DYDAKTYKA HISTORII- Zajmuje się dawną i współczesną edukacją historyczną. Opisuje i wyjaśnia dokonujące się w niej zmiany. Projektuje konkretne czynności dydaktyczno-wychowawcze nauczyciela historii oraz scenariusze zajęć szkolnych. FUNKCJE PODRĘCZNIKA SZKOLNEGO: funkcja organizująca- nauczyciel, analizując materiał w podręczniku decyduje o metodach i formach organizacyjnych lekcji. Wyznacza elementom składowym podręcznika określoną rolę w poszczególnych ogniwach lekcji. f. koordynująca- podręcznik może być środkiem koordynacji zabiegów metodycznych nauczyciela i czynności uczniów. f. integrująca- umożliwia łączenie treści z podręcznika z wiadomościami czerpanymi z innych środków dydaktycznych. f. racjonalizująca proces nauczania- wpływa na jakość i sposoby uczenia się. f. ekonomizująca- skraca czas dochodzenia przez uczniów do zamierzonych rezultatów. f. usprawniająca- usprawnia posługiwanie się różnymi środkami dydaktycznymi przez nauczyciela i ucznia. f. naukowo-informacyjna- podręcznik za pomocą słowa i innych środków dydaktycznych podaje odpowiednio dobrany materiał nauczania. f. weryfikująca- podręcznik umożliwia sprawdzanie wiarygodności treści niepewnych w umyśle ucznia. f. korygująca- korygowanie błędów przez porównywanie wiedzy ucznia z treściami podręcznika. f. interpretacyjna- dostarcza uczniowi wzorów wyjaśnień. f. utrwalająca- utrwala zdobyte wiadomości. f. kontrolna- służy pomocą w sprawdzeniu stopnia opanowania wiadomości. f. strukturyzująca- podręcznik ułatwia porządkowanie operacji myślowych, reorganizowanie wiedzy w nowe struktury. f. wyobrażeniowa- dostarcza podstawy wyobrażeniowej dla procesów myślenia uczniów. f. mnemotechniczna- stwarza warunki do kształtowania umiejętności racjonalnego zapamiętywania. f. syntetyzująca- ułatwia kompleksową orientację ucznia w treściach nauczania. f. analityczna- wyodrębnianie określonych elementów materiału. f. metodologiczna- podręcznik powinien kształtować poglądy na proces historyczny prawidłowości rządzące jego rozwojem. f. badawcza- podręcznik powinien uczyć dostrzegania, formułowania i rozwiązywania dostępnych uczniom problemów. f. transformacyjna- podręcznik przyzwyczaja młodzież do posługiwania się zdobytą wiedzą, a zestawy ćwiczeń i zadań umożliwiają nabywanie sprawności. f. samokształceniowa- podręcznik powinien zachęcać do samodzielnego uczenia się, wyrabiać umiejętności i nawyki. f. autokontrola- zamieszczanie sprawdzianów opanowania wiedzy, ułatwiających kontrolę i ocenę osiągniętych wyników. PODZIAŁ TEKSTÓW PODRĘCZNIKA: 1. Tekst podstawowy (wykład autorski), 2. Teksty uzupełniające (fragmenty źródeł, komentarze do map), 3. Teksty wyjaśniające (słowniczki, przypisy), 4. Teksty organizujące pracę nauczyciela i ucznia. Elementy pozatekstowe- to materiały symboliczne (mapy, schematy, diagramy) oraz ikonograficzne. Środki pozatekstowe składają się na tzw. obudowę dydaktyczną podręcznika (wskazówki, pytania utrwalające, ćwiczenia itp.). TRZY PODSTAWOWE TYPY PODRĘCZNIKA: a) syntezy- zawierają gotową wiedzę historyczną, którą uczeń ma sobie przyswoić b) kompendia materiałowe- podają surowy materiał faktograficzny, rezygnują z wyjaśnień, pozostawiając te czynności nauczycielowi i uczniowi. c) podręczniki uniwersalne o charakterze analityczno-syntetycznym- obok materiału surowego podają wiedzę gotową. ŚRODKI DYDAKTYCZNE- 1.Słowno-tekstowe: pierwotne (źródła historyczne pisane), wtórne (podręczniki). 2. Poglądowe bezpośrednie: występujące w środowisku naturalnym (budowle), występujące w środowisku zastępczym (muzea, izby pamięci). 3. Poglądowe pośrednie: wielowymiarowe (modele), jednowymiarowe (obrazy, fotografie). 4. Symboliczne: (mapy, diagramy, schematy). 5. Audiowizualne: foniczne (audycje radiowe, nagrania magnetofonowe i płytowe), wizualne (film niemy), foniczne i wizualne (programy telewizyjne). 