„Powtórzenie materiału do kolokwium zaliczeniowego z mikroekonomii”

Zakres materiału:

• Temat I - Ekonomia jak nauka

1. Geneza nazwy „ekonomia” i jej ewolucja na tle zmian obszaru zainteresowań ekonomii w ujęciu historycznym.

2. Rzadkość i je implikacje, podstawowy problem ekonomiczny i współczesna definicja ekonomii.

3. Ekonomia pozytywna a normatywna.

4. Mikroekonomia a makroekonomia.

5. Główni uczestnicy życia gospodarczego.

6. Metoda ekonomii. (prawa i teorie ekonomiczne, istota myślenia abstrakcyjnego, model teoretyczny, wnioskowanie indukcyjne i dedukcyjne, weryfikacja i falsyfikacja, cechy naukowości teorii)*

Temat II - Gospodarowanie jako proces dokonywania wyborów.

1. Potrzeby ludzi i ich klasyfikacje.

2. Dobra i ich rodzaje.

3. Proces gospodarowania i jego etapy.

4. Czynniki produkcji.

5. Model krzywej możliwości produkcji.*

6. Sposoby dokonywania wyborów gospodarczych.

7. Racjonalność i jej rodzaje. Zasada racjonalnego gospodarowania. Rachunek ekonomiczny.

8. Gospodarka jako system.

3. Temat III - Rynek i równowaga rynkowa. Ceny wolne a ceny regulowane.

1. Istota i warunki wymiany. Pojęcie rynku. Model rynku doskonale konkurencyjnego.

2. Pojęcie popytu rynkowego, prawo popytu, krzywa popytu. Odchylenia od prawa popytu (paradoksy: Giffena, Veblena, spekulacyjny) i efekty wyrażające wzajemne uzależnienie decyzji konsumentów.

3. Pojęcie podaży, prawo podaży. Krzywa podaży.

4. Czynniki wpływające na popyt rynkowy i rynkową podaż.

5. Proces dochodzenia do stanu równowagi rynkowej, cena równowagi. Zmiany stanu równowagi rynkowej. Model pajęczyny.

6. Wolny rynek a kontrola cen. Cena maksymalna i cena minimalna.

4. Temat V - Elastyczność cenowa  i elastyczność dochodowa popytu. Elastyczność podaży.

1. Pojęcie elastyczności cenowej popytu (w punkcie i łukowa). Interpretacja, determinanty i wykorzystanie.

2. Elastyczność mieszana popytu.

3. Pojęcie elastyczności dochodowej popytu. Klasyfikacja dóbr. Prawo Engla.

4. Elastyczność podaży i jej zastosowanie.

5. Temat VI - Wybór konsumenta w ujęciu teorii użyteczności.

1. Gospodarstwo domowe jako podmiot ekonomiczny

2. Założenia teorii użyteczności.

3. Ograniczenie budżetowe i koszyk dóbr konsumenta.

4. Użyteczność całkowita a użyteczność krańcowa.

5. Równowaga konsumenta w ujęciu teorii użyteczności. II prawo Gossena. Nadwyżka konsumenta.

6. Temat VII - Wybór konsumenta w ujęciu teorii krzywych obojętności.

1. Linia budżetowa.

2. Preferencje konsumenta, krańcowa stopa substytucji dóbr i krzywa obojętności.

3. Równowaga konsumenta w ujęciu teorii krzywych obojętności.

4. Dostosowania konsumenta do zmian cen. Krzywa popytu konsumenta.

5. Wybór pomiędzy konsumpcją bieżącą a przyszłą.

7. * Pojęcia zapisane innym kolorem czcionki zostały omówione na ćwiczeniach, a nie na wykładach.

Temat 1: Ekonomia jako nauka.

1. Geneza nazwy „ekonomia” i jej ewolucja na tle zmian obszaru zainteresowań ekonomii w ujęciu historycznym.

• Nazwa ekonomii pochodzi od złożenia słów „oikos” (gr. gospodarstwo domowe) i „nomos” (gr. prawo).

• Pojęcia „oikonomikos” jako pierwszy użył w IV w p. n. e. Ksenofont (był to tytuł jego dzieła), choć zajmował się ekonomią mniej niż Arystoteles.

• Obszarem zainteresowań ekonomii na samym początku było gospodarstwo domowe.

• Od czasów Arystotelesa i Ksenofonta aż do XVII wieku nie działo się nic szczególnie nowego.

• W XVII wieku ekonomia wyodrębniła się jako nauka, pierwszym nurtem ekonomicznym byli merkantyliści, - który stworzyli podstawy zarządzania gospodarką państwa. Pojawiła się wtedy nazwa „ekonomia polityczna” - nazwa, która była długo aktualna i odnosiła się do ekonomii społecznej, w mniejszym stopniu do ekonomii politycznej.

• Na przełomie XVII i XVIII wieku fizjokraci - zajmowali się badaniem praw ekonomicznych.

• W drugiej połowie XVIII Adam Smith stworzył klasyczną szkołę ekonomii, badał prawidłowości gospodarki rynkowej ze względu na zachowania ludzi i pojedynczych uczestników procesów gospodarczych. Skupił się, więc na mikroskali. Jego dzieło zostało opublikowane w 1776 roku.

• W drugiej połowie XIX wieku powstała szkoła neoklasyczna, Warlas skupiał się głównie na pojęciach rzadkości i konieczności. Marshal wprowadził słowo „economics”. Dokonywanie wyborów stało się wyjściowym problemem ekonomii.

• W XX wieku równolegle rozwijały się badania makroekonomiczne i mikroekonomiczne.

• Ekonomia jest nauką młodą, mimo, że jej korzenie sięgają starożytności, czerpie ona głównie z dorobku ostatnich stu lat. Jest to dyscyplina bardzo złożona.

2. Rzadkość i je implikacje, podstawowy problem ekonomiczny i współczesna definicja ekonomii.

• Rzadkość - podstawowe pojęcie współczesnej ekonomii, „fakt, że nie możemy mieć wszystkiego, co chcemy przez cały czas” - jak twierdzą autorzy podręczników amerykańskich, jak również można ją zdefiniować jako lukę pomiędzy skalą ludzkich potrzeb a możliwością ich zaspokojenia (możliwościami wytwarzania dóbr).

• Implikacje rzadkości:

1. Mobilność alokacyjna zasobów - możliwość wykorzystywania środków na różne sposoby (np. pracę można wykorzystać zarówno do produkcji chleba jak i do produkcji butów)

2. Konieczność dokonywania wyborów

3. Występowanie kosztu alternatywnego - wartość najcenniejszej alternatywy, gdy coś wybieramy, coś innego jednocześnie tracimy, miarą kosztu alternatywnego - jest wartość najcenniejszej możliwości, z której zrezygnowaliśmy.

3. Główny problem ekonomiczny:

1. Co wytwarzać?

2. Jak wytwarzać?

3. Dla kogo wytwarzać? (Kto będzie odbiorcą?)

4. Jak będzie poszukiwana odpowiedź na te pytania? (Informacje jest głównie poszukiwana na rynku, każdy zakup jest przekazem informacji dla producenta)

4. Definicje ekonomii:

1. Ekonomia - nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co jak, i dla kogo wytwarzać - najprostsza definicja (ekonomia bada zachowania ludzi).

2. Ekonomia - nauka, która bada, w jaki sposób ludzie podejmują decyzje o zastosowaniu rzadkich zasobów do różnych celów produkcyjnych i konsumpcyjnych, a także bada skutki tych decyzji.

3. Ekonomia - bada jak ludzie radzą sobie z rzadkością, jak rozwiązują dotkliwy problem alokacji ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb, żeby je jak najlepiej zaspokoić.

3. Ekonomia pozytywna a normatywna.

• Ekonomia pozytywna - w sposób obiektywny, naukowy bada i wyjaśnia zasady funkcjonowania gospodarki, służy lepszemu poznaniu i zrozumieniu zjawisk gospodarczych, tworzy podstawy do przewidywania reakcji gospodarki na zmiany warunków działania. Formułuje wyłącznie dowiedzione tezy, nie ocenia.

1. Odpowiada na pytania, co zachodzi i dlaczego zachodzi.

2. Odpowiada na pytanie, co się dzieje i wyjaśnia, dlaczego tak się dzieje.

2. Funkcje ekonomii pozytywnej:

1. Deskryptywna - opisowa (bada, wyjaśnia i opisuje)

2. Eksplancyjna - wyjaśnia

3. Prewidystyczna - przewiduje

3. Przykłady ekonomii pozytywnej:

1. Stopa bezrobocia w Polsce w sierpniu 2009 roku wyniosła 10,8%.

2. Przyczyną inflacji jest nadmierna ilość pieniądza w obiegu.

4. Ekonomia normatywna - ocenia rzeczywistość gospodarczą według określonych wartości i norm etycznych, ustala słuszne stany gospodarcze i formułuje warunki konieczne do ich uzyskania, dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących. Formułuje sądy oparte na subiektywnym wartościowaniu, sądów tych zwykle nie sposób naukowo udowodnić, ocenia.

