Dydaktyka - Termin dydaktyka (z grec. "didasco" - nauczać, "didascalos" - nauczyciel) nauka o nauczaniu i uczeniu się, jest to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez dot.zjawisk zależności prawidłowości uczenia się i nauczania oraz przekształcania tych zjawisk przez człowieka. Ogólna obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedm. nauczania i wszystkie szczeble pracy szkolnej. Szczegółowa (metodyka) to teoria nauczania, uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania. Przedmiotem bad. dydakt. jest świadoma działalność dydakt. tj. procesy nauczania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja. Dydakt. spełnia określoną funkcje poznawczą (rozpatruje ona przedmiot swoich badań wszechstronnie, ustala lub odkrywa fakty bezpośrednio z nim związane, uogólnia i systematyzuje je, tłumaczy je, ustala zależności między nimi) oraz funkcję utylitarną, praktyczną, służebną względem życia (dostarcza n-lowi określonych przesłanek i norm, które powinien stosować).
OGNIWA PROCESU N- U SIĘ
1.Uświadomienie uczniom celów i zadań lekcji - powstawanie u uczniów wartościowych motywów uczenia się .
2. Zaznajamianie uczniów z nowym materiałem - procesy poznawcze: obserwacja, myślenie, zapamiętywanie oraz inne czynności praktyczne.
3. Kształtowanie uogólnień, głównie pojęć i sądów - dokonywanie przez uczniów takich operacji myślowych jak: analiza, synteza i porównanie.
4. Utrwalanie wiadomości - procesy zapamiętywania oraz myślenia.
5. Kształtowanie umiejętności oraz nawyków - ćwiczenia.
6. Wiązanie teorii z praktyką - czynności teoretyczne (wnioskowanie, dowodzenie,tłumaczenie, sprawdzanie) i praktyczne podlegające obserwacji z zewnątrz..
7. Kontrola i ocena wyników nauczania - samokontrola i samoocena.
System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, tworzące spójną strukturę podporządkowaną realizacji celów kształcenia. Dydaktyka tradycyjna (dydaktyka herbarterowska) - Herbart założenie,cel- ukształtowanie silnych moralnie charakterów nauczanie wychowujące. Metoda- kierowanie przez nauczyciela, nauczanie podające, dyscyplina i karność. Stopnie i etapy formalne lekcji- przygotowanie, podanie, powiązanie, zastosowanie, zebranie.Dydaktyka progresywna (postępowej). J. Devey założenie cel- treści i metody pracy szkolnej należy przystosować do natury dziecka. Metoda- uczenie się przez działanie. Stopnie i etapy formalne lekcji- odczucie trudności, określenie, nazwanie trudności, wyszukiwanie pomysłu rozwiązania, formułowanie hipotezy, rozwiązywanie problemu. Współczesny- założenie cel- celem kształcenia jest rozwój osobowości, a rozwijać całą osobowość, tzn. rozwijać każdą ze sfer tej osobowości. Metody- wielość metod środków dyd. Łączenie metod. Stopnie-różne w zależności od wybranej metody.
