Opracowanie Egzaminu do gleboznawstwa


1. Pojęcie gleby

Powierzchniowa część skorupy ziemskiej (litosfery) zdolna do zaspokajania potrzeb roślin (charakteryzująca się żyznością); wytworzona wskutek działania czynników glebotwórczych na określonej skale macierzystej. Jest tworem naturalnym, złożonym, dynamicznym i ożywionym. Ograniczona jest od dołu mniej lub bardziej zwartą skałą, od góry pokrywą roślinną i atmosferą.

2. Pojęcie gruntu

Część lub całość terenu objęta ustalonym sposobem użytkowania: grunty leśne, orne, pod wodami, użytki zielone itd. Pojęcie szersze obszarowo niż gleba, jak też inne w swej wymowie merytorycznej (mogą istnieć grunty bezglebowe). Z punktu widzenia złożonych obszarów antropogenicznie przekształconych, celowym wydaje się użycie łączne określeń, np. Gleby i grunty miejskie. W geologii i naukach pokrewnych pojęcie używane również w stosunku do wyizolowanych fragmentów litosfery: grunt zwięzły, grunt sypki itd.

W ekonomii grunty rozróżnia się w związku ze strukturą własnościową.

3. Pojęcie ziemi

Sztucznie utworzone podłoże, przeważnie dla celów ogrodniczych, bądź urządzania terenów zielonych na obszarach zurbanizowanych. Na ogół bogate w substancję organiczną i zasobne w składniki mineralne wg sztucznego uformowania pod potrzeby określonych roślin (np. ziemia liściowa, kompostowa, kwiatowa itd.).

Ziemia liściowa - powstaje z rozkładu liści drzew, ułożonych w pryzmy, zwilżanych wodą i mechanicznie przerabianych.

Ziemia inspektowa - powstaje z kompostowania częściowo rozłożonego obornika, użytego do ogrzania inspektu, wraz z podłożem mineralnym inspektu.

Ziemia darniowa - przekompostowana darń.

Ziemia torfowa - powstaje na bagnach torfowych, które są zalewane wodą zawierającą związki mineralne.

4. Pojęcie podłoża

Pojęcie określające wszelkie materiały, w których korzenią się lub mogą korzenić rośliny uprawne. Może dotyczyć zarówno wierzchniej warstwy gleby (roli), ziemi, jak też sztucznych materiałów utworzonych przemysłowo (wełna mineralna).

Rodzaje:

- igliwie

- torfy

- komposty

- gotowe substraty ogrodnicze

- ziemie ogrodnicze

- piasek, tłuczeń, żwir

- perlit

- wełna mineralna - specjalnie przetworzony materiał powstały ze skał bazaltowych, rozpylonych przy użyciu dużego ciśnienia

5. Czynniki glebotwórcze

- skała macierzysta

- rzeźba terenu

- klimat

- biosfera

- działalność człowieka

- czas

Materiałem, z którego powstają gleby są różne skały. W gleboznawstwie nazywamy je skałami glebotwórczymi (macierzystymi). Pod wpływem działania na nie innych czynników glebotwórczych ze skał glebotwórczych powstają gleby.

Pierwotnie skały są rozdrabniane - następuje proces wietrzenia. Na zwietrzelinie skalnej zaczynają się pojawiać rośliny, rozpoczyna się proces glebotwórczy.

Gleby powstałe na zwietrzałym materiale skalnym, wytworzonym na miejscu nazywane są glebami powstałymi in situ, w odróżnieniu od gleb powstałych z materiału naniesionego z innych terenów - transport materiału skalnego (ex situ).

6. Główne skały macierzyste gleb polski

W Polsce zdecydowaną większość powierzchni kraju pokrywają skały osadowe luźne (niescementowane). Jedynie w górach większość skał to skały osadowe masywne. Najwięcej skał glebotwórczych ma pochodzenie lodowcowe, są to gliny i piaski zwałowe. Pradoliny rzek pokrywają piaski akumulacji lodowcowo-rzecznej (fluwioglacjalne), a doliny aktualnie istniejących rzek i obniżenia terenowe - osady rzeczne (mady) i torfy. Nawet w skałach polodowcowych można jednak spotkać odłamki różnej wielkości skał magmowych, osadowych masywnych i metamorficznych. W wielu okolicach spotyka się duże bryły w postaci głazów narzutowych, w innych kamienie mniejszych rozmiarów.

7. Działalność człowieka

- przeobrażanie gleb:

- melioracje wodne,

- nawodnienie,

- nawożenie,

- uprawa mechaniczna,

- zwiększenie podatności terenu na erozje,

- zakwaszenie,

- naruszenie równowagi jonowej,

- zanieczyszczenia.

8. Funkcje gleby według poglądów Bluma

Blum (1995) wyróżnia sześć głównych funkcji gleby, w tym trzy funkcje ekologiczne i trzy związane z działalnością człowieka.

Do ekologicznych funkcji gleby należy zaliczyć:

Do funkcji bezpośrednio związanych z działalnością człowieka należą:

9. Pojęcie żyzności

Zdolność gleby do zaspokajania życiowych potrzeb roślin, a więc możliwość dostarczania składników pokarmowych w odpowiedniej formie i proporcji, wody, tlenu i ciepła. Jest to pojęcie ekologiczne o dużym stopniu złożoności, z uwagi na szereg oddziaływań między elementami samej gleby, biosfery i czynnikami abiotycznymi spoza gleby.

Żyzność gleby:

- naturalna:

- właściwa,

- uwarunkowana przez człowieka,

- sztuczna

Żyznością naturalną właściwą odznaczają się obszary poza oddziaływaniem człowieka, np. puszcz dziewiczych i rezerwatów ścisłych. Jest ona wynikiem warunków przyrodniczych i zależy od budowy i właściwości gleby.

Żyznością naturalną uwarunkowaną przez człowieka odznaczają się obszary stosunkowo słabego oddziaływania człowieka, gdzie warunki przyrodnicze i glebowe są modyfikowane przez działalność ludzką, zachowując dominujące znaczenie.

Żyznością sztuczną odznaczają się gleby antropogeniczne, całkowicie lub częściowo przeobrażone przez człowieka. Jest ona nadana dzięki np. rekultywacji, melioracjom, nawożeniu, nawadnianiu, zabiegom przeciwerozyjnym itd.

O żyzności gleby decydują:

- skład granulometryczny,

- skład mineralogiczny,

- skład masy glebowej (relacje między fazami),

- zawartość substancji organicznej,

- właściwości sorpcyjne,

- skład chemiczny,

- niektóre właściwości fizyczne,

czynniki pozaglebowe:

- roślinność,

- mikroorganizmy,

- klimat,

- relief.

Cechy gleby żyznej:

- struktura ziarnista i gruzełkowata, trwała,

- wysoka zasobność w składniki pokarmowe roślin,

- duża czynność biologiczna,

Żyznością siedliska nazywamy jego zdolność do zaspokajania życiowych potrzeb fitocenoz, zależną od zbiorowiska roślinnego, żyzności gleby i klimatu.

10. Pojęcie urodzajności

Urodzajnością nazywamy kształtowanie się plonów jako wynik żyzności gleby, właściwości klimatu i działalności człowieka. Jest to kategoria o charakterze ekonomicznym, w znacznym stopniu zobiektywizowana.

Las: przyrost masy drzewostanu, występowanie określonych gatunków krzewów i roślin runa

Pola uprawne: przyrost masy roślin uprawnych, przyrost masy nasion, bulw itd.

Gleby urodzajne: dereń, leszczyna, kopytnik europejski, żywiec cebulkowy,

Gleby nieurodzajne: chrobotek, wrzos, mącznica, brusznica.

Przyczyny małej urodzajności gleb:

· słaby skład granulometryczny,

· podmokłość,

· degradacja antropogeniczna.

Urodzajność aktualna - efekty gospodarcze (plony) uzyskiwane w danej chwili, przy obecnym sposobie gospodarowania.

Urodzajność potencjalna - wielkość plonu, możliwego do uzyskania przy zoptymalizowaniu zabiegów uprawowych i zharmonizowaniu układu gleba-roślina.