1. Odpowiada na pytanie, jak powinno być.

5. Przykłady ekonomii normatywnej:

1. Państwo powinno walczyć z bezrobociem.

4. Mikroekonomia a makroekonomia:

• Mikroekonomia - bada zjawiska i procesy gospodarcze zachodzące w poszczególnych obszarach gospodarki, czyli na a rynkach konkretnego dobra. Procesy te są obserwowane i wyjaśniane z punktu widzenia działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów ekonomicznych: nabywców (konsumentów), sprzedawców (producentów).

1. Podstawowy środek (przekrój) mikroekonomiczny to rynek jednego rodzaju dobra.

2. Centralny problem mikroekonomiczny - sposób koordynacji indywidualnych decyzji ekonomicznych przez mechanizm rynkowy na poszczególnych rynkach.

3. Makroekonomia - bada gospodarkę jako całość lub jej główne komponenty, kładzie nacisk na wzajemne związki pomiędzy różnymi częściami gospodarki (popytem, podażą, przeciętnym poziomem cen), upraszcza analizę poszczególnych elementów, by uzyskać przejrzystość obrazu funkcjonowania całej gospodarki. Posługuje się agregatami takimi jak zagregowany popyt (popyt zgłaszany przez wszystkie podmioty w gospodarce, zagregowana podaż (suma całej produkcji gospodarczej).

4. Typowe kwestie makroekonomiczne:

1. Wzrost gospodarczy

2. Poziom produkcji

3. Poziom cen

4. Poziom zatrudnienia i bezrobocia

5. Bilans wymiany z zagranicą

5. Główni uczestnicy życia gospodarczego.

• Podmiot ekonomiczny (gospodarczy) - każdy aktywny uczestnik procesów gospodarczych, który poprzez swoje autonomiczne decyzje o zastosowaniu rzadkich dóbr, będących jego własnością, wywołuje określone skutki ekonomiczne (np. gospodarstwo domowe).

• Klasyfikacja podmiotów gospodarczych według kryterium skali oddziaływania wyróżniamy podmioty:

1. Mikroekonomiczne - ich decyzje wywierają wpływ na poszczególne rynki, np.:

• Przedsiębiorstwa

• Gospodarstwa domowe

• Rodzinne gospodarstwa rolne

• Zakłady rzemieślnicze

• Mezzoekonomiczne - podmioty pośrednie, ich działania wywierają wpływ na grupy rynków, są to np.:

• Holdingi

• Władze lokalne lub regionalne

3. Makroekonomiczne - ich działania wywierają wpływ na funkcjonowanie całej gospodarki, są to np.:

• Państwo - wieloszczeblowa struktura administracyjna dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

• Bank centralny

• Centralne związki pracodawców i pracobiorców

4. Forma więzi pomiędzy podmiotami zależy od systemu gospodarczego.

6. Metoda ekonomii. (prawa i teorie ekonomiczne, istota myślenia abstrakcyjnego, model teoretyczny, wnioskowanie indukcyjne i dedukcyjne, weryfikacja i falsyfikacja, cechy naukowości teorii)

• Metoda ekonomii - sposób podejścia do badania prawidłowości zachodzących w rzeczywistości gospodarczej. W początkowych fazach rozwoju ekonomii starano się na wzór praw przyrodniczych poznawać i formułować prawa ekonomiczne.

• Prawo ekonomiczne - konieczny, trwały i powtarzający się związek między istotnymi cechami zjawisk ekonomicznych, przyjmuje postać zdania stwierdzającego, że w danej klasie przypadków zachodzi pewna zależność. Prawa mogą mieć charakter uniwersalny lub historyczny. Współcześnie celem badań naukowych nad gospodarką jest tworzenie teorii ekonomicznych.

• Etapy tworzenia teorii naukowej:

1. Obserwacja życia gospodarczego

• Obserwacja - celowe spostrzeganie zmysłowe wymagające umiejętności abstrakcyjnego myślenia (abstrakcja prowadzi do upraszczania pewnych cech).

• Abstrakcja (abstrahowanie) - pomijanie wybranych elementów, cech lub zależności w badanym okresie, które mogą być uznane za nieistotne, pozwala wyodrębnić istotne cechy obiektu.

• W wyniku abstrahowania powstają kategorie ekonomiczne, czyli pojęcia wyrażające ogólną treść zjawiska gospodarczego (kategorie abstrakcyjne: dobro, pieniądz, rynek - pojęcia ogólne)

1. Konstruowanie modelu ekonomicznego i wyprowadzenie z niego teorii.

• Model - teoretyczna konstrukcja myślowa, zbiór założeń tworzący uproszczony obraz fragmentu, lub całości gospodarki, w którym można badać istotne zależności, abstrahując o zjawisk mniej ważnych.

• Klauzula Ceteris paribus (w skrócie CP) - zasada, która oznacza, że wszystkie zjawiska w obrębie modelu poza badanymi nie zmieniają się, wobec tego nie mają wpływu na badany proces (warunek: „przy pozostałych czynnikach niezmienionych”).

• Najczęstsze błędy:

• „Post hoc… - potem, więc w skutek tego” - związek przyczynowo skutkowy zjawisk znajdujących się po sobie.

• Logiczny błąd złożenia - mylne założenie, że to, co jest prawdziwe w odniesieniu do części gospodarki jest prawdziwe również w odniesieniu do całości gospodarki i odwrotnie (np. to, co jest prawdziwe dla jednego przedsiębiorstwa, nie musi być prawdziwe dla całej gałęzi przedsiębiorstw).

• Indukcja - wnioskowanie na podstawie zaobserwowanych faktów, wyprowadzenie twierdzenia z przesłanek, które są jego pojedynczymi przypadkami.

• Dedukcja - wyprowadzenie ze zdań ogólnych uznanych za bezwarunkowo prawdziwe twierdzeń będących ich logiczną konsekwencją.

1. Ustalenie naukowej teorii.

• Teoria ekonomiczna - zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska ekonomiczne ujmowane w postaci modelu ekonomicznego.

• Cechy teorii naukowej (naukowości teorii):

• Zgodność z obserwacjami

• Niesprzeczność logiczna

• Wartość poznawcza

• Względna prostota

• Zgodność teorii z obserwacjami może być sprawdzona w drodze weryfikacji lub falsyfikacji:

• Weryfikacja - potwierdzenie prawidłowości hipotez naukowych poprzez porównanie ich z wynikami obserwacji empirycznych.

• Falsyfikacja - posługując się nią poszukujemy przypadków przeczących teorii.

• Test logiczny - ocena poprawności wnioskowania

• Jeżeli wystąpił błąd logiczny lub podczas falsyfikacji znaleziono przypadki przeczące teorii to teorię można:

• Odrzucić

• Zastąpić konkurencyjną

• Poprawić (poddać korekcie)

• Ocena wartości poznawczej -teoria musi wyznaczać coś istotnego

• Względna prostota - teoria powinna być podana w możliwie najprostszej formie.

1. Synteza teorii ekonomicznych - scalenie teorii, nadanie teorii ostatecznego kształtu, wskazanie, jakie jest jej miejsce pośród innych teorii danego zjawiska.

Temat 2: Gospodarowanie jako proces dokonywania wyborów.

1. Potrzeby ludzi i ich klasyfikacje:

• Potrzeba - subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków, lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju itp.

• Cechy potrzeb:

• Indywidualizm i subiektywizm ich odczuwania

• Obiektywny charakter pojawiania się

• Ich liczba jest nieograniczona

• Najczęściej są konkurencyjne względem siebie, w niektórych przypadkach mogą być substytucyjne (w zamian się zastępują) lub komplementarne (jedna potrzeba pociąga za sobą następną, nie ma natomiast siły konkurowania pomiędzy potrzebami)

• Zwykle są odnawialne (da się je zaspokoić tylko na pewien czas)

• Piramida potrzeb według A. Maslowa:

• 
  
  

• Ekonomia bada te sposoby zaspokajania potrzeb, które dokonują się za pośrednictwem środków wytwarzanych przez człowieka.

