Teoria wychowania

-wykład-

4.03.2014r. DYFERENCJACJA W OBRĘDIE NAUK PEDAGOGICZNYCH
Dyferencja w obrębie pedagogiki - geneza dyscyplinarna teorii wychowania
Schemat genezy teorii wychowawczej
Filozofia Pedagogika Teoria wychowania
Teoria wychowania wywodzi się z pedagogiki!

Dlaczego mówiąc o teorii wychowania sięgamy do filozofii?

Filozofia, jako I nauka zainteresowała się człowiekiem. Biorąc pod uwagę przedmiot zainteresowania filozofii możemy wnosić o naukach, dyscyplinach naukowych.

PRZEDMIOT FILOZOFII

• natura świata i człowieka

• rozważa naturę istnienia, rozumienie bytu i rzeczywistości

• poznanie rzeczywistości i prawdy ( teoria poznania, epistemologia

• moralnością, powinnościami → etyka, wartościami → aksjologia

• samym człowiekiem (natura, byt osobisty, usytuowanie człowieka w sferze → wszelakiej społecznej, kulturalnej, ekonomicznej)

FILOZOFIA = PODSTAWOWE PYTANIA FILOZOFICZNE → jak się dzieje człowiek i jego świat, jak w sensotwórczej relacji podmiotu i przedmiotu dokonuje się bycie bytu

ZAKRES PROBLEMOWY PYTANIA:

• jak się dzieje człowiek – stawanie się człowieka, wychowanie, socjalizacja, inkulturacja → PEDAGOGIKA → TEORIA WYCHOWANIA

• jak się dzieje świat – rzeczywistość bliska, daleka ; świat → polityczny, ekonomiczny itd. ;

pedagogika → społeczna, kultury, aksjologia wychowania, teoria wychowania)

np. socjologia, psychologia, etyka, prawo, kulturoznawstwo

• sensotwórca relacja między podmiotem a przedmiotem, (jakość, treść, znaczenie) → aksjologia, psychologia wartości, pedagogika → filozofia wychowania, teoria wychowania, aksjologia wychowania

W XVIII w pedagogika wyodrębniła się z filozofii, zaczęła podlegać rozwojowi i różnicowaniu się – DYFERENCJACJI ( różnicowanie się w obrębie całości). Efektem dyferencjacji jest wyodrębnienie się subdyscyplin pedagogicznych.

1945- pojawia się teoria wychowania

1945-1989, 1989-dalej → PRZEMIANY

Pedagogia, a więc także teoria wychowania należy do dziedziny nauk społecznych (aktualnie).

KRYTERIA WYODRĘBNIENIE SUBDYSCYPLIN PEDAGOGICZNYCH – S. KAWULA

• K. UWZGLĘDNIAJĄCE CELE DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH W SZEROKIM ROZUMIENIU

• dydaktyka – teoria nauczania wraz z dydaktycznymi szczegółowymi → dydaktyki przedmiotu ( fizyka, chemia, polski itd.)

• teoria wychowania – wraz z szczegółowymi teoriami wychowania

• K. METODOLOGICZNE

• na bazie wiedzy o rzeczywistości społecznej i kulturowej koncypowane są przedmioty badania, a więc subdyscypliny pedagogiczne

• pedagogika ogólna – badania wszelkich uwarunkowań procesów wychowania

• pedagogika społeczna – eksponuje role i znaczenie środowiska wychowanka

• pedagogika rodziny, wielokulturowa, miejsca

• K. INSTYTUCJONALNE – dotyczy konkretnej działalności praktycznej, specyficznej dla danego typu instytucji

• pedagogika przedszkola

• p. szkolna

• p. szkoły wyższej

• p. wojskowa

• K. ROZWOJOWE - etapy rozwoju człowieka

• p. okresu żłobkowego

• p. dzieci i młodzieży

• p. okresu wczesnoszkolnego

• andragogika

• gerontopedagogika

• K. Uwzględniające RODZAJ DZIAŁANOŚCI JEDNOSTKOWEJ LUB GRUPOWEJ

• p. pracy

• p. sportu

• p. czasu wolnego

• p. obronna

• p. rekreacji

• K. DEWIACJI I DEFEKTÓW ROZJOWYCH

• dewiacji – zaburzone społeczne funkcjonowanie

• defekty – zaburzenia rozwoju człowieka

• p. osób niepełnosprawnych (rewalidacyjna) → oligofrenopedagogika - osóby niepełnosprawnej umysłowo, tyflopedagogika – osoby niewidome i niedowidzące, surdopedagogika – głusi i niedosłyszący