11. Pojęcie zasobności

To całkowita zawartość w niej składników mineralnych i organicznych, nagromadzonych w wyniku procesów akumulacji.

Zasobność naturalna - kształtowana w rezultacie oddziaływania czynników glebotwórczych na określony rodzaj skał macierzystych gleb.

Zasobność sztuczna - wynik nawożenia gleb oraz stosowania zabiegów agrotechnicznych i hodowlanych.

12. Metody zwiększania żyzności gleb

metody agrochemiczne:

- nawożenie mineralne,

- nawożenie organiczne,

- ochrona roślin przed chorobami, szkodnikami i chwastami,

zabiegi uprawowe:

- spulchnianie,

- niszczenie skorupy,

- mechaniczne niszczenie chwastów,

metody agromelioracyjne:
- drenowanie pionowe,

- uprawa przeciwerozyjna,

metody melioracyjne:

- odwodnienie,

- nawodnienie,

metody mikrobiologiczne:

- szczepienie gleb bakteriami wiążącymi azot z powietrza,

- zwalczanie mikroorganizmów fitopatogenicznych,

- mikrobiologiczny rozkład zanieczyszczeń,

metody fitobiologiczne:

- zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne,

- właściwa struktura użytkowania ziemi,

- płodozmian (z uwzględnieniem przed i poplonów).

13. Proces bielicowania i jego skutki

Jest charakterystyczny dla gleb piaskowych, znajdujących się pod roślinnością leśną, iglastą (sosna, świerk). Ze ściółki leśnej pod wpływem flory grzybowej powstają dość silne kwasy fenolowe i polifenolowe. Pod wpływem tych kwasów rozkładowi ulegają minerały pierwotne i wtórne, a produkty ich reakcji tworzą rozpuszczalne w wodzie sole glinu, żelaza, fosforu, kompleksowe związki organiczno-mineralne. Na miejscu pozostaje SiO2, która nadaje poziomowi wymywania Ees (bielicowania) białawą jasno-popielatą barwę. Trudniej rozpuszczalne związki Al, Fe i P oraz substancja organiczna akumulują się w poziomie wmywania (iluwialnym Bh, Bfe), występującym poniżej poziomu Ees. W wyniku procesu bielicowania powstają gleby silnie kwaśne i ubogie w składniki pokarmowe roślin.

14. Proces płowienia i jego skutki

Zachodzi w warunkach przesiąkania przez profil glebowy wód opadowych o neutralnym lub alkalicznym odczynie. Jest charakterystyczny dla siedlisk lasu liściastego i mieszanego, doprowadzając do utworzenia gleb płowych. Polega na mechanicznym przemieszczaniu w głąb profilu glebowego substancji iłowej. W odróżnieniu od procesu bielicowania odbywa się bez chemicznych przemian materiału glebowego. Prowadzi do powstania w profilu glebowym zwykle wyraźnie widocznych poziomów: płowego i iluwialnego. Proces przemywania jest charakterystyczny dla gleb płowych.

15. Proces wymywania i jego skutki

W zasadzie w naszej strefie klimatycznej jest procesem powszechnym, występującym we wszystkich glebach. Polega ona na tym, że odpływająca ze zlewni lub wsiąkająca w głąb profilu glebowego woda zabiera z sobą część rozpuszczonych związków. Szczególnie dużo wymywa się z gleby wapnia i sodu. Wskutek tego nasze gleby stale się zakwaszają , a jednocześnie nie grozi u nas na większą skalę zasolenie gleb.

16. Trójfazowy układ gleb

1. FAZA STAŁA
- cząstki mineralne - okruchy skał i minerały
- cząstki organiczne - próchnica, resztki roślinne i zwierzęce, organizmy żywe

- cząstki organiczno-mineralne

2. FAZA CIEKŁA

- woda z rozpuszczonymi składnikami mineralnymi i organicznymi

3. FAZA GAZOWA

- gazy

- para wodna

Układ fazowy gleby podlega szeregu zmianom, zwłaszcza z tytułu działalności człowieka (zabiegi uprawowe, melioracje itd.), a także procesów glebotwórczych. Szczególnie intensywne - dynamiczne zmiany dotyczą faz: gazowej i ciekłej. Zaznaczają się one po każdym opadzie deszczu, a przybierają bardzo duże natężenie po długotrwałych, intensywnych deszczach. Należy pamiętać, że wraz ze zmianami notowanymi w ilościowym udziale fazy gazowej po deszczu (bądź zalaniu wodami powodziowymi) występuje niedobór tlenu glebowego, niezbędnego korzeniom roślin oraz licznym mikroorganizmom glebowym.

1. Mineralna faza gleby:

W skład mineralnej części fazy stałej gleby wchodzą różne minerały należące do:

- grupy kwarcu,

- pierwotnych minerałów krzemianowych: skalenie; łyszczyki: muskowit, biotyt; pirokseny: augit, dioryt, gabro; amfibole: hornblenda; oliwiny,

- wtórnych minerałów krzemianowych: kaolinit, illit, wermikulit, smektyt, alofan,

- innych minerałów wtórnych: kalcyt, aragonit, dolomit, limonit, przy czym dominacja określonej ich grupy jest silnie powiązana z gatunkiem gleby.

2. Faza ciekła gleby

Postacie wody w glebie:

- para wodna,

- woda molekularna:

- higroskopowa,

- błonkowata,

- woda kapilarna:

- właściwa,

- przywierająca (zawieszona),

- woda wolna:

- infiltracyjna (przesiąkająca, grawitacyjna),

- gruntowo-glebowa.

Para wodna - istnieje w powietrzu glebowym, podlega wymianie z powietrzem atmosferycznym, następuje od ciśnienia wyższego do niższego (prężność pary wodnej), w warunkach klimatycznych Polski jest mało ważąca w bilansie wodnym gleb.

Woda molekularna - pochodzi z adhezji cząsteczek wody na cząstkach glebowych, decydują o niej siły van der Waalsa i hydratacja kationów wymiennych kompleksu sorpcyjnego; zależy od ilości, składu jonowego i rodzaju koloidów glebowych; jony Na+ zwiększają ilość tej wody, jony Ca2+ i Mg2+ zmniejszają;

w.m. higroskopowa przylega do cząstek fazy stałej,

w.m. błonkowata jest na zewnątrz ww. i związana jest słabszymi siłami.

Woda higroskopowa jest niedostępna dla roślin; max. jej zawartość waha się od 0,1 do 39,0%.

Woda błonkowata jest niedostępna dla roślin, część z niej jest bardzo trudno dostępna dla roślin; ilość jest 2-4-krotnie wyższa niż wody higroskopowej.

Woda kapilarna - woda wciągana lub wypychana z kanalików glebowych przez siły kapilarne; w.k. właściwa to woda w kontakcie z wodą gruntowo-glebowa, podnoszona w kapilarnych kanalikach glebowych ponad zwierciadło wody, przy czym wysokość podnoszenia zależy od składu mechanicznego i struktury gleby;

frakcja ilasta 1000 - 3000 cm i więcej,

piasek l - 30 cm.

Ma ona olbrzymie znaczenie dla wegetacji roślin.

w.k. przywierająca - pochodzi z opadów atmosferycznych i utrzymuje się w kapilarach, gdy siły kapilarne przewyższają siły zmierzające do przesunięcia wody w dół.

Woda wolna - wypełnia przestwory glebowe szersze od kapilarnych i przemieszcza się pod wpływem sił ciążenia. Napotykając warstwy nieprzepuszczalne tworzy poziom wodonośny.

Woda w glebie podlega działaniu różnych sił:

elektrostatycznych - od ładunków elektrycznych na powierzchni cząstek gleby; decydują o istnieniu wody mineralnej,

kapilarnych - wypadkowa sił między fazami stałą, ciekłą i gazową; decydują o wodzie kapilarnej,

osmotycznych - wynikają z różnic stężenia roztworów w okolicy cząstek glebowych; wpływają na kierunek przepływu wody.