• Dobra i ich rodzaje:

• Dobra - to środki służące bezpośrednio, lub pośrednio zaspokajaniu ludzkich potrzeb. - Szeroka definicja dóbr

• Podział dóbr:

• Rzeczy - dobra materialne

• Usługi - dobra niematerialne

• Stany - warunki mogące zaspokajać potrzeby, np. czas wolny, cisza, czyste powietrze

• Klasyfikacja dóbr:

• Ze względu na udział w procesie zaspokajania potrzeb (przeznaczenie):

• Dobra konsumpcyjne

• Dobra produkcyjne - służą pośrednio zaspokajaniu potrzeb

• Ze względu na pochodzenie (czy są wytwarzane, czy nie):

• Dobra ekonomiczne (gospodarcze) - wytwarzane przy użyciu pracy ludzkiej i innych dóbr ekonomicznych, oraz dóbr pierwotnych, cechuje je rzadkość

• Dobra pierwotne - dostarczane są bezpośrednio przez przyrodę (większość z nich ma charakter rzadki, tylko niektóre są wolne)

• Ze względu na dostępność:

• Rzadkie - ograniczona ilość w stosunku do potrzeb

• Wolne - niektóre dobra dostarczane bezpośrednio przez przyrodę w nieograniczonej ilości, dostępne bez ponoszenia kosztów, występują w postaci nadającej się bezpośrednio do zaspokajania potrzeb (np. grawitacja, powietrze zdatne do oddychania)

• Inny podział dóbr:

• Substytucyjne - dobra, które mogą się zastępować (np. ryba i kurczak)

• Komplementarne - dobra, które się nawzajem uzupełniają (np. buty i sznurowadła).

• Dobra niezależne - dobra, niepowiązane ze sobą w żaden sposób (np. jabłko i masło).

• Proces gospodarowania i jego etapy:

• Cele środki wyniki ekonomiczne

• Fazy procesu gospodarowania:

• Produkcja - świadoma i celowa działalność ludzka, polegająca na przystosowaniu dóbr dostarczanych przez naturę i wykorzystywaniu sił przyrody do wytworzenia dóbr ekonomicznych, mających zdolność zaspokojenia potrzeb, obejmuje również przemieszczanie przedmiotów w przestrzeni i w czasie oraz świadczenie usług (dotyczy działalności gospodarczej).

• Podział - rozdysponowanie rzadkich dóbr pomiędzy producentów i konsumentów.

• (Wymiana)

• Konsumpcja - bezpośrednie zaspokajanie potrzeb za pomocą dóbr.

• Gospodarowanie - alokacja zasobów pozostających do dyspozycji, pomiędzy różne zastosowania.

• Zasoby - to środki, które mogą być (potencjalnie) wykorzystane do wytwarzania innych dóbr. Dzielimy je na:

• Naturalne - pochodzące z przyrody

• Ludzkie - praca człowieka

• Kapitałowe - przetworzone dobra, np. maszyny

• Zasoby użyte w produkcji stają się czynnikami produkcji.

• Nakład - to ilość czynników produkcji zastosowanych do produkcji w danym czasie.

• Czynniki produkcji:

• W ujęciu klasycznym (A. Smith):

• Ziemia - dobra pierwotne, dobra dostarczane przez naturę (np.: grunty, surowce, wody, lasy)

• Praca - każdy sposób produktywnego wykorzystania fizycznej lub umysłowej energii człowieka

• Kapitał - nakład w procesie produkcji (ekonomiczne dobra produkcyjne, czyli te, które zostały wytworzone przez człowieka i wykorzystane przy produkcji, np. maszyny)

• Współcześnie dodawane:

• Technologia - wiedza o tym jak czynniki produkcji mogą być łączone w produktywny sposób.

• Organizacja - sposób koordynacji ludzkich działań w procesie produkcji (pojęcie to wprowadziła Marshal)

• Przedsiębiorczość - zespolenie talentu i twórczego działania (wprowadził je Shumpeter)

• Informacja - dane zaprezentowane w sposób mający znaczenie dla przedsiębiorstwa (decyzji podejmowanej w przedsiębiorstwie, informacja, przetworzone dane, przetworzona wiedza)

• Żaden z powyższych czynników nie daje dochodu, nie mają takiej rangi jak czynniki Smitha, ale każdy z nich przyczynia się do osiągania zysku.

• Czynniki dzielą się na:

• Osobowe - praca człowieka i przedsiębiorczość

• Rzeczowe - pozostałe

5. Model krzywej możliwości produkcji:

• Granica możliwości produkcyjnych - to model, który pokazuje możliwości wyborów gospodarczych i prawidłowości z nimi związane.

• Model może odnosić się do wyborów dokonywanych przez właściciela przedsiębiorstwa, może też odnosić się do całej gospodarki - ma, zatem uniwersalny charakter:

1. Dana jest ograniczona ilość czynników produkcji.

2. Czynniki te są w pełni i efektywnie wykorzystywane.

3. Czynniki są wykorzystywane do produkcji dwóch rodzajów dóbr (nie ma ograniczeń, co do rodzajów).

4. Istnieje wiele możliwych kombinacji produkcji tych dóbr za pomocą posiadanych czynników produkcji.

Możliwości	Masło (tys. kg)	Armaty (tys. szt.)
A	0	15
B	1	14
C	2	12
D	3	9
E	4	5
F	5	0




• Krzywa możliwości produkcyjnych - jest graficznym przedstawieniem kombinacji ilościowych dwóch rodzajów dóbr, które mogą być wytwarzane przy pełnym i efektywnym wykorzystaniu czynników produkcji. Zatem krzywa ta pokazuje zbiór możliwych wyborów.

• Jej funkcją jest oddzielanie kombinacji osiągalnych od nieosiągalnych (wśród kombinacji osiągalnych krzywa oddziela kombinacje efektywne od nieefektywnych). Kombinacje nieefektywne - niepewne wykorzystanie możliwości, niewłaściwa organizacja, błędy technologiczne.

• Jeżeli przedsiębiorstwo, lub gospodarka wytwarzają kombinację dóbr odpowiadającą, któremukolwiek punktowi na krzywej możliwości produkcyjnej, to ma miejsce optymalne wykorzystanie czynników produkcji. Znaczy to, że nie można zwiększyć produkcji jednego dobra bez jednoczesnego ograniczenia produkcji drugiego dobra. Taką sytuację nazywamy optymalną według kryterium Pareto.

• Zasady ujawnione, przez model:

• Zasada substytucji - trzeba zrezygnować z pewnej ilości 1 dobra, aby zwiększyć produkcję drugiego dobra.

• Zasada rosnącego kosztu alternatywnego - aby zwiększyć produkcję jednego z dóbr o kolejne jednostki trzeba rezygnować z coraz większych ilości drugiego dobra.

• Wygięcie krzywej możliwości produkcyjnych jest skutkiem specjalizacji zasobów i ich malejącej produktywności przy zmianie ich przeznaczenia.

• Liniowa krzywa możliwości produkcyjnych szczególny przypadek




• Do produkcji dobra A muszą być potrzebne te same czynniki, co do produkcji dobra B (dobra muszą być bardzo podobne).

• Krzywa możliwości produkcyjnych pokazująca pole możliwych wyborów w skali gospodarki jest nazywana społeczną granicą możliwości produkcyjnych. Model może służyć do ilustracji następujących dylematów:

• Czy produkować więcej broni, ograniczając w ten sposób produkcję żywności?

• Jak ustalić propozycje pomiędzy ilością dóbr konsumpcyjnych a ilością dóbr produkcyjnych w gospodarce?

• Dobra podstawowe a luksusowe - jak właściwie ustalić propozycję.

• Ostateczny wybór dokonywany jest w zależności od:

• Organizacji społeczeństwa

• Układu sił politycznych

• Wartości i norm społecznych.

• 
  Krzywa możliwości produkcyjnych w długim okresie czasu.

• W długim okresie czasu mogą się pojawiać np. nowe surowce, materiały, rozwój technologiczny. Będą to warunki poszerzające możliwości produkcyjne gospodarki.

• Np. brak postępu, kurczenie, się zasobów to warunki zmniejszające możliwości produkcyjne.

• Sposoby dokonywania wyborów gospodarczych:

• Zwyczaj - polega na tradycyjnym ustalaniu celów, osiągane za pomocą zwyczajowo określonych środków jednak bez ich rozumowej analizy, wpływ mają min:

• Obyczaje

• Normy

• Presja (społeczna, otoczenia)

• Religia

• Zbiorowe doświadczenie

• Instynkt - (działalność intuicyjna) to działania gospodarcze wynikające z kodu genetycznego człowieka.

• Nakaz - oparty jest na podziale społeczeństwa na dwie grupy (podejmującą i wykonującą decyzje) zazwyczaj pod groźbą przemocy (sankcji), decyzje o produkcji i podziale podejmuje władza (może być bliższy totalitaryzmowi, lub demokracji), (np. gospodarki wojenne)

• Rynek - wybory dokonywane w oparciu o informacje płynące z rynku zakładają określone typy zachowań podmiotów gospodarczych.