• p. resocjalizacyjna → p. penitencjalna – osób pozbawionych wolności ( zakłady karne), p. postpenitencjarna – osoby wypuszczane z więzienia

• p. terapeutyczna

• K. PROBLEMOWE - przekrojone ujęcie zagadnień badawczych

• pedeutologia – o nauczycielu

• deontologia – nauka o powinnościach i obowiązkach

• tanatopedagogika – kształcenie zawodowe

• polityka oświatowa

• kształcenie zawodowe

11.03.2014 NOWE SUBDYSCYPLINY PEDAGOGICZNE c.d.

• Pedagogika filozoficzna – wychowanie oraz kim wychowanek jest, jak ma przebiegać jego rozwój.

• pedagogika religii – wychowanie religijne zostało wprowadzone do szkół, a większość społeczeństwa jest wierząca.

• pedagogika kultury popularnej – problem i lansowanie się nastolatków w środowisku rówieśniczym (wygląd, ubrania itd.)

• pedagogika twórczości – pedagogika wybitnie zdolnych – tworzenie nowych jakości (nowych dla kogoś)

• pedagogika wybitnie zdolnych

• pedagogika edukacji permanentnej / całożyciowego uczenia się

• pedagogika prenatalna – związana z ciążą, rozwój dziecka w okresie płodowym.

- pedologia -> pedagogika dziecka

- hebagogika -> pedagogika młodzieży

- andragogika

• pedagogika inkluzyjna włączająca (dzieci, młodzież, niepełnosprawnych w środowisko szkolne)

• pedagogika korekcyjna mikro uszkodzenia rozwojowe (dysleksja, dysgrafia, ADHD)

• pedagogika lecznicza (przewlekłe choroby)

PRZYKŁAD

13-letnia Ania uczennica 2 kl. gim. dopuszcza się przemocy (słownej i fizycznej) wobec swoich rówieśników w klasie. Wywodzi sie z rodziny z problemem alkoholowym, osiąga słabe wyniki w nauce. Jej postawy są negatywnie oceniane przez nauczycieli. Podobnie jak jej przynależność do grupy kiboli. Ponieważ jest opryskliwa w stosunku do nauczycieli unikają oni bezpośredniego kontaktu z nią. Zmiany w zachowaniu Anny nasiliły się po śmierci babci z którą była bardzo związana.

ANALIZA PRZYKŁADU

• 13- letnia nastolatka -> [hebagogika]

• uczennica gimnazjum -> [pedagogika szkolna]

• przemoc słowna i fizyczna -> [pedagogika resocjalizująca, teoria wychowania]

• rodzina z problemem alkoholowym -> [pedagogika rodzinna, resocjalizacja, wielokulturowa]

• słabe wyniki w nauce -> [pedagogika szkolna, korekcyjna, dydaktyczna, terapeutyczna]

• subkultura kiboli -> [ pedagogika społeczna, wielokulturowa, resocjalizująca, terapeutyczna]

• opryskliwa i reakcje nauczycieli -> [ pedentologia, teontologia pedagogiczna]

• śmierć babci -> [pedagogika terapeutyczna, tanto pedagogika - po śmierci]

WNIOSKI

Sytuacja wychowanka może wymuszać zaangażowanie wiedzy w zakresie różnych subdyscyplin pedagogicznych. W związku zaangażowaniem w sytuację wychowawczą wielu specjalistów zachodzi konieczność integracji oddziaływań. Osobę integrującą owe wpływy jest wychowawca. Wychowawca winien legitymować się szerokimi kompetencjami pedagogicznymi - kreacją pedagogiczną.

11.03.2014 Status naukowy teorii wychowania

Teoria wychowanie teoria naukowa

przedmiot teorii naukowej
1. Teoria naukowa

Teoria naukowa to uporządkowane zespoły praw stanowiące pewne, wewnętrzne spójne konstrukcje logiczne bez względu na to czy twierdzenia prawa w tych teoriach zawarte dotyczą zjawisk mniej lub bardziej pośrednio obserwowalnej.