3. Faza gazowa gleby:

Skład chemiczny atmosfery glebowej:

- tlen 15-21 %

- dwutlenek węgla 0-10 %

- azot

- tlenki azotu

- metan

- etylen

- tlenki siarki,

- siarkowodór

- inne

Wymiana gazowa:

- dyfuzja stężeniowa (90% wymiany)

- różnica ciśnień

- różnice temperatur

- zmiana ciśnienia atmosferycznego

- nasilenie wiatru

- wsiąkanie wody opadowej

- wahania zwierciadła wody gruntowej

Poprawa warunków powietrznych gleb:

- zabiegi agrotechniczne

- głęboka orka

- zabiegi melioracyjne

- drenaż

- fitomelioracja

17. Kryteria klasyfikacji gleb

Główne kryteria klasyfikacji gleb:

· produktywność, (kryterium użytkowe - do czego może posłużyć gleba)

· urodzajność, (kryterium użytkowe - do czego może posłużyć gleba)

· funkcjonalność,

· geneza.

Kryteria genetyczne klasyfikacji gleb:

· rodzaj skały macierzystej,

· czynniki glebotwórcze,

· procesy glebotwórcze i glebowe,

· uziarnienie gleby.

Kryteria klasyfikacji gleb antropogenicznych:

· klasyfikacja gleby pierwotnej,

· geneza przekształceń,

· rodzaj przekształcenia wiodącego,

· rodzaj domieszek,

· wiodące cechy gleby.

18. Kategorie użytkowe gleb

Gleby orne - najistotniejszym czynnikiem glebotwórczym jest człowiek; zabiegi uprawowe i nawożenie zmieniają w sposób zasadniczy właściwości poszczególnych jednostek taksonomicznych. Gleby te odznaczają się dużym dynamizmem, intensywnym rozkładem substancji mineralnych i organicznych, zwiększeniem wilgotności w okresie wegetacyjnym. Zmiany gleb są skutkiem: uprawy mechanicznej, nawożenia, regulacji stosunków wodnych. Gleby takie ewoluują, zgodnie z wolą człowieka.

Gleby darniowe - łąkowo-pastwiskowe; trwale porośnięte roślinnością trawiastą i zielną; o charakterystycznym poziomie darniowym, wpływającym na ich cechy, szczególnie uwilgotnienie, ciepłotę i dostęp powietrza do profilu glebowego. Odznaczają się one dużą akumulacją materii organicznej, nagromadzaniem próchnicy, wysoką wilgotnością, dużym kompleksem sorpcyjnym, wysoką aktywnością biologiczną.

Gleby leśne - odznaczają się głębokim profilem, przy znacznym zasięgu drzewiastej roślinności; Życie mikrobiologiczne, zasobność i inne cechy gleb l. reguluje rodzaj i ilość ściółki leśnej. W wyniku rozkładu ściółki powstają substancje o różnym charakterze, odmiennie reagujące na kształtowanie się profilu glebowego.

Grunty pod wodami - swoiste utwory glebowe, dotychczas słabo rozpoznane; charakterystyczne procesy beztlenowe w całej miąższości.

19. Klasyfikacja bonitacyjna

Została ona przeprowadzona na podstawie produkcyjności gleb, aktualnej lub potencjalnej. Ocenia się ją na podstawie szeregu badań glebowych, w tym cech morfologicznych gleby (budowa profilu glebowego), właściwości fizyko-chemicznych gleby, właściwości otoczenia profilu glebowego, warunków uprawy. Opiera się głównie na terenowych badaniach odkrywek glebowych, uwzględniając położenie, budowę profilu, barwę, strukturę, skład granulometryczny, zawartość CaCO3 i inne. Jej prawną stronę ujmuje Uchwała Prezydium Rządu z dnia 4. czerwca 1956r., wraz z załącznikiem - Tabelą Klas Gruntów, zamieszczoną w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 8. stycznia 1957r. w sprawie klasyfikacji gruntów.

Tabela ta ujmuje bonitację gleb :

- gruntów ornych,

- użytków zielonych,

- gruntów pod lasami,

- gruntów pod wodami.

Bonitacyjna klasyfikacja gleb ornych :

I - gleby orne najlepsze

II - gleby orne bardzo dobre

IIIa - gleby orne dobre

IIIb - gleby orne średnio dobre

IVa - gleby orne średniej jakości , lepsze

IVb - gleby orne średniej jakości , gorsze

V - gleby orne słabe

VI - gleby orne najsłabsze

VI Rz - gleby pod zalesienia

Bonitacyjna klasyfikacja trwałych użytków zielonych :

I

II

III

IV trwałe użytki zielone klasyfikowane wg jakości gleb

V

VI

Klasyfikacja gleb pod lasami:

6 klas jak grunty orne + określenie zbiorowiska roślinnego ; podklasy w każdej klasie : 1.terenów równinnych, 2.współczesnych terasów rzecznych , 3.terenów górzystych

Klasyfikacja innych terenów: pod wodami zamkniętymi : 6 klas, uwzględnia się bonitację gruntów otaczających zbiornik lub sąsiadujacych z ciekiem

W miarę wzrostu numeru klasy mamy do czynienia z gorszymi gruntami pod względem:

usytuowania (tereny nachylone), zasobności w składniki pokarmowe roślin, struktury, łatwości w uprawie, cech fizycznych (ciepła, przewiewności i przepuszczalności oraz wilgotności), akumulacji próchnicy i jej rodzaju, stosunków wodno-powietrznych, urodzajności (uzyskiwanych plonów), możliwości doboru roślin uprawnych,

Do każdej z klas bonitacyjnych należą gleby z różnych jednostek genetycznych (typu, podtypu), zróżnicowane gatunkowo, a co za tym idzie wykazujące różnice właściwości.

Układ tabeli klas gruntów ornych górzystych jest podobny jak dla terenów równinnych, ale zasady bonitacji są odmienne, uwzględniające w znacznym stopniu:

- rzeźbę terenu,

- wzniesienie nad poziom morza,

- zróżnicowanie warunków klimatycznych (strefy wysokościowe).

Klasyfikacja bonitacyjna trwałych użytków zielonych opiera się o:

- właściwości gleby,

- skład gatunkowy roślinności,

- zadarnienie,

- wartość produkcyjną (wysokość plonów siana),

- ukształtowanie powierzchni,

- kamienistość terenu,

- zakrzewienie.

Grunty pod lasami różnicowane są według:

- jednostki fizjograficzne gleb,

- zespoły roślinne.

W klasyfikacji gruntów pod lasami uwzględnia się głównie:

- czynniki przyrodnicze (z podaniem siedliska leśnego),

- właściwości gleby,

- rzeźbę terenu (gleby terenów: równinnych, współczesnych terasów rzecznych, terenów górzystych).

Klasyfikacja bonitacyjna gleb innych kategorii użytkowych:

Gleby pod wodozbiorami:

- według klas przeważających gruntów otaczających wodozbiór.

- Jako nieużytki wśród tych gleb określa się m.in.:

nie nadające się do zagospodarowania rybnego, bagna, piaski ruchome, utwory skalne i hałdy.

20. Kompleks przydatności rolniczej

Wydzielenie kompleksów przydatności rolniczej nastąpiło poprzez zgrupowanie gleb różnych typów, podtypów i gatunków o zbliżonych właściwościach rolniczych, przez co mogą one być użytkowane w podobny sposób.

Przy kwalifikowaniu gleb do odpowiednich kompleksów bierze się pod uwagę :

- charakter i właściwości gleby (typ, podtyp, gatunek, właściwości fizyko-chemiczne i fizyczne, stopień kultury),

- warunki klimatyczne gleby,

- sytuację geomorfologiczną gleby (położenie w rzeźbie terenu),

- układ stosunków wilgotnościowych,

- przydatność lub nieprzydatność gleby pod dane użytki rolnicze.

Nazwy kompleksów zostały skonstruowane w oparciu o rośliny uprawne, które w naszych warunkach klimatyczno-glebowych są najlepszymi wskaźnikami, a ponadto mają znaczny udział w strukturze zasiewów.

Osobno ujęto trwałe użytki zielone, ze względu na wyraźnie odmienny sposób użytkowania.