• Są wolne w sensie ekonomiczny (swoboda decyzji)

• Cel - osiąganie indywidualnych korzyści

• Ponoszenie odpowiedzialności gospodarczej

• Dokonują racjonalnych wyborów

• Racjonalność i jej rodzaje. Zasada racjonalnego gospodarowania. Rachunek ekonomiczny:

• Racjonalność - metoda polegająca na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu (ciągłe porównywanie nakładów i wyników - kalkulacja ekonomiczna)

• Zasada racjonalnego gospodarowania - występuje w dwóch wariantach:

• Największego efektu - dobór metody działania pozwalający przy danym nakładzie środków w maksymalnym stopniu osiągnąć cel.

• Minimalnego nakładu - dobór metody działania pozwalający osiągnąć złożony cel minimalnym nakładem środków.

• Nie można maksymalizować zysku, przy jednoczesnym minimalizowaniu środków!!!

• Racjonalność może mieć charakter:

• Rzeczywisty (rzeczowy) - prawdziwa, jest wzorcem, modelem, (ale nie chodzi o odniesienie się do realiów) działanie absolutnie skuteczne prowadzące do osiągnięcia maksymalnej korzyści w warunkach kompletnej informacji.

• Ograniczony - sposób działania w warunkach uświadomionych ograniczeń (np. niepełnej informacji, ograniczenia w możliwości jej przetwarzania), dobra intencja i świadomość ograniczeń.

• Proceduralny - zastosowanie procedur racjonalności przy danym poziomie wiedzy, niezależnie od tego, jaka jest jej zgodność z obiektywną rzeczywistością (metodologiczna), w praktyce występuje najczęściej.

• Rachunek ekonomiczny - służy do podejmowania optymalnych decyzji gospodarczych, jest to zespół rachunków niezbędnych do dokonywania wyboru optymalnego z punktu widzenia przyjętego kryterium celu. Wybór rozwiązania następuje spośród różnych wariantów możliwych do zastosowania. (np. dobór technologii, przy powstawaniu przedsiębiorstwa na podstawie porównywania wyników).

• Cele rachunku ekonomicznego:

• Względność - wybór można traktować jako optymalny z punktu widzenia kryterium celu.

• Wariantowość - wybór dokonywany jest spośród wszystkich wariantów możliwych do realizacji.

• Dualność - wybierany jest jeden z wariantów racjonalnego gospodarowania.

• Kompleksowość - konieczne jest uwzględnienie wszystkich aspektów mających związek z realizacją celu (wymaga dobrego, gruntownego przygotowania materiałów)

• Gospodarka jako system:

• Gospodarowanie realizowane jest w konkretnych warunkach systemowych

• Główne wyznaczniki systemu gospodarczego:

• Dominująca forma własności czynników produkcji

• Wiodący mechanizm podejmowania decyzji gospodarczych (alokacji zasobów)

• Własność - zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień, czyli praw własności, jakimi podmiot własności (właściciel) dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu (przedmiotu) własności.

• Uprawnienia dotyczą:

• Faktycznego korzystania z obiektu (np. czerpanie dochodów)

• Udziału (bezpośredniego, lub pośredniego) w podejmowaniu decyzji dotyczących wykorzystania obiektu (np. zarządzanie nim, sprzedaż)

• Klasyfikacje własności:

• Według sektorów własności:

• Sektor prywatny

• Sektor publiczny

• Według podmiotów własności:

• Własność prywatna (w tym spółdzielcza)

• Własność państwowa

• Własność komunalna (własność państwowa i komunalna bywa też określana jako własność publiczna, ale nie w prawie w kodeksach)

• Własność prywatna - zbiór uprawnień własnościowych do określonych obiektów, przynależnych konkretnym osobom, lub grupom, które są ekskluzywne (wyłączone) i transponowalne (przekazywalne).

• Dobro prywatne - dobro, które jest własnością prywatną, właściciel korzysta z niego dla własnych celów.

• Dobro publiczne - to takie dobro, z użytkowania, którego nikogo nie można wykluczyć (np. obrona kraju - wojsko, bezpieczeństwo publiczne)

• System gospodarczy (gospodarka) - układ instytucji i relacji pomiędzy nimi, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, udziela uprawnień do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze.

• Typy systemów gospodarczych w zależności od dominującego mechanizmu dokonywania wyborów (koordynacji procesów gospodarczych):

• Gospodarka rynkowa

• Gospodarka nakazowa (centralnie planowana)

• Gospodarki mieszane (współczesne systemy gospodarcze to zazwyczaj gospodarki rynkowe z pewnym zakresem interwencji państwa)

Temat 3: Rynek i równowaga rynkowa. Ceny wolne a ceny regulowane.

1. Istota i warunki wymiany. Pojęcie rynku. Model rynku doskonale konkurencyjnego:

• Gospodarka naturalna - typ gospodarki, w której producent wytwarza dobra w celu bezpośredniego zaspokojenia własnych potrzeb, nie występuje wymiana (Ten typ gospodarki występował często w społeczeństwach pierwotnych).

• Główne przesłanki wymiany:

• Specjalizacja działalności gospodarczej i podział pracy i zasobów w skali globalnej

• Realizacja procesu wytwarzania przez odrębne przedmioty własności

• Towar - każde dobro będące przedmiotem wymiany.

• Rodzaje wymiany:

• Bezpośrednia (barter) - towar za towar

• Pośrednia - przy użyciu pieniądza

• Pieniądz - każdy środek powszechnie akceptowalny jako ekwiwalent innych towarów.

• Realizacja wymiany (transakcja) - przeniesienie wszelkich praw własności danego towaru odo osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący własnością nabywcy.

• Jeżeli transakcje są dokonywane w sposób swobodny i ciągły, można mówić o rynku.

• Rynek - forma nawiązywania kontaktów między kupującym i sprzedającym w celu ustalenia warunków wymiany - definicja w ujęciu ekonomicznym a nie historycznym!

• Rynek - to zespół wszystkich kupujących i sprzedających, których decyzje nawzajem od siebie uzależnione kształtują popyt, podaż i określają poziom cen - definicja bardziej szczegółowa

• Główne założenia modelu rynku doskonale konkurencyjnego:

• Bardzo duża liczba nabywców i sprzedawców (producentów)

• Towar jednorodny, (homogeniczny) identyczne towary

• Pojedynczy uczestnik rynku nie ma wpływu na zmianę ceny (pojedyncze decyzje nie wpływają na zmianę cen)

• Uczestnicy rynku są doskonale poinformowani (informacja jest darmowa)

• Swoboda wejścia na rynek i zejścia z rynku (w mikroekonomii rozpatrujemy rynek jednego dobra)

• Pojęcie popytu rynkowego, prawo popytu, krzywa popytu. Odchylenia od prawa popytu (paradoksy: Giffena, Veblena, spekulacyjny) i efekty wyrażające wzajemne uzależnienie decyzji konsumentów.

• Popyt - to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnych poziomach ceny tego dobra, w danym czasie i miejscu (na rynku jednego rodzaju, trzeba pamiętać o przekroju)

• Podział popytu:

• Efektywny - ma pokrycie w sile nabywczej, ujawnia się na rynku.

• Potencjalny - wyraz potrzeb nabywców, ale niemający pokrycia w sile nabywczej (może się ujawnić w najbliższej przyszłości)

• Prawo popytu: W miarę wzrostu cen danego dobra nabywana ilość tego dobra w danym czasie zmniejsza się, ceteris paribus i odwrotnie - w miare spadku ceny zwiększa się ilość nabywana tego dobra (ceteris paribus).

• Krzywa popytu




P - cena

Q - ilość dobra (wielkość popytu)

D - popyt

Jeżeli cena rośnie, to ilość maleje, natomiast, jeżeli cena maleje, to ilość rośnie.

Krzywa popytu nie zawsze jest linią prostą.

• D

• Odchylenie od prawa popytu (ilość nabywana dobra rośnie wraz ze wzrostem jego ceny):

• Paradoks Giffena - został zaobserwowany w XIX wieku na rynku chleba, w tych miejscach, w których zaopatrywała się ludność uboga zauważono, że wzrostowi ceny chleba towarzyszył wzrost nabywanej jego ilości - paradoks dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu (ceny innej żywności rosły szybciej niż ceny chleba)

• Paradoks Veblena - dotyczy sytuacji, kiedy pewni (zamożni) ludzie kupują pewne luksusowe rzeczy (dobra prestiżowe), kiedy ich cena rośnie (paradoks istnieje tylko wtedy, gdy dotyczy grupy a nie tylko pojedynczych osób)

• Paradoks spekulacyjny - sytuacja, kiedy wcześniejsze doświadczenia wykształciły u konsumentów reakcję w postaci zwiększenia zakupów, kiedy cena danego dobra zaczyna rosnąć, gdyż nabywcy spodziewają się, że cena będzie rosła (paradoks ten występuje często w niestabilnych gospodarkach).