Szkoła tradycyjna:
treści nauczania podzielone są na poszczególne przedmioty
wiedza jest przekazywana przez nauczyciela
uczniowie zazwyczaj są bierni
uczniowie nie mają głosu w sprawie doboru treści nauczania
dominacja uczenia się pamięciowego
uczniowie są zachęcani do nauki przez zewnętrzne motywy
ma miejsce częste sprawdzanie wyników nauczania
panuje współzawodnictwo
szkoła stanowi jedyny teren uczenia się (tylko praca domowa jest wykonywana poza nią)
mały nacisk na własną, spontaniczną twórczość uczniów
Szkoła progresywistyczna:
treści nauczania podzielone są na interdyscyplinarne bloki
uczniowie samodzielnie zdobywają wiedzę
nauczyciel jedynie obserwuje pracę uczniów
uczniowie biorą aktywny udział w zajęciach
uczniowie mają wpływ na dobór treści nauczania
przeważa uczenie się w toku rozwiązywania problemów
sporadyczna kontrola wyników kształcenia
współpraca uczniów podczas wykonywania zadań
szkoła stanowi główne, lecz nie jedyne miejsce uczenia się
Zasady- normy postępowania Zasady to normy postępowania uznane za właściwe w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów. Zasada poglądowości respektowanie drogi między konkretem a abstrakcją Zasada przystępności -Wyraża ona konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania i uczenia się - jest najważniejszą normą postępowania dydaktycznego, która nie pozwala nauczycielowi na zastępowanie pracy uczniów swoją pracą oraz wymaga od niego umiejętnego stopniowania trudności zadań stawianych przed uczniami Zasada systematyczności-porządkowanie wiedzy w głowie ucznia. Zasada łączenia teorii z praktyką -wskazywanie przykładów, dominujący cel to taki aby uczniowie potrafili wiązać teorię z praktyką zasada trwałości wiedzy uczniów- systematyczne powtarzanie, org. Ćwiczeń, kontrolowanie przebiegu kształcenia i osiągnięć. Zasada motywacji zainteresowania- motywowanie uczniów poprzez motywy zewnętrzne(nagrody, kary)
Uczenie się - wg Okonia to proces, w trakcie którego na podstawie doświadczenia, poznania oraz ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest to rodzaj ludzkiej działalności, mający przewagę nad innymi formami takimi jak zabawa czy praca w okresie dzieciństwa oraz młodości. Nauczanie - wg Okonia to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami, polegająca na wywołaniu oraz utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach i postępowaniu w wyniku uczenia się, opanowywania wiedzy, przeżywania wartości oraz prowadzenia własnej działalności praktycznej. Jest to intencjonalna działalność związana z procesem kształcenia i wychowania.
SAMOKSZTAŁCENIE - przetwarzanie własnej osobowości, kształcenie jej pod wpływem własnych zamierzeń i pracy nad sobą. Kształcenie - to całokształt czynności oraz procesów umożliwiających ludziom poznawanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz uczestnictwo w ich przekształcaniu i możliwie wszechstronny rozwój własnej sprawności fizycznej, umysłowej, zainteresowań oraz zdolności. Kształcenie obejmuje nauczanie i uczenie się, zatem zakłada uczestniczenie w nim nauczyciela i uczniów. Kształcenie realizowane samodzielnie przez uczącego się to samokształcenie, umożliwiające nabywanie kwalifikacji ogólnych. Proces kształcenia można organizować w sposób bezpośredni lub pośredni. Rezultat kształcenia stanowi wykształcenie.
Wychowanie - zakłada celowo organizowane oddziaływania prowadzące do osiągania założonych zmian w funkcjonowaniu jednostki lub całej grupy. Odpowiedzialność za szczególne zadania wychowawcze ponosi rodzina. Proces wychowania zakłada oddziaływanie ze strony środowiska społecznego oraz przyrodniczego na jednostkę oraz spontaniczny, okazjonalny wpływ ze strony innych jednostek lub grup
ogniwa procesu kształcenia na lekcji podającej:
przygotowanie do pracy
podanie nowego materiału
synteza przekazanego materiału
kontrola stopnia opanowania nowych wiadomości przez uczniów (wykrywanie braków i luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów)
ogniwa procesu kształcenia na lekcji poszukującej:
uświadomienie przez uczniów określonej trudności teoretycznej lub praktycznej (pod okiem nauczyciela)
sformułowanie problemu
sformułowanie możliwych hipotez prowadzących do rozwiązania problemu
empiryczna weryfikacja założonych hipotez
włączenie nabytych wiadomości oraz umiejętności do posiadanej już wiedzy, utrwalenie oraz zastosowanie ich w toku działalności teoretycznej lub praktycznej
Teza behawiorystyczna
Człowiek jest układem reaktywnym i jego zachowanie kształtowane jest przez bodzce zewnętrzne (akcja reakcja)
Procesy psych. Zarówno intelektualne jak i emocjonalne wymagają nie specjalnej troski gdyż nie mają większego znaczenia w procesie kszt.(liczy się trening i ćwiczenie
Mechanizm wzmocnień kary i nagrody
Teza koncepcji poznawczej
Człowiek jest samodzielnym i aktywnym podmiotem przyjmującym postawę badawczą wobec swiata
Człowiek rozwija się i kształtuje pod wpływem oddziaływań zew. oraz wew.
Uczeń jest aktywny poznawczo kiedy znajduje się w syt. Zadaniowej lub problemowej a jednocześnie ma dostęp do różnych źrodeł inf.
Teza koncepcji humanistycznej
Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój uwarunkowany rzez czynniki wew.
