EKONOMIKA MIAST I REGIONÓW

Miasto jest to większa jednostka osadnicza grupująca przede wszystkim ludność zatrudnioną w zawodach pozarolniczych.

Miastem nazywamy aglomerację w formie punktowej lokalizacji o charakterze pozarolniczym (A. Losh)

Miasto jest gminą miejską która musi spełniać następujące warunki: odznacza się przewagą zajęć przemysłowo-handlowych, ma fortyfikacje, rynek, sądownictwo i prawo lokalne (M. Weber) - definicja nieaktualna, wersja poprawiona:

Miasto jest gminą miejską, która powinna spełniać następujące warunki: odznacza się przewagą zajęć usługowo-handlowo-przemysłowych…

Rynek w obecnych czasach istnieje, aby budować tożsamość miasta.

Miasto to przestrzenne uporządkowanie indywidualnych elementów zabudowania środowiska oraz społeczeństwo, grupy, działalność gospodarcza i instytucje publiczne (L. Bourne)

Cechy miasta:

• Zwarte skupisko ludzkie (duża gęstość zaludnienia; najbardziej zaludnione województwo - śląskie, najmniej - warmińsko - mazurskie)

• Znaczny obszar zabudowy (odległość pomiędzy kolejnymi zabudowaniami są niewielkie)

• Zróżnicowanie zawodowe - społeczna heterogeniczność (im miasto ma wyższą pozycję w podziale administracyjnym, tym częsciej można trafić na wyspecjalizowane usługi)

• Zróżnicowanie zabudowy (rezultat różnorodności funkcji, np. wysokość budynku; stać miastowych na budynki specjalne, np. spodek w Katowicach)

• Przewaga grup wtórnych nad pierwotnymi

• Przewaga kontaktów rzeczowych nad kontaktami osobistymi

• Odmienne w stosunku do wsi zarysy demograficzne miejskich społeczności (w miastach mniej dzieci, ludzie w miastach żyją dłużej)

• Miejski styl życia

Zasady delimitacji miasta:

• System prawny państwa, który nadaje jednostce osadniczej prawa miejskie, gdy spełnia kryteria zgodne z obowiązującym ustawodawstwem

• Cechy mieszkańców miasta, potwierdzone stylem życia i rodzajem działalności stanowiącej ich utrzymanie

• Gęstość zaludnienia, determinująca granice miasta według rozmiarów obszaru zamieszkania dużej grupy ludzi na względnie małej powierzchni

• Gęstość zabudowy, przejawiająca się w niewielkich odległościach między budynkami, doprowadzając do ich nagromadzenia na stosunkowo małej powierzchni

• Intensywny charakter wykorzystania terenu, widoczny w wielokondygnacyjnym budownictwie i dążeniach do ścisłej korelacji pomiędzy rodzajem działalności podejmowanej na określonym obszarze i zyskami z niej

• Występowanie renty budowlanej, która nadaje transakcjom przeprowadzonym na rynku nieruchomości charakter działań uzależniających przede wszystkim cenę od miejsca lokalizacji obiektu w stosunku do stref funkcjonalnych, determinując ostateczną granicę miasta w miejscu jej zrównania z rentą rolną

Czynniki miastotwórcze:

• Przyrodnicze - sprzyjające warunki życia ludzi: woda, klimat, wiatry, nasłonecznienie, warunki fundamentowania itp.

• Militarne - (tylko historycznie) dobre warunki obronne, możliwość kontrolowania bezpieczeństwa otaczających miasto terenów wiejskich

• Ekonomiczne - surowce naturalne, warunki prowadzenia działalności handlowej, zakłady przemysłowe (duże przedsiębiorstwa), rynek dla świadczenia usług

• Komunikacyjne - położenie przy szlaku, drodze, miejscu przeprawy, brodzie, linii kolejowej, nad żeglowną rzeką, w miejscu nadającym się do zbudowania portu, itp.