• Efekty popytowe ukształtowane pod wpływem zachowań innych nabywców (tzw. popyt niefunkcjonalny):

• Owczego pędu - ślepe naśladowanie innych grup lub jednostek

• Efekt snobizmu - odmienne zachowanie jednostki w stosunku do większości

• Ponownie efekt Veblera - jednostkowe zachowania

• Pojęcie podaży, prawo podaży, krzywa podaży:

• Podaż - to ilość danego dobra, jaką sprzedawcy gotowi są zaoferować przy różnych poziomach ceny tego dobra, w danym czasie i miejscu.

• Prawo podaży: W miarę wzrostu ceny danego dobra ilość tego dobra oferowana w danym czasie na sprzedaż rośnie, ceteris paribus i odwrotnie w miarę spadku ceny dobra jego ilość oferowana na sprzedaż maleje (ceteris paribus).

• Krzywa podaży




S - podaż

4. Czynniki wpływające na popyt rynkowy i podaż rynkową:

• Popyt i podaż są w istocie funkcjami wielu zmiennych.

• Czynniki poza cenowe (inne niż cena danego dobra wpływające na popyt:

• Zmiana ceny substytutu lub dobra komplementarnego

• Jeżeli dobra A i B są substytutami to wzrost ceny dobra A wpływa na wzrost popytu na dobro B

• Jeżeli dobra A i B są komplementarne to wzrost ceny dobra A spowoduje spadek popytu na dobro B

• Zmiana dochodów nabywców (ważne rozróżnienie: dobra normalne, a dobra niższego rzędu)

• Dobra normalne - to takie, na które popyt wzrasta, przy wzroście dochodu i spad przy spadku dochodu

• Dobra niższego rzędu - to takie, na które popyt wzrasta przy spadku dochodu i maleje przy wzroście dochodu

• Moda, preferencje konsumentów, zwyczaje, reklama itp.

• Zmiana liczby i struktury ludności

• Przewidywania zmiany cen przez nabywców i inne czynniki

• Nabywcy przewidują w różny sposób

• Jeśli przewidują wzrost cen w przyszłości zwiększą popyt poprzez większe zakupy.

• Jeśli przewidują zmniejszenie cen będą kupować mniej i popyt spadnie.




D D' - spadek popytu

D D” - wzrost popytu

• Czynniki poza cenowe (inne niż cena danego dobra wpływające na podaż:

• Zmiana przeciętnego kosztu wytwarzania (kosztu rozliczanego na jednostkę produktu)

• Zmiana kosztów, przy wzroście przeciętnego kosztu wytwarzania podaż maleje, natomiast przy spadku przeciętnego kosztu wytwarzania podaż rośnie.

• Wdrożenie ostępu technicznego

• Sens ma tylko postęp zwiększający wydajność - jest to czynnik zwiększający koszt podaży.

• Regulacje państwa

• Mogą stanowić dodatkowe obciążenie rygorystyczne przepisy zmniejszają podaż.

• Mogą wpływać na obniżenie kosztów ich działalności pomoc bezpośrednia, ulgi podatkowe, gwarancje kredytowe zwiększają podaż.

• Zmiana liczby firm w gałęzi

• Czynnik ten działa w długim okresie czasu

• Więcej nowych produktów powoduje zwiększenie podaży

• Mniej nowych produktów powoduje zmniejszenie podaży

• Przewidywania zmian cen prze producentów (sprzedawców) i inne czynniki

• Przewidywanie wzrostu cen podaż maleje

• Przewidywanie spadku cen podaż rośnie




S S' - wzrost podaży

S S” - spadek podaży

5. Proces dochodzenia do stanu równowagi rynkowej, cena równowagi. Zmiana stanu równowagi rynkowej. Model pajęczyny.

• Cena równowagi rynkowej - cena, przy której ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić zrównuje się z oferowaną jego ilością. Jest to cena „czyszcząca” rynek danego dobra, gdyż usuwamy stany nierównowagi.




Pr - cena równowagi rynkowej

Qr - ilość dobra w stanie równowagi rynkowej

• Równowaga rynkowa:

• W praktyce cena rynkowa nie zawsze jest ceną równowagi, jeżeli cena różni się od ceny równowagi rynek uruchamia proces dochodzenia do niej:

• Jeżeli cena rynkowa jest wyższa od ceny równowagi obserwujemy nadwyżkę podaży (sprzedawcy mają problem ze sprzedażą dobra i stopniowo zaczynają obniżać cenę) nadwyżka dobra spycha cenę w dół, przy niższej cenie maleje oferta, a rośnie gotowość zakupu.

• Jeżeli cena rynkowa jest niższa od ceny równowagi występuje niedobór dobra (nadwyżka popytu), szybkie znikanie towaru z rynku, wzrost ceny i malej gotowość zakupu.

• Czas dochodzenia do stanu równowagi zależy od rodzaju rynku:

• Czasami dochodzenie to jest płynne np. na rynku papierów wartościowych

• Czasami jednak długie, jak np. na rynku pracy

• Model pajęczyny - tłumaczy skutki opóźnień czasowych w reakcji sprzedawców(producentów) na zmianę ceny rynkowej. (w szczególności dotyczy to rynków rolnych)

• Funkcja popytu: Q_DT= D(P_T)

• Funkcja podaży: Q_ST= S(P_t-1) - funkcja ceny z poprzedniego okresu

• Dotyczy rynków niektórych produktów rolnych (np. zbóż)

• Model ten nie ma już takiego znaczenia, jak jeszcze, np. 20 lat temu. Jest to związane z rozwijającą się wymianą międzynarodową, lub też możliwościami przechowywaniu różnych dóbr.

• Dostosowania mają charakter ekstrapolacyjny - założenie, że zjawisko zaobserwowane w przeszłości wystąpi też w przyszłości.

• Typy oscylacji:

• Tłumione - malejąca amplituda wahań, aż do przywrócenia stanu równowagi

• Stałe - równowaga niestabilna

• Wybuchowe - równowaga niestabilna, cena oddala się od ceny równowagi, przypadek czysto modelowy

• Hipoteza racjonalnych oczekiwań - w praktyce należy wziąć pod uwagę, że producenci też mogą korygować błędy popełnione w przeszłości, jeżeli mają dostęp do informacji (prognozy, analizy, wiedza na temat działania rynku itp.). Jest to teoria nowsza od pajęczyny.

6. Wolny rynek a kontrola cen. Cena maksymalna i cena minimalna.

• Cena rynkowa (cena wolna) - cena ukształtowana w wyniku swobodnej gry sił rynkowych.

• Ceny regulowane - w niektórych sytuacjach państwo decyduje się na bezpośrednią ingerencję w mechanizm cenowy.

• Państwo może też oddziaływać na ceny pośrednio, poprzez wpływ na popyt, lub podaż. Niektóre ceny mogą być ustalany w sposób sztywny (np. ceny energii elektrycznej w Polsce).

• Cena maksymalna - to taki poziom ceny ustanowiony przez państwo, powyżej którego dane dobro nie może być sprzedawane, jest ustalana na poziomie niższym od ceny równowagi.

• Cel ochrona nabywców, gdy cena rynkowa jakiegoś dobra absolutnie niezbędnego jest wysoka (np. czynsze w mieszkaniach komunalnych, cena chleba po wojnie lub kataklizmie)

• Skutek utrzymuje się niedobór, występuje konieczność racjonowania (przydziały, kartki), niebezpieczeństwo korupcji i spekulacji, konieczność dalszej interwencji państwa (np. budowa mieszkań komunalnych)

• Wykres ceny maksymalnej:




• Cena minimalna - to taki poziom ceny ustanowionej przez państwo, poniżej której dane dobro niemoce być sprzedawane, jest wyższa od ceny równowagi rynkowej.

• Cel ochrona producentów, stosuje się ją wtedy, gdy cena rynkowa spadła do niskiego poziomu, niegwarantującego opłacalności produkcji, a ewentualne bankructwo producentów może być groźne dla gospodarki (np. produkcja zboża, mięsa, cukru - w okresach dużego nieurodzaju)

• Płaca minimalna - ochrona pracowników wykonujących najprostsze zajęcia.

• Skutek nierównowaga na rynku, nadwyżka ilości oferowanej, państwo zwykle zobowiązuje się skupić te nadwyżki, zmagazynować i zdecydować o ich przeznaczeniu. Takie działanie niestety ciągnie za sobą ogromne koszty!

• Wykres ceny minimalnej:




• Czasem państwo racjonuje produkcję (np. produkcja cukru) - jest to skomplikowane przedsięwzięcie.

