1. Wstęp

Przekształcenia ustrojowo - gospodarcze zapoczątkowane w 1989 roku zaowocowały wyzwoleniem się postaw przedsiębiorczych. Chodzi głównie o reformy systemowe, takie jak:

• swoboda gospodarczej działalności i zniesienie monopolu lub preferencji w dostępie do rynku przedsiębiorstw państwowych;

• otwarcie gospodarki na świat;

• konsekwentnie prowadzona polityka pieniężna i prywatyzacyjna;

• wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego, swoboda podróżowania i obrotu walorami dewizowymi;

• restytucja lokalnej samorządności.

Najbardziej spektakularne efekty rozwojowe w wyniku konsekwentnie prowadzonych przekształceń systemowych notuje na swoim koncie drobna i średnia przedsiębiorczość.
Drugą przyczyną rozwoju sektora MSP , szczególnie ważna w pierwszym okresie reformowania gospodarki, była utrzymująca się nierównowaga rynkowa, tak globalna, jak i segmentowa, pozostała po gospodarce centralnie kierowanej.
Po zliberalizowaniu zasad funkcjonowania gospodarki przed producentami otworzyły się atrakcyjne nisze rynkowe, wcześniej dla nich niedostępne, zarezerwowane dla sektora państwowego. Nisze te zaczęły wypełniać w pierwszej kolejności najbardziej elastyczne niewielkie firmy prywatne.
Powszechnie uważa się, że przezwyciężenie kryzysu końca lat osiemdziesiątych i wejście na ścieżkę społeczno-gospodarczego wzrostu Polski począwszy od 1992 roku dokonało się głównie dzięki aktywności małych i średnich firm prywatnych.
Firmy te jako pierwsze, zaczęły odtwarzać zerwane więzi wymiany handlowej z krajami dawnego ZSRR. Ponadto małe i średnie prywatne firmy sprawnie i efektywnie wykorzystały popyt gości zagranicznych masowo odwiedzających Polskę (głównie z krajów ościennych) z uwagi na różnice cen, kursów dewiz, i stan zaopatrzenia rynków w sąsiedzkich krajach w artykuły konsumpcyjne.
Sukces sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce jest tym większy, że osiągnięty został w warunkach polityki społeczno-gospodarczej w stosunku do sektora diametralnie skromniejszej od praktyki Zachodniej Europy. Nadrzędne znaczenie polityki przeciwdziałania zjawiskom inflacyjnym nie sprzyjało i nadal jeszcze nie sprzyja konstrukcji finansowych programów prorozwojowych, a do 1995 roku nie funkcjonował na szerszą skalę system doradztwa i poręczeń kredytowych. Trudny dostęp do długoterminowych kredytów zastępowany jest z konieczności środkami własnymi i kredytami krótkoterminowymi. Duży udział w rozwoju sektora ma nadal przedsiębiorczość niskokapitałowa a o powodzeniu decyduje przede wszystkim pomysłowość i szybkość reakcji na zmienne zachowania rynku.

up
up

2. Organizacje reprezentujące przedsiębiorców

W Polsce nie ma jednolitej struktury organizacji zrzeszającej i reprezentującej przedsiębiorców. Obowiązuje zasada dobrowolności zrzeszania i mnogości organizacji ukształtowanych w różnych okresach i funkcjonujących jako ogólne lub branżowe izby gospodarcze, cechy, izby i spółdzielnie rzemieślnicze, organizacje samorządy przedsiębiorców, związki pracodawców i towarzystwa gospodarcze. Łącznie działa ok. 1300 organizacji przedsiębiorców.

up
up

3. Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

W 1996 roku przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów sektora MSP ujmowane włącznie z przychodami mikroprzedsiębiorstw szacowano na kwotę 455.521 mln. zł. (168.712 mln.USD). Stanowiło to 58% ogólnych przychodów przedsiębiorstw w gospodarce narodowej.

Przychody ze sprzedaży wg wielkości firm, sektorów własności i najważniejszych sekcji EKD w mln. zł.
Podmioty gospodarcze sektora MSP objęte pełną statystyką (prowadzące księgi rachunkowe) w 1996 r. w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększyły, licząc w cenach bieżących, wartość sprzedaży o 41%. W cenach porównywalnych (z 1995r.) wartość sprzedaży wzrosła o 18%. Wskaźnik rentowności brutto w 1996 r. kształtował się na poziomie 3,2% w tym 3,4% w sektorze prywatnym.