Na gruncie nauk społecznych trudno o prawa obiektywne stąd formułuje się twierdzenia zawierające postulaty znaczeniowe, jakie zostały przypisane przez specjalistów danej dyscypliny naukowej.

Twierdzenia funkcjonujące w obrębie teorii naukowej winny się charakteryzować koherencją logiczną a więc spójnością logiczną.

Warunki przesadzające o naukowym charakterze teorii:

• Określony przedmiot zainteresowania właściwej tej teorii- przedmiotem teorii wychowania jest wychowanie intencjonalne

• stworzona hierarchiczna siatka pojęciowa

• uporządkowane pod względem merytorycznym i logicznym, twierdzenia i hipotezy

• uzasadnienie i zweryfikowane twierdzenia

• teoria naukowa musi mieć określone miejsce na te innych teorii naukowych pod względem stopnia zależności

18.03.2014 FUNKCJE TEORII NAUKOWEJ c.d.

• EKSPANTACYJNA – to opis i wyjaśnianie rzeczywistości, będącej przedmiotem poznania w określonej teorii naukowej

• HEURYSTYCZNA – formułowanie nowych problemów i hipotez na bazie ustaleń eksplantacyjnych

• PREWITYSTYCZNA – przewidywanie, antycypacja zjawisk i procesów mających wpływ na przedmiot poznania

• PRAKTYCZNA – uprawnianie praktyki właściwej dla przedmiotu poznania

Każda teoria winna czynić zatem podstawowe założenia w odniesieniu do swojego przedmiotu poznania o charakterze :

* ONTOLOGICZNYM – struktura i właściwości rzeczywistości będącej przedmiotem poznania

* EPISTOMOLOGICZNA – związana z możliwością poznania naukowego

* METODOLOGICZNA – sposoby poznania naukowego ( paradygmaty metodologiczne użyteczne w procesie poznania przedmiotu teorii naukowej)

Przedmiotem teorii wychowania jako teorii naukowej jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, a więc kształtowaniem postaw i innych cech osobowości wychowanków wraz ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samo aktualizacje tkwiących w nich konstruktywnych możliwości i potencjalności.

ANALIZA ZAKRESU DEFINICJI

* KSZTAŁTOWANIE – proces wychowania → podstawowa struktura oddziaływania wychowawczego. Cele : kreujące, optymalizujące, minimalizujące, korekcyjne

+ SYTUACJA WYCHOWAWCZA – układ treści, form, metod i środków wychowawczych związanych z jednością miejsca i czasu

+ DOŚWIADCZENIE WYCHOWANKA – wiedza wychowanka mająca charakter egzogeniczny

+ EFEKT PROCESU WYCHOWANIA (skutek)

SCHEMAT PROCESU WYCHOWANIA

Czynnikiem decydującym o strukturze procesu wychowania jest posiadanie przez wychowanka doświadczenia ze względu na które wychowawca określa cel wychowania.

* POSTAWY I CECHY OSOBOWOŚCI

• Postawy mają charakter względnie trwały i tworzą je nastawienia emocjonalno – oceniające, wiedza, aktywność zorientowana na przedmiot postawy.

• Cechy osobowości – to podmiotowy system wartości zasady i sposoby skutecznego działania.

* SAMOAKTUALIZACJA- to według Rogersa posiadanie indywidualnego potencjału rozwojowego wraz z motywacją do realizacji własnych możliwości.

ZADANIA TEORII WYCHOWANIA WYNIKAJĄCE Z PRZEDMIOTU JEJ POZNANIA

1) Gromadzenie i systematyzacja wiedzy na temat wychowania intencjonalnego.

2) Formułowanie celów realizowanych w procesie wychowania i w aksjologicznym kontekście.

3) Projektowanie działalności wychowawczej umożliwiającej realizację założonych celów wychowawczych ( specyfika celów wychowawczych)

4) Eksplantacja czynników psychospołecznych i kulturowych gwarantujących efektywność działalności wychowawczej.

• Teoria wychowania jest dyscypliną pedagogiczną zajmująca się celami, sposobami, uwarunkowaniami intencjonalnej działalności wychowawczej.

