TRADYCJE NAUKI O POLITYCE W POLSCE

Cztery okresy:

1. Okres I Rzeczypospolitej

2. Okres zaborów

3. Okres międzywojenny

4. Okres od zakończenia drugiej wojny światowej

1. Nauki polityczne w okresie I Rzeczypospolitej

1578 - założenie przez Stefana Batorego Akademii Wileńskiej (do programu nauczania włączono podstawy wiedzy o polityce)

1662 - ufundowanie katedry prawa politycznego (początek instytucjonalizmu) - dały one początek katedrom umiejętności politycznych

1775 - Lwowska Akademia Jezuicka - prelekcje umiejętności politycznych

• Collegium Nobilium i Szkoła Rycerska - „nauki moralne” - podstawa prawa politycznego

2. Nauki polityczne w okresie zaborów
   

• Upadek nauk humanistycznych

• W zaborze pruskim nie było żadnej wyższej uczelni

1784 - Akademia Jezuicka we Lwowie przekształcona w Cesarsko - Królewski Uniwersytet (katedry umiejętności politycznych)

1801/1802 - na UJ podobna katedra umiejętności politycznych

1803 - Akademię Wileńską przekształcono w Imperatorsko - Wileński Uniwersytet (tam Wydział Nauk Moralnych i Politycznych)

1818 - Królewsko - Warszawski Uniwersytet (zagadnienia teorii polityki)

• Po upadku powstania listopadowego - zlikwidowano uniwersytety w Wilnie i Warszawie jako „źródło niebezpiecznej ideologii dla samodzierżawia”

1870 - J.B. Oczapowski „Osnowa i zakres encyklopedii i nauk politycznych” (nauczanie tego przedmiotu ma służyć odrodzeniu narodowemu)

1880 - likwidacja krakowskiej Katedry Umiejętności Politycznych
powołano na jej miejsce trzy nowe katedry: prawa administracyjnego i statystyki
ekonomii politycznej
skarbowości i prawa skarbowego

Nieob. „Encyklopedia umiejętności politycznych”

1909 - w Krk TOWARZYSTWO POLSKIEJ SZKOŁY NAUK POLITYCZNYCH

1911/1912 - POLSKA SZKOŁA NAUK POLITYCZNYCH (przyjmowała studentów i absolwentów UJ i szkół średnich) - przygotowanie urzędników działających w nowych strukturach państwowych

1911 - SZKOŁA NAUK SPOŁECZNO - POLITYCZNYCH (ekonomia, polityka społeczna, prawo, socjologia, historia polityczna, historia cywilizacji)

9 grudnia 1915 - z inicjatywy absolwentów uczelni lipskich - SZKOŁA NAUK SPOŁECZNYCH I HANDLOWYCH w Wa-wie (z wydziałami: społecznym, handlowym, i od 8 maja 1917 politycznym)

1 listopada 1917 - w Wa-wie Wydział Publicystyczno - Dziennikarski

3. Nauki polityczne w okresie międzywojennym

Reaktywacja warszawskiej uczelni, która od tej pory - SZKOŁA NAUK POLITYCZNYCH

1921/1922 - reaktywacja Krk SZKOLY NAUK POLITYCZNYCH

Powstawanie kolejnych uczelni i instytucji nauk politycznych w innych miastach:
1925 - w Łodzi powołano WYŻSZĄ SZKOŁĘ NAUK SPOŁECZNYCH I EKONOMICZNYCH jako filię warszawskiej Szkoły Nauk Politycznych

1929 - CENTRALNY KOMITET POLSKICH INSTYTUCJI NAUK POLITYCZNYCH - w celu koordynacji działających i planowanych placówek badawczych

W II RP nauka o polityce była uprawiana jako dziedzina poznawczo - kształcąca, ściśle powiązana z praktyką

Podczas II WŚ, w ramach tajnego nauczania jedynie na UJ działała od X '44 do II '45 MIEDZYWYDZIAŁOWA SZKOŁA NAUK POLITYCZNYCH

4. Nauki polityczne i nauka o polityce w Polsce po 1945 r.

Wznowiono działalność warszawskiej Akademii Nauk Politycznych ('45)

1947 - WYŻSZA SZKOŁA NAUK SPOŁECZNYCH z 3 wydziałami: bibliotekarskim, dziennikarskim i administracyjnym,

1951 - rozwiązanie ANP i WSNS

1951 - 1955 - wykładanie: „podstawy marksizmu - leninizmu”

1963/1964 - wprowadzono do planu studiów na 13 uczelniach wyższych przedmiot „podstawy nauk politycznych”

CENTRALNY OŚRODEK METODYCZNY STUDIÓW NAUK POLITYCZNYCH przy UW w celu koordynacji zajęć z tego przedmiotu

Kryzys w połowie lat 80. - tylko polityczny program PZPR jest słuszny

1950 - Polska przystąpiła do IPSA

1957 - POLSKIE TOWARZYSTWO NAUK POLITYCZNYCH (PTNP)

1972 - KOMITET NAUK POLITYCZNYCH PAN

Podstawowe kategorie politologiczne

1. Procesy polityczne

Proces - zmiany zachodzące w następujących po sobie stadiach rozwojowych.

Proces polityczny - jest szczególną postacią procesu społecznego.

1. Ujęcie ewolucyjne - zespół zjawisk przyczynowo - skutkowych tego samego typu, występujących w następujących po sobie stadiach rozwojowych; zespół pokrewnych zjawisk politycznych, wiążących się ze sobą w jeden ciąg czasowy, mający jakąś przyczynę i jakiś skutek, a zmieniający nie tylko strukturę polityczną, lecz i warunkujący powstanie nowej struktury.

2. Ujęcie systemowe - preferowane zwłaszcza przez amerykańskich politologów; układ interakcji zachodzących pomiędzy składnikami systemu oraz wzajemna modyfikacja pewnych koncepcji poprzez proces sprzężenia zwrotnego i porozumiewania się;

3. Ujęcie instytucjonalne - proces polityczny jest zlokalizowanym następstwem faktów dotyczących osiągania przez strukturę określonego stopnia organizacji stosunków politycznych;

PROCES POLITYCZNY JEST TO PRZEBIEG REGULARNIE NASTĘPUJĄCYCH PO SOBIE FAKTÓW POLITYCZNYCH POZOSTAJĄCYCH ZE SOBA W ZWIĄZKU PRZYCZYNOWO - SKUTKOWYM.

Fakt polityczny jest to przejaw procesów politycznych związany z walka o zdobycie władzy państwowej, stanowiący część życia społecznego i występujący wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z organizacją społeczeństwa i sprawowaniem władzy oraz zorganizowaniem i sterowaniem procesami politycznymi.

• Wyjaśnianie procesu politycznego powinno polegać na, wg. W. Wagnera:
  

• Badaniu warunków powstawania, rozwoju, utrzymywania się, jak też zanikania określonych typów racjonalnych zachowań i działań;

• Badaniu niektórych subiektywnych i obiektywnych uwarunkowań tych działań oraz ich wzajemnych zależności;

• Ujmowaniu zjawisk procesów politycznych w poznaniu naukowym tak, jak w rzeczywistości - w dynamice, ruchu, przemianach oraz wzajemnym oddziaływaniu na siebie stanowiących ich strukturę elementów;
  

• Typologia procesów politycznych - procesy odbywające się na następujących poziomach:
  

• Społeczeństwa jako całości (np. walka o odzyskanie lub uzyskanie niepodległości)

• Wielkich grup społecznych (np. uzyskanie podmiotowości politycznej przez mniejszość narodową)

• Procesów instytucjonalnych (np. zmiany w systemie partyjnym)

• Procesów na poziomie jednostkowo - grupowym (np. wzrost poziomu uczestnictwa politycznego)

2. Działania polityczne

Działania polityczne - są to działania ludzi, polegającymi na wyznaczaniu sfery stosowania przemocy publicznej w społeczeństwie, kierowaniu sposobem jej stosowania przez stanowienie i egzekwowanie prawa;

• Wg. Maxa Webera, działaniem nazywamy zachowanie ludzkie (obojętnie, zewnętrzne czy wewnętrzne, czynienie czegoś, zaniechanie lub tolerowanie), jeżeli i o ile działający wiąże (wiążą)z tym zachowaniem pewien subiektywny sens.