6. Automatyzujące proces dydaktyczny (komputery). PODZIAŁ ŹRÓDEŁ HISTORYCZNYCH: a) Źródła niepisane- 1. Zabytki architektury, 2. Przedmioty codziennego użytku i inne wytwory kultury materialnej (broń, narzędzia, ozdoby), 3. Źródła ikonograficzne (obrazy, rzeźby, zdjęcia). b) Źródła pisane: 1. Źródła opisowe (narracyjne): *relacje historiograficzne (roczniki, kroniki), *pamiętniki, dzienniki, wspomnienia, relacje, * listy, biografie, hagiografie, autobiografie, dzieła literackie, publicystyka. c) Źródła aktowe: 1. Źródła normatywne (konstytucje, statuty, kodeksy praw, dekrety, manifesty, programy), 2. Akta (umowy, wyroki sądowe, zaświadczenia, pokwitowania). d) Źródła materialne e) Źródła statystyczne f) Źródła kartograficzne:(mapy). ZASADY NAUCZANIA WEDŁUG OKONIA: 1. Zasada systemowości (nauczanie jakimś systemem, logicznie, chronologiczne). 2. Zasada poglądowości- opiera się na poznaniu konkretnych rzeczy, zjawisk, procesów i stosunków. 3. Zasada samodzielności (samodzielne myślenie, formułowanie wniosków), 4. Zasada efektywności (to stosunek celów do umiejętności uczniów). 5. Zasada przystępności (przystosowanie sposobu nauczania do wieku uczniów). 6. Zasada związku indywidualizacji z socjalizacją- Opiera się na przekonaniu, że uczeń znacznie lepsze wyniki nauczania i przygotowanie do życia otrzymuje wówczas, gdy rozumie znaczenie życiowe wiadomości zdobywanych w szkole i gdy sam stosuje te wiadomości w praktyce. 7. Zasada trwałości-Zasada ta wymaga od nauczyciela stosowania takich metod i środków, dzięki którym wiadomości
i umiejętności uczniów będą się stawać coraz to bardziej trwałe, dokładne, głębokie, usystematyzowane i użyteczne. RODZAJE ZADAŃ TESTOWYCH: 1. Otwarte: a) odpowiedź rozszerzona, b) krótka odpowiedź (odpowiedź pojedyncza, wyliczanie) c) z luką (uzupełnianie, korekta). 2. Zamknięte: a) prawda-fałsz b) wielokrotnego wyboru (jedna prawdziwa, jedna fałszywa, najbliższa prawdzie) c) na dobieranie (przyporządkowanie, klasyfikacja, uporządkowanie). TAKSONOMIA MATERNICKIEGO: I. Wiedza: a) wiedza z zakresu dziejów narodowych i powszechnych b) wiedza ogólna o procesie dziejowym i życiu społecznym c) wiedza o nauce historycznej i formach myślenia historycznego II. Umiejętności: a) podstawowe b) historyczne III. Postawy poznawcze: a) naukowa postawa poznawcza IV. Kultura i świadomość historyczna: a) kultura historyczna b) świadomość historyczna V. Wartości i postawy społeczne: a) wartości i postawy społeczne. TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA SUCHOJADA: I. Wiadomości: a) zapamiętanie wiadomości b) zrozumienie wiadomości II. Umiejętności: c) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych d) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych III. Postawy i przekonania: e) stosunek do przeszłości i teraźniejszości f) potrzeby i aspiracje. SZEŚĆ CECH NAUKOWEGO MYŚLENIA HISTORYCZNEGO: a) dynamizm- rzeczywistość dziejowa podlega nieustannym zmianom i przekształceniom. b) globalizm- to całościowe ujmowanie rzeczywistości dziejowej. c) nomotetyzm- ukazanie procesu historycznego jako prawidłowego, podlegającego prawom. d) aktywizm- kładzie nacisk na aktywną rolę człowieka w procesie dziejowym. e) genetyzm- przywiązuje się wagę do wykrywania źródeł, początków, a także kolejnych stadiów rozwojowych badanych zjawisk społecznych. f) uniwersalizm- historia jest nauką uniwersalną, dotyka spraw dziejących się jednocześnie w różnych częściach Europy czy Świata. JOACHIM LELEWEL: wybitny dydaktyk historii (O łatwym i pożytecznym nauczaniu historii, 1815) oraz autorem Dziejów Polski potocznym sposobem opowiedzianych, (1829). Według niego historia jako przedmiot nauczania powinna obejmować nie tylko fakty historyczne, ale i związki zachodzące między nimi. Kładł przy tym nacisk na dzieje kultury. Podkreślał, że