• Utrzymywana sztucznie wysoka cena sprzyja wzrostowi produkcji problem nadwyżek pogłębia się!

• Uzasadnienie stosowania cen minimalnych Stosowanie przejściowe w okresach wyjątkowego urodzaju, gdy moce produkcyjne w rolnictwie są optymalne zapobiega wycofywaniu się rolników z produkcji (utrzymywanie niezbędnych mocy produkcyjnych), co mogłoby grozić niedoborem żywności w okresie nieurodzaju.

• Przykład wprowadzenia cen minimalnych: Normy zapasów wieprzowiny w latach 90-tych w Polsce wynosiły 40 tysięcy ton. Przy władzy były wówczas partie o orientacji rolniczej, wprowadziły ceny skupu na poziomach 4,70zł i 3,60zł a wystarczająca była już cena 3,30zł. Państwo musiało skupić od rolników duże ilości mięsa, co w konsekwencji kosztowało 1,5 mld zł. Mięsa nie udało się sprzedać ani wykorzystać i w końcu zostało podarowane ubogim. Mięso zostało obrobione przez firmy Morliny i Sokołów.

Temat 5: Elastyczność cenowa i elastyczność dochodowa popytu. Elastyczność podaży.

1. Pojęcie elastyczności cenowej popytu (w punkcie i łukowa). Interpretacja, determinanty i wykorzystanie.

• Cenowa elastyczność popytu:

• Służy do pomiaru siły reakcji wielkości popytu na zmianę ceny

• Jest liczona jako stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany jego ceny

• Informuje o ile procent zmieni się wielkość popytu, jeżeli cena zmieni się o 1%

• Wzór na cenową elastyczność prostą:

• 
  

• gdzie:

• Q_D0 - wielkość popytu przed zmianą ceny

• Q_D1 - wielkość popytu po zmianie ceny

• P₀, P₁ - cena bazowa i cena po zmianie

• Powyższy wzór można stosować bez ograniczeń, jeżeli krzywa popytu jest liniowa, albo zmiana ceny jest stosunkowo nieduża (jednocyfrowa, do 9%).

• Jeżeli miała miejsce większa zmiana ceny stosuje się wzór na elastyczność łukową:

• 
  

• Interpretacja wyniku: Czy popyt jest elastyczny, czy nie?

• Popyt jest:

• Elastyczny, gdy: E_dp < -1 czyli |E_dp| > 1 wtedy procentowa zmiana popytu jest większa od procentowej zmiany ceny.

• Nieelastyczny, gdy: -1 < E_dp < 0 czyli 0 < |E_dp| < 1 wtedy procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny.

• Przypadki szczególne:

• Popyt doskonale elastyczny, gdy |E_dp| = ∞




• Popyt jest doskonale nieelastyczny, czyli sztywny, gdy |E_dp| = 0




• Determinanty elastyczności cenowej popytu, - czyli, od czego zależy

• Poziom ceny - czym wyższa cena, tym wyższa elastyczność.




• Biorąc pod uwagę fakt, że w rzeczywistości ceny określonego dobra wahają się w pewnym przedziale można zdefiniować również inne determinanty elastyczności cenowej popytu.

• Obecność bliskich substytutów - jeżeli dane dobro nie posiada bliskich substytutów to popyt na to dobro będzie nieelastyczny (słaba reakcja) np. energia elektryczna, gaz, paliwa płynne.




• Przyzwyczajenia i uzależnienia - popyt na dobra z nimi związane jest nieelastyczny (słabo reaguje na zmianę ceny).

• Rodzaje dobra - popyt na dobra luksusowe jest zwykle elastyczny, a na dobra pierwszej potrzeby jest nieelastyczny.

• Czas trwania zmiany ceny - im czas dłuższy, ty więcej możliwości mają konsumenci w zakresie dostosowania się do zmiany ceny (elastyczność rośnie wraz z długością zmiany ceny).

• Udział wydatków na dane dobro w ogólnych wydatkach konsumenta, - jeżeli jest bardzo mały to popyt na dane dobro jest nieelastyczny (np. sól kuchenna)

• Reasumując ostateczna reakcja konsumenta będzie złożeniem powyższych determinant.

• Przykład: Gdy cena tygodniowego karnetu na basen wzrosła z 40zł do 50 zł, liczba korzystających z karnetów zmniejszyła się z 200 do 180 osób. Obliczyć łukową, cenową elastyczność popytu (korzystamy z wzoru na elastyczność łukową).

• E_dp = [(180-200):190] : [(50-40):45]= -0,47

• Przy zmianie ceny karnetu z 40zł do 50zł popyt jest nieelastyczny.

• Wpływ zmiany ceny na zmianę utargu całkowitego właściciela basenu i zmianę wydatków nabywców karnetów:

• Utarg całkowity = cena x ilość czyli łączne wpływy

• UC₀ = 200 x 40 = 8000 zł

• UC₁ = 180 x 50 = 9000 zł

• Wniosek: Jeżeli popyt jest nieelastyczny, to wzrost ceny dobra spowoduje wzrost utargów całkowitych producentów i wzrost wydatków nabywców na to dobro. Natomiast obniżenie ceny dobra spowoduje spadek utargów całkowitych producentów i obniżenie wydatków konsumentów na to dobro. Jeżeli popyt jest elastyczny to wzrost ceny dobra spowoduje spadek utargów całkowitych przedsiębiorstw i spadek wydatków nabywców na to dobro. Natomiast obniżenie ceny spowoduje wzrost utargów całkowitych producentów i wzrost wydatków konsumentów na to dobro.

2. Elastyczność mieszana popytu.

• Elastyczność mieszana popytu - informuje jak zmienia się wielkość popytu na dobro x pod wpływem zmiany ceny dobra y.

• Cenowa mieszana elastyczność popytu na dobro x względem zmiany ceny dobra y - to relacja między względną (procentową) zmianą wielkości popytu na dobro x a względną (procentową) zmianą ceny dobra y.

• 
  

• Jeżeli:

• E_xy > 0 - dobra x i y są substytucyjne

• E_xy < 0 - dobra x i y są komplementarne

• E_xy = 0 - dobra x i y są niezależne

• Pojęcie elastyczności dochodowej popytu. Klasyfikacja dóbr. Prawo Engla.

• Elastyczność dochodowa - mierzy siłę reakcji popytu na zmianę dochodów realnych ludności (przyjmujemy założenie, że: dochody realne = nominalne ceny są stabilne)

• Dochodową elastyczność popytu obliczamy jako stosunek względnej (procentowej) zmiany popytu na określone dobro do względnej (procentowej) zmiany dochodu:

• 
  

• Gdzie:

• I₀ i I₁ to odpowiednio poziom dochodu w okresie bazowym i okresie badanym.

• Klasyfikacja dóbr:

• E_dI > 0 - dobra normalne (zwykłe)

• E_dI < 0 - dobra niższego rzędu (podrzędne)

• E_dI > 1 - dobra wyższego rzędu (luksusowe)

• E_dI < 1 - dobra pierwszej potrzeby (podstawowe)

• Popyt na dobra luksusowe rośnie szybciej niż dochód.

• Wraz ze wzrostem dochodów maleje udział wydatków na dobra pierwszej potrzeby.




• Elastyczności dochodowe popytu na artykuły spożywcze w długim okresie czasu:

• Żywność tradycyjna:

• Chleb -0,5

• Ziemniaki -0,2

• Makarony 0,1

• Margaryna 0,3

• Mleko 0,03

• Żywność nowoczesna:

• Wyroby cukiernicze 1,7

• Mięso wołowe i cielęce 1,1

• Wody mineralne 1,9

• Konserwy i warzywa 2,8

• Prawo Engla: Wraz ze wzrostem dochodu realnego przypadającego na jednego członka rodziny zmieniają się nie tylko rozmiary popytu, ale także jego struktura:

• Maleje procentowy udział wydatków na żywność i inne dobra I potrzeby (0<E_dI<1):




• Wydatki na odzież i utrzymanie mieszkania stanowią względnie stały procent (E_dI~1):




• Wydatki na dobra trwałego użytku (meble, samochody), podróże, ochronę zdrowia wzrastają w tempie szybszym niż dochód (E_dI>1):




• Wykorzystanie elastyczności dochodowej:

• Prognozowanie zmian struktury popytu (np., gdy ma miejsce wzrost gospodarczy i rosną dochody będzie to korzystny sygnał dla firm turystycznych, ale zły dla producentów wyrobów mącznych)

• Informacje są też wykorzystywane w handlu międzynarodowym (np. w wymianie z krajami zacofanymi gospodarczo).

• Elastyczność podaży i jej zastosowanie:

• Elastyczność podaży - mierzy siłę reakcji wielkości podaży danego dobra na zmianę ceny tego dobra.