DZIAŁANIA POLITYCZNE TO PODEJMOWANIE I REALIZACJA DECYZJI POLITYCZNYCH, POPRZEZ ZORGANIZOWANE PODMIOTY, WYNIKIEM CZEGO JEST POWSTAWANIE I KSZTAŁTOWANIE SIĘ OKREŚLONYCH PROCESÓW POLITYCZNYCH.

Mogą one przybierać formę bezpośrednią (wybory prezydenckie) i pośrednią (stopniowy odpływ ludności ze wsi do miast);

• T. Klementewicz - zjawiska doniosłe politycznie:

a) skutki innego rodzaju działań niż polityczne, mające związek ze zmianą relacji władzy (jej siły, zakresu, zasięgu) (np. odkrycie Ameryki przez K. Kolumba)

b) skutki zdarzeń nie wywołanych świadomymi i celowymi czynnościami (np. śmierć W. Sikorskiego)

• RODZAJE DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH:
  

• Stopień złożoności działania politycznego
  

• Działania proste

• Działania złożone
  

• Rodzaj podmiotów podejmujących działanie
  

• Działania organów władzy i administracji państwowej

• działania pozostałych podmiotów wchodzących w skład danego systemy politycznego

• działania podmiotów pozostających poza systemem politycznym

• działania grup niesformalizowanych
  
  
  

• Liczba podmiotów uczestniczących w działaniu oraz współzależności pomiędzy nimi
  

• Działania jednostkowe

• Działania zbiorowe (np. manifestacja)

• Działania grupowe

• Działania totalne (np. wojna)
  

• Stopień instytucjonalizacji
  

• Działanie zinstytucjonalizowane

• Działania niezinstytucjonalizowane (bardziej spontaniczne)

Lub:

• Działania żywiołowe

• Działania częściowo zorganizowane

• Działania wysoko zorganizowane (najbardziej typowe dla życia politycznego)
  

• Zakres swobody podmiotu wykonującego działanie
  

• Działania suwerenne

• Działania niesuwerenne
  

• Stopień przymusowości
  

• Działania przymusowe

• Działania dobrowolne

• Działania narzucone
  

• Skutki działania
  

• Działania politycznie jednostronne

• Działania politycznie dwustronne
  

• Zbieżności lub rozbieżności pomiędzy zamierzonymi rezultatami a rezultatami rzeczywistymi
  

• Skutki zbieżne z założonymi celami

• Działania nie doprowadziły do osiągnięcia wyznaczonych wcześniej celów

• Działania nie mające sensu politycznego, w skutkach jednak funkcjonalne

• Działania pozbawione sensu politycznego, w swoich skutkach dysfunkcjonalne wobec szeroko pojętego systemu politycznego
  

• Stopień jawności
  

• Działania jawne

• Działania ukryte

• Działania zamaskowane

3. Stosunki polityczne

Stosunki społeczne - jedne z form związku, których najbardziej istotną cechą jest to, że przysługują tylko człowiekowi;

• Stosunki polityczne - dotyczą one różnych sytuacji społecznych i ekonomicznych związanych ze sprawowaniem władzy politycznej i rządzeniem w państwie. Mogą występować w skali państwa lub globalnej.

• Mogą przyjmować następujące postacie:
  

• Współpracy

• Kompromisu

• Rywalizacji

• Walki
  

• Wg. Oskara Lange - stosunki społeczne to wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie, wynikające ze sprawowania władzy politycznej.

4. Potrzeby polityczne

Potrzeba - stan braku

• 4 zasadnicze typy potrzeb społecznych:
  

• Jednostkowe

• Zbiorowe

• Wielkich grup społecznych

• Społeczeństwa jako całości
  

• Pośród tych typów potrzebami politycznymi będą jedynie potrzeby zbiorowe, powstałe w wyniku sytuacyjnych uwarunkowań jednostek i grup.
  

• Wg. M. Karwata: POTRZEBY POLITYCZNE TO ZALEŻNOŚC POZYCJI SPOŁECZNEJ I DROGI ŻYCIOWEJ JEDNOSTEK I GRUP OD ICH AKTYWNOŚCI POLITYCZNEJ ORAZ ŚWIADOMOŚCI POLITYCZNEJ.
  

• Wg. K. Biskupskiego do podstawowych potrzeb politycznych należą:
  

• Potrzeba elekcji

• Potrzeba koalicji

• Skutecznego oddziaływania pośredniego

• Bezpieczeństwa osobistego

• Potrzeba ekspresji
  

• Klasyfikacja potrzeb wg. A. Bodnara:
  

• Mikrospołeczne

• Makrospołeczne
  

• Klasyfikacja wg. P. Dobrowolskiego i S. Wróbla:
  

• Racjonalne i nieracjonalne

• Realne i idealne

• Prawdziwe i fałszywe

• Intelektualne i pozaintelektualne

5. Interesy polityczne

• Interesy polityczne stanowią jedną z form interesów społecznych.
  

• Interes jednostek (interes jednostkowy) lub grup społecznych (zbiorowym, społecznym) SA to wszelkie potrzeby, które wyrażają konieczność zbiorowego współdziałania w celu opanowania obiektywnych warunków istnienia i rozwoju w zakresie danej potrzeby.
  

• Wg. R. Herbuta, aby zrozumieć problem interesu politycznego, należy poznać wzajemne relacje pomiędzy państwem a społeczeństwem.
  

• Stosunki zachodzące pomiędzy państwem a społeczeństwem - zjawisko wspólnych oddziaływań.
  

• Z. Zarzycki wyróżnił 2 kategorie interesu publicznego:
  

• Interes polityczny sensu stricto

• Interes polityczny sensu largo

KLASYFIKACJA INTERESÓW WG. KRYTERIÓW:

• Podmiotu interesu
  

• Ogólnospołeczne, czyli społeczeństwa jako całości (np. pragnienie życia w pokoju)

• Narodowości i grup etnicznych (np. możliwość zachowania odrębności nowej kultury)

• Grup społecznych

• Jednostek
  

• Przedmiotu interesu
  

• Ekonomiczne

• Ideologiczne

• Społeczne Cd. Vice versa

• Kulturalne itp.
  

• Stopnia uświadomienia interesu
  

• Uświadomione (całkowicie lub częściowo)

• Nieuświadomione
  

• Zakresu sprzeczności interesu
  

• Zbieżne

• Kompromisowe

• Sprzeczne
  

• Artykulacja potrzeb i interesów to proces podejmowania działań zmierzających do zaspokojenia potrzeb i interesów określonych podmiotów, od momentu wyodrębnienia się potrzeb do ich zaspokojenia.
  

• AGREGACJA (koordynacja) - działania polityczne, które prowadzą do formułowania ogólnej linii politycznej, w ramach której interesy grupowe i indywidualne artykułowane w systemie są wiązane, wzajemnie uzgadniane i dostosowywane do siebie, drogą różnych mechanizmów politycznych, takich jak kompromisy, ugody, przetargi, porozumienia.
  

• R. Żółtaniecki - artykulacja jest to relacja pomiędzy świadomością posiadania interesu a wiedzą ośrodka decyzyjnego o jego istnieniu.
  

• KANAŁY ARTYKULACJI INTERESÓW:
  

• Zinstytucjonalizowany i sformalizowany (konstytucyjno - prawne mechanizmy)

• Zinstytucjonalizowany i niesformalizowany (wyk. wieców, demonstracji)

• Niezinstytucjonalizowany i niesformalizowany (np. zamieszki)
  

• FAZY ARTYKULACJI POTRZEB I INTERESÓW (wg. Dobrowolskiego i Wróbla)
  

• Ujawnienie się i agregacja potrzeb - ich przekształcenie się w interesy

• Argumentacja interesów - przekształcenie się interesów w postulaty

• Selekcja postulatów - wraz z poprzednia fazą tworzy właściwy proces artykulacji interesów

• Reprezentację interesów (prawnoinstytucjonalne i socjologiczne)

6. Podmiotowość polityczna

• Podmiotowość oznacza świadome i zarazem czynne kształtowanie istniejącej rzeczywistości, przeobrażanie jej w kierunku zgodnym z własnymi potrzebami.
  

