można było tylko lokal mieszkaniowy, który miał służyć zaspokajaniu potrzeb rodziny. Maksymalna wielkość mieszkań to 144 m ². Odrębną własność można było posiadać w maksymalnie czteropokojowym domu, a wyodrębnienie miało być jednoczesne.

- 1974 r. - na podstawie przepisów o wyodrębnieniu lokali wprowadzono rozporządzenie umożliwiające wyodrębnienie lokali w wielkich domach. Na podstawie ustawy o gospodarce gruntów i własności umożliwiono sukcesywne wyodrębnianie lokali;

- 1990 r. - lokale przeszły na gminy i uchylono przepisy w k.c. dotyczące własności lokali;

- 1994 r. - wprowadzono ustawę o własności lokali (często zmieniana). Ustawa ta doprowadziła do uniwersalizacji własności lokali. Zniesiono wszelkie ograniczenia własności lokali:

• nieważne kto jest właścicielem budynku;

• obojętny jest rodzaj budynku, gdzie jest położony;

• obojętne jest dla kogo własność jest wyodrębniona i na jaki cel wyodrębniony jest lokal;

Lokal:

definicja:

art. 2 ustawy

jest to izba lub zespół izb wydzielonych z budynku trwałymi ścianami. Do lokalu przynależeć mogą jako części składowe pomieszczenia, które niekoniecznie z nimi sąsiadują (garaż, komórka, część strychu).

Samoistny lokal "stwierdza" starosta w zaświadczeniu. Zaświadczenie to stwierdza, ze jest możliwe aby lokal stał się samodzielną nieruchomością.

W niektórych wypadkach, po spełnieniu odpowiednich warunków można z jednego lokalu stworzyć dwa, a z 2 mieszkań - jedno. To kwestia pewnych zabiegów technicznych, ale potrzeba na to decyzji administracyjnej wydanej przez starostę (lub osobę do tego przez niego umocowaną).

Do własności lokali w sprawach nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy k.c. Wyjecie tych zagadnień z k.c. jest spowodowane szczególnym rodzajem własności, gdyż właścicielowi lokalu przysługują wszystkie prerogatywy właściciela z k.c. Ustawa ta stanowi przełamanie zasady "Superficies solo cedit". Jednak przełamanie to nie jest definitywne, ponieważ ipso iure własność lokalu jest związana z udziałem we współwłasności nieruchomości wspólnej. Są to prawa związane - nie można być właścicielem lokalu, nie będąc współwłaścicielem części wspólnych i odwrotnie.

Nieruchomość wspólna:

art. 2 ust. 3 „Spełnienie wymagań, o których mowa w ust. 2, stwierdza starosta w formie zaświadczenia.”

- jest to grunt, na którym budynek jest postawiony oraz urządzenia, które nie służą do użytku wyłącznego właścicieli (np. strych, windy, korytarze).

Wiele budynków jest wzniesionych na gruntach będących w użytkowaniu wieczystym. Mamy wówczas do czynienia z współdziałaniem w użytkowaniu wieczystym.

Udział:

art. 3 ust. 3 „Udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi. Udział właściciela samodzielnych lokali niewyodrębnionych w nieruchomości wspólnej odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej tych lokali wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi.”

- udział we własności określa się wg udziału w stosunku powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej.

Jeśli na nieruchomości są co najmniej 2 budynki, to udziały w części wspólnej odpowiadają powierzchni wszystkich lokali znajdujących się na tej nieruchomości.

Art. 5 „1. Jeżeli powierzchnia nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem, w którym wyodrębniono własność lokali, jest większa niż powierzchnia działki budowlanej, w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami, niezbędnej do korzystania z niego, współwłaściciele mogą dokonać podziału tej nieruchomości.

2. Jeżeli na nieruchomości gruntowej jest położony więcej niż jeden budynek, a przynajmniej w jednym z nich wyodrębniono własność lokalu, współwłaściciele mogą dokonać podziału tej nieruchomości polegającego na wydzieleniu z dotychczasowej nieruchomości dwóch lub więcej działek budowlanych.

3. Przy dokonywaniu podziału, o którym mowa w ust. 1 i 2, stosuje się przepisy o gospodarce nieruchomościami.”

- przewiduje sytuację, w której powierzchnia gruntu jest większa od powierzchni koniecznej do korzystania z niego. Współwłaściciele mogą sprzedać nadwyżkę (najpierw trzeba tą działkę wyodrębnić geodezyjnie, założyć księgę wieczystą i sprzedać nieruchomość).

Art. 6 „Ogół właścicieli, których lokale wchodzą w skład określonej nieruchomości, tworzy wspólnotę mieszkaniową. Wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana.”

- przewiduje instytucję o charakterze obligatoryjnym. Ogół właścicieli lokali stanowi ipso iure wspólnotę mieszkaniową, która może:

• zaciągnąć zobowiązania

• nabyć prawa;

• pozywać

• być pozywaną;

Nie jest to osoba prawna, ale regulowana jest podobnie jak kiedyś spółka jawna (ale wspólnota nie może nabywać własności).

Wspólnota mieszkaniowa to ułomna osoba prawna. Nie jest ona rejestrowana, z założenia nie dysponuje majątkiem (choć redystrybuuje środki na użytek lokali - kapitał remontowy, majątek istnieje u pomiotów tworzących wspólnotę mieszkaniowa).

Powstanie odrębnej własności lokali:

• jest to szczególny rodzaj własności, ale wyodrębniony ze względu na przedmiot własności. Tutaj przedmiotem własności jest rzecz inna niż nieruchomość gruntowa - jest nią lokal wyodrębniony z tej nieruchomości. Stanowi to wyjątek - oderwanej przedmiotu od własności gruntu i uczynienie z niego samodzielnej nieruchomości. Przedmiot ten musi spełniać warunki wymienione w ustawie.

art. 7 ust. o w.l. „1. Odrębną własność lokalu można ustanowić w drodze umowy, a także jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości albo orzeczenia sądu znoszącego współwłasność.

2. Umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu powinna być dokonana w formie aktu notarialnego; do powstania tej własności niezbędny jest wpis do księgi wieczystej.”

• umowa o ustanowienie

• powstaje za pomocą aktu notarialnego, ale warunkiem konstytutywnym jest wpis do księgi wieczystej odrębnego / nowego lokalu (a wyodrębnienie go z księgi macierzystej). Aby notariusz wyodrębnił wymaga zaświadczenia starosty. Wpis ma charakter realny.

• treść umowy:

art. 8 „1. Umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu powinna określać w szczególności:

1. rodzaj, położenie i powierzchnię lokalu oraz pomieszczeń do niego przynależnych,

2. wielkość udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej.

2. Współwłaściciele mogą w umowie określić także sposób zarządu nieruchomością wspólną.

3. Umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu może być zawarta albo przez współwłaścicieli nieruchomości, albo przez właściciela nieruchomości i nabywcę lokalu.”

• położenie lokalu;

• wielkość lokalu i pomieszczeń przynależnych;

• udział we współwłasności;

• można ustalić sposób zarządu nieruchomością - obowiązuje też następnych właścicieli;

• Umowa może mieć 2 postaci:

art. 8 ust. 3

• umowa miedzy współwłaścicielami nieruchomości o zniesieniu współwłasności - musi być zaświadczenie od władz budowlanych o wyodrębnieniu lokali z całej nieruchomości;

• umowa między właścicielem budynku / nieruchomości (developerem lub gminą) a nabywcami. W toku przenoszenia gmina preferuje jednoczesną sprzedaż wszystkich lokali (preferencje / ulgi cenowe).

Umowa developerska - dotyczy sytuacji, gdy nie ma budynku i dopiero zobowiązuje się do wybudowania, a potem przeniesienia własności.

Istnieje też możliwość sprzedaży części lokali - właściciel zachowuje wówczas prawo do części niesprzedanej.

Jeśli część lokali została sprzedana i gmina chce sprzedać następne, to stroną tej umowy nie są wyodrębnieni współwłaściciele lecz gmina.

• Art. 9 „1. Odrębna własność lokalu może powstać także w wykonaniu umowy zobowiązującej właściciela gruntu do wybudowania na tym gruncie domu oraz do ustanowienia - po zakończeniu budowy - odrębnej własności lokali i przeniesienia tego prawa na drugą stronę umowy lub na inną wskazaną w umowie osobę.

2. Do ważności umowy, o której mowa w ust. 1, niezbędne jest, aby strona podejmująca się budowy była właścicielem gruntu, na którym dom ma być wzniesiony, oraz aby uzyskała pozwolenie na budowę, a roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu i o przeniesienie tego prawa zostało ujawnione w księdze wieczystej.

3. W wypadku wykonywania umowy w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, na wniosek każdego nabywcy, sąd może powierzyć, w trybie postępowania nieprocesowego, dalsze wykonywanie umowy innemu wykonawcy na koszt i niebezpieczeństwo właściciela gruntu.”

- umowa zobowiązująca do ustanowienia odrębnej własności lokali. Zobowiązuje ona właściciela gruntu do budowy i wyodrębnienia lokali. Umowa ta może być zawarta miedzy właścicielem gruntu, na którym budynek ma być wzniesiony (który dostał pozwolenie na budowę), a osobą, która ma nabyć lokal w tym budynku.

Właściciel buduje dom i zobowiązuje się wyodrębnić i przenieść własność lokali.

Uprawniony (nabywca lokalu) uzyskuje ekspektatywę prawa, a po wzniesieniu lokalu ma on roszczenie do lokalu.

To przeniesienie prawa musi być ujawnione w księdze wieczystej. Umowa ta wymaga aktu notarialnego. Nabywca może wystąpić do sądu o wykonanie zastępcze, jeśli wykonawca budowy będzie opóźniał się z budową.

Umowy te zawierane są rzadko. Zazwyczaj umowa taka jest zawierana z korzyścią jedynie dla developera (krzywdzą one przyszłego nabywcę) - gwarancje są tylko po stronie budowniczego, a nabywca nie ma zazwyczaj żadnych roszczeń.

• czynność jednostronna właściciela nieruchomości

art. 10 ust. o w.l. „Właściciel nieruchomości może ustanawiać odrębną własność lokali dla siebie, na mocy jednostronnej czynności prawnej. W takim wypadku stosuje się odpowiednio przepisy o ustanowieniu odrębnej własności w drodze umowy.”

- czynność ta wymaga:

• wyodrębnienia dla siebie;

• aktu notarialnego, wskazany ma być w niej lokal, udział we współwłasności i

• księgi wieczystej, ale właściciel jest jeden dla wszystkich lokali

Czynność ta przygotowuje lokale do przyszłej sprzedaży. Wówczas nieruchomość zostaje podzielona z góry i czynność sprzedaży staje się łatwiejsza.

Nie może być to czynność mortis causa (bo ma być to uczynione dla siebie). Dokonana przez właściciela nieruchomości - czynność jednostronna.

• orzeczenie sądowe znoszące współwłasność

do wejścia w życie ustawy było wątpliwe czy możliwe jest zniesienie współwłasności poprzez wyodrębnienie lokali z całego budynku. Po wejściu w życie tej ustawy rozwiązuje to

art. 11 „1. Przepisy o ustanowieniu odrębnej własności lokali w drodze umowy stosuje się również odpowiednio do wyodrębnienia własności lokalu z mocy orzeczenia sądu znoszącego współwłasność nieruchomości.

2. Jeżeli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania - tymczasowo na jego koszt. W razie przeszkód stawianych przez innych uczestników, sąd - w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym - może wydać stosowne nakazy lub zakazy.”

Sąd może wyodrębnić lokale. Jeśli są potrzebne prace adaptacyjne, aby usamodzielnić lokale, to sąd może zlecić to stronie postępowania. Nie potrzeba aktu notarialnego i wydaje się że warunkiem konstytutywnym jest wpis do księgi wieczystej. Po wyodrębnieniu pozostanie jednak współwłasność gruntu.

Problem

czy możliwe jest nabycie odrębnego lokalu przez zasiedzenie:

- jeśli lokal jest wyodrębniony - wydaje się, że byłoby to możliwe;

- jeśli dotyczy to lokalu niewyodrębnionego to nie jest to możliwe. Jeśli lokal nie jest wyodrębniony, to sam fakt posiadania nie wystarczy do nabycia własności lokalu przez zasiedzenie go w ciągu wymaganego czasu.

Właściciel lokalu:

- ma prawo do korzystania z nieruchomości wspólnej, a nakłady i pożytki są dzielone w stosunku do udziałów;

- jeśli nie czyni zadość nakładom na część wspólną lub zakłóca spokój nieruchomości musi się liczyć ze sprzedażą jego lokalu w drodze licytacji na podstawie k.p.c.

Wspólnota

- zarządza nieruchomością. Jeśli uchyla się ona od wykonania zobowiązania, można ją pozwać i jeśli sad uzna roszczenie, wówczas wspólnota musi zaspokoić żądanie wierzyciela z majątku własnego osób tą wspólnotę tworzących.