• Rozumieniem przedmiotu teorii wychowania jest uwarunkowane wiedza nabytą w wyniku realizacji 8 szczegółowych jej funkcji ( według A.D. Tchorzewskiego).

FUNKCJE TEORII WYCHOWANIA W UJĘCIU A.D. TCHORZEWSKIEGO

• funkcja poznawcza gromadzenie wiedzy o człowieku u rzeczywistości w których on funkcjonuje. Człowiek to wychowanek i wychowujący. Określony kontekst społeczny i kulturowy. Wiedza odnośnie środowiska, a także rówieśników, rodziców i innych osób znaczących.

• funkcja generalizująca polega na porządkowaniu, systematyzowaniu, łączeniu wchodzących w skład teorii wychowania twierdzeń i sądów w logiczną całość.

• funkcja deskryptywna sprawdza sie do rzetelnego opisu rzeczywistości wychowawczej poznanie, diagnozowanie rzeczywistego funkcjonowania wychowanków na które to funkcjonowanie wpływa faktycznie uznane przez niego wartości, przekonania czy postawy. Poznaniu podlega także faktyczne funkcjonowanie instytucji (także środowiskowe) w obrębie których ma miejsce oddziaływanie/ wychowywanie intencjonalne.

• funkcja komunikacyjna za sprawą tej funkcji teoria wychowania dostarcza ważnych informacji o badanym fragmencie rzeczywistości wychowania w taki sposób by były one zrozumiałe przynajmniej dla tych którzy uprawiają naukę o wychowaniu ( teoretyków i praktyków) wiedza musi być użyteczna dla praktyka.

• funkcja praktyczka sprawdza się do tego iż głoszone w ramach teorii wychowania twierdzenia charakteryzują się społeczną użytecznością.

• funkcja heurystyczna formułowanie nowych problemów i hipotez na podstawie przyjętych ustaleń i twierdzeń.

• funkcja prognostyczna dotyczy przewidywania faktów i zjawisk lokujących sie w wychowaniu intencjonalnych.

• funkcja ewaluacyjna polegająca na ocenie zjawiska i faktów badanych na gruncie teorii wychowania z perspektywy określonego systemu wartości.

W oparciu o poczynione ustalania należy stwierdzić iż teoria wychowania na status teorii naukowej przesądzają o tym:

- przedmiot poznania

- zadania

- realizowane funkcje

25.03.2014 ETAPY ROZWOJU TEORII WYCHOWANIA

Nazwa teoria wychowania jako odrębnej subdyscypliny pedagogicznej pojawiła sie w Polsce dopiero w okresie powojennym (po 1945r.). Podejmowane przez nią problemy wychowywania intencjonalnego znajdowały sie wcześniej w gestii zainteresowania pedagogiki ogólnej. W Stanach Zjednoczonych i państwach Zachodnich rzadko używa się nazwy teoria wychowania. Jej przedmiot przynależy do:

- pedagogiki jako nauka o wychowaniu;

- filozofii człowieka np. wartość w wychowaniu intencjonalnym;

- psychologia osobowość i jej kształtowanie, procesy psychiczne, społecznego funkcjonowania z ekspozycją interakcji i komunikacji;

- socjologia funkcjonowanie wychowanków w grupie społecznej, pełnienie ról społecznych;

Czasem przedmiot zainteresowania teorii wychowania przyporządkowany jest do podstaw wychowania.

Wiedza o teorii wychowania

• ma charakter interdyscyplinarny

• ideologia danego państwa (kraje socjalistyczne, komunistyczne)

Nazwa teoria wychowania jest obecnie w myśli pedagogicznej krajów postkomunistycznych i Rosji.

ETAPY ROZWOJU TEORII WYCHOWANIA

1) Lata 1945-1948

Powołanie się w ograniczonym zakresie na dorobek pedagogiki międzywojennej. Założenia pedagogiki międzywojennej- pajdocentryzm (dziecko w centrum) zostały poddane ostrej krytyce, zaczęto skłaniać sie w kierunku wiodącej roli wychowawców i nauczycieli w procesie wychowania.

Wychowanek stał się przedmiotem oddziaływań wychowawcy ponieważ celem wychowania było kształcenie osobowości wychowanka w kierunku adaptacji społeczno-politycznej. Pojawiła się cenzura działalności naukowej teorii wychowania i teoria wychowania stała się jednocześnie narzędziem manipulacji.