• Przeważnie wiąże się podmiotowość polityczną bezpośrednio z organizacjami politycznymi.
  

• Podmiotami, które prowadzą politykę (podmiotami politycznymi) są:
  

• Państwo, z całym rozgałęzionym systemem organizacyjnym

• Partie polityczne

• Inne organizacje społeczne, które bądź biorą udział w realizacji polityki państwa, bądź starają się w określonym stopniu i zakresie wpływać na tę politykę (np. Wspólnota Polska)
  

• PODMIOTOWOŚĆ POLITYCZNA TO TRWALA ZDOLNOŚĆ GRUPY LUB ORGANIZACJI DO ŚWIADOMEGO PODEJMOWANIA SUWERENNYCH I RACJONALNYCH DZIAŁAŃ.
  

• Istotą podmiotowości jest zaspokajanie potrzeb w drodze działań.

• Składniki i warunki podmiotowości:
  

• Świadomość

• Moment aktywności (działanie)
  

• Sama świadomość i samo działanie nie rozstrzygają o podmiotowości, ale dopiero działanie świadome!!!
  

• POZIOMY PODMIOTOWOŚCI POLITYCZNEJ:
  

• Wielka grupa społeczna jako całość

• Organizacja polityczna danej grupy społecznej

• Organy organizacji wielkich grup społecznych (jednostka lub gremium kierownicze)

• Reprezentanci organów organizacji politycznych (osoby fizyczne)

Determinanty polityki

1. Polityka a ideologia

• Ideologia - idea - kształt, wyobrażenia
  logos - słowo, nauka
  

• Ideologia sensu stricto - usystematyzowany zbiór idei, na podstawie którego można dokonać oceny stosunków społecznych
  

• Ideologia sensu largo - usystematyzowany zespół poglądów (idei), który jest wyrazem interesów jakiejś grupy społecznej, stanowiąc zespól dyrektyw do działania lub też formułowania programu konkretnych działań, zmierzających do utrwalenia lub zmiany danych stosunków społecznych.
  

• Oddzielenie władzy od ideologii jest utopią, gdyż ta ostatnia będzie istnieć tak długo, jak długo będzie istniało wartościowanie.
  

• Uwarunkowania zachodzące pomiędzy polityką a ideologią:
  

• Płaszczyzna metodologiczna

Elementy ideologii:

1. Ogólne przekonania wartościujące - wartości podstawowe

2. Ogólne wyobrażenia o świecie, o jego prawach, zasadach które nim rządzą itp.

3. Zespół twierdzeń określających warunki realizowania przyjęć tych wartości podstawowych

4. Szczegółowe i konkretne programy działania, hasła itp.

Kryteria klasyfikacji ideologii:

1. Społeczna baza ideologii

2. Wewnętrzna struktura ideologii

3. Siła i zasięg ideologii
   

• Ideologia stanowi intelektualną, duchową podbudowę działania politycznego, a więc stosunek ideologii do polityki jest szczególnym przykładem stosunku teorii do praktyki, świadomości do działania.
  

• Związki ideologii z polityką:
  

• Ideologia jako teoretyczna, intelektualna podbudowa działania - ideologia daje ogólny obraz świata, wartości;

• Ideologia może oddziaływać na politykę poprzez stosunki społeczno-ekonomiczne, pozycje, dążenia i interesy poszczególnych grup w jej obrębie;

• Ideologia może być czynnikiem zespalającym ruchy polityczne;

• Ideologia może stanowić zespół czynników o treściach emocjonalnych, które będą sprzyjać intensyfikacji działań jednostki i grupy;

• Relacje pomiędzy ideologią a programami politycznymi
  

• Ideologia nie oddziałuje bezpośrednio na praktykę społeczną. Zwykle mamy do czynienia z istnieniem pośrednich szczebli pomiędzy naczelnymi wartościami i celami ideologii, a praktyką społeczną, stopniowo konkretyzującymi zawarte w ideologii treści.
  

• 
  
  Ideologia Doktryna polityczna Program polityczny

• D.P. stanowi konkretyzację systemu ideologicznego w trojakim wymiarze:
  * konkretno - historycznym - doktryna przeniesieniem ideologii do konkretnych warunków historycznych;
  * zakresowym - przenoszenie twierdzeń ideologicznych do konkretnej działalności ludzkiej;
  * poziomu analizy

• P.P. stanowią wyraz określonych interesów ekonomicznych, politycznych, a także ideologicznych.

PROGRAM POLITYCZNY JEST TO FORMALNY WYRAZ UŚWIDOMIENIA SOBIE PRZEZ GRUPĘ JEJ OBIEKTYWNEJ SYTUACJI ORAZ KIERUNKÓW I MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA W ZAKRESIE PRZEKSZTAŁCANIA STRUKTURY SPOŁECZNEJ, EKONOMICZNEJ I POLITYCZNEJ.

• Relacje pomiędzy ideologią a celami politycznymi, wartościami politycznymi, normami politycznymi oraz środkami ich realizacji
  

• Normy polityczne reglamentują jedynie tę część stosunków społecznych, które dotyczą relacji pomiędzy wielkimi grupami społecznymi oraz między nimi a małymi grupami i jednostkami.
  

• Wartości polityczne - mają znaczenie dla dużych grup społecznych, np. równość, sprawiedliwość społeczną, demokracja, pokój, internacjonalizm itp.
  

• ADEKWACJA POLITYCZNA TO ZGODNOŚĆ MIĘDZY WARTOŚCIAMI ZAKŁADANYMI W PROGRAMACH POLITYCZNYCH A ZBIOREM WARTOŚCI REALIZOWANYCH PODCZAS FUNKCJONOWANIA INSTYTUCJI JE URZECZYWISTNIAJĄCYCH.

2. Polityka a ekonomika

• Ekonomika - całokształt stosunków produkcji w danym państwie.
  

• Polityka uważana jest za skoncentrowane wyrażenie ekonomiki i jej uogólnienie.
  

• Polityka wyraża w formie najbardziej ogólnej podstawowe interesy ekonomiczne grupy społecznej będące u władzy, charakteryzuje przy tym jej sytuację w systemie produkcji społecznej.
  

• Trzy zasadnicze relacje łączące ekonomikę z polityką:
  

• Prymat ekonomiki nad polityką - polityka jest ściśle uzależniona od stanu gospodarki, a doprowadzenie gospodarki danego kraju do optymalnego wzrostu i stałe utrzymywanie tej tendencji jest głównym zadaniem polityki; zw. z tendencjami skrajnie liberalnymi w gospodarce, ograniczającymi wpływy państwa na ekonomikę;

• Prymat polityki nad ekonomiką - odnosi się głównie do państw socjalistycznych - naczelna zasada ustrojowa; ekonomika określa rozwój polityki, ale z kolei polityka jest skoncentrowanym wyrazem ekonomiki, jej uogólnieniem i uwieńczeniem. W nadbudowie politycznej wyraża się bowiem panowanie określonej klasy społecznej.

• Względna niezależność polityki od ekonomiki i odwrotnie - stosunkowo najwłaściwsza w zapewnieniu prawidłowego rozwoju danego kraju;

3. Polityka a prawo

• PRAWO JEST TO OGÓŁ USTANOWIONYCH LUB USANKCJONOWANYCH PRZEZ PAŃSTWO NORM I REGUŁ POSTĘPOWANIA, KTÓRYCH STOSOWANIE ZAGWARANTOWANE JEST PRZYMUSEM PAŃSTWOWYM.
  

• Polityka to działalność związana z rządzeniem państwem i organizacją wszelkich dziedzin życia, polegającą na umiejętnym sprawowaniu władzy. A podstawowym środkiem mającym umożliwić utrzymanie określonego ładu politycznego we względnej stabilności jest prawo.
  

• Normom politycznym podlegają głównie podmioty sprawujące władzę, normom prawnym - wszyscy obywatele i zarazem wszystkie organy państwa.
  

• Normy polityczne wyznaczają faktyczna możliwość ustanowienia norm prawnych przez określone podmioty, natomiast normy prawne legitymują (uprawomocniają) normy polityczne, uznając je za zależne od podsystemu prawnego.
  