Zarząd nieruchomością:

• umowny:

powstaje z mocy umowy między współwłaścicielami. stosuje się tutaj odpowiednio przepisy dotyczące zarządu umownego współwłasnością;

• ustawowy :

Wspólnoty dzieli się na:

• małe - do 7 właścicieli, stosuje się do nich odpowiednio przepisy z k.c. i k.p.c.

• duże (consensus jest praktycznie niemożliwy i trudno też o większość) - gdy współwłaścicieli jest co najmniej 8 to właściciele są zobowiązani do wyboru jedno- lub wieloosobowego zarządu.

Zarząd:

• może być:

• wybrany spośród współwłaścicieli;

• przeniesiony na firmę, która zajmuje się administracją nieruchomościami;

• zadania:

• kieruje wspólnotą;

• reprezentuje ją na zewnątrz i miedzy współwłaścicielami;

• reprezentacja łączna - 2 zarządców;

• czynności zwykłego zarządu, zarząd wykonuje sam, a czynności, które przekraczają zwykły zarząd wymagają zgody całej wspólnoty za pomocą uchwały.

Czynności przekraczające zwykły zarząd to:

art. 22 ust.3 ust.o wł.lokali

• nadbudowa, rozbudowa nieruchomości;

• podział nieruchomości;

• nabycie nieruchomości;

• wytoczenie powództwa o sprzedaż zadłużonego lokalu;

• przyjęcie planu gospodarczego;

• uchwały zapadają większością głosów - decyduje większość udziałów, chyba że w określonej umowie właścicielowi przypada jeden głos - ten przepis ma na celu ograniczenie siły głosów gminy;

• głosy można zbierać indywidualnie (nie koniecznie trzeba być obecnym na zebraniu) - art. 23 ust. 3 „O treści uchwały, która została podjęta z udziałem głosów zebranych indywidualnie, każdy właściciel lokalu powinien zostać powiadomiony na piśmie.”

• art. 24 „W razie braku zgody wymaganej większości właścicieli lokali zarząd lub zarządca, któremu zarząd nieruchomością wspólną powierzono w sposób określony w art. 18 ust. 1, może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich właścicieli. Sprawę sąd rozpoznaje w postępowaniu nieprocesowym.”

- dopuszcza ingerencję sądu w postępowaniu nieprocesowym, gdy zarząd jest dokonywany niezgodnie z prawem;

• dotyczy tylko nieruchomości wspólnej (części wspólnej)

Istnieje granica zużycia budynku - po jej przekroczeniu lokali nie można wyodrębnić i sprzedać.

Nie wiadomo jednak, co dzieje się w przypadku, gdy budynek stanowiący współwłasność zostanie rozebrany. Wydaje się, iż wówczas pozostaje współwłasność tego grunty, na którym budynek był wcześniej posadowiony.

• sądowy:

gdy nie powstał zarząd umowny, a zarząd ustawowy działa wadliwie, sad ustanawia zarządcę. Stosuje się tu podobnie przepisy kodeksu cywilnego;

OGRANICZONE PRAWA PRZECZOWE:

(Iura in re aliena - prawo na rzeczy cudzej)

Przedmiotem są:

rzeczy (może być np. zastaw na wierzytelności),

Cechy:

• prawo bezwzględne, skuteczne erga omnes.

• Istnieje zasada numerus clausus praw rzeczowych ograniczonych.

• Są zbywalne, gdyż są to prawa majątkowe, ale są wyjątki: służebności osobiste, użytkowanie;

Wyróżniamy:

Art. 244 k.c. „§ 1. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.

§ 2. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę regulują odrębne przepisy.”

• 
  użytkowanie;

regulacja znajduje się w k.c.

• służebność;

• zastaw - został uregulowany w ustawie o rejestrze zastawów i zastawie rejestrowym;

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (powstało w socjalizmie) - przez pewien czas było kilka rodzajów tych praw. Przez pewien okres nie było go w ogóle, ale powrócono do niego. Jest to prawo na lokalu należącego do spółdzielni mieszkaniowych. Reguluje je ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 2000 r.

• Hipoteka - została uregulowana w ustawie z 1982 r. O księgach wieczystych i hipotece. Wynika to z przyczyn historyczno-politycznych. W sejmie jest projekt ustawy zmieniającej hipotekę;

W planach jest wprowadzenie ustawy o długu gruntowym. Byłoby to nowe prawo rzeczowe. Ma być to zabezpieczenie abstrakcyjne wierzytelności. Prawo to istnieje w BGB. Mogą istnieć też inne prawa rzeczowe ograniczone, które powstały pod rządem wcześniejszych regulacji, np. ciężar realny, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, itp.

Szczególne ciężary realne, nie będące powyższymi ogr. pr. rzecz., mogą wynikać z ustanowienia ich na mocy aktów prawnych obowiązujących przed wejściem w życie obecnie obowiązującego k.c. np. na podstawie ustawy z 1946 r.

Zakres przedmiotowy:

• Służebności i hipoteka - na nieruchomościach;

• Zastaw - jedynie na ruchomości;

• Użytkowanie - na ruchomościach i nieruchomościach;

Służebności, użytkowanie, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu - wiążą się z korzystaniem z rzeczy (prawo samoistne);

Zastaw i hipoteka - to prawo akcesoryjne (nie mogą istnieć samodzielnie). Służą zabezpieczaniu wierzytelności;

Charakter tych praw:

• samodzielny;

• akcesoryjny - zastaw hipoteka (zabezpieczają umowę);

POWSTANIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH:

• Ustanowienie - art. 245 k.c. „§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.

§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.”

• Orzeczenie sądowe - np. służebność drogi koniecznych, hipoteka przymusowa, przy podziale rzeczy w naturze - art. 212 k.c. „§ 1. Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

§ 2. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego

§ 3. Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.”

• Zasiedzenie - dotyczy tylko służebności gruntowych - art. 292 k.c. „Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.”

• Decyzja administracyjna - np. decyzje wywłaszczeniowe;

Ad. Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego:

Jest to

• termin techniczno-prawny, oznaczający ustanowienie prawa rzeczowego ograniczonego w drodze umowy, którą zawiera właściciel rzeczy i osoba, na rzecz której to prawo ma powstać;

• pochodny sposób ustanowienia prawa rzeczowego ograniczonego i konstytutywny sposób nabycia prawa rzeczowego ograniczonego - wydzielenie wiązki uprawnień przez właściciela i przekazanie jej drugiej stronie umowy. Strony umowy:

• właściciel;

• nabywca ograniczonego prawa rzeczowego;

• Do ustanowienia stosuje się przepisy o przeniesieniu własności.

• umowa konsensualna:

• zastaw jest czynnością realna - potrzebne jest wydanie rzeczy, ale zastaw rejestrowy nie wymaga wydania rzeczy, lecz wpisu do rejestru zastawów sądowych prowadzony w systemie informatycznym, ale zastępuje to wydanie rzeczy;

• Hipoteka - ujawnienie jej w księdze wieczystej ma charakter konstytutywny - w socjalizmie była hipoteka tajna, a potem hipoteka dla zabezpieczenia wierzytelności podatkowych, lecz zrezygnowano z tych rozwiązań;

• klasyczne rozporządzenie - to obciążenie rzeczy (realne pomniejszenie swoich uprawnień), ale ograniczone prawo rzeczowe powstaje na podstawie umowy o podwójnym skutku (gdy u podstaw jest umowa zobowiązująca, to wówczas rozporządzenie następują automatycznie, gdyż - dotyczy to umów zobowiązujących odpłatnych - jak sprzedaż lub pod tytułem darmym),

Ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych ma charakter causalny (zależy od causae). Dług gruntowy (jeśli ta zmiana wejdzie w życie) będzie miała charakter abstrakcyjny.

Ustanowienie jest neutralne - zależy od causae (odpłatne lub nieodpłatne).

Stosuje się odpowiednio przepisy o formie.

Wyjątki od zasady przeniesienia własności występują w przypadku nieruchomości:

• nie stosuje się art. 177 k.c. (dotyczący niedopuszczalności warunku lub terminu) - brak tego rygoru. Można ustanowić ograniczone prawo rzeczowe pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

• Formy aktu notarialnego wymaga się tylko od właściciela, który obciąża swoją nieruchomość.

Nabycie ograniczonego prawa rzeczowego jest nabyciem pochodnym i konstytutywnym.

PRZENIESIENIE PRAWA:

Art. 245 ¹ k.c. „Do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.”

Jednak większość praw rzeczowych ograniczonych jest związana z innym prawem (tak jest z zastawem i hipoteką) - jest wręcz zakaz przenoszenia tych praw. Służebność gruntowa przysługuje właścicielowi gruntu, a służebności osobiste i użytkowanie są niezbywalne.

Przepis ten dotyczy spółdzielczego prawa własności do lokalu.

ZMIANA TREŚCI OGRANICZONEGO PRAWA RZECZOWEGO:

Art. 248 k.c. „§ 1. Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi.

§ 2. Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron.”

- Zmiana treści wymaga umowy i wpisu do księgi (jeśli był wymagany)

PIERWSZEŃSTWO OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH:

Na tej samej rzeczy może być ustanowionych kilka praw ograniczonych.

Często też się zdarza, ze na tej samej rzeczy ustanawia się kilka praw tej samej treści (np. kilka praw zabezpieczających wierzytelność, a wartość rzeczy jest mniejsza niż długów).

Kwestię te regulują art. 249 i 250 k.c.

Art. 249 k.c. „§ 1. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (pierwszeństwo).

§ 2. Przepis powyższy nie uchybia przepisom, które określają pierwszeństwo w sposób odmienny.”

- wprowadza zasadę:

„prior tempore potior iure” - „pierwszy w czasie, lepszy w prawie”

prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej.

Są jednak wyjątki od tego:

• art. 11 ustawy o ks. wiecz, i hipot. „Ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, ujawnione w księdze wieczystej, ma pierwszeństwo przed takim prawem nieujawnionym w księdze.”

• konkurencja praw ujawnionych w księdze wieczystej

art. 12 ust. o ks. wiecz. i hipot. „1. O pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu.

2. Prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo.”

Kwestia tych skutków reguluje art. 29 tej ustawy. Wpis w Księdze Wieczystej ma moc wsteczna od chwili złożenia wniosku. O pierwszeństwie ograniczonych praw ujawnionych w Księdze Wieczystej decyduje chwila złożenia wniosku o wpis tego prawa . O chwili dokonania wpisu decyduje staranność uprawnionych.

To powrót do zasady : ”Prior tempore potior iure”

Do 2001 ustawa-dawca uzależnił skutek wpisu od daty złożenia wniosku, lecz od roku 2001 (17.09.2001r.) w rozporządzeniu ministerstwa sprawiedliwości o prowadzeniu ksiąg wieczystych jest zawarte, że wpis powinien zawierać datę, godzinę i minutę wpływu tego wniosku.

• prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają pierwszeństwo (art. 12 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Wówczas jest zaspokojenie proporcjonalne wierzycieli.

ZMIANA PIERWSZEŃSTWA:

Art. 250 k.c. „ § 1. Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmienione. Zmiana nie narusza praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa.

§ 2. Do zmiany pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa, a tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo ustępującego prawa. Jeżeli chociaż jedno z tych praw jest ujawnione w księdze wieczystej, potrzebny jest także wpis do księgi wieczystej.

§ 3. Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa.”

Dokonywana jest za pomocą umowy miedzy osobami, które chcą się zamienić miejscem hipotecznym. Jeśli choć jedno z tych praw jest ujawnione w księdze wieczystej to trzeba zrobić wpis.

Dowolnie mogą się zamieniać osoby „obok siebie”. Jeśli jednak zamiana dotyczy pierwszeństwa niższego niż prawo osoby trzeciej to wówczas nie można naruszyć prawo tej osoby trzeciej. Zamiana taka jest dopuszczalna, ale w granicach tego, co było zabezpieczone w ramach pierwotnego prawa.

Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna, jeśli prawo to wygasło.

SZCZEGÓLNA REGULACJA PIERWSZEŃSTWA ZASTAWÓW:

W przypadku zastawu ręcznego problem ten nie powinien powstawać, bo konieczne jest wydanie rzeczy.

Art. 310 k.c. „Jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze.”

• zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawami powstałymi wcześniej. Chroni to dobrą wiarę, bo prawa wcześniejsze powinny zostać ujawnione.

Przepis ten miał znaczenie, gdy istniał zastaw bankowy (a nie było centralnego rejestru zastawów).

OCHRONA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH:

Art. 251 k.c. „Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.”

(actio negatoria, rei vindicatio, itd.);

WYGAŚNIĘCIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH:

• zrzeczenie się

art. 246 k.c. „§ 1. Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej.

§ 2. Jednakże gdy ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej.”