Człowiek jest z natury doby a jego dążenie są konstruktywne i pozytywne
Kształtowanie i uczenie człowieka odbywa się najlepiej w otoczeniu wolnym od zagrożeń (wych, bezstresowe)
Metody- sposób postępowania dyd Klasyfikacja metod.1) Słowna oparta na słowie- opis, wykład, pogadanka, dyskusja, dialog)oglądowa oparta na oglądzie- pokaz kontakt z przyrodą)działalności- oparta na działalności praktycznej- to, co dzieci wykonają. 2 Podająca- nauczyciel podaje, przekazuje inf. uczniom. Poszukująca- uczniowie poszukują wiedzy przez wykonywanie ok. zadań poznawczych czy poprzez rozwiązywanie problemów. 3 metoda asymilacji wiedzy - uczenie się przez przyswajanie: pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką, metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - uczenie się przez odkrywanie; metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, giełda pomysłów, gry dydaktyczne; metody waloryzacyjne - uczenie się przez przeżywanie; metody impresyjne- uczestnictwo w spektaklach filmach wystawach, metody ekspresyjne- tworzenie filmów wystaw; metody praktyczne - uczenie się przez działanie; metody ćwiczebne-nabywanie umiejętności i wprawy, metody wytwórcze- wykonywanie prac, uprawa roślin.
Metody spełniają następujące funkcje: Służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem; zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy; umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy.
•Cele ogólne - wyrażają zamierzenia i intencje nauczyciela •Cele pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności• Cele szczegółowe -wyrażają zamierzone osiągnięcia dzieci
I Poziom to wiadomości,
A) zapamiętanie wiadomości przez ucznia oznacza jego gotowość do przypomnienia sobie pewnych faktów, tematów, praw, teori nauk, zasad działania, przedmiotów, terminologi i pojęć. Jest to elementarny poziom wiedzy, uczeń nie może ich mylić między sobą ani zniekształcać.
B) zrozumienie wiadomości przez ucznia oznacza że potrafi on przedstawić je w innej formie niż zapamiętał, ponadto umie je uporządkować, powiązać między sobą, z innymi wiadomościami znaleźć cechy wspólne i różnice charakteryzujące poznane zjawiska, wykryć związki przyczynowo-skutkowe, uogólnić, podsumować, objaśnić, formułować wnioski, uczynić podstawę prostego wnioskowania.
II Poziom to umiejętności,
A) stosowanie wiadom. w sytuacjach typowych wyraża się tym że uczeń potrafi posłużyć się w praktyce zdobytymi wiadomościami wg podanych mu uprzednio reguł i algorytmów, potrafi dokonać obserwacji zjawisk, stosować reguły z elementami twórczości oraz analizować związki przyczynowo-skutkowe. Celom którym te wiadomości mają służyć nie powinny zbytnio odbiegać od tych które osiągnięto w toku nauki szkolnej.
B) Stosowanie wiadom. w syutuac. problemowych oznacza że uczeń potrafi formułować problemy a także je rozwinąć, dokonać analizy, syntezy,wartościować zjawiska i przedmioty wg przyjętych kryteriów, formułować plan działania.
Teorie doboru treści kształcenia:
1) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)- celem materializmu było przyswojenie jak najwięcej wiadomości, materiału. Bogactwo tresci, trudne do opanowania
2. Formalizm dydaktyczny (kształcenie formalne)- celem było pogłębienie i rozszerzenie zdolności poznawczych, zainteresowań. zwrócenie uwagi na potrzeby rozwoju zdolności i zainteresowań ucznia oraz na pamięć, wyobrażenie, uwagę i myślenie. Treści które trenują nasz umysł.
3. Utylitaryzm dydaktyczny-kładł nacisk na działanie praktyczne.
4. Materializm funkcjonalny- aktywne poznawanie otaczającej rzeczywistości uczniów i wdrażanie ich do przekształcania tej rzeczywistości. Sporo treści do opanowania ale są one funkcjonalne
5.Egzemplaryzm -coparty narożnych przykładach
6. T. problemowo-kompleksowa- Celem było ułatwienie uczniom poznania rzeczywistości i należało uczyć poszczególnych przedmiotów nie odrębnie lecz kompleksowo czyniąc przedmiotem działalności poznawczej ucznia problemy których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z dziedziny różnych przedmiotów.