  

• Trzy rodzaje norm wg. K. Pałeckiego:
  

• Gwarantujące określoną asymetrię uprawnień i obowiązków stron w stosunku władzy politycznej (prawo represyjne)

• Gwarantujące określoną kontrasymetrię uprawnień i obowiązków stron stosunku władzy politycznej (prawo obywatelskie)

• Gwarantujące określoną symetrię uprawnień i obowiązków stron stosunku władzy politycznej (prawo społeczne)
  

• Trzy relacje zachodzące między polityką a prawem:
  

• Prymat prawa nad polityką - państwo prawa; konstytucja, przepisy jasne, ogólnodostępne, precyzyjne, powszechne, hierarchizacja, prawo nie działa wstecz, ścieżka legislacyjna;

• Prymat polityki nad prawem - prawo traktowane jako instrument realizacji interesów polityków; „naginanie prawa”; przemoc polityczna;

• Absolutnej władzy politycznej - organ władzy posiada niczym nieograniczone uprawnienia, a podmiot podporządkowany musi spełniać wszelkie świadczenia na rzecz rządzącego;

Sprawiedliwość fundamentem władzy.

• Prawo powinno mieć prymat nad polityką. Można je zmieniać, przekształcać, reformować - nie można zaś łamać!

4. Polityka a moralność

• Cztery główne ujęcia problemu relacji między moralnością a polityką:
  

• Amoralistyczne - zakładają jakościową odmienność moralności od polityki;

• Moralistyczne - zakłada jedność moralności i polityki; Niech się stanie zadość sprawiedliwości, choćby zginąć miał świat. Mahatma Gandhi, Martin Luter King.

• Makiawelistyczne - akcentuje przeciwstawność moralności i polityki; Cel polityczny uświęca wszystkie, choćby najbardziej niegodziwe z moralnego punktu widzenia środki.

• Realizm polityczny - w sytuacjach konfliktowych należy kierować się zasadą mniejszego zła;

5. Kultura polityczna

• cultura - uprawa, kształcenie - specyficzny stosunek człowieka do natury, przede wszystkim do ziemi.
  

• Pojęcie kultury politycznej powstało w XIX wieku, jednakże zdaniem G. A. Almonda, coś na jej kształt towarzyszy człowiekowi od chwili, gdy po raz pierwszy wypowiedział się na temat polityki.
  

• Na gruncie polskiej nauki termin ten pojawił się w publicystyce w czasie rewolucji 1905 r. Oznaczał on powściągliwość polityczną, powstrzymywanie się od czynów ekstremalnych.
  

• Trzy ujęcia kultury politycznej:
  

• Psychologiczne - zwraca się szczególną uwagę na zachowania polityczne członków społeczeństwa. G. A. Almond, G. B. Powell; Kultura polityczna jest całokształtem indywidualnych postaw i orientacji uczestników danego systemu politycznego.

• Socjologiczne - ważne są wytwory zachowań politycznych w danym społeczeństwie; K. Biskupski: kultura polityczna to poglądy, idee i teorie, normy postępowania oraz faktyczne działania jednostek i grup w ramach współżycia państwowego.

• Systemowe - utożsamianie zjawisk kultury politycznej z całością zjawisk politycznych; H. Groszczyk i A. Korybski: kultura polityczna to część kultury globalnej, która dotyczy działań politycznych, a więc działań skierowanych na realizację interesów i zaspokajanie potrzeb poprzez system władzy państwowej.
  

• KULTURA POLITYCZNA TO CAŁOKSZTAŁT WARTOŚCI, NORM I REGUŁ ZACHOWANIA UTRWALONYCH W ŚWIADOMOŚCI PODMIOTÓW BIORĄCYCH UDZIAŁ W DZIAŁANIACH POLITYCZNYCH.
  

• Trzy funkcje kultury politycznej:
  

• Regulacyjna - porządkowanie i ujednolicanie działań politycznych;

• Socjalizacji politycznej - odzwierciedla proces wchodzenia członków danej społeczności w kulturę polityczną;

• Integracyjna - tworzenie podstaw koordynacji działań politycznych oraz współdziałania i współpracy jednostek i grup w dążeniu do osiągnięcia określonych wartości i dóbr;
  

• Elementy składowe kultury politycznej wg. Z. Pustelnika i J. Wołocha:
  

• Postawy polityczne - określane przez relacje pomiędzy władzą polityczną a obywatelami, gdzie przejawia się wiedza o polityce, sądy wartościujące i czynniki emocjonujące;

• Uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań i działań politycznych, określające sposób postępowania w życiu politycznym;
  

• Elementy składowe kultury politycznej wg. M. Sobolewskiego:
  

• Wartości i cele polityczne, do których winien dążyć system, a także wartości, jakie powinny determinować działania polityczne;

• Podstawowe metody działania politycznego, reguły zachowania politycznego jednostek i grup;

• Podstawowe instytucje polityczne i ich rola w systemie politycznym;
  
  
  

• Elementy składowe kultury politycznej wg. J. J. Wiatra:
  

• Wiedze o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi;

• Ocena zjawisk politycznych, sądy wartościujące dotyczące tego, jak powinna być sprawowana władza;

• Emocjonalna strona postaw politycznych (np. miłość do ojczyzny);

• Uznane w danym społeczeństwie zwroty zachowań politycznych;
  

• Elementy składowe kultury politycznej wg. C. Mojsiewicza:
  

• Intelektualny (wiedza)

• Normatywny (wartościowanie)

• Emocjonalny (stosunek do polityki i do tego, co się z polityką wiąże)

• Czynnościowy (zachowanie i postępowanie w praktyce)
  

• TYPY KULTURY POLITYCZNEJ (wg. G. A. Almonda i S. Verba):
  

• Parafialny (parochial)

• Poddańczy (subject)

• Uczestniczący (participant)
  

• TYPY KULTURY POLITYCZNEJ (wg. J. Mieleckiego):
  

• Demokratyczny (konserwatywno - liberalny, liberalno - demokratyczny)

• Autokratyczny

Władza polityczna

1. Pojęcie władzy politycznej

• Definicje pojęcia władza:
  

• Behawioralna - według niej władza to szczególny typ zachowania polegający na możliwości modyfikowania zachowania innych ludzi. M. Weber: Władza jest to możliwość narzucenia czyjejś woli na zachowanie innych osób.

• Teleologiczna - według niej władza to spełnienie pewnych celów, wytwarzanie zamierzonych skutków; B. Russell

• Instrumentalna - traktuje władzę jako możliwość stosowania szczególnych środków, a zwłaszcza przemocy.

• Strukturalna - ujmuje władzę jako pewnego rodzaju stosunek między rządzącymi a rządzonymi. H. Przybylski: (…) to stosunek zależności (panowania - podporządkowania) zachodzący w obrębie grupy społecznej między ośrodkiem kierowniczym (ośrodkiem decyzji) a członkami grupy.

• Zinstytucjonalizowanego wpływu - władza powiązana jest z możliwością instytucjonalnego wpływania na innych. J. P. Gieorgica: władzą jest zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji, czyli wpływanie na ludzi tak, aby zachowywali się w sposób oczekiwany i pożądany.

• „Konfliktowa” - władza ma możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych. S. Ossowski: przez władzę rozumiemy możność podejmowania i egzekwowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których decyzja w taki czy inny sposób dotyczy.
  

• Wewnątrz władzy politycznej (rozumianej szeroko) dadzą się wyodrębnić następujące kategorie:
  

• Władza polityczna (w znaczeniu węższym) - należy do partii, która zwyciężyła w wyborach lub do koalicji rządowej;

• Władza państwowa - przysługuje wskazanemu konstytucyjnie podmiotowi, którego zakres społeczny określają normy prawne;

• Władza publiczna - będąca jednocześnie kategorią prawną i socjologiczną, wykazująca zarówno więź formalną z władzą państwową (jako jej konstytucyjny organ), jak więź faktyczną - z władzą polityczną;
  

• WŁADZA POLITYCZNA TO SYSTEM STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH, ZACHODZĄCYCH POMIĘDZY OKREŚLONYMI PODMIOTAMI, POLEGAJĄCY NA MOŻLIWOŚCI STOSOWANIA PRZYMUSU W CELU ZMUSZENIA DRUGIEJ STRONY DO OKREŚLONEGO POSTĘPOWANIA.
  