Kompleksy najwyższych kategorii - oznaczone najniższymi numerami odznaczają się:

- wysoką zasobnością w składniki pokarmowe,

- głebokim poziomem próchnicznym,

- dobrą strukturą,

- przepuszczalnością i przewiewnością,

- wysoką retencją wodną,

- położeniem w terenach płaskich lub łagodnie nachylonych,

- łatwością w uprawie,

- dobrymi stosunkami powietrzno-wodnymi,

- wysokimi i powtarzalnymi plonami nawet wymagających roślin,

- łatwością nabycia i utrzymania cech wysokiej kultury.

Zgodnie z klasyfikacją bonitacyjną są to gleby klas I i II.

Kompleksy terenów górskich 10-13 opierają się (podobnie jak w bonitacji) w dużej mierze na czynnikach związanych z wysokością nad poziom morza i rzeźbą terenu.

Kompleksy trwałych użytków zielonych wyznacza się uwzględniając:

typ siedliskowy,

warunki fizjograficzne terenu.

W obszarach nizinnych i wyżynnych wydziela się: grądy, łęgi, łąki bagienne, łąki i pastwiska przybagienne.

W obszarach górskich wydziela się: polany oraz łąki i pastwiska śródpolne, hale lub pastwiska śródleśne, hale wysokogórskie.

Klasyfikacja, zgodna z kompleksem przydatności rolniczej trwałych użytków zielonych w dużej mierze korzysta z wartości bonitacyjnej określonej przestrzeni produkcyjnej.

Przykłąd:

1. przenny bdb

2. przenny dobry

3. przenny wadliwy

4 bdb

5 żytni i żytnioziemniaczany db

…

21. Podstawy genetycznej klasyfikacji gleb Polski

Systematyka gleb Polski opiera się na pojęciu gleby jako rezultacie wietrzenia wierzchniej skorupy ziemskiej, na skutek oddziaływań zmieniających się w czasie warunków klimatycznych i organizmów żywych w określonych warunkach kształtowania gleb już w końcowej fazie plejstocenu i holocenie. Warunkiem tych wszystkich czynników jest zróżnicowanie rodzaju układu właściwości poziomów genetycznych tworzących glebę. Morfologia i właściwości poziomów genetycznych stanowią jedno z podstawowych kryteriów podziału gleb.

Zgodnie z systematyką gleby wydzielone są według:

Podstawowe jednostki: typ, podtyp, gatunek.

Na podstawie tak przyjętych kryteriów systematyki gleb Polski zakłada podział na VII działów:

  1. Gleby litogeniczne - budowa i właściwości uzależnione głównie od właściwości skały macierzystej

  2. Gleby autogeniczne - od różnych czynników bez przewagi któregoś z nich

  3. Gleby semi-hydrogeniczne - dolna i częściowo środkowa część profilu glebowego znajdują się pod wpływem wód gruntowych, oglejenia opadowego, natomiast w powierzchniowych poziomach dominuje opadowa gospodarka wodna, przy braku nagromadzenia dużych ilości storfiałej materii organicznej na powierzchni gleby

  4. Gleby hydrogeniczne - których mineralne i organiczne struktury macierzyste powstały lub uległy przekształceniu pod wpływem warunków wodnych środowiska (sedymentacja, sedentacja, decesja)

Decesja, wzmożony proces humifikacji i mineralizacji organicznych składników gleb hydrogenicznych, będący częścią procesu murszenia (proces glebotwórczy) i przebiegający w warunkach zmniejszonego lub przerwanego uwodnienia.

Sedentacja jest to osadzanie się materiału powstałego na miejscu jego występowania w formie masy organicznej lub mineralnej.

Sedymentację - osadzanie materiału przyniesionego przez wodę i wiatr. Najczęściej materiałem transportowanym przez wodę jest zawiesina mineralna, co decyduje o charakterze powstających tą drogą utworów.

  1. Gleby napływowe - związane z erozyjno-sedymentacyjną działalnością wód powierzchniowych

  2. Gleby słone - w właściwościach zdominowanych obecnością na głębokości do 100cm warstw zawierających nadmiar soli rozpuszczalnych w wodzie

  3. Gleby antropogeniczne - utworzone pod wpływem działalności człowieka.

22. Gleby antropogeniczne

Gleby, kształtujące się w warunkach dominującego wpływu działalności człowieka, jako czynnika glebotwórczego. Zaliczane są tutaj zarówno gleby tworzone sztucznie w wyniku rekultywacji gruntów bezglebowych, jak gleby powstałe z materiałów antropogenicznych występujących w roli skały glebotwórczej, a także gleby powstałe w sposób naturalny - przekształcone przez człowieka do tego stopnia, że utraciły część (lub całość) swoich podstawowych cech.

Przekształcenia mogą przebiegać w kierunku zmian pozytywnych (podniesienia żyzności gleby - hortisole - ogrodowe, rigosole - uprawowe), lecz także negatywnych (gleby zdegradowane bądź zdewastowane).

Klasyfikacja:

VIIA Gleby kulturoziemne

VIIA1 Hortisole - ogrodowe

VIIA2 Rigosole - uprawowe

VIIB Gleby industroziemne i urbanoziemne

VIIB1 Gleby antropogeniczne o niewykształconym profilu

VIIB2 Gleby antropogeniczne pruchniczne

VIIB3 Pararędziny antropogeniczne

VIIB4 Gleby słone antropogeniczne

23. Praktyczny wymiar gleboznawstwa

- planowanie użytkowania przestrzeni produkcyjnej

- rejonizacja upraw

- opracowywanie planów gospodarczych

- normowanie pracy urządzeń i maszyn polowych

- ustalenie potrzeb i zasad nawożenia

- opracowywanie planów, związanych z koniecznością przekształcenia środowiska przyrodniczego, np. melioracyjnych, budowlanych itd.)

- ustalenie zagrożeń dla wód gruntowych i organizmów żywych w wyniku zdarzeń awaryjnych

- niezbędny element wszystkich innych nauk przyrodniczych w rozważaniach ekologicznych, a także rozwoju świata ożywionego i nieożywionego

24. Proces powstawania gleb - przebieg i zależności

Proces glebotwórczy, proces pedogenetyczny,- zespół zjawisk powodujących powstanie i rozwój gleby, zachodzących na powierzchni litosfery pod wpływem czynników abiotycznych: klimatycznych, ukształtowania powierzchni, i biotycznych, tj. organizmów żywych.

Pierwszym etapem procesu glebotwórczego jest powstanie substratu (tworzywa) glebowego w wyniku takich procesów jak: wietrzenie skał, procesy aluwialne, deluwialne i eoliczne, gromadzenie się osadów polodowcowych, a także substancji organicznej w postaci torfów, namułów (osadów rzecznych lub spływających po stokach) i gytii (skała macierzysta).

W drugim etapie następuje przeobrażenie substratu glebowego w utwór częściowo ożywiony przy udziale organizmów żywych, głównie drobnoustrojów, które wzbogacają go w próchnicę, witaminy, enzymy, hormony itp.

Uwarunkowany określonymi czynnikami glebotwórczymi proces glebotwórczy prowadzi w efekcie do ukształtowania się określonego typu gleby. Występujące na obszarze Polski gleby kształtowane są najczęściej przez procesy: przemywania (płowienia), bielicowania, brunatnienia i murszenia.

- skała macierzysta

- rzeźba terenu

- klimat

- biosfera

- działalność człowieka

- czas

Materiałem, z którego powstają gleby są różne skały. W gleboznawstwie nazywamy je skałami glebotwórczymi (macierzystymi). Pod wpływem działania na nie innych czynników glebotwórczych ze skał glebotwórczych powstają gleby.

Pierwotnie skały są rozdrabniane - następuje proces wietrzenia. Na zwietrzelinie skalnej zaczynają się pojawiać rośliny, rozpoczyna się proces glebotwórczy.

Gleby powstałe na zwietrzałym materiale skalnym, wytworzonym na miejscu nazywane są glebami powstałymi in situ (autogeniczne) odróżnieniu od gleb powstałych z materiału naniesionego z innych terenów - transport materiału skalnego (ex situ, allogeniczne)

25. Skały osadowe jako materiał glebotwórczy

Skały osadowe powstały w wyniku wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego skał pierwotnych oraz ich przemieszczania i osadzania przez wodę, wiatr, lodowce lub siły grawitacji.

