Przysadka mózgowa jest gruczołem wielkości ziarna grochu i mieści się u podstawy mózgu. Ma ona kształt elipsoidalny, masę ok. 0,5g. oraz jest połączona z mózgiem tzw. lejkiem. U większości kręgowców ma ona trzy płaty: - przedni (ma budowę gruczołową) - pośredni (występujący u dzieci, ulega z wiekiem zanikowi, a u dorosłych ma postać szczątkową; ma budowę gruczołową) - tylny (zbudowany z tkanki nerwowej) Przysadka odgrywa niezmiernie ważną rolę jako ogniwo łączące układ nerwowy z układem wydzielania wewnętrznego. Pomimo drobnych rozmiarów przysadka odgrywa decydującą rolę w koordynacji chemicznej organizmu. Jest tak dlatego, że jej wydzieliny kontrolują aktywność innych gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Płat przedni jest zaopatrywany w krew z podwzgórza, z którego tą właśnie drogą otrzymuje substancje pobudzające. Hormony:
1. Somanotropina (GH, STH), czyli hormon wzrostowy.
Jak sama nazwa sugeruje, hormon ten stymuluje wzrost kośćca i całego ciała.
2. Prolaktyna (LTH), czuli hormon laktotropowy. Chociaż u człowieka hormon laktotropowy może być równoznaczny z hormonem wzrostowym. Prolaktyna stosowana jest w lecznictwie w przypadku zaburzeń laktacji.
3. Hormon tyreotropowy (TSH).
TSH pobudza tarczycę do wydzielania tyroksyny. TSH wprowadzony do jąder wyizolowanych z komórek gruczołu tarczowego wywołuje szybką idensyfikację syntezy RNA. Podanie aktynomycyny D całkowicie znosi ten efekt. Tyroksyna zmniejsza sekrecję TSH; tak więc poziom tyroksyny we krwi podlega mechanizmowi kontrolującemu homeostazę. Innymi słowy, nawet przysadka - ten nadrzędny gruczoł wydzielania wewnętrznego - znajduje się pod kontrolą ! Załamanie się tego mechanizmu, nadzorującego wydzielanie hormonów prowadzi do nadmiernej produkcji TSH, a w konsekwencji do powstawania wola tarczycowego.
4. Hormon adrenokortykotropowy (ACTH).
Jego główne zadanie polega na pobudzaniu kory nadnerczy do uwalniania przez ten gruczoł pewnych hormonów. Jego wydzielanie zależy częściowo od czynności nerwowej podwzgórza i wiąże się z takimi stanami emocjonalnymi jak wściekłość i strach.
5. Hormon pobudzający pęcherzyki Graafa, czyli folikulostymulina (FSH).
FSH oddziałuje na narządy płciowe. U kobiet folikulostymulina pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyków Graafa w jajnikach. Również u mężczyzn przysadka wytwarza FSH, którego rola polega na pobudzaniu rozwoju kanalików nasiennych i stymulowaniu spermatogenezy.
6. Hormon luteinizujący (LH).
Wszystkie czynności jajnika wyzwalane są przez LH. LH występuje również w organizmie mężczyzny, gdzie oddziałuje na komórki endokrynowe w jądrach, pobudzając je do uwalniania męskich hormonów płciowych, czyli androgenów.
7. Hormon melanoforowy (intermedyna, MSH).
Działanie MSH skupia się na melanoforach, czyli komórkach barwnikowych zawierających pigment, zwany melaniną. W czasie ciąży - wzrost jego ilości powoduje nieco ciemniejszą barwę skóry. Miejscem wytwarzania MSH jest u większości kręgowców płat pośredni przysadki mózgowej.
Tylny płat przysadki nie jest gruczołem dokrewnym i nie wytwarza on własnych, specyficznych hormonów, a jedynie magazynuje hormony produkowane przez komórki nerwowe podwzgórza.
Oksytocyna jest polipeptydem, który działa pobudzająco na mięśnie gładkie; szczególnie wzmaga kurczliwość mięśniówki macicy. Wydzielanie tego hormonu wywołuje u kobiet skurcze porodowe. Oksytocynę wstrzykuje się niekiedy rodzącym w celu przyspieszenia porodu oraz przyspieszenia zwijania się macicy do jej normalnych rozmiarów. Także organizm młodej matki, szczególnie karmiącej, wytwarza oksytocynę.
Wazopresyna, drugi polipeptyd płata tylnego, spełnia u człowieka dwie funkcję. Po pierwsze, wywołuje skurcz mięśni gładkich wyścielających ściany tętnic tętniczek, przyczyniając się do zmniejszenia światła tych naczyń i wzrostu ciśnienia krwi. Ponadto wazopresyna stymuluje zwrotne wchłanianie wody w kanalikach nerkowych. Uwalnianie wazopresyny występuje wtedy, gdy specjalne komórki w podwzgórzu wykryją spadek zawartości wody we krwi.