7. Strukturalizm- celem było zaznajomienie uczniów ze strukturą różnych dziedzin wiedzy, rozbudowanie i pogłębienie znajomości tych struktur w miarę rozwoju myślenia.
Niepowodzenia szkolne
Niepowodzenia szkolne stanowią znaczne rozbieżności pomiędzy dydaktycznym i wychowawczymi wymaganiami szkoły a wynikami w nauce i zachowaniem ucznia.
NIEPOWODZENIA |
SZKOLNE |
-WYCHOWAWCZE |
-DYDAKTYCZNE |
-JAWNE |
-UKRYTE |
-PRZEJŚCIOWE |
-TRWAŁE |
-DRUGOROCZNOŚĆ |
-ODSIEW |
Przyczyny niepowodzeń szkolnych
ZALEŻNE OD UCZNIA |
NIEZALEŻNE OD UCZNIA |
- LENISTWO |
- DŁUGOTRWAŁA CHOROBA |
- NIECHĘĆ DO NAUKI |
- ZŁA ATMOSFERA W RODZINIE |
- NIEODPOWIEDNIE ZACHOWANIE W SZKOLE |
- NIEDOSTATKI DYDAKTYCZNE |
Wśród przyczyn niepowodzeń szkolnych wymienia się czynniki:
społeczne
ekonomiczne
biopsychiczne (nadpobudliwość)
dydaktyczne (błędy metodyczne, niewystarczająca znajomość ucznia, brak opieki nad uczniami ze strony szkoły)
Środki zaradcze:
A) profilaktyka pedagogiczna, a ewentualnych tym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe (ustrzega przed błędami metodycznymi popełnianymi przez n-la;
B) diagnoza pedagogiczna, a przede wszystkim posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe wykrywanie wytwarzających się dopiero luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia (służy do poznania ucznia aby ustrzec przed złymi sytuacjami);
C) terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wyrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowywania przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.np. korepetycje, zlecenie pracy domowej. Terapia zbiorowa (gr.wyrównawcze) i indywidualna.
Funkcje podręcznika:
1) f. informacyjna- sprowadza się do przekazywania inform. odpowiednio usystematyzowanych pod względem logicznym i rzeczowym. Zwraca się uwagę na obudowę ilustracyjną i audiowizualną zintegrowaną z podręcznikiem.2) f. badawcza- wyraża się w problemowym ujęciu treści podręcznika oraz inspiracji do organizowania samodzielnej działalności uczniów w formie pytań i dyrektyw badawczych w ujęciu problemowo-badawczym. Podręcznik winien zawierać określony zasób wiedzy metodologicznej oraz wdrażać do prowadzenia dostępnych uczniowi badań.
3) f. transformacyjna- polega na przygotowaniu ucznia na podst. zawartej wiedzy do przekształcania rzeczywistości. Wiąże się to z tym wszystkim co stanowi w podręczniku materiał do ćwiczeń i zadań wyrabiających sprawności oraz stanowiący inspiracje do różnorodnych form działalności praktycznej ucznia. 4) f. samokształceniowa- polega na wyrobieniu u uczniów nawyków i przyzwyczajeń do ustawicznego pogłębiania i aktualizowania wiedzy. Wiąże się ona z budzeniem i rozwijaniem zdolności poznawczych ucznia, kształtowaniem jego zainteresowań oraz pozytywnej motywacji w procesie uczenia się danego przedmiotu. Ponadto podręcznik powinien umożliwić uczniom opanowanie podstawowych technik uczenia się.
Kryteria klasyfikacji:
a) liczba uczniów uczących się (jednostkowe, grupowe i zbiorowe formy organ.),
b) miejsce uczenia się dzieci (zajęcia szkolne i pozaszkolne),
c) czas trwania zajęć dydaktycznych (zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne).
Rodzaje prac domowych:
a) przygotowanie materiału do nowej lekcji;
b) utrwalenie przyswojonego materiału tzn. zadania polegające na dalszym uczeniu się treści uprzednio na lekcji przyswojonej oraz na trwałym zapamiętaniu;
c) kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń
d) wymagaj. większ. stopnia samodzielności (wypracowania, artykuły i utwory literackie, gazetki szkolne, układanie zadań, wykonyw. pomocy naukow. itp.)