Stosunkowo najmniej zmienione pod względem składu chemicznego w stosunku do skał magmowych są skały osadowe okruchowe. Ich powstanie wiąże się z rozdrobnieniem skał początkowo masywnych, a także często segregacją na frakcje, grupy ziaren o określonej średnicy pod wpływem wody i wiatru. Skały te początkowo luźne, mogą ulegać cementacji (diagenezie) pod wpływem nacisku warstw wyżej leżących oraz sklejającego działania szeregu substancji, jak krzemionka koloidalna, wodorotlenek żelaza, ił, węglan wapnia. Niektóre z nich mogą odpornością mechaniczną dorównywać granitom, inne dość łatwo wietrzeją. Skały okruchowe to m.in. piaski wietrzeniowe, piaskowce, lessy, skały ilaste.

Inną grupą skał osadowych są skały pochodzenia chemicznego. Ich powstanie łączy się ze środowiskiem wodnym. Powstają w wyniku rozpuszczenia składników skał starszych i ponownego wytrącenia osadu wskutek parowania lub reakcji chemicznych z udziałem (lub bez) organizmów żywych. Do skał glebotwórczych z tej grupy można zaliczyć wapienie, dolomity, margle i gipsy.

Inne osady pochodzenie wodnego, jak sole rozpuszczalne w wodzie nie są skałami, na których możliwe byłoby powstanie gleb, ponieważ na nich nie może osiedlić się żaden żywy organizm. Z tego samego powodu do skał glebotwórczych nie można zaliczyć takich, które zawierają większe ilości związków (minerałów) trujących dla organizmów żywych, czy też promieniotwórczych.

Do skał pochodzenia organicznego zaliczamy m.in. torfy, niektóre wapienie (kreda, dolomity), margle, gezy.

26. Wpływ klimatu na powstawanie gleb

- opady,

- temperatura.

Przy dużej ilości opadów następuje wypłukiwanie soli rozpuszczalnych, co doprowadza do powstawania gleb ubogich, wyługowanych. Przy małej ilości opadów mamy do czynienia z podnoszeniem roztworów soli do wierzchnich warstw glebowych i ich zasoleniem.

Wietrzenie skał jest najintensywniejsze w warunkach wysokiej temperatury i dużej wilgotności (klimat tropikalny - głębokie i żyzne gleby).

Klimat wpływa w dużym stopniu na wietrzenie skał. Przy dostatecznej wilgotności wzrost temperatury w zakresie powyżej zera powoduje zintensyfikowanie procesów wietrzenia. Gleby strefy tropikalnej są z tego powodu wielokrotnie głębsze niż gleby tundrowe. Szczególnie istotny przy tworzeniu się gleb jest stosunek opadów do parowania (O/P). Przy O>P mamy do czynienia z klimatem wilgotnym (humidowym), a przy O<P z klimatem suchym (aridowym).

W Polsce (mimo czasowego występowania susz) mamy do czynienia z klimatem humidowym. Konsekwencją przewagi opadów nad parowaniem jest odpływ części wody pochodzącej z opadów do morza. Spływająca woda niesie ze sobą wypłukane z gleby sole, stanowiące składniki pokarmowe roślin. Szczególnie łatwo woda zabiera z gleby azotany, wapń, sód, chlorki i siarczany. Mówimy o procesie ługowania gleby, w wyniku, którego traci ona składniki biogenne. Jednocześnie proces ten chroni glebę przed nadmiernym zasoleniem, co powszechnie stanowi problem pierwszorzędnej wagi w klimacie suchym (aridowym).

Oprócz makroklimatu, uwarunkowanego przede wszystkim szerokością geograficzną terenu, istotne znaczenie dla konkretnych miejsc ma mikroklimat, zależny od warunków lokalnych. Szczególnie duże znaczenie ma to w obszarach górskich. Zbocza dobrze nasłonecznione, południowe mają zazwyczaj gleby o diametralnie innych właściwościach niż zbocza północne. Decydują o tym różnice temperatury gleby i jej wilgotności, co przekłada się bezpośrednio na aktywność biologiczną, produkcję biomasy i intensywność innych procesów.

27. Proces akumulacji i przekształceń materii organicznej i jego skutki.

Zachodzi pod wpływem makro i mikroorganizmów. Polega na akumulacji i przemianach materii organicznej, a także związków mineralnych, wchodzących w jej skład. W zależności od rodzaju roślinności oraz warunków oksydacyjno-redukcyjnych następuje w glebie nagromadzenie się większej lub mniejszej ilości substancji organicznej o różnych właściwościach. Pod roślinnością bagienną (trzciny, pałka wodna, tatarak, turzyce) powstaje swoista, mało zmieniona fizycznie i chemicznie substancja organiczna, tworząca pokłady torfu. Gdy proces bagienny przerywany jest dłuższymi okresami suszy, tworzy się bardziej zmieniony utwór organiczny, zwany murszem.

W glebach mineralnych przeważają procesy tlenowe, dlatego nie ma w nich warunków do akumulacji większej ilości substancji organicznej przy udziale mikroorganizmów ulega ona spalaniu biologicznemu, czyli mineralizacji. Pozostająca w glebie część substancji organicznej podlega znacznym przemianom mikrobiologicznym, określanym jako proces humifikacji. Efektem tego procesu jest powstanie próchnicy (humusu). Jej właściwości nie są jednolite. Zależą one od rodzaju roślinności, z której powstała i innych warunków środowiska. Pod lasami tworzy się próchnica kwaśna, o przewadze tzw. fluwokwasów, tworzących z wieloma składnikami gleby związki rozpuszczalne, a więc łatwo wymywalne. Ponieważ fluwokwasy są kwasami dość silnymi, pod ich wpływem następuje rozkład większości minerałów glebowych, w tym również trudno rozpuszczalnych krzemianów i glinokrzemianów. W efekcie większość składników gleby zostaje rozłożona, rozpuszczona i wymyta w głębsze poziomy, co jest istotą procesu bielicowania. Odwrotnie działa roślinność zielna. Pod jej wpływem tworzy się w glebie próchnica wysycona jonami Ca i Mg, określana jako wysycona lub „słodka”, akumulująca dobrze składniki mineralne i zabezpieczająca je przed wymywaniem. Taką próchnicą cechują się niektóre typy gleb, jak: czarnoziemy, czarne ziemie, rędziny i gleby brunatne.

28. Proces brunatnienia i jego skutki

Nazwa pochodzi od brunatnej barwy związków Fe+++, powstających przy stosunkowo intensywnym wietrzeniu materiału glebowego i pokrywających stosunkowo równomiernie ziarna gleby. Przy wietrzeniu, obok tych związków wytrącających się w postaci wodorotlenków żelazowych, tworzą się minerały ilaste, głównie grupy illitowej, poprawiające właściwości sorpcyjne i wodne gleby. Dzięki temu składniki chemiczne są dość równomiernie rozmieszczone, a gleby brunatne w porównaniu do gleb bielicowych, wytworzonych z analogicznych skał są znacznie żyźniejsze. Dzięki dużej aktywności biologicznej są w stanie zapewnić roślinom lepsze warunki wzrostu i rozwoju.

29. Proces glejowy i jego skutki

Przy niedoborze tlenu w glebach oraz w obecności mikroorganizmów anaerobowych zachodzą w nich procesy redukcyjne. Poznajemy je zazwyczaj po charakterystycznym szarozielonkawym zabarwieniu zredukowanych poziomów, pochodzącym od związków żelaza dwuwartościowego Fe++. Proces ten może zachodzić od dołu profilu glebowego, pod wpływem wysoko zalegającej wody gruntowej i wtedy tworzą się gleby gruntowo-glejowe lub od góry, kiedy woda opadowa gromadzi się na powierzchni gleby i wskutek jej małej przepuszczalności przez dłuższy czas nie wsiąka. W tym drugim przypadku tworzą się gleby opadowo-glejowe, nazywane dawniej pseudoglejowymi, niesłusznie (bo proces był prawdziwy). Na granicy występowania procesów utleniania i redukcji tworzy się w profilu glebowym poziom przejściowy o charakterystycznej morfologii, marmurkowości, cechującej się tym, że na sinozielonym tle występują brunatne plamy o barwie pochodzącej od utlenionych związków Fe+++.

