NAUKA O POLITYCE
Robert E. Goodin
Nauki o polityce służy do badania polityki. Polityka jest to sztuka rządzenia państwem, jest forma wzajemnych stosunków pomiędzy państwami, grupami, narodami związana ze zdobyciem i utrzymaniem władzy w celu realizacji zadań grupowych i narodowych
Społeczeństwa demokratyczne usiłują znaleźć rozwiązanie niełatwych zagadnień społecznych i usiłują opracować sposoby jednoczesnej realizacji celów, które wcale nie jst łatwo pogodzić. Funkcjonowanie demokracji wymaga istnienia wielu specjalnych instytucji społecznych, takich jak wybory, przedstawicielstwa, środki wyrażania opini publicznej. Funkcjonowanie demokracji wymaga także szczególnej kultyry politycznej, w której pewne wartości i sposoby postępowania uważa sie za normalne. Chodzi tu o kulturę polityczną, w której normalne jest posiadanie wiedzy o sprawach politycznych, a także wyrażanie sprzeciwu, a więc to, co nazywa się nieposłuszeństwem obywatelskim, ale w której normalne są także dążenie do kompromisu i umiejętność osiągnięcia go. Zauważyć można, że o demokracji mówimy bezwzględu na to, jakiego rodzaju decyzje są podejmowane, jaka jest ich treść, byleby decyzje te były zgodne z wolą zbiorowości. Demokracja jest wartością ważną i niełatwą do osiągnięcia. Wymaga ona istnienie wolności politycznych ułatwiających realizacje decyzji większości. Może być ona wzbogacona o szacunek dla prawa i dla wolności jednostki, jednak mówiąc o tym, wykracza się poza ujęcieformalne i przechodzi do treści decyzji.
Czesław Znamierowski w swojej pracy Elita i demokracja przedstawia warunki, jakim musi sprostać społeczeństwo, a przede wszystkim elita, na drodze do demokracji. Wychodzi on z założenia będącego krytyką naczelnej zasady demokracji, mówiącej, iż ludzie są sobie równi i dochodzi do wniosku, iż kluczem do zbudowania najlepszego ustroju jest to, ażeby „oligarchia, którą de facto jest każda demokracja, stała się arystokracją (ustrojem, w którym rządzą najlepsi)”. Dlatego tak ważna z punktu widzenia istnienia demokracji jest elita i to, jakimi cechami odznaczają się jej członkowie. Nieco mniej optymistyczny obraz elity politycznej przedstawia inny klasyk tej problematyki: Vilfredo Pareto. Postrzega on elitę danego społeczeństwa jako ludzi o wysokim stopniu inteligencji i sprytu, ale wyklucza ocenę zasług i użyteczności tych klas dla społeczeństwa. Elita to grupa ludzi o „najwyższych zdolnościach w danej dziedzinie aktywności”, kryterium staje się sukces i uchylona zostaje ocena moralna tej grupy. Pareto wskazuje również na nieuchronność procesu degeneracji elit politycznych, czemu daje wyraz w swojej „teorii krążenia elit”. Potocznie przez elitę rozumiane są osoby wyróżniające się szczególnymi dokonaniami w jakiejś dziedzinie. Takich elit jest wiele w każdym społeczeństwie: kulturalna, intelektualna, biznesowa.
Problem relacji między biurokracją i demokracją polega na tym, że demokracja nie może realizować swoich celów bez organizacji biurokratycznych działających na różnych poziomach i w różnych sferach życia społecznego. Jednym z jego źródeł są właściwe biurokracji patologie.
Winston Churchill stwierdził kiedyś, że demokracja to fatalny ustrój polityczny, ale nikt lepszego nie wymyślił. Demokracja, to rządy większości. Ale jak ustalić, czego chce większość? W demokracjach bezpośrednich odbywa się to przez proste głosowanie. Twierdzenie Arrowa oraz paradoks Condorceta spełniają bardzo istotną rolę w teorii demokracji. Są one próbą matematycznego udowodnienia, że demokracja nie może działać dobrze. Zastanówmy się, czy tak jest w istocie. Ideą demokracji nie jest głosowanie taktyczne, tylko głosowanie na swój optymalny wybór. Gdyby wzięty z paradoksu Condorceta wyborca 1 zagłosował na B mając preferencje A B C, to powinien zostać pozbawiony prawa głosu za głosowanie taktyczne. Powinien głosować na A. To jest oczywiście nie do wyegzekwowania, dlatego nie upieram się, że cokolwiek dalej należy w tym kierunku przedsiębrać. Należy co najwyżej uznać, że mając demokrację promujemy głosowanie nietaktyczne. Co więcej: z reguły podejmujemy decyzję, co wybrać z iluś rozwiązań, a nie jak je uszeregować. Co za różnica, kto zajmie trzecie miejsce w wyścigu o prezydenturę? Wracając do twierdzenia Arrowa: przy takim postawieniu sprawy założenie o niezależności nieistotnych alternatyw przestaje mieć sens (mając spójny system preferencji nie da się nawet pomijając to założenie wysforować na pierwsze miejsce jakiegokolwiek wyboru z wyjątkiem faktycznego faworyta). Po odrzuceniu tego założenia istnieją już systemy, które pozwalają na wybór optimum.
Według mnie jednym z najważniejszych paradoksów demokracji jest Nacisk kładziony na odpowiedzialność i samoograniczenie możliwości działania oznacza, że zaufanie w ustroju demokratycznym powstaje właśnie dzięki zinstytucjonalizowaniu nieufności w strukturze systemu demokratycznego. „Państwo demokratyczne potrzebuje uzasadnionej krytyki wynikającej z przywiązania do demokracji; w tym rozumieniu pewien poziom nieufności ma zasadnicze znaczenie dla żywotności porządku demokratycznego” (Barber, 1983). Większość konstytutywnych dla porządku demokratycznego zasad zakłada instytucjonalizację nieufności, która stwarza swego rodzaju zabezpieczenie dla tych, którzy byliby gotowi zaryzykować zaufanie, a zniechęca tych, którzy myślą o jego nadużyciu. Stanowi ona także mechanizm korygujący rzeczywiste przypadki naruszenia zaufania, jeżeli już do nich dochodzi. W efekcie istnieją duże szanse, aby powstała spontaniczna, uogólniona kultura zaufania. Krótko mówiąc: im więcej zinstytucjonalizowanej nieufności, tym więcej będzie spontanicznego zaufania.