• FUNCJE WŁADZY POLITYCZNEJ:
  

• Sensu largo - określające całe płaszczyzny działania władzy politycznej:
  integracyjna - polega na hamowaniu naturalnych tendencji odśrodkowych i zapewnieniu władzy centralnej najważniejszego znaczenia w kierowaniu krajem
  dystrybucyjna - związana jest z konfliktem dotyczącym społecznie pożądliwych dóbr
  ochronna - dotyczy płaszczyzny kontaktów zewnętrznych i wewnętrznych
  strukturotwórcza - związana z tworzeniem mechanizmów społecznych, które umożliwiałyby dostęp do rządzenia reprezentantom wszystkich ważnych grup społecznych
  

• Sensu stricto - określające szczegółowo poszczególne rodzaje działań władzy politycznej
  *stanowienie prawa, wydawanie norm, których obywatele powinni przestrzegać
  *uruchamianie środków i form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie tych norm
  *tworzenie i modyfikowanie organów państwowych i ustalanie, w jaki sposób obywatele biorą udział w ich składzie i decyzjach (np. referendum, wybory)
  *kierowanie państwowymi środkami represji i kontroli
  *powoływanie do życia instytucji użyteczności publicznej, określenie ich kompetencji, struktury wewn.itp
  *mianowanie personelu w aparacie państwowym i w instytucjach użyteczności publicznej
  *podejmowanie decyzji w zakresie finansów państwa (ściąganie podatków)
  *podejmowanie decyzji w imieniu państwa i prowadzenie negocjacji z innymi państwami i *organizacjami ponadnarodowymi
  *wpływanie na działalność kulturalną, naukową
  

• RZĄDZENIE TO WYKONYWANIE WŁADZY PAŃSTWOWEJ, A WIĘC PROCES PODEJMOWANIA DECYZJI I ICH REALIZACJA ZA POMOCĄ APARATU PAŃSTWOWEGO
  

• Środki sprawowania władzy to wszelkie dostępne formy oddziaływania, dzięki którym rządzący wpływają na określone zachowanie się rządzących:
  

• Przymus fizyczny

• Bodźce materialne i moralne

• Zabiegi perswazyjno - ideologiczne

• Regulację dopływu (aspekt ilościowy) oraz kontrolę treści (aspekt jakościowy)
  

• Ewolucja koncepcji prawomocności:

Prawomocność (legitymacja) - uprawomocnienie (legitymizacja) - delegitymizacja

Przez prawomocność danej władzy rozumiemy pewien stan - wówczas legitymizacja jest procesem wiodącym do tego stanu. Natomiast delegitymizacja jest procesem odwrotnym - czyli erozją prawomocności.

• TEORIA LEGITYMIZMU - doktryna polityczna, która pojawiła się na pocz. XIX wieku w Europie jako odpowiedź na antyfeudalne i antymonarchiczne ruchy rewolucyjne.

• Pierwsza historycznie koncepcja prawomocności to tradycyjna, potem teoria zgody, później amerykańska i behawioralna.
  

• Teorie prawomocności Maxa Webera:
  

• Panowanie tradycyjne - dwa warianty: patrymonializm i feudalizm

• Panowanie charyzmatyczne

• Panowanie legalne - stanowi rezultat stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa
  

• Inne koncepcje legitymacji:

D. Eastona:
prawomocność ideologiczna, strukturalna, personalna

J. Habermasa - jego zdaniem państwo możemy ujmować jako system sprawujący uprawomocnioną władzę

K. Pałeckiego - władza polityczna nie wymaga żadnego uzasadnienia, a jej uprawnienia władcze usprawiedliwia sam fakt posiadania władzy (tzw. „samoistne źródło władzy politycznej”)

Decyzje polityczne

• Decyzja jest to dokonanie nielosowego wyboru w działaniu

• J. D. Steinbruner zwraca szczególna uwagę na cel jako konieczny warunek podejmowania decyzji

• Decyzje bezcelowe nie będą decyzjami, będą zwykłymi działaniami politycznymi

• Decyzja jest to akt nielosowego wyboru działania dokonany spośród co najmniej dwóch wariantów w związku z przekształceniem rzeczywistości istniejącej w rzeczywistość pożądaną (Chmaj, Żmigrodzki)

1. Decyzja polityczna
   

DECYZJA POLITYCZNA TO NIELOSOWY WYBÓR DZIAŁANIA LUB ZANIECHANIA POLITYCZNEGO DOKONYWANY PRZEZ OŚRODEK DECYZYJNY W POLU POLITYKI.

• Elementy decyzji politycznej:
  

• Procesowy - nielosowy wybór potraktowany jako akt społeczny wynikający z analizy rzeczywistości

• Podmiotowy - ośrodek decyzyjny całego społeczeństwa

• Przedmiotowy - cele polityki

• Wykonawczy - decyzja polityczna (działanie lub zaniechanie), wynikająca z hierarchii wartości
  

• Decyzja polityczne wg. Z. J. Pietrasia
  

• Decyzja polityczna sensu largo - akt nielosowego wyboru działania lub zaniechania politycznego

• Decyzja polityczna sensu stricto - akt nielosowego wyboru działania politycznego

• Niedecyzja polityczna - akt nielosowego wyboru zaniechania politycznego
  

• Cechy charakterystyczne decyzji:
  

• Istnienie decydenta

• Pewien stopień poinformowania ośrodka decyzyjnego

• Nastawienie na osiągnięcie od razu więcej niż jednego celu

• Wielowymiarowość

• Wieloetapowość urzeczywistniania

2. Rodzaje decyzji politycznych

• Ranga i charakter czasowy decyzji:
  

• Decyzje strategiczne (perspektywiczne)

• Decyzje taktyczne (bieżące)

• Decyzje operatywne (doraźne)
  

• Wiedza dostępna podmiotom decyzyjnym:
  

• Decyzje podejmowane w warunkach pewności

• Decyzje podejmowane w warunkach niepewności

• Decyzje podejmowane w warunkach ryzyka
  

• Adresat:
  

• Decyzje ogólnospołeczne

• Decyzje partykularne

• Decyzje indywidualne
  

• Szczebel, na jakim jest wydawana decyzja:
  

• Decyzje międzynarodowe

• Decyzje narodowe

• Decyzje lokalne
  

• Stopień doskonałości:
  

• Decyzje całościowo optymalizowane (najlepsze ze wszystkich punktów widzenia)

• Decyzje częściowo optymalizowane

• Decyzje zadowalające (choć nieoptymalne)

• Decyzje niezadowalające (utrzymujące się jednak w kulturowo określonym przedziale tolerancji)

• Decyzje nietrafne
  

• Związek pomiędzy potrzebami społeczeństwa a możliwościami decydentów:
  

• Decyzje przyczynowe

• Decyzje celowościowe
  

• Stopień wiedzy dostępnej decydentom oraz zamiaru realizacji decyzji:
  

• Decyzje realne - oparte na dostępnej wiedzy dotyczącej warunków koniecznych do ich urzeczywistnienia, podjęte z zamiarem ich realizacji

• Decyzje symboliczne - oparte na dostępnej wiedzy, podjęte bez zamiaru ich realizacji

• Decyzje pozorne - nie oparte na dostępnej wiedzy, podjęte z zamiarem ich realizacji

3. Proces decyzyjny

PROCES DECYZYJNY TO ZESPÓŁ POWIĄZAŃ PRZYCZYNOWO - SKUTKOWYCH WYSTĘPUJĄCYCH WEWNĄTRZ OŚRODKA DECYZYJNEGO W ZWIĄZKU ZE STANEM WEJŚCIA (SYTUACJA DECYZYJNĄ), STRUKTURĄ OŚRODKA I CELAMI DECYDENTÓW.