nauczania historii nie powinno się rozpoczynać zbyt wcześnie, gdyż umysł dziecięcy nie jest przygotowany do zrozumienia złożonych zjawisk historycznych. Uczyń należy „na rozum”, a nie „na pamięć”. Podstawową rolę w procesie nauczania odgrywa nauczyciel i jego słowo, środki dydaktyczne pełnią tylko funkcję pomocniczą. Historia powinna przysposobić młodzież do życia społecznego, rozwinąć w niej odpowiednie skłonności i cnoty obywatelskie. HANNA POHOSKA- duże znaczenia miał jej podręcznik Dydaktyka historii (1928), preferujący aktywne metody nauczania. Praktyczny charakter miała książka Historia w szkole powszechnej (1933). Jako jedna z pierwszych podjęła studia nad dziejami polskiej myśli dydaktyczno-historycznej, badała również opinie młodzieży o nauczaniu historii w szkołach. RODZAJE DEFINICJI: 1. Informacyjne i perswazyjne, 2. Werbalne i werbalno-ostensywne, 3. Konotacyjne, denotacyjne i leksykalne, 4.Dystynktywne i kontekstowe. POJĘCIA HISTORYCZNE: 1. Podstawowe (kategorialne)- czas, przestrzeń. 2. Teoretyczne (ogólne): a) nieskonkretyzowane czasowo-przestrzennie- państwo, naród, cywilizacja, kultura b) skonkretyzowane czasowo-przestrzennie- np. Rzeczpospolita szlachecka, naród polski. 3. Metaforyczne- np. źródło historyczne, jesień średniowiecza. 4. Przedmiotowe: a) nieskonkretyzowane- np. waza, pług, zamek b) skonkretyzowane- np. waza attycka, szesnastowieczny pług, zamek Radziwiłłów. GDAŃSKIE GIMNAZJUM AKADEMICKIE- miejska szkoła o poziomie wyższym od średniego (ale jeszcze nie uniwersyteckim), przeznaczona dla młodzieży protestanckiej, działająca w Gdańsku w latach 1558-1817. Językiem wykładowym była łacina. ". Strukturę szkoły ustalił Jacob Fabricius, jej długoletni rektor (1580-1629). Poziom dydaktyki był wysoki; dwie najwyższe klasy (classes supremae), w których nauka trwała łącznie 4 lata, prezentowały już poziom akademicki. Absolwenci Gimnazjum, udając się na dalszą naukę do różnych uczelni polskich i europejskich, przyjmowani byli z reguły na III rok studiów. . 18 czerwca 1815 Prusacy przekształcili Gimnazjum w sześcioletnią szkołę średnią. 10 listopada 1817 została ona połączona ze Szkołą Mariacką i powstało sześcioletnie klasyczne Gimnazjum Miejskie. JOACHIM PASTORIUS- - (ur. 20 września 1611 w Głogowie - zm. 26 grudnia 1681), polski nadworny historyk królów Polski Władysława IV i Jana Kazimierza, pisarz, lekarz, duchowny katolicki, kanonik warmiński i sekretarz królewski. . W 1641 wydał w Lejdzie Florus Polonicus seu Polonicae Historiae epitomae, podręcznik do historii Polski, zalecany jeszcze przez Stanisława Konarskiego w szkołach pijarskich w XVIII wieku. . W 1651 został profesorem historii w gimnazjum w Elblągu, wkrótce też rada miejska mianowała go lekarzem tego miasta. W 1655 został profesorem w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku. COLLEGIUM NOBILIUM- szkoła wyższa, założona w Warszawie przez pijara Stanisława Konarskiego w 1740, początkowo jako Collegium Novum. Działała do roku 1832. . Kładziono w niej mniejszy nacisk na naukę łaciny i greki, a większy na nauki przyrodnicze, matematykę i języki nowożytne oraz filozofię. Konarski dobrał wykształconą kadrę nauczycielską, wprowadził nowoczesne metody nauczania, rozszerzył program o dodatkowe przedmioty (np. historię, prawo, ekonomię, nauki ścisłe) oraz ograniczył łacinę na rzecz języka polskiego. Dbano o wykształcenie jasnego, precyzyjnego sposobu wysławiania się i argumentowania wzorowanego na zasadach starożytnej „cycerońskiej” retoryki. Kolegium dzieliło się na 5 klas, nauka trwała 8 lat (klasy II, IV oraz V były dwuletnie). SZKOŁA RYCERSKA- szkoła państwowa założona 15 marca 1765 w Warszawie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, utrzymywana przez skarb państwa. Mieściła się w Pałacu Kazimierzowskim. Zamknięta w grudniu 1794, po upadku insurekcji