• Administracyjne - decyzja o charakterze politycznym, wyznaczająca konkretne miejsce lokalizacji, spełniające pożądane warunki

Rodzaje miast

Kryterium	Rodzaje miast
Wielkość miast wg. Liczba mieszkańców	Bardzo małe - do 5000 Małe - do 20000 Średnie - do 100000 Wielkie - do 500000 Największe - powyżej 500000
Wielkość miasta - wg powierzchnia	Wielkie, średnie, małe
Funkcje miejskie: dominująca działalność	Przemysłowe, handlowe, usługowe, turystyczne, rekreacyjne, siedziby władz, ośrodki kultu religijnego, centra życia artystycznego, naukowego, portu, itp
Dynamika rozwoju - poziom aktywności funkcji miastotwórczych	W fazie tworzenia nowych funkcji, rozwijające się, w fazie stagnacji, w fazie odbudowy funkcji
Miejsce w podziale administracyjnym państwa	Stolica, miasta wojewódzkie, miasta na prawach powiatu, miasta siedziba władz powiatowych, gminy miejskie

Funkcje miejskie - „każda działalność społeczno - gospodarcza wykonywana w mieście, niezależnie od jej rangi ekonomicznej i przestrzennej, rozpatrywana zarówno z punktu widzenia tego miasta, jak i systemu osadniczego, w skład którego ono wchodzi” (A. Suliborski)

Typy dziejowe miast:

1. Miasta stanowiące skupienia rodów - powstawały przede wszystkim w starożytności w oparciu o więź etniczno - terytorialną, posiadały samoistność

2. Miasta- kolonie- powstawały w oparciu o wcześniejszą zbiorowość miejską, np. kolonizacja starożytnej Grecji, Ameryka, Australia

3. Grody i miasta przy grodach

4. Miasta portowe i handlowe

5. Miasta górnicze i przemysłowe

6. Miasta - ośrodki kultury i życia artystycznego

7. Miasta administracji publicznej (budowane na stolicę)

8. Miasta rekreacyjne i rezydencjonalne (miasta, gdzie wydaje się pieniądze, miasta „drugich domów”.)

9. Miasta mieszane - w dużych miastach nie da się określić jednej funkcji.

Za podstawową klasyfikację funkcji miejskich uznaje się charakter działalności realizowanych na ich obszarze. Wyróżnia się:

• Funkcje zewnętrzne (egzogeniczne, miastotwórcze, podstawowe) - działalności realizowane przez podmioty zlokalizowane na jego obszarze i pozostałych użytkowników miasta, których rezultaty przeznaczone są na rynek pozamiejski, są odpowiedzią miasta na potrzeby zgłaszane przez nabywców nie będących jego mieszkańcami.

• Funkcje wewnętrzne (endogeniczne, obsługowe, uzupełniające) - działalności podejmowane dla stworzenia pożądanych warunków życia mieszkańców miasta i prowadzenia działalności gospodarczej w mieście. Nabywcami dóbr i usług są mieszkańcy, ich siła nabywcza określa rozmiary funkcji i ich cechy, w tym pożądane standardy, oryginalność, luksusowość.

Teoria bazy ekonomicznej - jej założeniem jest istnienie dwóch funkcji wewnętrznych i zewnętrznych. Miasto rozwija się wówczas, gdy funkcje zewnętrzne przewyższają funkcje wewnętrzne.

Użytkownik miasta jest to podmiot korzystający z urządzeń istniejących w mieście. O przynależności do grona użytkowników miasta decydują przede wszystkim:

• Funkcje realizowane przez miasto i w mieście

• Istniejące zagospodarowanie

• Ogłoszone zamierzenia rozwojowe miasta ( dotyczy planów zagospodarowania miasta)

Rodzaje użytkowników miasta:

1. Mieszkańcy - w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym (walory użytkowe, praca, obsługa; potrzeby każdej z grup różnią się)

2. Władze lokalne (użytkownik czynny)

3. Jednostki gospodarcze, które jako całość działają w mieście lub mają w nim zarządy: państwowe, komunalne, prywatne, spółdzielnie.