• czynność prawna (actus contrarius w stosunku do ustanowienia), w której uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego. Jeśli wymagany był wpis do księgi wieczystej, to należy go wykreślić;

• konfuzja

art. 247 k.c. „Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej.”

• gdy w ręku jednego podmiotu znajdzie się ograniczone prawo rzeczowe i własność rzeczy, na której jest ona ustanowione to ono wygasa;

• desuetudo

dotyczy służebności i użytkowania, gdy prawa tego się nie wykonuje przez czas wskazany w k.c.

art. 255 k.c. „Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.”

art. 293 k.c. „§ 1. Służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.

§ 2. Jeżeli treść służebności gruntowej polega na obowiązku nieczynienia, przepis powyższy stosuje się tylko wtedy, gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od lat dziesięciu stan rzeczy sprzeczny z treścią służebności.”

• orzeczenie sądowe

art. 294 k.c. „Właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem, jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej.”

art. 295 k.c. „Jeżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności bez wynagrodzenia.”

Gdy służebność stała się szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna lub utraciła znaczenie dla nieruchomości władnącej. Zniesienie jej jest odpowiednio za wynagrodzeniem lub bez.

• wywłaszczenie;

• po upływie terminu, na który zostało ono ustanowione;

TRWAŁY ZARZĄD:

ustawa o gospodarce nieruchomościami - art. 43 i następne.

To prawo korzystania z nieruchomości, gdy „podmiotem” prawa jest statio fisci. Własność przysługuje publicznej osobie prawnej, która nie wykonuje samodzielnie swych uprawnień, ale przydziela zarząd swoim jednostką organizacyjnym.

Nie jest to ograniczone prawo rzeczowe, bo jednostka organizacyjna nie jest podmiotem prawa.

Na mocy art. 5 tej ustawy stosuje się w sprawach nie uregulowanych odpowiednio przepisu o użytkowaniu.

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE:

Definicja:

prawo bezwzględne, będące jednym z praw rzeczowych, stanowiące formę pośrednią miedzy własnością a innymi ograniczonymi prawami rzeczowymi (prawo zbliżone do prawa własności, prawo na rzeczy cudzej).

Dwutorowa regulacja prawna:

• k.c.;

• ustawa o gospodarce nieruchomościami;

Przedmiot:

Nieruchomości gruntowe (naniesienia - prawo własności).

Charakterystyka:

• są to prawa związane;

• są to prawa terminowe - wygasają z upływem terminu, na który zostało ustanowione. Do właściciela wraca wówczas pełne władztwo nad gruntem oraz własność naniesień na tym gruncie.

Historia:

Prawo rzymskie - upatruje się w tym okresie początków użytkowania wieczystego, zwłaszcza w:

• emfiteuzie - do rodzimej konstrukcji najmu wprowadzono obowiązek uprawy nieruchomości. Emfiteuzę ustanawiano wieczyście, jedynym warunkiem było opłacanie czynszu. W średniowieczu emfiteutów traktowano lepiej niż właścicieli;

• superficies - prawo do korzystania z wniesionego na cudzym gruncie budynku. Z tych konstrukcji wywiedziono własność podzieloną, która przetrwała w prawie francuskim, włoskim i niemieckim.

Prawo polskie:

Okres zaborów - emfiteuzę znano w prawie niemieckim i austriackim;

1946 r. - dekret o prawie zabudowy - przenosił on z BGB to prawo na obszar całego państwa. Na gruntach państwowych i gminnych można było uzyskać prawo wzniesienia budynku za wynagrodzeniem. Uprawniony uzyskał prawo do korzystania z budynku i gruntu. Ustanawiano to prawo na okres od 30 do 80 lat.

W Warszawie ustanowiono wieczystą dzierżawę na nieruchomościach znacjonalizowanych.

Prawo rzeczowe z 1946 r. Wprowadziło własność czasową, która polegała na przeniesieniu na uprawnionego własności na czas od 30 do 50 lat.

Państwu przysługiwało prawo ograniczone zwane - prawem powrotu. Z chwilą upływu czasu własność wracała do poprzedniego właściciela.

1961 r. - ustawa o gospodarce terenami wprowadziła jednolite pojęcie użytkowania wieczystego. Regulację tą przejął z wyjątkami k.c.

1997 r. - ustawa o gospodarce nieruchomościami - zawiera obecną regulację użytkowania wieczystego.

OBECNA REGULACJA UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO:

Art. 232 k.c. „§ 1. Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa położone w granicach administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki, a także grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym, i osobom prawnym.

§ 2. W wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być także inne grunty Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków.”

przedmiotem

użytkowania wieczystego są grunty stanowiące własność państwa, jednostek samorządu terytorialnego, związków j.s.t., nieruchomości będące we współwłasności nie mogą być przedmiotem użytkowania wieczystego.

Podmiotem może być:

każda osoba fizyczna i prawna (w tym także Skarb Państwa i j.s.t. - art. 14 ustawy o gospodarce nieruchomościami).

Ustanowienie użytkowania wieczystego:

stosuje się przepisy o przeniesieniu własności (odpowiednio). Wymagany jest:

• akt notarialny własności do oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste;

• wpis do księgi wieczystej (to element stanu faktycznego).

Można je ustanowić jedynie w drodze przetargu.

Wyjątkiem są sytuacje z art. 31 ust. o gosp. nieruch. „Oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej zabudowanej następuje z równoczesną sprzedażą położonych na tej nieruchomości budynków i innych urządzeń.”

Przeniesienie użytkowania:

• Prawo to stanowi przełamanie zasady „Superficies solo cedit”.

• Art. 235 § 1 k.c. „ § 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.”

- naniesienia na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste przypadają użytkownikowi wieczystemu. Naniesienia, które znajdowały się na gruncie można nabyć w drodze umowy.

• Art. 31 ustawy o gosp. nieruch. - nie ma możliwości, aby oddanie gruntu nie pociągało za sobą przeniesienia własności naniesień. Jeśli umowa ma wyłączać przeniesienie własności naniesień, to umowa taka jest bezwzględnie nieważna.

Treść prawa użytkowania wieczystego:

Art. 233 k.c. „W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać.”

• użytkownik wieczysty ma prawo do korzystania z gruntu, to prawo bezwzględne, erga omnes. Ma prawo posiadania i rozporządzania prawem. Prawo to jest ograniczone zasadami współżycia społecznego i granicami ustawy, mogą one wynikać także z umowy miedzy stronami.

Art. 32 ust. O gosp. nieruch. „1. Nieruchomość gruntowa oddana w użytkowanie wieczyste może być sprzedana wyłącznie użytkownikowi wieczystemu, z zastrzeżeniem ust. 1a i ust. 3.

1a. Nieruchomość gruntowa stanowiąca własność Skarbu Państwa może być sprzedana użytkownikowi wieczystemu za zgodą wojewody.

2. Z dniem zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości wygasa, z mocy prawa, uprzednio ustanowione prawo użytkowania wieczystego.

3. W odniesieniu do nieruchomości gruntowej oddanej w użytkowanie wieczyste przeniesienie własności tej nieruchomości, w drodze umowy, między Skarbem Państwa a jednostką samorządu terytorialnego oraz między jednostkami samorządu terytorialnego może nastąpić za powiadomieniem jej użytkownika wieczystego.”

• nieruchomość gruntowa może być sprzedana wyłącznie użytkownikowi wieczystemu. Ogranicza to prawo właściciela do rozporządzania nieruchomością obciążoną tym prawem. Są od tej zasady wyjątki.

Art. 239 k.c. „1. Sposób korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika powinien być określony w umowie.

§ 2. Jeżeli oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje w celu wzniesienia na gruncie budynków lub innych urządzeń, umowa powinna określać:

  1)  termin rozpoczęcia i zakończenia robót;

  2)  rodzaj budynków lub urządzeń oraz obowiązek ich utrzymywania w należytym stanie;

  3)  warunki i termin odbudowy w razie zniszczenia albo rozbiórki budynków lub urządzeń w czasie trwania użytkowania wieczystego;

  4)  wynagrodzenie należne wieczystemu użytkownikowi za budynki lub urządzenia istniejące na gruncie w dniu wygaśnięcia użytkowania wieczystego.”

• umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste powinna określać sposób korzystania z gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste. Jeśli oddanie gruntu ma na celu wzniesienie budynku, to w umowie ma być ustanowiony termin rozpoczęcia i zakończenia robót oraz rodzaj budynku i sposób utrzymania budynków, obowiązek odbudowy oraz sposób, w jaki właściciel i użytkownik wieczysty będą rozliczać się po wygaśnięciu umowy.

Postanowienia te:

• muszą być zawarte w umowie;

• stanowią katalog zamknięty, ale nie do końca- art. 29 ust. o gosp. nier. dotyczący obowiązku odbudowy i ochrony obiektów zabytkowych leżących na terenie nieruchomości;

• muszą być ograniczone terminem - jeśli terminu nie ma, to obowiązek ten nie istnieje, a umowa o ustanowienie użytkowania wieczystego jest nieważna;

• należy wszystkie ujawnić w księdze wieczystej.

Okres użytkowania wieczystego:

• 99 lat - Oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste;

• 40 lat - okres ten można skrócić, gdy cel gospodarczy nie wymaga takiego długiego czasu;

• chyba, że w ciągu 5 lat przed upływem terminu użytkownik wieczysty może żądać przedłużenia okresu użytkowania na czas od 40 do 99 lat. Użytkownik wieczysty może z tym żądaniem wystąpić wcześniej, gdy okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie jest znacznie krótszy od terminu użytkowania. Właściciel może uchylić się od uczynienia zadość żądaniu użytkownika powołując się na ważny interes społeczny. Przedłużenie - akt notarialny.

Opłaty na użytkowanie wieczyste:

Użytkownik wieczysty wnosi opłatę roczna stanowiącą procent umownej ceny gruntu.

Jeśli nieruchomość została oddana na cele mieszkaniowe, działalność publiczną i sportową - 1% ceny.

Pierwsza opłata wynosi od 15 do 25 % ceny ustanowionej w przetargu.

Opłata roczna może być aktualizowana nie częściej niż raz w roku, jeśli wartość nieruchomości ulegnie zmianie. Aktualizacja następuje w drodze wypowiedzenia umowy na piśmie, przesyłając jednocześnie ofertę aktualizująca.

Użytkownik wieczysty może odwołać się do samorządowego kolegium odwoławczego.

Wygaśniecie użytkowania wieczystego:

• upłynięcie wymaganego czasu;

• konfuzja - spotkanie się w jednym ręku użytkowania wieczystego i prawa własności:

• zakup;

• zasiedzenie;

• zrzeczenie się;

• wywłaszczenie;

• rozwiązanie umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste

(actus contrarius - umowa przeciwna do zawarcia umowy), jeśli użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z przeznaczeniem gruntu w szczególności, gdy użytkownik nie wzniósł ustalonych urządzeń w terminie bądź nie wywiązał się z obowiązku remontu obiektu wieczystego.

Art. 240k.c. „Umowa o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste może ulec rozwiązaniu przed upływem określonego w niej terminu, jeżeli wieczysty użytkownik korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności jeżeli wbrew umowie użytkownik nie wzniósł określonych w niej budynków lub urządzeń.”

- rozwiązanie umowy, a z tym wiąże się odpowiedzialność kontraktowa i wówczas gmina wylicza szkodę i może żądać naprawy.

Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają wszelkie uprawnienia.

Użytkowanie wieczyste można przenieść (wraz z własnością budynku).

Przedawnienie roszczeń:

Art. 243 k.c. „Roszczenie przeciwko wieczystemu użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków, jak również roszczenie wieczystego użytkownika o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu przedawniają się z upływem lat trzech od tej daty.”

• Roszczenia przeciwko użytkownikowi i roszczenia w stosunku do właściciela nieruchomości (dotyczy wynagrodzenia za naniesienia) przedawniają się w ciągu 3 lat od zwrotu użytkowanego gruntu.

Z własnością użytkowanie wieczyste łączy treść. Regulowane jest ono dwutorowo :

• w kodeksie cywilnym

• w ustawie o gospodarce nieruchomościami

Prawo to ograniczone jest :

• umową

• zasadami współżycia społecznego

• ograniczeniami wynikającymi z ustawy

Cechy:

- Jest to prawo na rzeczy cudzej.

• Właścicielowi użytkowania wieczystego przyznana jest całość uprawnień właścicielskich z wyjątkiem rozporządzania prawem własności nieruchomości (które pozostaje przy właścicielu nieruchomości, ale rozporządzenie nie jest ograniczone).

Użytkowanie wieczyste ustanawia się na nieruchomościach gruntowych należących do:

• Skarbu Państwa

• samorządu terytorialnego

• związków tych jednostek;

Użytkownikiem wieczystym może być każdy podmiot prawa (osoba fizyczna, prawna, ułomna osoba prawna).