kościuszkowskiej. Była przeznaczona dla uboższej młodzieży szlacheckiej prowincji, a jej zadaniem przygotowywanie młodzieży do służby wojskowej i cywilnych zadań publicznych. Kadrę nauczycielską tworzyli zarówno oficerowie prowadzący przedmioty wojskowe, jak i profesorowie nauczający takich przedmiotów, jak ekonomia, prawo, historia, geografia czy języki. Założona została przez króla, który w ten sposób wypełnił swoje zobowiązania podpisane w pacta conventa. REFORMA JĘDRZEJEWICZOWSKA- - reforma polskiego systemu szkolnictwa (podstawowego i ponadpodstawowego), opracowana przez ministra Janusza Jędrzejewicza, wdrażana od lipca 1932, której zasady obowiązywały do 1948. Reforma ustanawiała powszechny obowiązek szkolny na szczeblu szkoły powszechnej (odpowiednik dzisiejszej szkoły podstawowej). Następnym etapem była sześcioklasowa szkoła ogólnokształcąca, którą podzielono na dwa etapy: czteroletnie gimnazjum ogólnokształcące i dwuletnie liceum ogólnokształcące. Utworzono trzy typy szkoły powszechnej: pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia. Warunkiem przyjęcia do klasy pierwszej czteroletniego gimnazjum było ukończenie 12 i należało zdać egzamin wstępny. Ukończenie gimnazjum dawało tzw. małą maturę i umożliwiało dalsze kształcenie w dwuletnim liceum ogólnokształcącym, liceum zawodowym lub trzyletnim liceum pedagogicznym. Absolwenci przystępowali do egzaminu dojrzałości (tzw. duża matura). Otrzymanie świadectwa dojrzałości umożliwiało dalszą naukę na wyższych uczelniach. Słabym elementem reformy było wprowadzenie trzech stopni organizacyjnych na poziomie szkoły powszechnej. Np. siedmioletnia szkoła powszechna pierwszego stopnia organizowana głównie na wsi, realizowała program tylko 4 klas i nie dawała uprawnień do podejmowania nauki w gimnazjum. SYSTEM DALTOŃSKI- uczniowie nie odbywali normalnych lekcji lecz pracowali samodzielnie przez dłuższy okres, zazwyczaj miesiąc. Na ten czas otrzymywali przydział materiału do indywidualnego uczenia się, a następnie po odbyciu kilku lekcji wspólnych zdawali sprawę nauczycielom ze stanu nabytych wiadomości i umiejętności. Koncepcja planu daltońskiego wywodzi się z praktyki pedagogiki amerykańskiej - system ten powstał pod wpływem dzieła J. Deweya oraz wieloletniej współpracy z M. Montessori i wprowadzony został w szkole dla kalek w Berkshire, a następnie w szkole średniej w Dalton (USA) - nauczycielka Helena Parkhurst mając uczniów o różnych możliwościach umysłowych zaczęła szukać sposobów wyrównywania poziomu i zapobiegania trudnościom - nie ma tu klas, stałego rozkładu zajęć, nauka odbywa się indywidualnie - na pocz. roku szkolnego nauczyciel przedstawiał plan pracy całorocznej - pisemna instrukcja zawierała wskazówki jak rozwiązywać dane zadania - dostosowanie tempa nauki do rzeczywistych możliwości ucznia. METODA OŚRODKÓW ZAINTERESOWANIA- Owidiusz Decroli wprowadził tzw., ośrodki zainteresowań tj, tematy zajęć oparte na zainteresowaniach dzieci i mające bezpośredni związek z ich życiem oparte na potrzebach jednostki takich jak walki, działania, pożywienia i opieki. METODA PROJEKTÓW- - jedna z metod nauczania, zaliczana zwykle do metod praktycznych, rzadziej do metod aktywizujących (należących do grupy problemowych). Metoda ta polega na samodzielnym realizowaniu przez uczniów zadania przygotowanego przez nauczyciela na podstawie wcześniej ustalonych założeń. METODA WINNETKI- Próba powiązania indywidualnej pracy dzieci z zajęciami grupowymi. Nazwa wzięła się od miasta nieco oddalonego od centrum Chicago. Metoda Winnetki zawdzięcza sławę i rozwój C. Washburn'owi. W metodzie tej ważny jest również silny związek szkoły z rodziną. Rodzice mieli „na oku” uczniów, przede wszystkim wtedy, gdy uczniowie znajdowali się poza szkołą. Na efekty pracy z uczniem składają się również pomysłowość i praca ludzi.