• Z. J. Pietraś zwrócił uwagę na to, iż proces decyzyjny zawsze przebiega równocześnie na czterech poziomach:
  

• Racjonalnym

• Emocjonalnym

• Społecznym

• Organizacyjnym
  

• Wg. B. Bernasia taki proces ma:
  

• Pełną autonomię

• Zakres działania

• Określony system wartości
  

• Fazy procesu decyzyjnego wg. Z. J. Pietrasia:
  

• Powstanie problemu decyzyjnego oraz uświadomienie sobie tego problemu przez ośrodek decyzyjny

• Podjęcie ogólnej decyzji proceduralnej dotyczącej tego, czy w ogóle należy podjąć decyzje w danej sprawie

• Podjęcie konkretnej decyzji proceduralnej, odnoszącej się do tego, czy w danej sprawie należy zadecydować natychmiast

• Podjęcie decyzji merytorycznej o charakterze teleologicznym, w której zostają opracowane cele działania w oparciu o przyjętą hierarchię wartości politycznych

• Podjęcie decyzji merytorycznej o charakterze metodologicznym, której treścią jest określanie metod i środków, za pomocą których dokonana zostaje zmiana rzeczywistości

• Implementacja polegająca na realizacji decyzji, tzn. na przekształceniu istniejącej rzeczywistości w nową, pożądaną przez decydentów
  

• 5 najpoważniejszych zakłóceń w przebiegu procesów politycznych wg. K. Łabędzia:
  

• Rozbieżność formy i treści w przebiegu procesu

• Podporządkowanie decydentowi instytucji, w których przygotowuje się warianty decyzyjne

• Podejmowanie decyzji zgodnej z wola części społeczeństwa

• Zakłócenia w procesie zbierania informacji

• Brak w procesach decyzyjnych prób rozwiązania problemów nurtujących społeczeństwo

4. Ośrodek decyzji politycznych

OŚRODEK DECYZJI POLITYCZNYCH (OŚRODEK DECYZYJNY) TO MECHANIZM PODEJMOWANIA DECYZJI POLITYCZNYCH, BEDĄCY ELEMENTEM SYSTEMU POLITYCZNEGO PAŃSTWA LUB ELEMENTEM MIĘDZYNARODOWYCH STRUKTUR DECYZYJNYCH.

5. Typologia ośrodków decyzyjnych wg. Z. J. Pietrasia:

• Poziom decyzyjny:
  

• Narodowe ośrodki decyzyjne

• Międzynarodowe ośrodki decyzyjne
  

• Miejsce ośrodka w systemie politycznym:
  

• Ośrodki decyzyjne będące organami państwa (prezydent, parlament, rząd)

• Ośrodki decyzyjne nie będące organami państwa (centralne instalacje partii politycznych)

• Nieformalne ośrodki decyzyjne (lobbyści, frakcje polityczne)
  

• Trwałość:
  

• Istniejące stale

• Powoływane ad hoc, w razie zaistnienia potrzeby
  

• Struktura wewnętrzna:
  

• Ośrodki decyzyjne zorganizowane hierarchicznie - decydent podejmuje decyzje jednoosobowo

• Ośrodki decyzyjne zorganizowane niehierarchicznie - decyzje podejmuje uprawniony do tego zespół osób
  

• Skłonność do ryzyka:
  

• Ośrodki decyzyjne o stałej tendencji do podejmowania działań i decyzji ryzykownych

• Ośrodki decyzyjne powstrzymujące się od podejmowania działań ryzykownych

6. Sytuacja decyzyjna

• SYSTEM ZMIENNYCH NIEZALEŻNYCH SKŁANIAJĄCYCH DECYDENTÓW DO PODJĘCIA DZIAŁAŃ

• SYSTEM ZMIENNYCH NIEZALEŻNYCH OD DECYDENTÓW, ALE ZALEŻNYCH OD DZIAŁAŃ INNEGO OŚRODKA DECYZYJNEGO
  

• Podział sytuacji decyzyjnych wg. Z. J. Pietrasia:
  

• Rzeczywiste (istniejące realnie) oraz wyobrażone przez decydentów

• Wewnętrzne (zaistniałe w granicach terytorialnych państwa) oraz zewnętrzne (na które wpływają czynniki działające poza granicami państwa)

• Normalne oraz kryzysowe
  

• Podział sytuacji decyzyjnych wg. A. Korybskiego, Z. Szeliga i M. Żmigrodzkiego:
  

• Zdeterminowane - na ich skutki wpływają parametry całkowicie określone

• Częściowo określone - losowe - parametry zmian mają znane rozkłady prawdopodobieństwa

• Niepewne - wpływ na skutki mają parametry niepewne i nie ma dostatecznych informacji na temat ich możliwych zmian

• Konfliktowe - na skutki decyzji maja lub mogą mieć wpływ parametry kontrolowane przez stronę przeciwną
  

• Typologia J. Sielskiego:
  

• Sytuacje pewności

• Sytuacja ryzyka

• Sytuacja niepewności

7. Optymalizacja decyzji politycznych

• Decyzja optymalna stanowi wybór takiego z możliwych wariantów działania politycznego, którego realizacja prowadzi do najwyższego stopnia osiągnięcia celu.

• Decyzje racjonalne rzeczowo - to taka decyzja, która przekształcona w działanie w pełni odpowiada rzeczywistości i rzeczywistość przekształca zgodnie z jej istotą i prawami nią rządzącymi.

• Decyzje racjonalne metodologicznie - oznacza taki wybór działania, którego podstawą są wszystkie dostępne dla układu decyzyjnego informacje i reguły sztuki podejmowania decyzji, jakie decydent jest w stanie przetworzyć, tak że zostaje spełniony wymóg prawidłowej metodologii procesu decyzyjnego.
  

• Zasada ograniczonej racjonalności - D. W. Miller, M. K. Starr
  

• Decyzja optymalna w danym okresie bywa nieoptymalna w innym bądź dłuższym okresie

• Istnieje możliwość wielu kierunków działania, jednak brak czasu uniemożliwia zwlekanie z decyzją w celu zebrania możliwie pełnej informacji

• Istnieje praktycznie nieograniczona liczba czynników pozostających poza kontrolą decydenta

• Kryteria optymalizacji decyzji politycznych:
  

• Aksjologiczne - warunkuje zapewnienie zgodności decyzji z systemem wartości charakterystycznych dla danego systemu społecznego

• Prakseologiczne - warunkuje podjecie decyzji najbardziej efektywnych, czyli przynoszących jak największe korzyści ekonomiczne przy jak najmniejszym nakładzie środków

• Społeczne - zakłada konieczność kojarzenie interesów perspektywicznych z interesami bieżącymi
  

• Kryteria optymalizacji decyzji politycznych wg. A. Bodnara:
  

• Techniczne (jakość decyzji)

• Społeczne: a) normatywne, b) racjonalne

• Świadomości interesów
  

• Błędy:
  

• Merytoryczne

• Techniczne

8. Implementacja decyzji

• IMPLEMENTACJA DECYZJI POLITYCZNYCH TO PROCES URZECZYWISTNIENIA (WPROWADZENIA W ZYCIE) TEJ DECYZJI ZA POMOCĄ OKREŚLONYCH METOD I ŚRODKÓW.
  

• 5 warunków skutecznej implementacji:
  

• Oparcie programu na podbudowie teorii wiążącej zmiany w zachowaniach grup docelowych z osiąganiem pożądanego, końcowego stanu rzeczy (modelu państwa)

• Zawarcie w programie działań jednoznacznych dyrektyw i struktur procesu realizacyjnego, w celu maksymalizacji prawdopodobieństwa, iż grupy docelowe będą zachowywać się w pożądany sposób

• Posiadanie przez liderów agend, wdrażających program w życie, a także to, aby liderzy mieli konieczne umiejętności kierownicze i byli wierni celom statutowym

• Wspomaganie programu przez zorganizowane grupy interesu i legislatorów w przeciągu całego procesu realizacji programu

• Niepodważanie względnego prymatu celów statutowych w sposób istotny, w sytuacji gdy pojawiają się skonfliktowane ze sobą programy działań na niwie politycznej lub zmiany warunków społeczno - ekonomicznych

Państwo

• Państwo w naukach polityczno - prawnych oznacza:
  

• Okolony granicami obszar, w obrębie którego ludzie są poddani jednej władzy politycznej - państwo jako kraj

• Ogól ludzi żyjących w granicach danego kraju - państwo jako społeczeństwo

• Organizację ludzi, rozpatrywana ze względu na łączącą ich więź zależności politycznej - państwo jako grupa, organizacja

• Tę część organizacji państwowej, która sprawuje władzę nad innymi lub realizuje wszelkie związane z ta władzą czynności - państwo jako aparat państwowy

• Podmiot własności państwowej - państwo jako fiskus, skarb państwa
  

• 5 typów definicji państwa:
  

• Funkcjonalne - opisują państwo poprzez funkcje jakie musi spełniać w danym układzie społecznym. XVIII wiek - Hugo Grotius

• Elementarne - Georg Jellinek - teoria trzech elementów.