Cel:

Brak jest celu ustanowienia tego prawa. Cel może wpływać jedynie na wysokość opłaty rocznej.

Ustanowienie użytkowania wieczystego

odbywa się na drodze przetargu (aukcji). Licytuje się cenę nieruchomości, na podstawie której określa się wysokość opłaty rocznej. W następstwie przetargu zawierana jest umowa przedwstępna. Umowa docelowa zawarta musi być w formie aktu notarialnego i warunkiem konstytutywnym jest wpis do księgi wieczystej (wraz z wpisem powstaje prawo).

UŻYTKOWANIE

HISTORIA:

• W Rzymie - ususfructus.

• To prawa mające funkcję alimentacyjną. Funkcja ta została zamieniona w socjalizmie. Aby umożliwić gospodarowanie j.g.w. ustanawiano użytkowanie, bo właścicielem majątku był Skarb Państwa. Tak funkcjonowała gospodarka.

• Ustawa z 1990 uwłaszczyła użytkowników tego prawa.

OBECNIE WYRÓŻNIA SIĘ:

• przepisy ogólne

• użytkowanie przez osoby fizyczne

• użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne

• inne rodzaje użytkowania

Użytkowanie zbliża się treścią do:

• dzierżawy (która jest stosunkiem obligacyjnym),

• zarządu trwałego (ustawa o gospodarowaniu gruntami - prawo, ale stoi między gminą a jej jednostkami organizacyjnymi).

Należy też rozróżnić użytkowanie od

użytkowania w sensie potocznym (bo nie zawsze musi być to użytkowanie jako prawo rzeczowe).

O użytkowaniu traktuje też ustawa o gospodarowaniu gruntami.

Powstanie użytkowania:

• ustanowienie przez umowę (w prawie polskim nie można nabyć użytkowania przez zasiedzenie)

• w drodze sądowej - przez zniesienie

Użytkowanie to prawo do używania i pobierania pożytków. To najszersze z praw rzeczowych.

Od własności różni je tylko niemożność rozporządzania rzeczą. Użytkownik nie otrzymuje innych przychodów z rzeczy niż pożytki cywilne

Przedmiotem są:

- rzeczy oznaczone co do tożsamości i nieużywania.

Mogą być to ruchomości i nieruchomości.

Co do zasady użytkowanie obciąża całą rzecz, ale wyjątki stanowi art. 251. Można ograniczyć zakres użytkowania do oznaczonych pożytków. W przypadku nieruchomości można ograniczyć wykonywanie użytkowania części rzeczy.

• mogą tez być prawa

art. 265 k.c. „§ 1. Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa.

§ 2. Do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy.

§ 3. Do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa.”

• możliwe jest ustanowienie użytkowania na udziale we współwłasności, użytkowanie na wierzytelności, użytkowaniu nieczystym, itd. Prawa te muszą być majątkowe i zbywalne.

• Art. 264 k.c. „Jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze lub inne rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki (użytkowanie nieprawidłowe).”

- użytkowanie nieprawidłowe - użytkowanie na rzeczach oznaczonych co do gatunku i zużywalne, jak pieniądze. Z chwilą wydania przedmiotów użytkownik staje się ich właścicielem - po wygaśnięciu użytkowania ma zwrócić takie same rzeczy w tej samej ilości - tak jak w pożyczce. Zwraca się taką samą ilość takiej samej rzeczy.

- Art. 257 k.c. „§ 1. Jeżeli użytkowanie obejmuje określony zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten sposób składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji.

§ 2. Jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony według oszacowania, użytkownik nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane; po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że inaczej zastrzeżono.”

- przedmiotem użytkowania jest zespół środków produkcji - dotyczy przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego. Są dwie formuły tego użytkowania:

• użytkownik ma zwrócić ten sam zespół środków produkcji - gdy część rzeczy zużyła się, a użytkownik kupił nowe, to te rzeczy są własnością właściciela

• zwraca zespół środków produkcji, o takiej wartości, który trzymał - gdy użytkownik otrzymuje zespół środków produkcji według oszacowania to po ustaniu prawa ma zwrócić zespół środków produkcji o tej samej wartości.

Cechy użytkowania:

• Art. 254 k.c. „użytkowanie jest niezbywalne”

• nie można go zbyć, ale można udostępnić użytkowanie - użytkownik może dopuścić inne osoby do wykonywania uprawnień, ale nie może przenieść prawa (np. może wynająć).

• Użytkowanie może być:

• terminowe lub bezterminowe

• odpłatne lub nieodpłatne

Stosunki łączące użytkownika z właścicielem.

Użytkownik ma wykonywać swoje prawo zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki.

W stosunkach wzajemnych użytkownik ponosi ciężary, które powinny być pokrywane z pożytków rzeczy (np. zapłata podatków). Strony mogą się umówić jednak inaczej. Gdyby osoba trzecia chciała dochodzić przeciwko użytkownikowi roszczeń, użytkownik powinien niezwłocznie zawiadomić o tym właściciela.

Użytkownik obowiązany jest do napraw i innych nakładów związanych z korzystaniem z rzeczy.

Wygaśnięcie:

• zrzeczenie się

• konfuzja

• rozwiązanie umowy

• desuetuda - niewykonywanie użytkowania przez 10 lat

• upływ czasu

Użytkowanie przez osoby fizyczne

Wygasa ono wraz ze śmiercią osoby na rzecz której było ustanowione, jest niedziedziczne.

Art. 267 k.c. „§ 1. Użytkownik obowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie.

§ 2. Jednakże użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego.

§ 3. Przed przystąpieniem do robót użytkownik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić właściciela o swym zamiarze. Jeżeli zamierzone urządzenia zmieniałyby przeznaczenie gruntu albo naruszały wymagania prawidłowej gospodarki, właściciel może żądać ich zaniechania albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.”

- zasada „Salva rei substantiae” - „obowiązek zachowania substancji rzeczy przez użytkownika”

Art. 268 k.c. „Użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca.”

- użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia jak najemca.

Właściciel może zażądać zabezpieczenia.

Ustawa o timesharingu z 13.VII.2000 r.

Prawo to może mieć postać wierzytelności lub ograniczonego prawa rzeczowego - użytkowania. Prawo to polega na korzystaniu z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku na zasadach określonych w przepisach. Wygasa ono najpóźniej z upływem 50 lat od ustanowienia. Timesharing jest zbywalny, nie wygasa przez desuetudo, to prawo dziedziczne

art. 270 ¹ k.c. „§ 1. Do użytkowania polegającego na korzystaniu z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego na zasadach określonych w ustawie o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece stosuje się przepisy rozdziału I i II niniejszego działu, z wyjątkiem art. 254-255 i art. 266.

§ 2. Użytkowanie, o którym mowa w § 1, wygasa najpóźniej z upływem pięćdziesięciu lat od jego ustanowienia.”

Użytkowanie przez spółdzielnie rolnicze produkcyjne

Spółdzielnia mogła być właścicielem budynków wzniesionych na gruncie. Użytkowanie otrzymuje się też, gdy spółdzielca wniósł wkłady w użytkowanie.

SŁUŻEBNOŚCI

- ustanawiane są wyłącznie na nieruchomościach

Polegają one na udostępnieniu rzeczy do korzystania

W k.c. istnieje podział na:

• służebności gruntowe

• służebności osobiste

nie różnią się one treścią, lecz określeniem osoby uprawnionej:

• służebności osobiste - uprawniony jest konkretny podmiot (osoba fizyczna). Przy służebności osobistej jest ustanawiana na rzecz konkretnego właściciela tej nieruchomości i służy tej osobie.

• służebności gruntowe - służy ona gruntowi (podmiotem, jest każdoczesny właściciel gruntu).

SŁUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA

Treść służebności:

Są trzy postacie służebności:

• właściciel nieruchomości władnącej może w oznaczonym zakresie korzystać z służebności obciążonej (prawo przechodu)

• właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w swoich uprawnieniach w stosunku do własnej nieruchomości (np. służebność światła) - służebność bierna

• Właściciel nieruchomości obciążonej zostaje pozbawiony pewnych uprawnień, które mu służą względem nieruchomości władnącej, które mu służą na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (np. korzystanie z cudzego drzewa owocowego rosnącego na granicy miedzy gruntami- art. 149 k.c.) - służebność bierna.




Nieruchomość nieruchomość

Władnąca służebna

Praedium praedium

Dominans serviens

Ad. Rysunku. Z punktu widzenia właściciela gruntu służebnego - zawsze jest to bierne działanie.

„servitus in faciendo consisterre non potest” - służebność nie może polegać na czynieniu. Służebność nie może być czynnym działaniem - pozytywnym obowiązkiem właściciela gruntu służebnego.

Służebność może powstać:

• w umowie ustanowienia

• decyzja administracyjna

• orzeczenie sądowe

• zasiedzenie - art. 292 - przesłanki:

• posiadanie służebności

• termin - 20 lat w dobrej wierze

30 lat w złej wierze

• można zasiedzieć tylko służebność czynną polegającą na korzystaniu z widocznego i trwałego urządzenia (drogi, studnie) korzystanie to musi być „na oczach” właściciela.

Cel:

zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej.

Służebność ma być wykonywana zgodnie z zasadą współżycia społecznego, stosunkami miejscowymi i jak najmniej obciążać właściciela rzeczy. Należy tez wziąć pod uwagę zwyczaje miejscowe.

Wygaśnięcie służebności gruntowych:

• zrzeczenie się

• konfuzja

• desuetudo - 10 lat (w przypadku służebności biernej 10 lat od stanu niezgodnego z prawem).

Służebność utrzymuje się w mocy w przypadku podziałów gruntu. Służebność jednak ustaje, gdy okoliczności nie wskazują konieczności istnienia służebności

Możliwa jest zmiana treści służebności:

• zniesienie służebności przez sąd (art. 294 i 295)

• żądanie zniesienia służebności przez właściciela nieruchomości obciążonej za wynagrodzeniem

• żądanie zniesienia bez wynagrodzenia, gdy służebność straciła wszelkie znaczenie dla nieruchomości

SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTE

Podmiotem jej jest oznaczona osoba fizyczna. Wygasa ona najpóźniej ze śmiercią uprawnionego - jest niedziedziczna, niezbywalna, nie można też przenieść uprawnień do wykonywania służebności. Nie można jej nabyć przez zasiedzenie (art. 304).

Służebność mieszkania

Art. 302 k.c. „§ 1. Mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku.

§ 2. Do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne.”

To przełamanie zasad niezbywalności.

Można przenieść ją na małżonka i dzieci małoletnie.

Można ją zmienić na rentę

Art. 303 k.c. „Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę.”

- Polega ona na możliwości korzystania z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku lokatorów budynku.

Zamiana na rentę - przesłanki

• rażące uchybienia przy wykonywaniu służebności

Właściciel nieruchomości może wówczas żądać zamiany służebności osobistej na rentę.

Może przejść na inne osoby, jeśli tak się umówiono.

Służebność drogi koniecznej:

art. 145 k.c. „§ 1. Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna).

§ 2. Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

§ 3. Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.”

Art. 146 k.c. „Przepisy artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio do samoistnego posiadacza nieruchomości; jednakże posiadacz może żądać tylko ustanowienia służebności osobistej.”

Regulowana jest ona w przepisach prawa sąsiedzkiego.

Można się jej domagać na drodze sądowej.

Legitymacja czynna - właściciel, współwłaściciel, użytkownik wieczysty, posiadacz samoistny (wówczas służebność osobista).

Przesłanki od których ustawodawca uzależnia przeprowadzenie tego prawa na drodze sądowej:

• nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub odpowiedniego dostępu do budynków gospodarczych należących do nieruchomości.

To roszczenie:

• przeciwko sąsiadom,

• domagać się może właściciel, współwłaściciel, użytkownik wieczysty, posiadacz samoistny (wówczas jest to służebność osobista a nie gruntowa).

Nie chodzi tu o przypadki całkowitego odcięcia od drogi (bo można np. przejechać tylko rowerem lub gdy jest sucho).

Najpierw należy dostosować dostęp do drogi odpowiednim, a potem, jeśli nie jest to możliwe, można wystąpić z roszczeniem. Przepisy te stosuje się przy doprowadzeniu do nieruchomości mediów. Art. 660 k.p.c. - należy przedstawić projekt wytyczenia drogi. Droga ta ma usatysfakcjonować osoby, na rzecz której prawo ma być ustanowione, jak najmniej obciążyć właściciela rzeczy obciążonej. W przypadku sprzedaży części nieruchomości w wyniku czego część nie ma dostępu do drogi, to roszczenie można zastosować przeciwko osobie, na rzecz której dokonano tej czynności.