4. Organy administracji i przedstawicielstwa władz ponadlokalnych

5. Instytucje - związki zawodowe, stowarzyszenia, kluby, partie polityczne

6. Organizacje społeczne o charakterze lokalnym - stowarzyszenia mieszkańców, związki o charakterze kulturalnym, prasa lokalna.

7. Ludność spoza miasta - pracujący, uczący się w mieście, korzystający z usług miejskich

8. Filie miejskie jednostek gospodarczych z siedzibami poza miastem.

Teoria : każda działalność powoduje efekty zewnętrzne wpływające na warunki, w jakich działają inne jednostki (podmioty).

Efekty zewnętrzne są to materialne i niematerialne produkty, jakie otrzymuje wyróżniony podmiot (odbiorca) ze swojego otoczenia, bez rekompensowania z jego strony kosztów ich wytwarzania, przy założeniu, że odbiorca nie jest w stanie kontrolować i oddziaływać na rozmiary działalności jednostek tworzących to otoczenie (nadawców).

Cechy efektów zewnętrznych:

• Odbiorca otrzymuje je bezpłatnie

• Są produktem ubocznym działalności nadawcy (są kontrolowane przez nadawcę)

• Zmieniają warunki funkcjonowania podmiotów, choć nie są wynikiem ich woli i decyzji

• Wymuszają zmiany działalności (jej cech w celu przystosowania się i uwzględniania zmian warunków)

• Koszty ich wytwarzania ponosi podmiot nabywający produkt nadawcy

Mogą być wynikiem:

• Celowego działania władz i instytucji publicznych w przypadku dostarczania dób publicznych

• Świadomego zastępowania mechanizmu rynkowego metodami administracyjnymi by stworzyć określone sprzyjające warunki działania

Internalizacja efektów - proces zmiany efektów zewnętrznych na koszty u odbiorców korzyści.

Np. Szwajcaria zabroniła wjazdu na teren kraju bez katalizatorów. Internalizacja przez system cenowy (rekompensata) i kosztowy (np. ekrany dźwiękochłonne - wkalkulowane w koszty autostrady).

Dobra publiczne (mają cechy efektów zewnętrznych):

• Nieodpłatne lub częściowo odpłatne

• Rozmiary ich podaży stanowią argument funkcji użyteczności każdego obywatela (tyle miejsc w autobusie ile osób chce jechać)

• Ich spożycie przez jednostkowego konsumenta nie ogranicza ilość tych dóbr dostępnej dla innych

• Jednostka może zaspokoić więcej niż jednego konsumenta, a dodatkowy nie redukuje ilości dostępnej dla innych

• Są przedmiotem zainteresowania każdego obywatela, nawet jeśli nie korzysta z nich osobiście

• Żaden konsument nie może być wykluczony z korzystania z niego (dobro w pełni publiczne)

• Dobra publiczne są finansowane ze środków publicznych

• Koszt wytworzenia nie daje się przypisać do odbiorcy w długim okresie

• Istnieją tylko dla określonego przedziału czasu, aż wzrost liczby użytkowników nie wywoła wykluczalności i konkurencyjności

Dobra publiczne w mieście:

• Niemobline

• Niepodzielne i geograficznie zlokalizowane

• Wynikają z kombinacji elementów systemu miasta i koncentracji przestrzennej majątku produkcyjnego, usług, struktur administracyjnych i instytucjonalnych

Korzyści aglomeracji - pożytki płynące ze skupienia na niewielkiej przestrzeni miejskiej znacznej grupy ludzi, jednostek gospodarczych i instytucji

Bezpośrednią przyczyną ich wystąpienia jest bliskość działania wielu podmiotów przyczyniająca się do zmiany warunków funkcjonowania każdego z nich.