30. Gleby autogeniczne

Gleby o różnym ukształtowaniu poziomów genetycznych .Ich cechą wspólną jest kształtowanie się pod przemożnym wpływem czynników glebotwórczych. Duże znaczenie w tych glebach pełni próchnica glebowa i jej właściwości oraz miąższość warstwy. Użyteczność rolnicza tych gleb jest zróżnicowana - od najlepszych gleb czarnoziemnych, bardzo dobrych, głębokich gleb brunatnych i płowych przez utwory płytkie, aż do ubogich gleb bielicoziemnych.

II A Gleby czarnoziemne

II A1 czarnoziemy

II B Gleby brunatnoziemne

II B1 Gleby brunatne właściwe

II B2 Gleby brunatne kwaśne

II B3 Gleby płowe

II C Gleby bielicoziemne

II C1 gleby rdzawe

II C2 gleby bielicowe

II C3 bielice

31. Trójfazowy układ gleby - elementy składowe faz.

1. FAZA STAŁA

2. FAZA CIEKŁA

3. FAZA GAZOWA

Układ fazowy gleby podlega szeregu zmianom, zwłaszcza z tytułu działalności człowieka (zabiegi uprawowe, melioracje itd.), a także procesów glebotwórczych. Szczególnie intensywne - dynamiczne zmiany dotyczą faz: gazowej i ciekłej. Zaznaczają się one po każdym opadzie deszczu, a przybierają bardzo duże natężenie po długotrwałych, intensywnych deszczach. Należy pamiętać, że wraz ze zmianami notowanymi w ilościowym udziale fazy gazowej po deszczu (bądź zalaniu wodami powodziowymi) występuje niedobór tlenu glebowego, niezbędnego korzeniom roślin oraz licznym mikroorganizmom glebowym.

Mineralna faza gleby:

W skład mineralnej części fazy stałej gleby wchodzą różne minerały - należące do:

Faza ciekła gleby

Postacie wody w glebie:
- para wodna,

- woda molekularna:

- higroskopowa,

- błonkowata,

- woda kapilarna:

- właściwa,

- przywierająca (zawieszona),

- woda wolna:

- infiltracyjna (przesiąkająca, grawitacyjna),

- gruntowo-glebowa.

Woda molekularna - pochodzi z adhezji cząsteczek wody na cząstkach glebowych, decydują o niej siły van der Waalsa i hydratacja kationów wymiennych kompleksu sorpcyjnego; zależy od ilości, składu jonowego i rodzaju koloidów glebowych; jony Na+ zwiększają ilość tej wody, jony Ca2+ i Mg2+ zmniejszają; w.m. higroskopowa przylega do cząstek fazy stałej, w.m. błonkowata jest na zewnątrz ww. i związana jest słabszymi siłami.

Woda higroskopowa jest niedostępna dla roślin; max. jej zawartość waha się od 0,1 do 39,0%.

Woda błonkowata jest niedostępna dla roślin, część z niej jest bardzo trudno dostępna dla roślin; ilość jest 2-4-krotnie wyższa niż wody higroskopowej.

Woda kapilarna - woda wciągana lub wypychana z kanalików glebowych przez siły kapilarne; w.k. właściwa to woda w kontakcie z wodą gruntowo-glebowa, podnoszona w kapilarnych kanalikach glebowych ponad zwierciadło wody, przy czym wysokość podnoszenia zależy od składu mechanicznego i struktury gleby;

frakcja ilasta 1000 - 3000 cm i więcej,

piasek l - 30 cm.

Ma ona olbrzymie znaczenie dla wegetacji roślin. w.k. przywierająca - pochodzi z opadów atmosferycznych i utrzymuje się w kapilarach, gdy siły kapilarne przewyższają siły zmierzające do przesunięcia wody w dół.

Woda wolna - wypełnia przestwory glebowe szersze od kapilarnych i przemieszcza się pod wpływem sił ciążenia. Napotykając warstwy nieprzepuszczalne tworzy poziom wodonośny.

Woda w glebie podlega działaniu różnych sił:

elektrostatycznych - od ładunków elektrycznych na powierzchni cząstek gleby; decydują o istnieniu wody mineralnej,

kapilarnych - wypadkowa sił między fazami stałą, ciekłą i gazową; decydują o wodzie kapilarnej,

osmotycznych - wynikają z różnic stężenia roztworów w okolicy cząstek glebowych; wpływają na kierunek przepływu wody.

3. Faza gazowa gleby:

Skład chemiczny atmosfery glebowej:

- tlen 15-21 %

- dwutlenek węgla 0-10 %

- azot

- tlenki azotu

- metan

- etylen

- tlenki siarki,

- siarkowodór

- inne

Para wodna - istnieje w powietrzu glebowym, podlega wymianie z powietrzem atmosferycznym, przepływ od wyższego ciśnienia do niższego. W klimacie Polski jest mało ważąca w bilansie wodnym gleb.

Wymiana gazowa:

- dyfuzja stężeniowa (90% wymiany)

- różnica ciśnień

- różnice temperatur

- zmiana ciśnienia atmosferycznego

- nasilenie wiatru

- wsiąkanie wody opadowej

- wahania zwierciadła wody gruntowej

Poprawa warunków powietrznych gleb:

- zabiegi agrotechniczne

- głęboka orka

- zabiegi melioracyjne

- drenaż

- fitomelioracja

32. Budowa mineralnej części fazy stałej gleby

Faza stała gleby - część mineralna jest efektem wietrzenia skał i minerałów.

W skład mineralnej części fazy stałej gleby wchodzą różne minerały należące do:

- grupy kwarcu,

- pierwotnych minerałów krzemianowych: skalenie; łyszczyki: muskowit, biotyt; pirokseny: augit, dioryt, gabro; amfibole: hornblenda; oliwiny,

- wtórnych minerałów krzemianowych: kaolinit, illit, wermikulit, smektyt, alofan,

- innych minerałów wtórnych: kalcyt, aragonit, dolomit, limonit,

przy czym dominacja określonej ich grupy jest silnie powiązana z gatunkiem gleby.

33. Skład granulometryczny gleb i jego konsekwencje

Skład granulometryczny (uziarnienie) charakteryzuje stan rozdrobnienia mineralnej cześci fazy stałej gleby. Wskazuje stan gleby i jej zależność od ilości piasku, pyłu oraz

części iłu w glebie, z których każda jest innego rozmiaru.

Jest on wyrażany procentowym udziałem poszczególnych czątek mineralnych zwanych frakcjami granulometrycznymi.

Frakcje glebowe w zależności od swej wielkości wykazują zróznicowanie pod względem składu mineralogicznego oraz chemicznego:

· Kamienie i żwir

· Piasek, pył i ił pyłowy

· Ił koloidalny

Frakcja granulometryczna jest to umownie przyjęty zbiór ziaren glebowych( objętych wspólna nazwą), mieszczących się w określonym przedziale wielkości średnic, wyrażanych w milimetrach.

Grupa granulometryczna- określa się ja na podstawie procentowego udziału frakcji:

· Utwory kamieniste (kamienie)

· Utwory żwirowe (żwiry)

· Utwory piaszczyste (piaski)

· Utwory gliniaste (gliny)

· Utwory ilaste (iły)

· Utwory pyłowe (pyły)

34. Budowa fazy ciekłej gleby - rodzaje wód glebowych

- woda z rozpuszczonymi składnikami mineralnymi i organicznymi,

Postacie wody w glebie:

- para wodna,

- woda molekularna:

- higroskopowa,

- błonkowata,

- woda kapilarna:

- właściwa,

- przywierająca (zawieszona),

- woda wolna:

- infiltracyjna (przesiąkająca, grawitacyjna),

- gruntowo-glebowa.

Para wodna - istnieje w powietrzu glebowym, podlega wymianie z powietrzem atmosferycznym, przemieszczenie następuje od ciśnienia wyższego do niższego (prężność pary wodnej), w warunkach klimatycznych Polski jest mało ważąca w bilansie wodnym gleb.