• służebności nie przeprowadza się przez siedlisko sąsiada

• jest to czynność odpłatna - ustala się ją za wynagrodzeniem (chyba że strony postanowią inaczej). Czym innym jest odszkodowanie za zniszczenia powstałe w wyniku przeprowadzenia drogi. Wynagrodzenie za drogę może być w formie :

• opłaty jednorazowej

• świadczenia okresowego

• zamiany służebności między stronami

Można też umówić się o ustanowienie służebności o tej samej treści, ale powstaje ono w drodze umowy - ustanowienie ≠ orzeczenie sądowe - wówczas nie mamy do czynienia z ustanowieniem drogi koniecznej, ale z ustanowieniem ograniczonego prawa rzeczowego.

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

Jest to inne prawo niż prawo własności do lokalu, bo jest to ograniczone prawo w stosunku do części nieruchomości

Historia:

• Początkowo regulowała to prawo ustawa o spółdzielniach z 1982 r.

• W 2000 r. Uchwalono ustawę o spółdzielniach mieszkaniowych, która nie przewidziała tego prawa (nie można było go ustanowić). Nie zniesiono istniejących stosunków prawnych. Miały być tylko prawa lokatorskie albo wyodrębnienia własności. Osobami uprawnionymi z tytułu ustawy o własności lokali z 1994r. przyznano prawo do przejścia do prawa własności lokalu.

• W 2002 r. przywrócono to prawo, dopisując nowy rozdział do tej ustawy (art. 17 ze znaczkami). Tekst jednolity 2003 Nr119 poz.1116. Jest walka pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami tej nowelizacji.

Prawo własności a spól. pr. do lokalu:

Różnica polega na tym, że przy spółdzielczym prawie do lokalu użytkownik ma ograniczone prawo do lokalu, a w prawie własności jest się właścicielem lokalu, współwłaścicielem gruntu na którym ten lokal/dom jest posadowiony oraz części wspólnych budynków w których lokal się znajduje

Powstanie tego prawa

• umowa o ustanowienie :

Art. 17 1 ustawy „1. Przez umowę o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu spółdzielnia zobowiązuje się oddać członkowi lokal do używania, a członek zobowiązuje się wnieść wkład budowlany oraz uiszczać opłaty określone w ustawie i w statucie spółdzielni.

2. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu może być ustanowione w budynku stanowiącym własność lub współwłasność spółdzielni.

3. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu powstaje z chwilą zawarcia między członkiem a spółdzielnią umowy o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Umowa powinna być zawarta pod rygorem nieważności w formie pisemnej.

4. Przed wygaśnięciem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu zawarcie umowy o ustanowienie tego prawa jest nieważne.

5. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu może należeć do kilku osób, z tym że członkiem spółdzielni może być tylko jedna z nich, chyba że przysługuje ono wspólnie małżonkom. W wypadku zgłoszenia się kilku uprawnionych rozstrzyga sąd w postępowaniu nieprocesowym. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego przez spółdzielnię terminu wystąpienia do sądu wyboru dokonuje spółdzielnia.

6. Spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet członków nabywcy prawa, jeżeli odpowiada on wymaganiom statutu. Dotyczy to również spadkobiercy, zapisobiorcy i licytanta.”

- To umowa między spółdzielnią mieszkaniową a właścicielem tego prawa. Jest to prawo odpłatne. Spółdzielnia zobowiązuje się oddać lokal do używania. Prawo to można ustanowić tylko na lokalu, którego właścicielem lub współwłaścicielem jest spółdzielnia. Wymagana jest forma pisemna ad solemnitatem. Spółdzielnia nie może odmówić członkostwa spółdzielni. Członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna. Prawo to może należeć do kilku osób, choć członkiem mogą być małżonkowie razem. Prawo to może być współuprawnieniem (należy do kilku osób).

Uprawnienia osoby której przysługuje to prawo:

• korzystanie z mieszkania, rozporządzanie prawem

• Art. 17 ¹⁶ ustawy - pozwala na wynajmowanie, użyczanie lokalu lub jego części. Nie wymaga to zgody spółdzielni8, chyba że wiąże się to ze zmianą przeznaczenia lokalu.

• Art. 17 ² ustawy - to prawo zbywalne, podlega dziedziczeniu i egzekucji

Do zbycia tego prawa wymagana jest forma aktu notarialnego ad solemnitatem. Można do tego prawa urządzić księgę wieczystą, choć nie jest to konieczne.

Spółdzielnia ma obowiązek przeprowadzenia rejestru Ksiąg Wieczystych. Księgi wieczyste urządza się, gdy uprawniony chce zaciągnąć kredyt hipoteczny.

Nie można zbyć części lokalu, ale można dopuścić inna osobę do współuprawnienia. Nie ma możliwości zbycia części fizycznej rzeczy (jest to tylko możliwe przy nieruchomościach przez podział).

Ekspektatywa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

• uprawnienie to przysługuje z chwilą zawarcia umowy o budowę lokalu (wniesienie wkładu), w której spółdzielnia zobowiązuje się wybudować lokal i wydać osobie prawo do niego.

• jest zbywalna, chroniona prze prawo. To typowe prawo pod warunkiem. Uprawniony ma roszczenie do spółdzielni o wydanie lokalu.

• Art. 17 ¹⁴ ustawy - obligatoryjne dla spółdzielni na pisemne żądanie członka, przeniesienie na członka własności do lokalu.

• Właściciel powinien wyrównać różnice finansowe.

Prawu temu nie towarzyszyć współwłasność gruntów i części wspólne.

Lokatorskie prawo do lokalu zbliża się do najmu.

ZASTAW

Regulowane w:

• art. 306 k.c i następnych,

• ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów.

W prawie polskim obowiązuje zasada osobistej odpowiedzialności za zobowiązanie.

Polega ona na tym, że dłużnik odpowiada za zobowiązanie całym swoim majątkiem - wierzyciel może wprowadzić egzekucję ze wszystkich składników majątku dłużnika. Nielojalni dłużnicy starają się ukryć majątek porządek prawny ma za zadanie zabezpieczyć wierzyciela przed nielojalnością dłużnika lub vis maior.

Zastaw służy zabezpieczeniu wierzytelności. Zabezpieczenie to może być:

• osobiste - osoba trzecia daje do dyspozycji wierzyciela cały majątek - wówczas Wierzyciel dostaje zabezpieczenie na majątku osoby trzeciej - np. poręczenie;

• rzeczowe - wierzyciel uzyskuje szczególne prawo na rzeczy (takie jak zastaw i hipoteka). Zastaw jest na ruchomościach a hipoteka na ruchomościach - zastaw, hipoteka.

W sejmie przewiduje się wprowadzenie do ustawy o hipotece i księgach wieczystych długu gruntowego (zabezpieczenie abstrakcyjne).

W obrocie funkcjonuje też przewłaszczenie na zabezpieczenie (fiducia cum creditore contracta) nie jest ono regulowane w prawie prywatnym, ale w prawie bankowym.

Definicja:

Zastaw to ograniczone prawo rzeczowe na ruchomości służące zabezpieczeniu wierzytelności w ten sposób, że wierzyciel może zaspokoić się z rzeczy obciążonej niezależnie od tego czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi kazdoczesnego właściciela rzeczy z wyjątkiem tych, którym przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Definicja hipoteki jest identyczna ( z tym, ze na miejsce ruchomości wchodzi ruchomość).

Cechy zastawu:

- prawo na rzeczy cudzej (rzeczy zastawcy).

W tym stosunku występuje zastawca - właściciel rzezcy6, która jest obciążona i zastawnik - wierzyciel.

• prawo akcesoryjne.

• Prawo to posuwa się za rzeczą - nieważne jest to, kto włada rzeczą.

• skuteczne przeciwko każdemu, kto jest właścicielem rzeczy.

• ma pierwszeństwo przed innymi zabezpieczeniami osobistymi. Kolejność zaspokojenia egzekucji reguluje k.p.c.

• mogą nimi być zabezpieczone - w zasadzie każda wierzytelność może być nim zabezpieczona, ale w praktyce chodzi najczęściej o wierzytelności pieniężne. W momencie egzekucji wierzytelność zawsze musi opiewać na daną sumę.

Przedmiot zastawu:

• Rzeczy ruchome (jeśli oznaczone co do gatunku to oznaczony zbiór), gdy ruchomość przynosi pożytki stosuje się zastaw antychretyczny

art. 319 k.c. „Jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek.”

• Pożytki zalicza się na poczet wierzytelności.

• Zastaw może być ustanowiony na prawie (np. obligacje);

Powstanie zastawu:

• zastaw umowny :

• zastaw ręczny - pignus

• zastaw rejestrowy (ustawa z 1996 r. O zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów)

Zastaw umowny powstaje przez umowę o ustanowienie, którą jest zawierana między właścicielem rzeczy obciążającym rzecz a wierzycielem, na rzecz którego powstaje zastaw.

Zastaw można ustanowić na:

• swojej rzeczy.

• rzeczy cudzej. Wówczas osoba trzecia daje swoją rzecz do ustanowienia na niej zastawu.

Może być rozszczepienie długu osobistego i rzeczowego.

Najczęściej jednak mamy do czynienia z długiem osobistym i rzeczowym Dłużnik rzeczowy odpowiada tylko tą rzeczą, na której jest zastaw. Rozszczepienie odpowiedzialności może tez nastąpić na skutek przeniesienia własności rzeczy (nie można zobowiązać się do tego, aby nie przenosić własności rzeczy - takie zastrzeżenie będzie nieważne).

Cechy:

• Forma - Umowa zastawu nie wymaga żadnej formy.

• To czynność realna - potrzebne jest wydanie rzeczy zastawnikowi (chyba że mamy do czynienia z traditio brevi manu) lub osobie trzeciej, na którą osoby się zgodziły. Tak sytuacja wygląda w przypadku pignusu.

• Jednak ze względu na skuteczność obrotu gospodarczego poszukuje się metod zabezpieczenia rzeczy bez jej wydania.

Pierwotnie był to bankowy rejestr - zastaw bankowy rejestrowy. Jedynym skutecznym zastawem był zastaw na pojeździe (wstemplowanie do dowodu informacji że na samochodzie jest zastaw). Ustawa z 1996 r. wprowadziła zastaw rejestrowy.

Art. 308 k.c. „Wierzytelność można także zabezpieczyć zastawem rejestrowym, który regulują odrębne przepisy.”

- odsyła do tej ustawy.

Powstaje on przez umowę pod rygorem nieważności na piśmie i wpis do rejestru zastawów (element realny). Rejestr jest prowadzony w systemi8e informatycznym dla całej Polski.

• Zastaw ustawowy - powstaje bez umowy na podstawie przepisów:

• art. 670 k.c. „§ 1. Dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok, przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu, chyba że rzeczy te nie podlegają zajęciu.”

• zastaw przysługujący wynajmującemu pomieszczenie na rzeczach najemcy. Ma on prawo zastawu które gwarantuje zapłata czynszu.

• Art. 850 k.c. „Dla zabezpieczenia należności za mieszkanie, utrzymanie i usługi dostarczone osobie korzystającej z usług hotelu lub podobnego zakładu, jak również dla zabezpieczenia roszczenia o zwrot wydatków dla tej osoby poniesionych przysługuje utrzymującemu zarobkowo hotel lub podobny zakład ustawowe prawo zastawu na rzeczach wniesionych. Prawo to podlega przepisom o ustawowym prawie zastawu wynajmującego.”

• właściciel/prowadzący hotel lub podobny zakład ma prawo zastawu na wniesionych do tego zakładu zabezpieczający zapłatę czynszu.

• Art. 41 ordynacji podatkowej - zastaw na należnościach podatkowych przysługujących państwu lub j.s.t.

Akcesoryjność zastawu

związana z wierzytelnością - zawisłość/ zależność. To prawo związane. Jego los zależy od losu wierzytelności.

Pięć przejawów akcesoryjności :

• powstaje dla zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności;

• art. 323 §2 k.c. „Zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza.”

• zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza;

• jeśli następuje przelew wierzytelności, zastaw przechodzi na nowego wierzyciela, jeśli strony wyłączą to zastaw wówczas wygasa( nie można wyłączyć hipoteki);

• art. 314 k.c. „W granicach przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego zastaw zabezpiecza także roszczenia związane z wierzytelnością zabezpieczoną, w szczególności roszczenie o odsetki nie przedawnione, o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, o zwrot nakładów na rzecz oraz o przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności.”

• w granicach wynikających z k.p.c. Zabezpiecza wierzytelność w takim kształcie w jakim ona się znajduje. Zakres zabezpieczenia odpowiada zakresowi wierzytelności ( czyli np. jeśli wierzyciel dostał część długu to nie może zabezpieczyć się z całego przedmiotu, jeśli dług urośnie to zastaw też;

• art. 315 k.c. „Zastawca nie będący dłużnikiem może niezależnie od zarzutów, które mu przysługują osobiście przeciwko zastawnikowi, podnosić zarzuty, które przysługują dłużnikowi, jak również te, których dłużnik zrzekł się po ustanowieniu zastawu.”