Występują w postaci:

• Korzyści skali - znaczna ilość podmiotów w mieście daje szanse na obniżenie przeciętnych kosztów produkcji dóbr lub świadczenia usług spowodowanych wzrostem ilości wytwarzanych jednostek

• Korzyści lokalizacji - wynikają z działalności w sąsiedztwie innych podmiotów, co zmniejsza jej koszty(wspólna infrastruktura, wyspecjalizowani kooperanci, placówki edukacyjne, itp.)

• Korzyści urbanizacji - wynikają z lokalizacji działalności w pobliżu podmiotów, których istnienie i funkcjonowanie umożliwia działalność bądź zmniejsza jej koszty (szczególni odbiorcy, firmy handlowe, usługowe, powiązania transportowe, różnorodny rynek pracy, przedsiębiorstwa komunalne itp.)

Korzyści urbanizacyjne:

• „wytwarza” je miasto, dzięki posiadaniu specyficznych cech miejskich

• Są jednym z rodzajów korzyści, jakie dostępne są użytkownikowi miasta, oprócz takich, jak korzyści skali, lokalizacji, protekcyjna polityka władz lokalnych itp.

• Mają one charakter efektów zewnętrznych, korzystający z nich otrzymują je bezpłatnie, jako rezultat obecności w przestrzeni miasta

• Podmioty działające w mieście zabiegają o korzyści urbanizacyjne, gdyż ich wpływ na koszty działalności bądź uzyskanie zysków może być znaczny

• Są szerszym ujęciem pojęcia korzyści urbanizacji, które sprowadzało zagadnienia atrakcyjności miasta do rezultatów bliskości działania różnych podmiotów

• Zawierają w swej treści pozytywny wpływ wszystkich cech miasta, ujmują oddziaływania o charakterze społecznym, politycznym, przyrodniczym, historycznym itp.

• Obejmują wszystkie grupy użytkowników, każdy potencjalnie je wykorzystuje, a większość w nich właśnie dostrzega sens swej obecności w mieście

• Mają w zasadzie charakter powszechny, to znaczy występują w każdym mieście, wszędzie i zawsze jest dostępny ich „podstawowy” zbiór, złożony z walorów przestrzeni miejskiej i skutków różnych relacji jej użytkowników

• Indywidualność korzyści urbanizacyjnych w konkretnym mieście wynika z jego pozycji w hierarchii miast

• Są zasobem, który użytkownik może wykorzystać, ale będąc w mieście najczęściej otrzymuje je bez względu na to, czy są mu potrzebne (dobro o charakterze nie fakultatywnym)

• Większość korzyści urbanizacyjnych jest nierównomiernie rozmieszczona w przestrzeni miejskiej

Rozwój jest to zmiana na lepsze.

Rozwój miejski - zmiana na lepsze cech miasta według kryteriów, które wyznaczają jego mieszkańcy; zawsze odbywa się z wolą mieszkańców. Powinno się go mierzyć zadowoleniem mieszkańców miasta.

Rozwój lokalny:

• Rozwój egzogeniczny - rozwój bazowych działalności (sektorów) gospodarczych, baza ekonomiczna „eksportowa” miast i regionów (w oparciu o popyt zgłaszany poza miastem)

• Rozwój samopodtrzymujący się - bezpieczeństwo ekologiczne, odpowiedzialność międzypokoleniowa, międzynarodowa, konkurencyjność, równość szans społecznych (w praktyce nie istnieje)

• Rozwój zintegrowany - rozwój społeczny, gospodarczy, ekorozwój, rozwój przestrzenny ( nie istnieje)

• Rozwój endogeniczny - rozwój „od dołu” oparty o wewnętrzne potencjały i zdolność samoorganizacji społeczności lokalnych

• Rozwój spolaryzowany - bieguny wzrostu, rozwoju i integracji, bieguny naukowe i technologiczne, specjalne strefy ekonomiczne

Rozwój gospodarczy - proces, w którym władze lokalne angażują się w celu stymulowania i utrzymania działalności gospodarczej lub zatrudnienia. Głównym celem tego zaangażowania jest stworzenie lokalnych możliwości powstawania i utrzymania zatrudnienia w dziedzinach korzystnych dla danej społeczności lokalnej. W procesie tym używane są miejscowe zasoby naturalne, ludzkie oraz instytucjonalne. (rozwój ten opiera się na tym, co jest potrzebne mieszkańcom - zatrudnieniu).