• Psychologiczne - Leon Petrażycki: państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich. Zależności pomiędzy rządzącymi a rządzonymi.

• Socjologiczne - określają państwo jako społeczność polityczną

• Klasowe - są swoistą odmianą definicji socjologicznych. Państwo jako instrument klasowego panowania

1. Geneza państwa

• Doktryny średniowiecza:
  

• Teologiczna - św. Augusty, św. Tomasz

• Patriarchalna - Robert Filmer - król posiada władzę jako patriarcha swego narodu i spadkobierca biblijnego patriarchy Adama

• Patrymonialna - u źródeł władzy państwowej leży własność ziemi.
  

• Doktryny nowożytne:

Umowy społecznej - XVII / XVIII - J. J. Rousseau (podporządkowanie każdego człowieka i jego uprawnień całej zbiorowości), T. Hobbes (najbardziej racjonalnym motywem zawarcie umowy społecznej był strach przed niebezpieczeństwem anarchii i zagrożenia bezpieczeństwa jednostek), J. Locke (dwa etapy umowy społecznej)

Podboju (przemocy) - L. Gumplowicz (Walka ras), E. Duhring: państwo powstało w wyniku zastosowania przemocy z zewnątrz.

Procesu rozwarstwienia klasowego - F. Engels (Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa)

Socjologiczne - zespół doktryn odnoszących się do genezy państwa, a bazujących na analizie zachodzących wewnątrz społeczeństwa interakcji. Teoria solidarystyczna (Leon Duguit) i teoria organiczna (A. Comte, H. Spencer)

Psychologiczna - pocz. XX w. - Leon Petrażycki, państwo powstało dzięki przeżyciom prawnym; władza pierwotna i pochodna;

2. Typy państwa

• Typ państwa to całokształt cech państwa, wyrażających jego klasowy charakter.
  

• Cztery podstawowe typy państwa związane historycznie z podstawowymi formacjami społeczno - politycznymi :
  

• Niewolnicze (klasy: posiadacze niewolników i niewolnicy)

• Feudalne (feudałowie i chłopi)

• Kapitalistyczne (kapitaliści i proletariat)

• Socjalistyczne (robotnicy i chłopi)

Klasyfikowanie państw wg, ich typów jest niewłaściwe, dlatego lepiej klasyfikować wg. ich formy.

3. Formy państwa

FORMA PAŃSTWA TO STRUKTURA ORGANIZACYJNA ORAZ CAŁOSZTAŁT SPOSOBÓW I METOD SPRAWOWANIA WŁADZY PAŃSTWOWEJ.

• Na formę wpływa tradycja historyczna, polityczna, całokształt zadań, jakie państwo ma realizować, stosunki społeczne, międzynarodowe itp.
  

• Podział ze względu na legitymację władzy politycznej:
  

• Legitymowane (demokratyczne)

• Nielegitymowane (autokratyczne)
  

• Podział ze względu na reprezentanta najwyższej władzy w państwie:
  

• Monarchia (król, car): ograniczona i nieograniczona

• Republika (prezydent): demokratyczna i arystokratyczna
  

• Podział ze względu na charakter ustroju państwowego - wewnętrzny podział państwa jako całości oraz stosunek państwa jako całości do władz części składowych:
  

• Forma unitarna

• Forma federalna
  

• Podział ze względu na reżim polityczny:
  

• Demokratyczny: liberalny i ludowo - demokratyczny

• Autokratyczny: policyjny, wojskowy, faszystowski

4. Funkcje państwa

FUNKCJE PAŃSTWA TO ZASADNICZE KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI PAŃSTWA, WYNIKAJĄCE Z CELÓW I ZADAŃ JAKIE WINNO ONO SPEŁNIAĆ.

• Według kryterium terytorialnego charakteru państwa oraz zasięgu skutków działania jego organów:
  

• Wewnętrzne

1. Ochronna

2. Regulacyjna

3. Kulturalno - wychowawcza

4. Adaptacyjna

5. Innowacyjna

6. Socjalna

7. Ekonomiczna

• Zewnętrzne - całokształt działalności politycznej danego państwa prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi.

1. Obrony (defensywna)

2. Ataku (ofensywna)

3. Utrzymywania status quo

4. Pojęcie systemu politycznego

• Koncepcja instytucjonalna (strukturalna) - system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych (o charakterze prawnym) oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i systemów normatywnych, na podstawie których działają; T. Klementewicz, K.A.Wojtaszczyk

• Koncepcja behawiorystyczno - funkcjonalna - system polityczny jest określany jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot (państwo, partia polityczna) dynamiczny proces społeczny, którego istota jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. G. Almond, D. Easton

• Koncepcja systemowa - istotne są relacje między systemem a jego otoczeniem, sprowadza się je do trzech etapów: „wejścia”, przetworzenia i „wyjścia”
  
  

• SYSTEM POLITYCZNY SENSU LARGO TO IDEE I WARTOŚCI POLITYCZNE, ORGANIZACJE I INSTYTUCJE UCZESTNICZĄCE W ŻYCIU POLITYCZNYM KRAJU I ORGANIZUJACE TO ŻYCIE ORAZ NORMY REGULUJĄCE I ORGANIZUJĄCE WCIELANIE W ŻYCIE IDEI I WARTOŚCI POLITYCZNYCH ORAZ REGULUJĄCE STRUKTURĘ I FUNKCJONOWANIE ORGANIZACJI I INSTYTUCJI POLITYCZNYCH.
  

• SYSTEM POLITYCZNY SENSU STRICTO TO OGÓŁ ORGANÓW PAŃSTWOWYCH, A TAKŻE PARTII POLITYCZNYCH, ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH ORAZ GRUP FORMALNYCH I NIEFORMALNYCH, UCZESTNICZĄCYCH W DZIAŁANIACH POLITYCZNYCH W RAMACH DANEGO PAŃSTWA, JAK RÓWNIEŻ ICH WZAJEMNE STOSUNKI, TWORZACE FUNCJONALNĄ CAŁOŚĆ.

5. Typologia systemów politycznych

• K. A. Wojtaszczyk:
  

• Ze względu na reżim polityczny (demokratyczne, totalitarne, autorytarne)

• Ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego (monarchia i republika, systemy prezydialne i parlamentarne, parlamentarno - gabinetowy, prezydencki, mieszany itp.)

• Ze względu na struktury terytorialno - administracyjne państwa (unitarne, złożone, autonomiczne)
  

• M. Burton, R. Gunther, J. Higley:
  

• Demokracje skonsolidowane

• Demokracje nieskonsolidowane

• Demokracje ograniczone

• Pseudodemokracie

Definiowanie partii politycznych

• DEFINICJE JEDNOELEMENTOWE (podkreślają znaczenie tylko jednego czynnika, który odróżnia partie od innych organizacji)

E. Burke - „zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową”

M. Duverger - „wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej”

F. Ryszka - „zbiorowość zorganizowana dla zdobycia i utrzymania władzy

• DEFINICJE WIELOELEMENTOWE (wieloaspektowość partii)

M. Weber - „stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, którego celem jest zapewnienie w ten sposób szans uzyskania władzy w ramach związku, a aktywnym członkom uzyskania dzięki temu szansy zrealizowania rzeczowych lub osobistych korzyści”.

W. Skrzydło - „zorganizowana grupa osób dobrowolnie zrzeszonych, wyznających podobne zasady polityczne wyrażone w programie, który stanowi podstawę działalności, zmierzającej do zdobycia lub utrzymania władzy w państwie i zrealizowania tą drogą swoich interesów.”