• dotyczy on tylko rozszczepienia długu. Gdy wierzyciel chce prowadzić egzekucję z rzeczy znajdującej się u dłużnika rzeczowego (nie będącego właścicielem rzeczy). W procesie dłużnik rzeczowy wówczas może podnosić zarzuty, które służą dłużnikowi osobistemu nawet tych, których dłużnik zrzekł się po ustaniu zastawu. Np. czynność prawna została zawarta podstępnie, na podstawie tej czynności osoba jest dłużnikiem, dłużnik namówił osobę trzecią do zabezpieczenia tego długu. Jeśli wierzyciel będzie dochodził wierzytelności, to osoba trzecia (dłużnik rzeczowy) może się bronić podnosząc zarzuty osobiste dłużnika osobistego (może powołać się na podstęp, który jest prawem podmiotowym kształtującym).

• Zastaw wygasa wraz z wierzytelnością;

Przełamanie zasady akcesoryjności:

Służą one wzmocnieniu pozycji zastawnika:

• art. 306 § 2 k.c. „Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.”

- można ustanowić zastaw na wierzytelności przyszłej lub warunkowej

• art. 316 k.c. „Zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z przepisów prawa spadkowego.”

- spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy ex lege staja się spadkobiercami. Wiąże się z tym odpowiedzialność za długi. Jeśli spadek był nadmiernie zadłużony, to spadkobiercy mogą stracić. Spadkobiercy dlatego też mają 6 m-cy na przyjęcie spadku (czy i jak spadek przyjmą). Mogą:

• Spadek odrzucić - wówczas nic nie biorą i płacą;

• Spadek przyjąć wprost - płacą za wszystko i wszystko biorą;

• Spadek z dobrodziejstwem inwentarza - wówczas odpowiadają za długi do wysokości spadku. Wówczas wierzyciele nie zostaną w pełni zaspokojeni. Ograniczenie to dotyczy tylko wierzycieli osobistych.

Wierzyciel, który ma zastaw zaspokaja się z rzeczy obciążonej wbrew z ograniczeniem odpowiedzialności dłużnika wynikającym z prawa spadkowego (może również zaspokoić się ze spadku, jeśli został on przyjęty).

• art. 317 k.c. „Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej. Przepisu powyższego nie stosuje się do roszczenia o odsetki lub inne świadczenia uboczne.”

- wierzyciel może zaspokoić się z rzeczy obciążonej mimo przedawnienia wierzytelności głównej (nie można się powołać na przedawnienie, mimo iż wynikałoby tak z art. 315 ).

Zaspokojenie zastawu:

Postępowanie egzekucyjne

art. 312 k.c. „Zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.”

Art. 313 k.c. „Jeżeli przedmiotem zastawu są rzeczy mające określoną przez zarządzenie właściwego organu państwowego cenę sztywną, można się umówić, że w razie zwłoki z zapłatą długu przypadną one w odpowiednim stosunku zastawnikowi na własność zamiast zapłaty, według ceny z dnia wymagalności wierzytelności zabezpieczonej.”

- Zaspokojenie w przypadku, gdy rzeczy mają cenę sztywną i są przedmiotem zastawu, to można się umówić że w razie zwłoki z zapłacie długu przypadły one na własność wierzycielowi.

Można umówić się, aby obejść te przepisy. Jednak jest ochrona innych wierzycieli - można przeciwko takiej czynności protestować.

Art. 453 k.c. „Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.”

Datio in solutum - inne świadczenie zamiast wykonania. Występuje to pod warunkiem, że osoba nie ma innych wierzycieli.

Zastaw rejestrowy:

Ustawa z 6 grudnia 1996 r.

art. 1 ustawy „ zastaw rejestrowy może być ustanowiony dla skarbu państwa, j.s.t., związków j.s.t., banku i innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium RP.

Cechy:

- powstawanie - na podstawie umowy między osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą i konieczny jest wpis do rejestru zastawów.

• forma - Umowa ad solemnitatem.

• Wierzytelność może być przyszła lub warunkowa, ale musi być oznaczona jej maksymalna wielkość.

Zabezpieczenie zastawu:

Art. 5 ustawy „Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć wierzytelność pieniężną wyrażoną w pieniądzu polskim lub walucie obcej.”

- zastawem rejestrowym można zabezpieczyć tylko wierzytelności pieniężne.

Brak ograniczeń co do przedmiotu zabezpieczającego wierzytelność (rzeczy ruchome z wyjątkiem statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego i prawa majątkowe, jeśli są zbywalne, rzeczy oznaczone co do tożsamości, a także co do gatunku, gdy w umowie oznaczona jest ich ilość i wartość rynkowa, zbiór rzeczy lub praw, wierzytelności, prawa na dobrach niematerialnych, obligacje).

Art. 8 ustawy „1. Obciążenie rzeczy zastawem rejestrowym pozostaje w mocy bez względu na zmiany, którym może ona ulegać w toku przetwarzania, a w razie połączenia lub pomieszania rzeczy obciążonej z innymi rzeczami ruchomymi w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, zastaw rejestrowy obciąża całość rzeczy połączonych lub pomieszanych.

2. Jeżeli rzeczy połączone lub pomieszane w sposób określony w ust. 1 były obciążone zastawami rejestrowymi, zastawy te pozostają w mocy i obciążają całość rzeczy połączonych lub pomieszanych, a o pierwszeństwie tych zastawów rozstrzyga się zgodnie z art. 16.”

- zastaw obciąża np. surowce i pozostaje nawet po połączeniu ich w rzecz ruchomą.

Wierzyciel może tutaj zaspokoić się w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego, chyba że wynika inaczej z przepisu.

Art. 22 ustawy „1. Umowa zastawnicza może przewidywać zaspokojenie zastawnika przez przejęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli:

1) zastaw rejestrowy ustanowiony został na papierach wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, a Komisja Papierów Wartościowych wyraziła zgodę na takie przejęcie i określiła warunki przejęcia,

2) przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym,

3) przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, których wartość została ściśle oznaczona w umowie zastawniczej.

2. W sprawach określonych w ust. 1 pkt 2 i 3 przejęcie na własność przedmiotu zastawu rejestrowego następuje po upływie terminu wykonania zobowiązania, które zostało zabezpieczone tym zastawem, z dniem złożenia przez zastawnika oświadczenia o przejęciu tego przedmiotu na własność.”

- Możliwość wprowadzenia klauzuli przepadku - gdy nadszedł termin spełnienia świadczenia i dłużnik świadczenia nie spełnił, zastawnik może przejąć rzecz na własność. Następuje to w drodze oświadczenia woli. Klauzula ta jest możliwa, gdy przedmiotem zastawu są papiery wartościowe. Rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym, rzeczy, których wartość oznaczona jest w umowie.

Ponadto w umowie można zastrzec, że zaspokojenie może nastąpić przez sprzedaż rzeczy w drodze przetargu publicznego przeprowadzonego przez notariusza lub innego urzędnika w ciągu 14 dni.

Art. 27 ustawy „1. Jeżeli w umowie zastawniczej postanowiono, że wierzytelność zastawnika będzie zaspokojona z dochodu, jaki przynosi przedsiębiorstwo zastawcy, w którego skład wchodzi przedmiot zastawu rejestrowego, przedsiębiorstwo to może być przejęte w zarząd; zarządcę takiego przedsiębiorstwa wyznacza się w umowie zastawniczej.

2. Przedsiębiorstwo, o którym mowa w ust. 1, może być na żądanie zastawnika wydzierżawione w celu zaspokojenia jego wierzytelności z czynszu, jeżeli umowa zastawnicza tak stanowi. W umowie zastawniczej można zastrzec, że do zawarcia umowy dzierżawy potrzebna jest zgoda zastawnika.”

- Zaspokojenie wierzytelności z przychodu, jaki przynosi przedsiębiorstwo obciążone zastawem. Przedsiębiorstwo może być przyjęte w zarząd zastawnika. Przedsiębiorstwo może tez być wydzierżawione - wówczas zaspokojenie jest z czynszu.

Jest on prowadzony w systemie informatycznym.

HIPOTEKA

To klasyczne ograniczone prawo rzeczowe służące zabezpieczeniu wierzytelności.

Nie umieszczenie jej w k.c. wynika z przyczyn politycznych.

Historia:

• Do 1982 r. Obowiązywał dekret z 1946r.

• W XXI wyłączono z ustawy ks. Wiecz. i hip. Całą procedurę. Planowane jest dodanie do tej ustawy długu gruntowego- zabezpieczenia abstrakcyjnego.

Definicja:

Art. 65 ustawy o ks.wiecz. i hip.

Hipoteka to ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości służące zabezpieczeniu wierzytelności z tym skutkiem, że wierzyciel może zabezpieczyć się z nieruchomości obciążonej niezależnie czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela nieruchomości.

Prawo to posuwa się za rzeczą, pierwszeństwo zabezpieczenia wierzycieli hipotecznych przed osobistymi.

Przedmiotem wierzytelności:

może być tylko wierzytelność pieniężna (nie tylko w polskiej walucie).

Hipoteka może być ustanowiona ułamkowej nieruchomości

udziale współwłaściciela nieruchomości, użytkowanie wieczyste (plus budynki wzniesione na gruncie użytkownika stanowiącego własność użytkownika), spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wierzytelność hipoteczna (subintabulat).

PODZIAŁY HIPOTEKI

Kryterium - sposób powstania:

• Ustawowa (tajna)

• ustawowa - gdyż powstawała z mocy ustawy, a tajna, gdyż nie była ujawniana w ks. Wiecz. Były nią zabezpieczane wierzytelności Skarbu Państwa.

- do 2001 r. funkcjonowała w obrocie;

• Po wejściu w życie ordynacji podatkowej 1.I.1998 r. (uchwalonej 29.VIII.1997 r.) okres na odtajnienie hipoteki wynosił miesiąc (30 dni)

• 5.VI.2001 r.- nowelizacja ordynacji podatkowej - znosi ostatecznie hipotekę ustawową i wszelka tajność.

• Przymusowa (dawniej zwana sądową)

• powstawała kiedyś tylko orzeczeniem sądu.

• Sama nazwa „przymusowa” pokazuje odmienną funkcję od hipoteki umownej - ustanawia się ją na przyszłość (zabezpiecza, daje gwarancję wierzycielowi).

• Powstawał wbrew woli właściciela nieruchomości, gdy wiadomo, że dłużnik nie zapłaci. Nie może tu być rozszczepienia. To pierwszy krok dla zabezpieczenia egzekucji.

• umowna

• potrzebna jest umowa i wpis w księdze wieczystej (konstytutywny). Właściciel musi złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego, może być pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

• Można mieć również do czynienia z rozszczepieniem długu osobistego i rzeczowego.

• Hipoteka jest ujawniana w 4 dziale księgi wieczystej.

• Obowiązuje zasada pierwszeństwa zaspokojenia wierzycieli.

Kryterium - treść:

• zwykła

obciąża nieruchomość tak jak w definicji.

To klasyczny przykład zabezpieczenia akcesoryjnego:

1. hipotekę ustanawia się dla oznaczonej wierzytelności pieniężnej.

Art. 3 ustawy „1. Domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

2. Domniemywa się, że prawo wykreślone nie istnieje.”

- domniemywa się jawność wpisów. Jeśli hipoteka jest ujawniona, to wiadomo, że hipoteka istnieje. Z tego wynika też domniemanie istnienia wierzytelności. Szpunar uważał, że to wierzytelność jest przyczepiona do hipoteki;

2. w granicach przewidzianych w innych przepisach hipoteka zabezpiecza wierzytelność w takim stanie, w jakim się ona znajduje. Zakres realnego obciążenia nieruchomości zmienia się z zakresem długu;

3. właściciel nieruchomości może podnosić zarzuty osobiste dłużnik - nawet te, których dłużnik osobisty się zrzekł po ustanowieniu hipoteki;

4. nie można przenieść hipoteki bez wierzytelności, którą zabezpiecza. Tego związku nie da się rozerwać!

5. Hipoteka wygasa wraz z wierzytelnością;

Przełamanie akcesoryjności:

1. można ustanowić hipotekę na wierzytelności przyszłej i warunkowej (hipoteka kaucyjna);

2. przepisy ograniczające odpowiedzialność spadkobierców. Gdy dłużnik zmarł, spadkobiercy przejęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza, to spadkobiercy również odpowiadają z całości nieruchomości;

3. dla wierzyciela hipotecznego nie jest groźne przedawnienie wierzytelności;

Zasadą jest zaspokojenie w drodze egzekucji. Możliwe wydaje się, że jest datio in solutum - możliwe jest przeniesienie własności nieruchomości, zamiast zapłatę długu. Szczególna regulacja dotyczy gmin.

• Łączna

• W dekrecie o prawie rzeczowym była dowolność, później tylko hipoteka łączna przy podziale nieruchomości, obecnie powrócono do dowolności.