Do metod opartych na słowie zalicza się następujące metody:
opowiadanie - jest to przedstawienie uczniom określonych rzeczy i zjawisk poprzez ich słowny opis; opowiadanie jest wykorzystywane w pierwszych klasach szkoły podstawowej, przez co powinno być dość obrazowe
wykład - polega na przekazywaniu uczniom pewnych informacji z obszaru różnych dziedzin; wykłady jest zazwyczaj stosowany w szkolnictwie wyższym, gdyż wymaga od swoich słuchaczy umiejętności myślenia hipotetyczno - dedukcyjnego; wyróżnia się następujące rodzaje wykładów:
pogadanka - jest to rozmowa z uczniami kierowana przez nauczyciela, który zmierzając do znanego tylko sobie celu stawia uczniom odpowiednie pytania, na które udzielają oni odpowiedzi; pogadanka stanowi najstarszą metodę dydaktyczną, którą wykorzystywał już Sokrates; obecnie jest wykorzystywana szczególnie w pierwszych klasach szkoły podstawowej
dyskusja - jest to wymiana poglądów dotyczących określonego tematu, wykorzystywana w wyższych klasach szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum, gdyż wymaga ona specjalnego przygotowania jej uczestników
praca z książką - stanowi jeden z podstawowych sposobów poznawania i utrwalania wiadomości; może przybierać następujące formy:
.
Do metod opartych na działalności praktycznej zalicza się następujące metody:
metoda laboratoryjna - polegająca na tym, iż uczeń przeprowadza samodzielnie eksperyment na przykład na zajęciach takich jak chemia; metoda ta ma dwie odmiany:tradycyjna, gdzie uczniowie wykonują eksperyment pod kontrolą nauczyciela problemowa, gdzie uczniowie wykonują eksperyment nie znając możliwych jego skutków
metoda zajęć praktycznych - jest stosowana na lekcjach o charakterze praktycznym, gdzie uczniowie wykonują pewne czynności wiążące się z danym zawodem (w szkołach zawodowych)
Do metod problemowych zalicza się różnego rodzaju gry dydaktyczne:
burza mózgów - metoda ta służy samodzielnemu i szybkiemu wymyślaniu przez uczniów pewnych hipotez w drodze myślenia intuicyjnego
metoda sytuacyjna (metoda przypadków) polega na szczegółowym rozpatrzeniu danego, typowego przypadku (metoda ta często wykorzystywana jest w szkolnictwie medycznym lub wojskowym)
metoda symulacyjna (inscenizacja) - polega na udawaniu kogoś, odwzorowaniu wszystkich jego zachowań
Kontrola- istotny element nauczania,dezintegracja przekształca się w mówienie i słuchanie.Odnosi się do czynności nauczyciela polegających na gromadzeniu im scalaniu inf. o uczniu poprzez obserwacje rozmowę prace domowe. Kontrola kształtująca- ma na celu zbieranie informacji przed rozpoczęciem nauczania lub w jego trakcie po to aby n-l wiedział co wiedza uczniowie. Kontrola zbierająca po zakończeniu nauczania służy zbieraniu wiad. O osiągnięciach uczniów uczniów wystawianiu ocen .Ocena-to kontrola jakościowa stopnia opanowania przez uczniów wiad. Nawyków umiejętności, zasad poznanych przekonań postaw. Kontrola i ocena służą polepszeniu nauczania. Metody ocen konwencjonalne- bieżące roczne i okresowe-sprawdziany pr kl obserwacja pracy z grupą laboratoryjne.
Nauczyciel powinien posiadać kompetencje:
intelektualne - polegające na zdolności do właściwego funkcjonowania w świecie, o których decyduje wiedza ogólna oraz sprawności; nauczyciel musi posiadać pewne zdolności poznawcze oraz umiejętność trafnego spostrzegania i obserwowania
interpretacyjne - polegające na zdolności do właściwego rozumienia różnych sytuacji edukacyjnych, rozpoznawaniu potrzeb uczniów, formułowania celów kształcenia, planowania i organizowania swojej działalności edukacyjnej oraz realizowania jej zgodnie z przyjętym system wartości, wiedzą i umiejętnościami
realizacyjne(wykonawcze) - polegają na zdolności posługiwania się metodami i środkami dydaktycznymi
komunikacyjne - polegają na zdolności do właściwego nawiązywania kontaktów z uczniami i ich rodzicami oraz innymi nauczycielami
innowacyjne- polegają na zdolności podejmowania twórczego działania w zakresie projektowania, realizacji czy oceny