Woda molekularna - pochodzi z adhezji cząsteczek wody na cząstkach glebowych, decydują o niej siły van der Waalsa i hydratacja kationów wymiennych kompleksu sorpcyjnego; zależy od ilości, składu jonowego i rodzaju koloidów glebowych; jony Na+ zwiększają ilość tej wody, jony Ca2+ i Mg2+ zmniejszają; w.m. higroskopowa przylega do cząstek fazy stałej, w.m. błonkowata jest na zewnątrz ww. i związana jest słabszymi siłami. Woda higroskopowa jest niedostępna dla roślin; max. Jej zawartość waha się od 0,1 do 39,0%. Woda błonkowata jest niedostępna dla roślin, część z niej jest bardzo trudno dostępna dla roślin; ilość jest 2-4-krotnie wyższa niż wody higroskopowej.

Woda kapilarna - woda wciągana lub wypychana z kanalików glebowych przez siły kapilarne; w.k. właściwa to woda w kontakcie z wodą gruntowo-glebowa, podnoszona w kapilarnych kanalikach glebowych ponad zwierciadło wody, przy czym wysokość podnoszenia zależy od składu mechanicznego i struktury gleby;

frakcja ilasta 1000 - 3000 cm i więcej,

piasek l - 30 cm.

Ma ona olbrzymie znaczenie dla wegetacji roślin. w.k. przywierająca - pochodzi z opadów atmosferycznych i utrzymuje się w kapilarach, gdy siły kapilarne przewyższają siły zmierzające do przesunięcia wody w dół.

Woda wolna - wypełnia przestwory glebowe szersze od kapilarnych i przemieszcza się pod wpływem sił ciążenia. Napotykając warstwy nieprzepuszczalne tworzy poziom wodonośny.

35. Typ gruntowo-wodny (GW) - zwierciadło wody gruntowej znajduje się stale w

zasięgu strefy korzenienia się roślin. Wahania sezonowe zwierciadła wody są zazwyczaj niezbyt duże. Rośliny są zasadniczo uniezależnione od zapasu wody

gromadzonej po opadach atmosferycznych.

36. Typ opadowo-gruntowo-wodny (OGW) - wahania sezonowe zwierciadła wody

są duże, występuje okresowa zmienność pochodzenia wody będącej do

dyspozycji roślin. Na wiosnę jest to głównie woda gruntowa, latem i wczesną

jesienią może wystąpić jej deficyt, a o wilgotności gleb decyduje wtedy tylko ich

zdolność retencyjna.

37. Typ opadowo-retencyjny (OR) - zwierciadło wody gruntowej zalega na tyle

głęboko, że jedynym źródłem zaopatrzenia w wodę są opady atmosferyczne

magazynowane w porach glebowych.

38. Faza gazowa gleby i możliwości regulacji stosunków fizyczno - chemicznych

Faza gazowa gleby tj. powietrze glebowe wypełnia w glebie pory nie zajęte przez wodę.

Skład chemiczny atmosfery glebowej:

tlen 15-21 %

dwutlenek węgla 0-10 %

azot

tlenki azotu

metan

etylen

tlenki siarki,

siarkowodór

inne

Powietrze glebowe zawiera:

zdecydowanie mniej O2 ~ 21%

zdecydowanie więcej CO2

niż powietrze atmosferyczne.

Skład powietrza glebowego zależy od:

1. aktywności biologicznej gleby - natężenia procesów biochemicznych

powodujących ciągłe zużywanie tlenu przy równoczesnym wydzielaniu CO2

2. intensywności wymiany gazowej z atmosferą - procesów fizycznych, które tę

wymianę umożliwiają.

Ad 1. Procesy oddychania mikroorganizmów glebowych i korzeni roślin składają się

na tzw. aktywność respiracyjną gleby utożsamianą z całkowitym zapotrzebowaniem

gleby na tlen lub z intensywnością wydzielania CO2.

Sumarycznie oddychanie tlenowe można przedstawić tak:

C + O2 → CO2 + energia

Ad 2. Na skład powietrza glebowego ma ponadto wpływ intensywność wymiany

gazowej z atmosferą. W wymianie gazowej w glebie najważniejszą rolę odgrywa

dyfuzja stężeniowa. Powstające w wyniku aktywności respiracyjnej różnice stężenia

powodują przemieszczanie się gazów w porach wypełnionych powietrzem.

Dyfuzyjny przepływ gazów w glebie jest proporcjonalny do wytworzonego gradientu

stężenia oraz współczynnika dyfuzji. Współczynnik dyfuzji gazów w glebie zależy od

objętości porów wypełnionych powietrzem i od długości, kształtu i ciągłości

kanalików glebowych - czyli inaczej mówiąc od struktury gleby i stopnia jej

zagęszczenia.

Przepływ powietrza występuje przede wszystkim w warstwie powierzchniowej gleby;

w warstwach głębszych przepływ jest niewielki lub może w ogóle nie zachodzić.

39. Właściwości gleb. Wymień podstawowe właściwości fizyczno-chemiczne

Grupy właściwości gleb:

- fizyczne

- fizyko-chemiczne

- chemiczne (skład)

- biologiczne

Fizyko chemiczne:

Wiele czynników glebowych w zasadniczy sposób modyfikuje jej chemizm, poprzez oddziaływanie na stopień rozpuszczalności składników oraz ich przyswajalności dla roślin, jednocześnie kształtując strukturę gleby a przez to jej warunki powietrzno-wodne.

Wśród nich najważniejszymi są :

odczyn (pH) gleby,

skład mechaniczny,

ilość i rodzaj minerałów ilastych,

ilość i jakość substancji organicznej,

wilgotność gleby,

potencjał oxydo-redukcyjny gleby,

wzajemne oddziaływanie pierwiastków na siebie.

40. Wielkości określające stosunki między 3 fazami

Gęstość objętościowa - Ilościowy wskaźnik stosunku do siebie trzech faz w glebie. Zależy od składu mineralnego, porowatości i wilgotności. Jest to stosunek masy próby glebowej o nienaruszonej strukturze do całkowitej jej objętości.

Porowatość - jest to stosunek objętości przestrzeni wolnych do całkowitej objętości gleby. Od porowatości zależy wodochłonność i przepuszczalność gruntów. Porowatość całkowita to pory otwarte i zamknięte. Porowatość efektywna to pory stykające się ze sobą.

Wskaźniki porowatości - jest to stosunek objętości wolnych przestrzeni w glebie do objętości zajmowaną przez fazę stała gleby- części stałej.

Stopień zagęszczenia - charakteryzuje stosunki: faz od siebie w glebie, łącząc się bezpośrednio z problematyką porowatości gleb. Jako taka znajduje zastosowanie w rolnictwie, melioracji, budownictwie. (gleba pulchna, naturalna, zagęszczona)

Wilgotność - określa się tym wskaźnikiem stosunek masy wody zawartej w glebie do masy fazy stałej gleby i po jej wysuszeniu do 105 C. Wilgotność wagowa bądź stosunek objętości wody zawartej w glebie do objętości całej próbie gleby - wilgotność objętościowa.

Gęstość właściwa - określa ją stosunek masy fazy stałej próby gleby do objętości zajmowanej przez tą fazę. Zaeleży od gęstości właścieewj minerałów wchodzące w skład gleby.

Wskaźnik plastyczności - wyraża on różnice pomiędzy wilgotnościami gleby odpowiadającymi jej granicy płynności.

Lepkość - zdolność przylegania do innych przedmiotów. Na skutek lepkości wzrastają bardzo silnie opory przy uprawie gleby. Silnie zależy od składu granulometrycznego, przy czym rozdrobnienie gleby powyżej 60 części iłowych nie powoduje już dalszego wzrostu lepkości.

Zwięzłość - opór jaki stawia gleba podczas prób jej rozcinania lub rozklinowania. Opór ten wynika z działania sił tarcia narzędzia o glebę, oraz istniejących podczas wprowadzania do niej narzędzi.

- Pęcznienie i kurczenie się gleby - zmiany objętości gleby pod wpływem zmian wilgotności. Jest związane z obecnością minerałów ilastych i materii organicznej. W pęczniejących glebach maleją siły przyciągania między cząstkami stałymi, co w efekcie może doprowadzić do rozmakania gleby.