• Art. 76 ust. 2 ustawy „Wierzyciel, któremu przysługuje hipoteka łączna, może według swego uznania żądać zaspokojenia w całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie. Może również według swego uznania dokonać jej podziału pomiędzy poszczególne nieruchomości.”

- polega ona na tym, ze zabezpieczenie jednej wierzytelności jest na kilku nieruchomościach. Wierzyciel ma wybór, czy żądać zaspokojenia wierzytelności ze wszystkich nieruchomości, z kilku albo zażądać podziału nieruchomości. Odpowiada to definicji solidarności biernej przy zobowiązaniach.

- Art. 76 ust. 1 ustawy „1. W razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna).”

• powstanie było wcześniej możliwe tylko poprzez podział nieruchomości. Obecnie są jednak od tego odstępstwa - przy hipotece zaciągniętej na budowę domów mieszkalnych, po wyodrębnieniu lokali nie powstaje hipoteka łączna, lecz podział wierzytelności.

• Może być też umowna hipoteka łączna - wierzyciel może żądać, aby obciążono jeszcze inne nieruchomości w celu zabezpieczenia wierzytelności.

• Kaucyjna

• To odstępstwo od pierwszego przejawu akcesoryjności.

• Dotyczy ona wierzytelności o wysokości nieustalonej. Zabezpiecza je ona do pewnej sumy maksymalnej.

• Może być ona ustanowiona dla wierzytelności zbywanych przez indos, czyli weksli lub czeków - tylko tak można ustanowić na nich hipotekę. Hipoteką kaucyjną mogą być zabezpieczane:

• Art. 102 ust. 2 ustawy „Hipoteka kaucyjna może w szczególności zabezpieczać istniejące lub mogące powstać wierzytelności z określonego stosunku prawnego albo roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nieobjęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą.”

- Wierzytelności z określonego stosunku prawnego (wierzytelności te mogą jeszcze nie istnieć) - dotyczy to np. tzw. debetów w banku ( np. prowadzimy działalność gospodarczą, musimy mieć konto i możemy uzgodnić z bankiem kredyt obrotowy, ale musimy ustanowić hipotekę - 300 tys. Następnie ponosimy wydatki rzędu 150 tys., ale następnie uzyskujemy wpływy na konto, więc wierzytelność się zmniejsza - ewoluuje). Może się to bardzo często zmieniać. Nie ma tu domniemania istnienia wierzytelności! W danym momencie może wierzytelności w ogóle nie być a hipoteka kaucyjna istnieje nadal.

• Art. 105 ustawy „Wierzyciel nie może powołać się na wpis hipoteki kaucyjnej w celu udowodnienia wierzytelności zabezpieczonej.”

- Wierzytelności zabezpieczające wierzytelność główną - chodzi tu o odsetki;

• Hipoteka zwykła może być ze zwykłej zmieniona na kaucyjna i na odwrót.

• Subintabulat

- hipoteka na wierzytelności hipotecznej

- art. 108 ¹ ustawy „Spłata wierzytelności hipotecznej obciążonej hipoteką może być dokonana do wysokości tej hipoteki tylko do rąk wierzyciela, któremu ona przysługuje, chociażby jego wierzytelność nie była jeszcze wymagalna; jeżeli hipoteka na wierzytelności hipotecznej jest kaucyjna, suma odpowiadająca jej wysokości powinna być złożona do depozytu sądowego.”

- Przykład:

`A' jest właścicielem nieruchomości. Kupuje od `B' samochód na kredyt, ustanawia hipotekę dla zabezpieczenia wierzytelności. `A' jest dłużnikiem, a `B' jest wierzycielem. `B' potrzebuje kredytu, który uzyskuje od `C' w zamian za wierzytelność hipoteczną B (subintabulat). Wówczas spłata osoby A ma być dokonana do `C' - do rak wierzyciela, któremu wierzytelność przysługuje, nawet gdy wierzytelność dla `C' nie jest jeszcze wymagalna.

Gdy obie wierzytelności są już wymagalne, `C' może żądać zapłaty od `A' i żądać egzekucji sądowej - zaspokojenie z nieruchomości. Jeśli `a' zapłaci `C', to hipoteka wygasa do sumy uzyskanej przez `C'. Wierzytelność `C' może być przedmiotem dalszych hipotek.

Hipoteka przymusowa

- jest wstępem do egzekucji. Powstaje na skutek wpisu do ks. wieczystych.

Na jakiej podstawie sąd ujawni hipotekę przymusową do ks. wieczystej?

art. 109 1. Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa).

2. Jeżeli nieruchomość jest własnością Skarbu Państwa, hipoteka przymusowa może być ustanowiona w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych.

art. 110 Hipotekę przymusową można uzyskać także na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, postanowienia prokuratora, na mocy przepisów szczególnych na podstawie decyzji, chociażby decyzja nie była ostateczna, albo zarządzenia zabezpieczenia dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Art. 776. Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

!!!Żeby uzyskać hipotekę przymusową trzeba mieć TYTUŁ WYKONAWCZY art. 776 KPC

tytuł egzekucyjny. zaopatrzony w klauzulę wykonalności

art. 777 k.p.c.- „ 3 kosy na dłużnika- wylicza tytuły egzekucyjne

Tytuły jakie trzeba mieć, by uzyskać klauzulę wykonalności:

- prawomocne orzeczenie sądu (wyrok)

- orzeczenie sądu podlega natychmiastowemu wykonaniu

- ugoda przed sądem

- wyrok i ugoda sądu polubownego

- akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji

- akt notarialny, w którym właściciel nieruchomości nie będący dłużnikiem osób, poddał się egzekucji w celu zaspokojenia długu hipotecznego

Następujące dokumenty stanowią podstawę ujawnienia w hipoteki przymusowej w ks. wieczystej:

Następujące dokumenty stanowią podstawę ujawnienia w ks. wieczystej:


● TYMCZASOWE ZARZĄDZENIA SĄDU podstawa

● POSTANOWIENIA PROKURATORA ujawnienia

● DECYZJA ADMINISTRACYJNA- jeżeli przewidują to przepisy szczególne hipoteki

● ZABEZP. DOK. W POSTĘPOWANIU EGZEK. W ADMINISTRACJI przymusowej

ad a) tymczasowe zarządzenie sądu

Art. 730 k.p.c. § 1. W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.

§ 2. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił.

- np. wnosimy powództwo o zasądzenie 300.000zł prawdopodobieństwo wygrania sprawy, ale też tego, że dłużnik pozbędzie się majątku, by uniknąć egzekucji.

Aby zapobiegać takiej sytuacji => POSTĘPOWANIE ZABEZPIECZAJĄCE

Wniosek o zabezpieczenie - wraz z powództwem, a nawet można wcześniej

Trzeba uprawdopodobnić roszczenie i wskazać dlaczego obawia się niewypłacalności dłużnika. Dla zabezpieczenia powództwa sąd wydaje tymczasowe zarządzenie.

art. 111 Hipoteka przymusowa wpisana na podstawie nieprawomocnego orzeczenia, tymczasowego zarządzenia sądu, postanowienia prokuratora albo nieostatecznej decyzji jest hipoteką kaucyjną.

- hipoteka ta jest tylko HIPOTEKĄ KAUCYJNĄ, bo nie wiadomo jeszcze, czy wierzyciel powstanie.

HIPOTEKA PRZYMUSOWA ORDYNACJI PODATKOWEJ

Art. 34 ustawy o ordynacji podatkowej - na wszystkich nieruchomościach podatnika

- Hipoteka przymusowa ujawniana w ks. wieczystej na podstawie decyzji administracyjnej

- Hipoteka przymusowa powstaje przez wpis do księgi wieczystej

Przedmiot : nieruchomości, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, użytkowanie wieczyste

Art. 36 - skuteczna wobec każdoczesnego właściciela i przysługuje pierwszeństwo

Art. 36 § 2 ochrona banków przez ustawodawcę.

Hipoteka przymusowa zabezpieczająca podatki nie ma pierwszeństwa przed hipoteką bankową

HIPOTEKA BANKOWA


w literaturze trwa spór o charakter prawny hipoteki bankowej

Art. 95 prawa bankowego (28.08.1997) - Ks. rachunkowe banków, wyciągi podpisane przez uprawnioną osobę z pieczęcią mają moc dokumentu.

Wyciągi z ksiąg bankowych stwierdzające zobowiązania X w stosunku do banku ma moc dokumentu urzędowego i stanowi podstawę wpisu do ksiąg wieczystych. Jest to specjalny rodzaj hipoteki, bank może domagać się wpisu do księgi wieczystej na podstawie.

Niektórzy bronią stanowiska, że jest to specjalny rodzaj hipoteki - bank może się ubiegać o wpis hipoteki do ks. wieczystej swego dłużnika.

Prof. Szpunar- uważa, ze hipoteka bankowa to zwykła hipoteka umowna, potrzebny jest akt notarialny ustanawiający hipotekę na nieruchomości dłużnika- właściciela nieruchomości.

wyrok SN z 2001r- potrzebny jest akt notarialny, wyrażający stanowisko osoby która ustanawia hipotekę na nieruchomości na rzecz banku. Takie stanowisko jest po to, by chronić dłużnika przed omnipotencją banku ( kiedyś bank traktowano jak urząd, dziś jest mnóstwo banków)

DŁUG GRUNTOWY

W Sejmie jest ustawa , która ma wprowadzić dług gruntowy do kc po art. 112

po art. 112- art. 112¹⁾, 112²⁾, 112³⁾

● zabezpieczenie na nieruchomości

● nieakcesoryjne- odrywające się zupełnie od wierzytelności, którą zabezpieczają

● w umowie o zabezpieczenie długu nie wolno nawet wskazać wierzytelności, którą się zabezpiecza - zabezpieczenie abstrakcyjne

● ograniczone prawo rzeczowe, które zupełnie odrywa się od zabezpieczenia

● dodatkowa umowa o zabezpieczenie, w której będzie wskazane, jaka wierzytelność jest zabezpieczona + umowa, która towarzyszy ustanowieniu długu gruntowego, żeby chronić właściciela nieruchomości

PRZEWŁASZCZENIE NA ZABEZPIECZENIE

najstarszy sposób zabezpieczania wierzytelności

100




Wierzyciel Dłużnik




przeniesienie własności

Dłużnik przenosi na wierzyciela własność dla zabezpieczenia wierzytelności. Jednocześnie strony zawierają umowę powierniczą pactum fiduciae, w której wierzyciel zobowiązuje się, że jeśli dłużnik spełni świadczenie, to wierzyciel dokona powrotnego przeniesienia własności na dłużnika .Akceptuje się przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomych

Są tez takie umowy, że dłużnik zobowiązuje się, że jeśli nie spełni świadczenia, to przeniesie na wierzyciela własność.

Lub umowa pod warunkiem rozwiązującym-, że dopóki dłużnik nie spłaci świadczenia, to wierzyciel ma własność - jest to jednak wątpliwe.

Już w 1948 sad uznawał, ze istnieje przewłaszczenie na zabezpieczenie

Wyrok SN z 24.04. 1964- przeciwstawia się przewłaszczeniu na zabezpieczenie nieruchomości, SN twierdził, ze to przewłaszczenie jest tym samym co art. 157 kc

Art. 101 prawa bankowego

Ustawodawca mówi, ze jest zabezpieczenie na rzeczach ruchomych i papierach wartościowych, tzn. że nie dopuszcza zabezpieczenia na nieruchomościach

W latach 90-tych wiele orzeczeń SN- swoje orzecznictwo- dyskusja nad tym.

Orzeczenie SN z 29.05.2000

Umowa o przewłaszczenie na zabezpieczenie nie jest umową o przeniesienie własności pod warunkiem i z zastrzeżeniem terminu

W latach 90-tych orzeczeń SN- swoje orzecznictwo. Nie ulega wątpliwości, że jest to w pełni dopuszczalne

1964r - SN sprzeciwił się przewłaszczeniu na zabezpieczenie nieruchomości, uzasadnienie było głupie;)

Ochanowicz wykazał to w glosie.

SN - wskazał, że jest to w sprzeczności z art. 157KC, bo to przeniesienie pod warunkiem, że dłużnik nie spłaci długu i, że jest to czynność pozorna.

Pomimo takiego uzasadnienia wiele argumentów przeciw przewłaszczeniu, aby chronić dłużnika- bo prowadzi to do zmarnotrawienia zdolności kredytowej dłużnika.

Każda instytucja pr. rzeczowego inaczej reguluje w stos. do ruchomości i w stos. do nieruchomości.

wg. prof. Szafnickiej argumenty na nie.

Ustawodawca w art. 101 pr. bankowego przewiduje wprost przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomych i papierów wartościowych ( jeśli przyjąć, że ustawodawca jest racjonalny)

SN - opatrznie zmienił stanowisko 29.05.2000r. umowa o przewłaszczenie na zabezpieczenie nie jest umową o przeniesienie własności zawartą pod warunkiem.