Etapy w rozwoju partii politycznych (wg Chmaja, Sokoła, Żmigrodzkiego):

• ugrupowania o strukturze rodowej (już w starożytności, nie miały programu politycznego, różnicowały je kręgi społeczne, na których się opierały. W Rzeczpospolitej szlacheckiej były to konfederacje szlacheckie, np. ugrupowanie Jana Zamojskiego)

• ugrupowania arystokratyczne (geneza - starożytny Rzym, u schyłku republiki. Przynależność do nich była nieformalna. Cel - popieranie swoich kandydatów w wyborach. 1689 rok, Wielka Brytania - powstają partie wigów i torysów. Ich rywalizacja miała charakter walki rodów arystokratycznych o władzę)

• partie klubowe (pierwsze partie klubowe na przełomie XVIII i XIX wieku. Struktura organizacyjna, platforma programowa, nie miały już charakteru stanowego. W Europie: powód ich tworzenia - upadek feudalizmu, tworzenie kapitalizmu. W USA: walka o niepodległość, wraz z konstytucją kształtują się ugrupowania federalistów i republikanów)

• partie masowe (druga połowa XIX wieku, upowszechnienie się prawa wyborczego. Wzrost liczby członków, formalizacja struktur, wyrazisty program odwołujący się do ideologii. Nowe ruchy polityczne: konserwatywny, chrześcijańsko-demokratyczny, liberalny, socjalistyczny, komunistyczny)

• partie masowej integracji (zjawisko współczesne, druga połowa XX wieku. Powstały w związku z rozwojem przemysłu, migracjami klasy roboczej, wykształceniem się nowej klasy średniej. Pojawiają się ugrupowania skierowane „do wszystkich” - tzw. partie środka)

Typy partii politycznych

Wg Maxa Webera:

• partie patronatu (cel - zdobycie władzy dla przywódcy, obsadzenie stanowisk swoimi członkami)

• partie interesu (cel - zaspokojenie interesów określonych grup społecznych)

• partie światopoglądowe (cel - realizacja ustroju opartego na określonym światopoglądzie)

Kryteria typologii partii politycznych: organizacyjne i ideologiczne (programowe).

• Podział Durvergera (kryterium organizacyjne):

• partie kadrowe (luźna struktura organizacyjna, większa aktywność jedynie w okresie kampanii wyborczej, prawie wszystkie osoby je tworzące są zainteresowane zdobyciem wysokich stanowisk państwowych)

• partie półmasowe (pośrednie pomiędzy kadrowymi a masowymi. Dobra organizacja, działalność członków także w bieżących zadaniach politycznych, nie tylko wyborczych. Zrzeszają niewielki procent swoich wyborców)

• partie masowe (bardzo dobra organizacja, chcą wchłonąć w struktury jak najwięcej swoich wyborców. Tworzą różne organizacje pod patronatem partii. Skrajny przykład - partie faszystowskie i komunistyczne w ustrojach totalitarnych)

• Podział Banaszaka (kryterium organizacyjne):

• partie zdecentralizowane (demokracja wewnętrzna, autonomia organizacji terenowych)

• partie zcentralizowane (władza w rękach instancji centralnej, organizacje terenowe pozbawione samodzielności. Zazwyczaj partie typu wodzowskiego)

• Podział Wojtaszczyka (kryterium programowe):

• konserwatywne (zachowanie gospodarki rynkowej, silne państwo wewnątrz i na zewnątrz, antysocjalizm)

• chrześcijańskie (chrześcijaństwo, antykomunizm, wolna gospodarka rynkowa)

• liberalne (antyklerykalizm, socjalnie skorygowany kapitalizm, obrona własności prywatnej i wolnej gospodarki rynkowej)

• socjalistyczne i socjaldemokratyczne (socjalizm demokratyczny, demokracja gospodarczo-socjalna, polityczna, kulturalna, międzynarodowa)

• komunistyczne (marksizm-leninizm, interwencjonizm państwowy)

• chłopskie (agraryzm, reprezentacja interesów chłopskich)

• etniczne i regionalne (wyraz konfliktów narodowościowych lub miejsko-wiejskich)

• skrajnie prawicowe (postulaty rasistowskie, antysemickie, nacjonalistyczne, autorytarne)

• ekologiczne (ograniczenie wzrostu gospodarczego kosztem środowiska naturalnego)

Podział na lewicę i prawicę wykształcił się dopiero w okresie rewolucji francuskiej. Po lewej stronie zasiadali najwięksi zwolennicy reform, zaś po prawej konserwatyści, opowiadający się za utrzymaniem starego porządku.

Lewicę i prawicę można rozróżniać poprzez pojęcie równości:

Lewica - egalitaryzm (wizja porządku społecznego w układzie horyzontalnym)

Prawica - antyegalitaryzm (porządek wertykalny)

Charakterystyczne elementy programowe lewicy i prawicy w Europie Zachodniej

LEWICA	PRAWICA
Równość społeczna	Wolność jednostki
Redukcja nierówności społecznych poprzez działalność państwa	Ograniczenie roli państwa do minimum
Postulat uspołecznienia niektórych dziedzin życia	Swobodna konkurencja podmiotów w sferze politycznej i ekonomicznej

7 wymiarów, które różnicują partie polityczne:

• socjoekonomiczny (własność środków produkcji: prywatna/państwowa, rola rządu w planowaniu ekonomicznym: słaba/silna, redystrybucja bogactw na rzecz biednych: opór/poparcie, rozbudowane systemy socjalne: opór/poparcie)

• religijny

• miejsko-wiejski

• poparcia ustroju

• polityki zagranicznej

• kulturowo-etniczny

Funkcje partii politycznych

• artykulacja i agregacja interesów

• mobilizacja i socjalizacja obywateli

• rekrutacja elit politycznych

• partycypacja w rozstrzyganiu o kierunkach polityki państwa

• utrzymywanie zdolności organizacyjnej (autonomii partii)

W realnym socjalizmie partia komunistyczna ma monopol na rządzenie krajem, nie dopuszcza pluralizmu politycznego i kulturowego.

Systemy partyjne

System partyjny - partie polityczne, zachodzące między nimi relacje, zasady i normalny regulujące stosunki międzypartyjne, a także powiązania między partiami a aparatem państwowym

Typologia systemów partyjnych:

• jednopartyjny (państwa totalitarne - zasada monocentrycznej władzy. Likwidacja konkurencji politycznej. Działać mogą jedynie partie satelickie, nie mają one wpływu na podejmowane decyzje)

• partii dominującej (głównie Azja i Afryka)

• wyraźny system dwupartyjny (USA - Partia Demokratyczna i Partia Republikańska, Nowa Zelandia, Kanada, Wielka Brytania - Partia Konserwatywna i Partia Pracy. Słabe centrum polityczne, nie stanowi zagrożenia dla partii dominujących)

• zamazany system dwupartyjny (silne centrum, partie dominującej zazwyczaj potrzebują do uzyskania większości poparcia mniejszych ugrupowań)

• system dwu- i pół partyjny (kiedyś Niemcy - dwie wielkie partie: socjaldemokraci [SPD] i chadecy [CDU/CSU]. Partia Wolnych Demokratów stanowi słabe centrum, ale często jedna z wielkich partii przy braku większości, potrzebuje jej wsparcia. Sytuacja uległa zmianie, kiedy dobre wyniki wyborcze zaczęli notować Zieloni.)

• stabilny system wielopartyjny (rywalizacja centroprawicy i centrolewicy)

• niestabilny system wielopartyjny (duża liczba partii o krótkiej trwałości, fragmentaryzacja systemu, niestabilny elektorat, duża przestrzeń ideologiczna)

Instytucjonalizacja partii: kwantytatywna (ilościowa) - wymóg odpowiedniej liczby zwolenników, kwalitatywna (jakościowa) - wymóg przestrzegania w swojej działalności mechanizmów konstytucyjnych

Sytuację prawną partii regulują: konstytucja, ustawy o partiach politycznych, regulaminy parlamentarne, ordynacje wyborcze.

Na podstawie T. Żyro „Wstęp do politologii” i K. Cebul, R. Zenderowski „Wstęp do nauki o polityce, państwie i prawie”

---