W tym przedsiębiorstwa o liczbie osób zatrudnionych

do 50

51-250

Pow. 250

Ogółem: - mln. zł	784.085,5	316.376,1	139.144,8	328.564,6
- %	100,0	40,4	17,7	41,9
sektor publiczny - mln. zł.	247.033,3	4.327,9	22.832,6	219.872,8
- %	100,0	1,8	9,2	89,0
sektor prywatny: - mln- . zł.	537.052,2	312.048,2	116.312,2	108.691,8
- %	100,0	58,1	21,7	20,2
Przemysł	321.409,5	41.310,4	50.778,7	229.320,4
- sektor publiczny	172.190,9	1.134,6	9.753,1	161.303,2
- sektor prywatny	149.218,6	40.175,8	41.025,6	68.017,2
Handel i naprawy	333.532,0	222.012,3	59.912,5	51.607,2
- sektor publiczny	34.120,5	1.550,6	6.683,1	25.886,8
- sektor prywatny	299.411,5	220.461,7	53.229,4	25.720,4
Budownictwo	41.531,6	16.917,5	12.517,2	12.096,9
- sektor publiczny	6.240,2	432,2	2.350,0	3.458,0
- sektor prywatny	35.291,4	16.485,3	10.167,2	8.638,9
Transport i łączność	41.762,3	12.225,1	4.015,6	25.521,6
- sektor publiczny	25.240,5	522,8	1.446,1	23.271,6
- sektor prywatny	16.521,8	11.702,3	2.569,5	2.250,0
Obsługa firm i nieruchomości	31.123,2	16.022,7	9.623,9	5.476,6
- sektor publiczny	5.236,9	507,9	1.896,9	2.832,1
- sektor prywatny	25.886,3	15.514,8	7.727,0	2.644,5

4. Liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw identyfikowany wg liczby pracujących od 0 do 250 osób w poszczególnych firmach (bez uwzględniania gospodarstw rolnych, leśnych i rybackich) liczył w 1996 r. 2.373,5 tys. podmiotów gospodarczych tj. 99,7% ogólnej liczby podmiotów zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Podmiotów Gospodarczych REGON.
W latach 1991 - 1996 liczba małych i średnich przedsiębiorstw wzrosła prawie pięciokrotnie w tym przedsiębiorstw najmniejszych (o liczbie pracujących) 0 - 5 osób) prawie sześciokrotnie.

Rysunek nr 4.1.

Charakterystyczną cechą sektora MSP jest zmienność liczby jednostek. Część zarejestrowanych firm z różnych przyczyn nie podejmuje działalności, podejmuje z opóźnieniem, zawiesza ją lub likwiduje. W 1996 r. zarejestrowano 622,8 tys. nowych jednostek a 352,6 tys. zlikwidowano. Szacuje się, iż liczba małych i średnich firm faktycznie funkcjonujących (aktywnych) przez 12 miesięcy 1996 r. wynosiła 1.340,3 tys. tj. 56% ogółu firm objętych rejestrem REGON. W 1995 r. odsetek firm aktywnych kształtował się na poziomie 54%.

5. Zasoby osobowe

Według stanu z końca 1996r. w gospodarce narodowej (z wyłączeniem rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa) pracowało 11.092.768 osób w tym 1.295.369 osób (11,7%) stanowili właściciele i współwłaściciele firm.
Z ogólnej liczby 11.092.768 pracujących 6.571.378 osób (blisko 60%) angażował sektor drobnej i średniej przedsiębiorczości z tego:

• 2.055.904 osoby w jednostkach do 5 osób pracujących w tym 100% w sektorze prywatnym;

• 2.237.040 osób w jednostkach 6 - 50 osób pracujących w tym 74,3% w sektorze prywatnym;

• 2.278.434 osoby w jednostkach 51 - 250 osób pracujących w tym 46,5% w sektorze prywatnym.

Rysunek nr 5.1.

Po odliczeniu jednostek sfery budżetowej (prawie wyłącznie zgrupowanych w sektorze publicznym) liczba pracujących w rynkowym sektorze MSP kształtowała się na poziomie 5.341.300 osób, w tym: handel 32,2%, przemysł 31,3%, budownictwo 12,6%, transport i łączność 4,8%, hotele i restauracje 3,3%.

6. Udział MSP w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto i wartości dodanej

Udział MSP w tworzeniu PKB w 1995 r. kształtował się na poziomie 30% a w 1996 r. wzrósł do 40%. Sektor prywatny MSP wytwarzał około 1/3 ogólnego PKB.

Rysunek nr 6.1.

Udział MSP w wytworzeniu wartości dodanej brutto w 1995 r. kształtował się na poziomie 35% a w 1996 r. analogiczny wskaźnik wzrósł do 46%. Przyjmując za 100 wartość dodaną brutto wytworzoną w samym sektorze przedsiębiorstw (poza rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem) udział przedsiębiorstw MSP wynosił w 1996 r. ok. 60% w tym przedsiębiorstw małych (do 50 osób zatrudnionych) 45%.

Rysunek nr 6.2.

Różny był udział MSP w wytworzeniu wartości dodanej w poszczególnych sekcjach gospodarki. W działalności produkcyjnej MSP wytworzyły 45% wartości dodanej. W transporcie i łączności udział MSP wynosił około 30%, natomiast w innych sekcjach: - w budownictwie 75% w tym w przedsiębiorstwach małych (do 50 osób) 55%; - hotelarstwie i gastronomii 88% w tym w przedsiębiorstwach małych 82%; - handlu i naprawach 95% w tym w przedsiębiorstwach małych 86%.

---