Lokalny rozwój gospodarczy (tworzenie nowych wartości):

• Zatrudnienie (nowe firmy i miejsca pracy)

• „kapitał” ludzki: wiedza, doświadczenie i umiejętności

• Lokalizacje i jakość środowiska

• Działalności bazowe i instytucje otoczenia businessu

Mierniki rozwoju miasta (mają charakter polityczny):

1. Ilość mieszkańców

2. Cechy mieszkańców (np. wykształcenie, zamożność)

3. Warunki życia mieszkańców (np. gospodarka mieszkaniowa)

4. Użytkowanie terenów (więcej terenów zagospodarowanych; wyjątek gminy turystyczne)

5. Ilość obiektów i majątku trwałego zlokalizowanego w mieście

6. Wartość majątku trwałego zlokalizowanego w mieście

7. Ilość obiektów użyteczności publicznej (kultura, sport, rozrywka)

8. Ilość jednostek gospodarczych, szczególnie usługowych

9. Produkt globalny wytworzony w mieście (sprzedany poza miasto)

10. Dochody władz publicznych (należało by to stosować jako dochody własne, pozyskane w konkursach środki)

11. Liczba zatrudnionych i wydajność na jednego zatrudnionego

12. Dochody przypadające na gospodarstwo domowe

13. Ranga miasta

14. Produktywność terenu miasta

Oraz dyskusyjne w określaniu ekonomicznych realiów zarządzania rozwojem miasta:

• Poszanowanie tradycji

• Wzrost integracji wewnętrznej społeczności miasta

• Wzrost powiązań, relacji i komplikowanie się miasta

Urbanizacja - proces tworzenia miast

Rodzaje urbanizacji:

• Przestrzenna - kształtowanie przestrzeni ekonomicznej według cech i funkcji miejskich: zwiększanie się obszarów istniejących miast, powiększanie ich pojemności poprzez intensyfikację zabudowy, powstawanie nowych miast, osiedli nierolniczych, przekształcanie środowisk mieszkalnych na wzór miejski

• Demograficzna - przemieszczanie się ludności ze skupisk wiejskich do miejskich, koncentracja ludności w miastach, wzrost odsetka mieszkańców miast w stosunku do ogółu mieszkańców danego obszaru

• Ekonomiczna - wzrost liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych oraz postępujące różnicowanie się zawodowe tej ludności w stosunku do ludności wykonującej zajęcia rolnicze

• Społeczna - przyjmowanie miejskiego wzorca konsumpcji i wzorca kulturowego, przyswojenie sobie miejskiego „stylu życia”, przenikanie miejskich wzorców ekonomicznych i kulturowych

Fazy rozwoju miast:

• Urbanizacja - tempo wzrostu zaludnienia obszarów centralnych jest szybsze niż obszarów zewnętrznych, a liczba ludności całej aglomeracji wzrasta

• Suburbanizacja - tempo wzrostu zaludnienia obszarów zewnętrznych jest szybsze, liczba ludności całej aglomeracji wzrasta - tworzenie aglomeracji

• Dezurbanizacja - spadek zaludnienia obszarów centralnych i obszarów zewnętrznych, liczba ludności całej aglomeracji maleje

• Reurbanizacja - udział ludności obszarów centralnych w ogólnej liczbie ludności aglomeracji rośnie (zahamowanie ubytku i wzrost)

Metropolie - są jednym z rodzajów miast, miastami „wyższej kategorii”, szczególnym rezultatem ewolucji miast, kształtowania się i dojrzewanie zasad i form współżycia ludzi (miasto - matka; miasto ważne, nie duże)

9

---