• Jest liczona jako stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości podaży do względnej (procentowej) zmiany ceny.

• 
  

• Gdzie:

• Q_S i Q_S1 - to oferowana ilość dobra odpowiednio przed i po zmianie ceny (do 9% jest elastyczność łukowa)

• Podaż jest elastyczna, gdy E_SP > 1, czyli procentowa zmiana wielkości podaży jest większa od procentowej zmiany ceny, każda liniowa krzywa podaży przecinająca oś rzędnych jest elastyczna.

• Krzywa podaży elastycznej:




• Podaż jest nieelastyczna, gdy E_SP < 1, czyli procentowa zmiana wielkości podaży jest mniejsza od procentowej zmiany ceny, każda liniowa krzywa podaży przecinająca oś odciętych jest nieelastyczna.

• Krzywa podaży nieelastycznej:




• Elastyczność jednostkowa, gdy E_SP = 1, czyli procentowa zmiana wielkości podaży i ceny są równe, każda liniowa krzywa podaży przechodząca przez początek układu współrzędnych ma elastyczność jednostkową.

• Krzywa podaży o elastyczności jednostkowej:




• Podaż doskonale elastyczna, gdy E_SP = ∞, jej krzywa jest linią poziomą.

• Podaż sztywna, gdy E_SP = 0, jej krzywa jest linią pionową.

• Determinanty elastyczności podaży:

• Rodzaj dobra - zazwyczaj podaż dóbr przemysłowych jest bardziej elastyczna niż podaż dóbr pochodzenia rolnego.

• Istnieją takie dobra, których podaż może być sztywna (np. dzieła nieżyjących artystów).

• Podaż niektórych surowców naturalnych, ewentualnie gruntów może być sztywna, - ale to zależy (sztywność występuje rzadko)

• Czas - jakim dysponują dostawcy, producenci na reakcję, wyróżniamy 3 ujęcia czasu:

• Okres infrakrótki - ultrakrótki, bardzo krótki, podaż traktowana jest jako sztywna, gdyż czas nie pozwala na dostarczenie większej ilości dobra.




• Zwykły okres krótki - w tym okresie podaż może być elastyczna, jeżeli producenci dysponują wolnymi mocami produkcyjnymi, dzięki którym mogą szybko zwiększyć produkcję.




• Okres długi - w którym elastyczność podaży jest bardzo wysoka, gdyż producenci mają wszechstronne możliwości dostosowań, a ponadto do gałęzi mogą wejść nowi producenci (lub wycofać się z gałęzi w przypadku spadku ceny).




Temat 6: Wybór konsumenta w ujęciu teorii użyteczności.

1. Gospodarstwo domowe jako podmiot ekonomiczny:

• Gospodarstwo domowe - dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje dotyczące sposobu zarobkowania i wydatkowania zarobionych pieniędzy.

• W mikroekonomii zamiennie używa się pojęcia konsument.

• Funkcje gospodarstwa domowego:

• Ekonomiczne

• Produkcyjne - dostarczają czynników produkcji

• Konsumpcyjne

• Jako właściciele czynników produkcji dostarcza czynniki wytwórcze (ich usługi) przedsiębiorstwom, uzyskując z tego tytułu dochody (płace, zyski, czynsze) - kapitał dostarczany jest poprzez:

• zakładanie własnych firm

• udziały w spółkach

• zakup papierów wartościowych

• pośrednio poprzez lokaty bankowe.

• Dysponują dochodami dzieląc je na część konsumowaną i odkładaną.

• Organizują i realizują proces konsumpcji.

• Społeczne

• Reprodukcyjna

• Wychowawcza

• Ważny aspekt ekonomiczny - przygotowanie zasobów pracy własnej i młodego pokolenia do przyszłej aktywizacji, kształtowanie jakości kapitału ludzkiego.

• Założenia teorii użyteczności:

• Konsumenci:

• Dokonują racjonalnych wyborów, dysponując swym dochodem.

• Mają swobodę wyboru na rynkach dóbr i rynkach czynników produkcji

• Kierują się własnym interesem.

• Cel gospodarstwa domowego maksymalizacja satysfakcji z konsumpcji dóbr.

• Użyteczność dobra dla konsumenta - subiektywne odczucie, jakie daje konsumentowi spożycie lub posiadanie danego dobra.

3. Ograniczenie budżetowe i koszyk dóbr konsumenta:

• Dochód konsumenta (gospodarstwa domowego) stanowi jego ograniczenie.

• Konstrukcja kszyka dóbr danego konsumenta:

• 
  (x - razy)

• I - dochód konsumenta

• P - cena dobra

• Q - ilość dobra

• i = 1,2,3,…,n - konkretne dobra

• Aktualny cel: maksymalizacja użyteczności z wybranego koszyka dóbr.

• Występuje problem pomiaru użyteczności, gdyż jest to subiektywne uczucie, a co za tym idzie nie posiada jednostki.

• Nie stosuje się porównań użyteczności tego samego dobra między różnymi konsumentami.

• Kiedyś jednostką użyteczności był „utyl”

• Użyteczność całkowita a użyteczność krańcowa:

• Użyteczność całkowita (TU) - wyraża łączne zadowolenie z konsumpcji danego dobra, rośnie wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra, wzrasta jednak coraz wolniej.

• 
  Krzywa może się zaginać, po tym jak osiągniemy maksimum konsumpcji.

• Użyteczność marginalna (krańcowa) (MU) - przyrost użyteczności całkowitej spowodowany wzrostem konsumpcji dobra o dodatkową jednostkę, maleje wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.




• Prawo malejącej użyteczności marginalnej (I prawo Gossena): Przyrost zadowolenia z każdej kolejnej jednostki konsumowanego dobra jest coraz mniejszy.

• W praktyce konsument porównuje użyteczności krańcowe jednostek pieniężnych wydawanych na poszczególne dobra.

• Równowaga konsumenta w ujęciu teorii użyteczności. II prawo Gossena. Nadwyżka konsumenta.

• Prawo wyrównania się użyteczności marginalnej (II prawo Gossena):
  czyli
  .

• Konsument ustabilizuje swój koszyk dóbr wtedy, gdy przyrost użyteczności wywołany wydatkowaniem krańcowej jednostki pieniężnej na każde z dóbr będzie jednakowy.

• Koszyk konsumenta jest wtedy optymalny, gdyż zapewnia maksymalną użyteczność całkowitą z jego dochodu przy danym poziomie cen. Oznacza to, że konsument znajdzie się w równowadze, gdyż nie ma motywów do zmiany swego koszyka zakupów.

• Nadwyżka konsumenta (renta konsumenta) - luka pomiędzy całkowitą użytecznością danego dobra a jego wartością rynkową.

• Wynika z tego, że za każdą jednostkę towaru płacimy taką samą cenę, ale poszczególne jednostki dla konsumenta mają różną użyteczność.

• Tylko użyteczność krańcowa ostatniej jednostki jest równa cenie.




• Jeżeli wzrośnie cena dobra - nadwyżka konsumenta zmniejszy się (wykres dla pojedynczego konsumenta)




• Nadwyżka konsumenta w odniesieniu do całego rynku danego dobra (wykres dla wielu konsumentów)

Temat 7: Wybór konsumenta w teorii krzywych obojętności.

1. Linia budżetowa:

• Zakładamy, że dany jest dochód konsumenta oraz ceny dóbr. Konsument potrafi uszeregować koszyki dóbr, według stopnia satysfakcji, jaką mu one przynoszą i wybiera zawsze koszyki przynoszące mu największą satysfakcję.

• Linia budżetowa - ograniczenie budżetowe, opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta, zależy od poziomu dochodu, oraz cen rynkowych dóbr.

• Przykład: Tygodniowe kieszonkowe pewnego studenta wynosi 120 zł. Pieniądze te może wydać na pizzę - w cenie 30 zł oraz bilety do kina w cenie 15 zł. Dostępne dla niego kszyki dóbr zawiera tabela:

Pizza (szt.)	Wydatki na pizzę	Bilety do kina (szt.)	Wydatki na bilety
0	0	8	120
1	30	6	90
2	60	4	60
3	90	2	30
4	120	0	0

• 
  W uproszczony sposób wyznaczamy linię budżetową oznaczając punkty na osi poziomej i pionowej.

• W naszym przypadku dochód dzielimy przez 30 (cenę pizzy) i potem dochód dzielimy przez 15 (cenę biletu).

• Linia budżetowa jest ilustracją ograniczenia budżetowego. Pokazuje różne koszyki dostępne dla konsumenta (Preferencje nie mają wpływu na linię budżetową!).