2) Lata 1949-1956

W tym okresie teoria wychowania stała się jawnym obiektem ideologicznego nacisku i ubezwłasnowolnienia ze strony instytucji państwowych i ideologicznych. Instytucje państwowe to np. szkoła, a ideologiczne Polska Zjednoczona Partia Robotników. W konsekwencji nastąpił regres w naukowym rozwoju teorii wychowania upowszechniono osiągnięcia pedagogiki radzieckiej.

Zasady wychowania komunistycznego w pedagogice radzieckiej:

I kształtowanie światopoglądu komunistycznego

II kształtowanie partyjności i nastawianie na realizację wspólnych celów

III związek wychowania z życiem, pracą i praktyką budowy komunizmu

IV wychowanie w kolektywie i przez kolektyw

V jedność potrzeb odczuwanych przez wychowanków

VI ciągłość, systematyczność i jedność oddziaływań wychowawczych

VII odpowiedzialność wychowawcy za indywidualny rozwój wychowanka

1.04.2014 c.d.

Pedagogiem radzieckim do którego sięgano na gruncie teorii wychowania Antoni Semanowicz-Makarenko - Poemat Pedagogiczny. Makarenko był orędownikiem wychowania laickiego, zakładał iż rozwój osobowości wychowanka może się dokonać wyłączenie przez kolektyw i dla kolektywów. Ideologia Makarenki indywidualny los wychowanka wiąże wyłącznie ze wspólnotą tym samym wychowanek postrzegany jest jako przedmiot oddziaływań wychowawczych. Zaś proces wychowania przyjmuje postać procesu technologicznego.

wzór działania (cel wygenerowany ideologicznie – osobowość socjalistyczna) -> Działanie (obróbka wychowanka ze względu na założony cel) -> Produkt (wychowanek totalnie zaadoptowany do wielowymiarowej rzeczywistości, w której funkcjonuje)

W wyniku tego typu oddziaływań wychowanek był przekonany o wyższości konieczności wspólnych celów a nie indywidualnych ponieważ to on był przedmiotem oddziaływań wychowawczych.

3) Lata 1956-1989

Wydarzenia polityczne końca lat 50 zapoczątkowały zmiany w sposobie uprawiania teorii wychowania. Na skutek w prawdzie ograniczonych możliwości kontaktów zagranicznych na grunt teorii wychowania zaczęto przenosić osiągnięcia zachodniej i amerykańskiej myśli pedagogicznej. W efekcie teoria wychowania stała się subdyscypliną naukową o charakterze empiryczno-indukcyjnym. Zaczęto podejmować badania empiryczne w rzeczywistości wychowawczej ( dziedziny wychowania, zakres zobowiązań wychowawcy, zajęcia poza lekcyjne i poza szkolne, samorządność uczniów). Na podstawie eksplantacji rzeczywistości formułowano twierdzenia, postulaty wychowawcze. W tym okresie zaczęto interesować się tymi pedagogami: Janusz Korczak, Celestyn Frenet, Aleksander Nill, Bazyli Suchomiński.

Janusz Korczak szacunek do dzieci jako człowieka rozwijającego się przez własną aktywność jako podmiotu. Stąd koncentracja procesu wychowania na dziecku.

Celestyn Frenet pozwólcie dziecku doświadczać po omacku, drążyć, dowiadywać się, porównywać, szukać i zaleźć taki program jaki będzie dla niego odpowiedni.

Aleksander Nill dziecko jest istotą dobrą z natury, wychowywać go w pełnej swobodzie, dziecko jest mądre i rozsądne.

Bazyli Suchomiński wszechstronny rozwój wychowanka łączył pracę z nauką i zabawą, kształtowanie indywidualnych uzdolnień i zainteresowań, wykazanych na konieczność rozpoznania środowiska życia wychowanka.

4) Po 1989- upadek realnego socjalizmu

Teoria wychowania orientuje się na wychowanka jako podmiot oddziaływań wychowawczych. O istocie wychowawczej przesądzają wartości demokratyczne a źródłem celów wychowania staje się sam wychowanek - wychowanie antyautorytarne.