F. Zoll - glosa krytyczna do tego wyroku- marnotrawienie zdolności kredytowej dłużnika.

KSĘGI WIECZYSTE

Mają długą tradycję w Polsce

Kodeks Napoleona był regresem dla ksiąg wieczystych, a także ustawy z 1818 i 1825 roku

Do 1946- ks.wiecz były prowadzone przez sąd

1964-1991 - przez państwowe Biuro Notarialne

wcześniej i po 1991 -przez sądy rejonowe- sąd wieczysto- księgowy (nie ma takiego określenia w ust.)

Część unormowania przeniesiono do kpc- art. 626^{1 i} następne- postępowanie wieczysto- księgowe + ustawa o księgach wieczystych

ZASADY PROWADZENIA KSIĄG WIECZYSTYCH

1. zas. jawności- nie można zasłaniać się nieznajomością wpisu do ks. wieczystej, bo ks. wieczyste są jawne

2. zas. powszechności- dąży się do tego, by dla każdej nieruchomości była prowadzona ks. wieczysta

3. zas. realności- wszelkie wpisy prowadzone są dla rzeczy, a nie dla osób

Przy księgach wieczystych jest zbiór dokumentów (umów, orzeczeń sąd.), które stanowią podstawę wpisu.

W prawie polskim wpis do ks. wiecz. nie jest warunkiem przeniesienia własności nieruchomości.

W prawie niemieckim jest to konieczne. W prawie niemieckim jest prawie idealny porządek, bo obowiązek wpisu jest zawsze konstytutywny.

W prawie polskim nie ma warunku ujawnienia właściciela. Konstytutywny wpis do ks. wieczystych istnieje tylko przy:

- odrębnej własności lokali

- użytkowaniu wieczystym

- hipotece

Wpisów dokonuje się na wniosek art. 626⁴ KPC

Art. 626⁴ k.p.c. Przekazanie przez notariusza sądowi wypisu aktu notarialnego zawierającego wniosek o dokonanie wpisu do księgi wieczystej, na podstawie odrębnych przepisów, uważa się za złożenie wniosku przez uprawnionego.

- na notariuszu ciąży obowiązek złożenia wniosku o wpis, gdy czynność dokonywana jest w formie aktu notarialnego sąd nie wydaje postanowienia o wpisie. Sam wpis jest postanowieniem ( jest wyrazem postanowienia sądu o uwzględnieniu wniosku). Jeśli sąd odmawia wpisu musi wydać postanowienie.

Wpisów dokonuje się w kolejności wpłynięcia do sądu (decyduje godzina i minuty wpływu).

Art. 626⁷ k.p.c.  § 1. Wniosek o wpis powinien być w dniu wpływu do sądu zarejestrowany niezwłocznie w dzienniku ksiąg wieczystych i opatrzony kolejnym numerem.

§ 2. Niezwłocznie po zarejestrowaniu wniosku w dzienniku ksiąg wieczystych zaznacza się w odpowiednim dziale księgi wieczystej numer wniosku (wzmianka o wniosku).

§ 3. Wzmiankę o wniosku wykreśla się z urzędu, niezwłocznie po dokonaniu wpisu, po uprawomocnieniu się postanowienia o odmowie dokonania wpisu lub o odrzuceniu wniosku albo o umorzeniu postępowania albo po uprawomocnieniu się zarządzenia o zwrocie wniosku.

§ 4. W razie wniesienia skargi na wpis w księdze wieczystej dokonany przez referendarza stosuje się odpowiednio przepisy § 1 i § 2. Wzmiankę o skardze wykreśla się z urzędu po rozpoznaniu skargi.

- postępowanie służące rozpatrzeniu wniosku może trwać dość długo, ale sąd w dniu wpływu ma dokonać rejestracji wniosku.

Art. 626¹³k.p.c.  § 1. Sąd z urzędu dokona wpisu ostrzeżenia, jeżeli dostrzeże niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W razie stwierdzenia, że dla tej samej nieruchomości albo dla tego samego ograniczonego prawa rzeczowego prowadzi się dwie lub więcej ksiąg wieczystych, ujawniających odmienny stan prawny, wpisu ostrzeżenia dokonuje się we wszystkich księgach wieczystych założonych dla tej nieruchomości.

§ 2. Sprostowania usterek wpisu, które nie mogą wywołać niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, dokonuje się z urzędu.

- jeśli sąd zauważy (np. prowadząc postępowanie w innej sprawie), że jest niezgodność między stanem prawnym, a wpisem do ks. wieczystej z urzędu wpisuje ostrzeżenie o niezgodności.

Ostrzeżenie wpisuje się także, gdy strona zgłosi roszczenie o sprostowanie niezgodności między stanem prawnym, a wpisem.

art. 10 ust. o księgach wieczystych

- roszczenie ujawnione przez ostrzeżenie

KSIĘGA WIECZYSTA SKŁADA SIĘ Z 4 DZIAŁÓW

art. 25

● dział I- opis nieruchomości i prawa związane z nieruchomością

● dział II- wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego

● dział III- obejmuje wpisy prawnie obciążające nieruchomość z wyjątkiem hipoteki

● dział IV- przeznaczony jest wyłącznie na wpisy dotyczące hipoteki

Działy dzielą się na łamy.

RĘKOJMIA WIARY PUBLICZNEJ KSIĄG WIECZYSTYCH

fides publica

- jeden ze skutków materialno- prawnych wpisu do ksiąg wieczystych

- księgi wieczyste prowadzi się, by mieć skutek ochrony osób działających w zaufaniu do ksiąg wieczystych, ma to zapewnić bezpieczeństwo obrotu nieruchomościami

- art. 3. jeden z bardzo ogólnych skutków

- istnieją 2 domniemania:

• pr. jawne z ks. wieczystych jest ujawnione zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

• pr. wykreślone z ks. wieczystych nie istnieje.

Skoro są takie domniemania i na dodatek każdy może zajrzeć do ks. wieczystych, to z tego ustawodawca wyprowadza zasadę zaufania do wpisu w ks. wieczystych.

Rękojmia, to odstępstwo/ przełamanie zasady nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet, ustawodawca dopuszcza ze względu na zasadę zaufania do ks. wieczystych, że osoba, która nie jest właścicielem skutecznie przeniesie pr. na inną osobę.

Przesłanki zastosowania rękojmi

Art. 5 ust. o księgach wieczystych i hipotece „W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).”

Art. 6 ustawy „1. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze.

2. W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć.

3. Jeżeli do dokonania rozporządzenia potrzebny jest wpis w księdze wieczystej, chwila złożenia wniosku o wpis jest rozstrzygająca dla oceny dobrej lub złej wiary nabywcy. Jednakże gdy rozporządzenie dochodzi do skutku dopiero po dokonaniu wpisu, rozstrzyga dzień, w którym rozporządzenie doszło do skutku.”

- rękojmia nie chroni nieodpłatnych rozporządzeń i nabytych w złej wierze.

1. w sytuacji, gdy istnieje rozbieżność między rzeczywistym stanem prawnym, a stanem prawnym ujawnionym w hipotece.

!!! Stan faktyczny, to posiadanie, przy księgach wieczystych nie ma znaczenia, ważny jest rzeczywisty stan prawny!

Takie rozbieżności powstają:

- bardzo często dotyczy stosunków majątkowych małżeńskich, gdy istnieje wspólność, a w księdze figuruje tylko 1 z małżonków

- szereg przypadków związanych z przekształceniami własnościowymi po 90r. ( ustawa z 27.05.1990r)- komunalizacja gmin- w wielu księgach nie ma jeszcze wpisu, że właścicielem jest gmina.

- w razie zasiedzenia

- najprostszy stan faktyczny- zawarto już nowy akt notarialny, ale jeszcze nie ma wpisu do ks. wieczystej (nowy właściciel nie jest jeszcze ujawniony)

W prawie niemieckim nie mogłoby się to zdarzyć, bo ten nowy właściciel nie jest właścicielem, dopóki nie ma wpisu.

2) osoba ujawniona w hipotece jako uprawniona dokonuje:

- czynności prawnej rozporządzającej

• czynności prawnej odpłatnej

Chodzi o przeniesienie własności albo obciążenie własności. Czynność pr. i osoba, która wg. treści ks. wieczystej jest osobą uprawnioną do dokonania rozporządzenia ( os. ujawniona w dziale II jako właściciel)

Chodzi o czynności singularne- rękojmia nie działa np. przy spadkobraniu.

Czynność musi być odpłatna, czyli rękojmia nie zadziała przy darowiźnie. Jest to jeden z przykładów słabszej ochrony czynności darnych.

W orzecznictwie powstał problem, czy ustawowe zabezpieczenie kredytu jest czynnością odpłatną, czy nieodpłatną?

SN przyjął, że chociaż bank nie płaci za ustanowienie zabezpieczenia (hipoteki), to w rozumieniu przepisów o rękojmi jest to jednak czynność odpłatna.

3) nabywca jest w dobrej wierze

W szczególności zastanawiano się, czy w dobrej wierze jest wtedy, gdy nabywca nie wie, że zbywca jest nieuprawniony lub czy działa w dobrej wierze ten, kto mógł się dowiedzieć, że zbywca nie jest uprawniony? Czy niedbalstwo wyłącza dobrą wiarę = wyłącza rękojmie?

art. 6 ust 2. W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć.


W dobrej wierze jest osoba, która jest przekonana, że wpis odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu i gdyby dołożyła staranności i tak, by się nie dowiedziała, że jest inaczej.

Co jest wyznacznikiem staranności? trudno powiedzieć…trzeba być bardzo ostrożnym.

SN - bank powinien sprawdzić, czy nieruchomość należy do wspólności ustawowej.

Gdy spełnione są w/w warunki, to nabywca uzyska prawo, mimo że zbywca był nieuprawniony.

WYŁĄCZENIE RĘKOJMI

art. 8 ustawy Rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości.

- Nie można mówić o dobrej wierze, gdy występuje jedna z tych okoliczności. W tym stanie faktycznym nie można mówić o dobrej wierze nabywcy.

- Gdy jest wzmianka w ks. wieczystej o niezgodności st. prawnego ujawnionego w ks. wieczystej z rzeczywistym stanem pr. nieruchomości, to trzeba być czujnym i zaniepokojonym.

Jeśli na nieruchomości są jakieś obciążenia (np. 2 służebności), ale nie są ujawnione w ks. wieczystej ( bo wpis nie jest konstytutywny), to czy rękojmia ma skutek oczyszczający? Czy dobra wiara kupującego spowoduje wygaśnięcie obciążeń?

TAK - gdy nabywca o tych obciążeniach nie wiedział, bo nie zostały ujawnione w ks. wieczystej, ale:

art. 7 ustawy Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko:

1. prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu,

2. prawu dożywocia,

3. służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej,

4. służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.

Te wyjątki istnieją, bo:

- ustanowiono na nieruchomości obciążenia z mocy ustawy, niezależnie od wpisu- desygnatem była hipoteka tajna;

- dożywocie- dożywotnik przenosi własność nieruchomości na 2 stronę ( na nabywcę) w zamian za dożywotnie mieszkanie, utrzymanie +pochówek- powinno to być ujawnione w dziale III ks. wieczystej

- służebności ustanowione na podstawie decyzji właściwego organu adm. państwowej- chodzi o syt. wywłaszczenia, podstawą stan wyższej konieczności.

- względy ekonomii procesowej (służebność konieczna)- skoro droga jest konieczna, to musi zostać lub, gdy dom wchodzi 0.5 m na nieruchomość nabytą, to przecież nikt nie karze go zburzyć.

art. 16 ustawy „1. W wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia.
2. W szczególności mogą być ujawniane:

1. prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu lub pierwokupu, prawo dożywocia,

2. roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego; dotyczy to także roszczeń przyszłych i warunkowych;

3. roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników,

4. roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności,

5. wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych, o którym mowa w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 940, z 1998 r. Nr 107, poz. 669, z 2000 r. Nr 6, poz. 70 i Nr 60, poz. 702 oraz z 2001 r. Nr 15, poz. 148 i Nr 39, poz. 459),

6. prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku, o którym mowa w ustawie z dnia 13 lipca 2000 r. o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 74, poz. 855).”

W księgach wieczystych wpisuje się pr. rzeczowe, ale art. 16 mówi, że w dziale III można wpisać pr. o charakterze obligacyjnym np.:

- prawo pierwokupu,

- praw odkupu

coś co zmniejsza.

Prawa te będą skuteczne przeciwko każdemu nowemu właścicielowi nieruchomości.

Zarząd - czynności faktyczne i prawne umożliwiające gospodarowanie rzeczą.

II. PRAWO RZECZOWE




- 4 -

Prawo rzeczowe










---