2. Preferencje konsumenta, krańcowa stopa substytucji dóbr i krzywa obojętności:

• Preferencje konsumenta - są ujmowane w postaci krzywej obojętności. Wyznaczanie krzywej obojętności:

• W układzie preferencji studenta zbiór U₁ reprezentuje jednakowy poziom użyteczności:

Pizza	Bilety
12	1
8	2
5	3
3	4
1,5	5
1,25	6

• Każda z powyższych kombinacji jest dla studenta jednakowo użyteczna.

• Możliwość substytucji dwóch dóbr przy zachowaniu całkowitej użyteczności na stałym poziomie opisuje krańcowa stopa substytucji dobra X dobrem Y.

• Stopa substytucji - jest to ilość dobra Y, z jakiej konsument skłonny jest zrezygnować, aby zwiększyć konsumpcję dobra X o jednostkę, przy zachowaniu całkowitej użyteczności na stałym poziomie.

• 
  

• Upodobania konsumenta wykazują malejącą krańcową stopę substytucji. Co oznacza, że mając mniej dobra Y konsument jest skłonny poświęcać coraz mniejsze jego ilości by pozyskiwać kolejne jednostki dobra X przy zachowaniu użyteczności całkowitej na stałym poziomie. Ilustracją upodobań konsumenta jest krzywa obojętności.

• Krzywa nie bierze pod uwagę cen i dochodów.




• Krzywa obojętności pokazuje wszystkie kombinacje ilościowe dwóch dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność. Preferencje konsumenta opisuje zazwyczaj cały układ krzywych obojętności dla danej pary dóbr, które nazywamy mapą krzywych obojętności.

• Krzywych morze być n.




• Cechy krzywej obojętności:

• Ma zwykle ujemne nachylenie.

• Dla danej pary dóbr krzywe nigdy się nie przecinają.

• Ulega spłaszczeniu w miarę przesuwania się w prawo, ujawnia istnienie malejącej krańcowej stopy substytucji.

• Szczególne przypadki krzywych obojętności:

• Dobra X i Y są doskonałymi substytutami (zastępują się w stałej proporcji). Krańcowa stopa substytucji jest wielkością stałą, dla doskonałych substytutów.




• Dobra doskonale komplementarne uzupełniają się zawsze w stałej proporcji.




3. Równowaga konsumenta w ujęciu teorii krzywych obojętności:

• Równowaga konsumenta, czyli optimum konsumenta - w ujęciu teorii krzywych obojętności jest wyznaczane poprzez złożenie linii budżetowych i krzywych obojętności konsumenta dla danych dóbr.

• Punkt E, to punkt równowagi konsumenta, który określa kombinację dóbr dającą mu maksymalną użyteczność całkowitą, przy danym dochodzie i danych cenach. Nachylenie linii budżetowej i krzywych obojętności są wówczas równe.

• Dostosowania konsumenta do zmiany dochodu:

• Zmiany dochodu przy niezmienionym poziomie cen powodują równoległe przesuwanie się linii budżetowej.




• Równoległe przesunięcia linii budżetowej będą powodowały powstanie nowych punktów równowagi konsumenta, gdyż linia budżetowa będzie stykała się z coraz wyżej położonymi krzywymi obojętności. Powstanie w ten sposób ścieżka wzrostu dochodu.

• Ścieżka wzrostu dochodu - czyli krzywa dochód-konsumpcja, jest to geometryczny zbiór punktów równowagi konsumenta odpowiadających wszystkim poziomom dochodu konsumenta przy założeniu niezmienności cen oraz danych preferencjach konsumenta.

• Ścieżka wzrostu dochodu dla dwóch osób normalnych będzie krzywą rosnącą (o dodatnim nachyleniu)




• Ścieżka wzrostu dochodu. Jeżeli jedno z dóbr jest niższego rzędu to ścieżka wzrostu dochodu będzie miała ujemne nachylenie.

• Dostosowania konsumenta do zmian cen. Krzywa popytu konsumenta.

• Dostosowania konsumenta do zmian cen:

• Zmiana ceny wpływa na położenie linii budżetowej.




• Linia budżetowa, która zmienia swoje nachylenie będzie osiągała punkty styczności z kolejnymi krzywymi obojętności. Powstaje w ten sposób krzywa cena-konsumpcja.

• Krzywa cena-konsumpcja - jest to geometryczny zbiór punktów równowagi konsumenta, w sytuacji, gdy cena danego dobra zmieni się w sposób ciągły przy stałym dochodzie konsumenta, stałych cenach innych dóbr i danych preferencjach konsumenta.





• Posługując się krzywą cena-konsumpcja można wyprowadzić krzywą popytu konsumenta na dobro X biorąc pod uwagę kolejne poziomy ceny dobra i odpowiadające im ilości dobra (odpowiednio do kolejnych punktów równowagi).

• Popyt rynkowy - jest sumą popytów indywidualnych wszystkich konsumentów.

5. Wybór między konsumpcją bieżącą a przyszłą:

• 
  Konsumpcja przyszła - oznacza konieczność bieżących oszczędności, ograniczeniem konsumenta jest jego dochód oraz wysokość stopy procentowej „r”. Konstruujemy linię możliwości rynkowych konsumenta.

• Punkt B - konsumpcja bieżąca z bieżącego dochodu; C_t+1 = D_t+1 + D_t(1+r); D_t+1 - jest to dochód z okresu przyszłego.

• Punkt Z; C_t = D_t

• Punkt A - konsument zadłużający się (konsumpcja bieżąca z bieżącego dochodu + pożyczka); C_t = D_t + pożyczka




Zadania z ćwiczeń 1 i 2:

1. Czy podane zdanie dotyczy ekonomii pozytywnej, czy ekonomii normatywnej?

• Ceny ropy naftowej w latach 1973-74 wzrosły ponad trzykrotnie. - Ekonomia pozytywna

• Ubogim krajom przypada mniejsza część dochodu niż by się im należała. - Ekonomia normatywna

• Podział dochodu na świecie jest niesprawiedliwy, na kraje biedne, obejmujące 58% ludności świata przypada zaledwie 4% dochodu globalnego. - Początek normatywny, koniec pozytywny

• Od lat siedemdziesiątych w większości krajów zachodnich zmalała inflacja, ale wzrosła stopa bezrobocia. - Ekonomia pozytywna

• Rząd powinien prowadzić politykę mającą na celu obniżenie stopy bezrobocia. - Ekonomia normatywna

• Stopa bezrobocia w Polsce należy do najwyższych wśród krajów Unii Europejskiej. - Ekonomia pozytywna

• Podniesienie opodatkowania wyrobów tytoniowych może zniechęcić do palenia. - Ekonomia pozytywna, (bo istnieje pewien związek)

• Gospodarka Hongkongu jest bliższa systemowi wolno konkurencyjnemu niż gospodarka Kuby. - Ekonomia pozytywna

• Czy podane zdanie dotyczy mikroekonomii, czy makroekonomii?

• Na początku lat osiemdziesiątych w wielu krajach zachodnich nastąpił gwałtowny wzrost stopy bezrobocia. - Makroekonomia

• Wyższe opodatkowanie wyrobów tytoniowych zmniejszy zainteresowanie papierosami. - Mikroekonomia

• Na początku lat osiemdziesiątych znacząco wzrosło bezrobocie wśród pracowników budowlanych. - Mikroekonomia

• Wzrost sumy dochodów społeczeństwa spowoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych. - Makroekonomia

• Pracownik, który otrzymał podwyżkę wynagrodzenia, prawdopodobnie zwiększy zakupy dóbr luksusowych. - Mikroekonomia

• Przedsiębiorstwo zainwestuje w zakup maszyn, jeżeli przewidywana stopa zwrotu jest zadowalająca. - Mikroekonomia (przedsiębiorstwo jest zawsze mikro, nawet, jeżeli jest ogromnym koncernem)

• Wysoka stopa procentowa w gospodarce może ograniczyć aktywność inwestycyjną. - Makroekonomia

• Poziom PNB w Polsce jest obecnie wyższy niż w 1989 roku. - Makroekonomia

3. Klasyfikowanie dóbr:

• Energia słoneczna - pierwotne i wolne

• Chleb - ekonomiczne i rzadkie

• Grzyby - pierwotne i rzadkie

• Jagody na straganie - ekonomiczne i rzadkie

• Złoża węgla - pierwotne i rzadkie

4. Pomiar kosztu alternatywnego:

• Chcemy założyć lokatę bankową na okres 1 roku, mamy oferty trzech banków, w których oprocentowanie w skali roku wynosi:

• I - 6% wybór

• II - 5,5% miara kosztu alternatywnego

• III - 5%

• Wybieramy opcję 6%, więc miarą kosztu alternatywnego jest oprocentowanie 5,5%.

Samorealizacji

Uznania

Kontaktów społecznych

Bezpieczeństwa

Podstawowe (biologiczne)

---