Jony 1 dodatnie również wzmagają pęcznienie. Bardzo duże znaczenie dla budownictwa, przy wykonywaniu wykopów.

Pęcznienie i kurczenie się gleby powodują jej spękanie i pogłębianie działania procesów glebotwórczych, mogą również powodować uszkodzenie korzeni roślin.

41. Wielkości określające fazę stałą gleb

Gęstość właściwa - określa ją stosunek masy fazy stałej próby gleby do objętości zajmowanej przez tą fazę. Zależy od gęstości właściwej minerałów wchodzące w skład gleby.

Wskaźnik plastyczności - wyraża on różnice pomiędzy wilgotnościami gleby odpowiadającymi jej granicy płynności.

Lepkość - zdolność przylegania do innych przedmiotów. Na skutek lepkości wzrastają bardzo silnie opory przy uprawie gleby. Silnie zależy od składu granulometrycznego, przy czym rozdrobnienie gleby powyżej 60 części iłowych nie powoduje już dalszego wzrostu lepkości.

Zwięzłość - opór jaki stawia gleba podczas prób jej rozcinania lub rozklinowania. Opór ten wynika z działania sił tarcia narzędzia o glebę, oraz istniejących podczas wprowadzania do niej narzędzi.

Pęcznienie i kurczenie się gleby -

42. Skład chemiczny gleb i czynniki wpływające na skład

Skład chemiczny gleby jest cechą bardzo zróżnicowaną i zmienną w czasie. Wpływają na nią wszystkie czynniki zarówno zewnętrzne, jak związane z genezą gleby i jej składem mineralogicznym. Bardzo istotnym jest aspekt wpływu człowieka na skład chemiczny gleb, zarówno bezpośredni (nawożenie, stosowanie środków ochrony roślin, zrzuty ścieków, deponowanie odpadów itd.), jak pośredni (poprzez emisje do atmosfery substancji, po pewnym czasie osiadających na glebę).

Skład chemiczny związany jest z prawami:

43. Cechy morfologiczne profilu glebowego

- budowa profilu glebowego

- miąższość

- barwa

- struktura

- układ

- nowotwory glebowe

- domieszki

- stopień rozkładu materii organicznej

Miąższością gleby nazywa się łączną głębokość wszystkich jednolitych genetycznie

poziomów zróżnicowania profilu glebowego od powierzchni do skały macierzystej. Za dolną

granicę gleby uważa się tę część skały macierzystej, która nie wykazuje śladów procesu

glebotwórczego. Gleby wytworzone ze skał masywnych (np. gleby górskie i rędziny), a także

gleby z utworów organicznych, odznaczają się zwykle mniejszą miąższością od gleb wytwo-

rzonych ze skał niemasywnych (np. z materiału pochodzenia lodowcowego).

Profil glebowy - pionowy przekrój gleby ukazujący jej budowę ze zróżnicowaniem poziomów glebowych.

Poziom glebowy - zbiór materii glebowej zalegający równolegle do powierzchni terenu o specyficznych cechach morfologicznych. Zwany również poziomem genetycznym lub poziomem diagnostycznym, służy do typologii gleb, będąc jej podstawowym kryterium.

Pedon (???) - trójwymiarowe ujęcie przekroju gleby - jako bryły. Jest to najmniejsza jednorodna objętość gleby pozwalająca na jej zbadanie w danym momencie i zdefiniowanie w praktyce jest to graniastosłup o wysokości równej miąższości gleby i powierzchni płaszczyzny wierzchniej od 1 do kilku m2.

Miąższość gleby - nazywa się całkowitą głębokość jej wszystkich poziomów profilu glebowego, od powierzchni profilu glebowego do skały macierzystej, która nie wykazuje śladów procesów glebotwórczych.

Gleby całkowite - posiadają profil glebowy jednolity genetycznie sięgający co najmniej 150cm poniżej powierzchni terenu

Gleby niecałkowite - profil glebowy płytszy niż 150cm

Gleby organiczne:

Barwa gleb - zabarwienie gleby i jej poziomów jest jedną z podstawowych cech diagnostycznych. Wynika ona z fizycznych, chemicznych właściwości utworów, a także zawartość swoistych substancji chemicznych. Odzwierciedla skład gley i przebiegające w niej procesy. tabele Munsella - Odcień, czystość, nasycenie.

Struktura - stan zagregowania elementarnych cząstek fazy stałej gleby. Gleby naturalne zawdzięczają swoją strukturę przeobrażeniom utworów niestrukturalnych w stanie zbitym lub luźnym.

Struktury gleb mineralnych:

Struktura warstwowa. Agregaty zbudowane są z cienkich, poziomo ułożonych płytek — łusek lub blaszek. Grubość ich jest różna, od ułamków milimetra do kilku milimetrów. Również ich konsystencja i trwałość są różne. Struktura taka występuje w glebachnieuprawnych. Często bywa odziedziczona po skale macierzystej. Spotyka się ją często w madach.

Struktura słupkowa. Agregaty są o kształcie wydłużonym i niewyraźnych zaokrąglonych krawędziach, ułożone pionowo. Rozmiary agregatów bywają różne. Ich średnica waha się od kilkunastu do kilkudziesięciu milimetrów, a długość od kilku do kilkunastu centymetrów. Ten typ struktury spotyka się przede wszystkim w glebach klimatu suchego i półsuchego.

Struktura pryzmatyczna. Agregaty ostrokrawędziste, o kształcie zbliżonym do sześcianów i o wymiarach boków od kilku do kilkudziesięciu milimetrów. Struktura ta charakterystyczna jest dla gleb o ciężkim składzie granulometrycznym (iły, gliny ciężkie), głównie w strefie klimatu wilgotnego. Ujawnia się podczas wysychania gleby, kiedy łatwo przy naciśnięciurozpada się na luźne pryzmaty. Natomiast podczas nawilżania granice pomiędzy agregatamizanikają w wyniku pęcznienia.

Struktura sferyczna. Agregaty zbliżone kształtem do kuli o wymiarach od l do kilkudziesięciu milimetrów. Charakterystyczną cechą tej struktury jest to, że agregaty sąułożone luźno i łatwo rozpadają się. W razie uwilgotnienia wolne przestrzenie między nimi na ogół nie zanikają wskutek pęcznienia. Wyróżnić tu można strukturę: orzechowatą, ziarnistą i gruzełkowatą. Struktura orzechowatą charakteryzuje się średnicą agregatów od 5 do kilkunastu milimetrówi dość wyraźnymi kształtami o ostrych krawędziach. Ta forma struktury występuje raczej w głębszych poziomach profilów glebowych

Struktura ziarnista odznacza się wyraźnymi kształtami kulistymi i łatwymi do wyczucia dośćtwardymi krawędziami, a średnica ziarn wynosi od pół do kilku milimetrów. Struktura ta jestcharakterystyczna dla poziomów poddarniowych użytków zielonych na glebach mineralnych.

Struktura gruzełkowata charakterystyczna jest przede wszystkim dla poziomów próchnicznych gleb uprawnych (użytkowanych rolniczo i ogrodniczo), odznacza sięniewyraźnymi krawędziami agregatów oraz wyjątkowo dużą porowatością

Nowotwory glebowe - nazywa się widoczne gołymi okiem skupienia substancji w różnej formie i o różnym składzie chemicznym, które wytrącają się w wyniku procesu glebotwórczego.

Układ - odzwierciedla sposób ułożenia względem siebie poszczególnych części elementarnych, agregatów oraz charakter. Porowatością, która powstaje w takich warunkach.

Układ gleb ciężkich jest w dużym stopniu wypadkową wilgotności.

44. Główne przyczyny degradacji gleb - podaj przykłady

- występowanie zjawisk erozyjnych

- przeznaczanie gleb na cele przyrodnicze

- odkrywkowego wydobywania surowców

- niewłaściwej regulacji stosunków wodnych (melioracji)

- intensywnej gospodarki rolnej

- użycia niewłaściwych maszyn rolniczych, dostawczych i innych

- niewłaściwa chemizacja rolnictwa

- zanieczyszczeń przemysłowych, komunikacyjnych oraz komunalnych

- składowanie odpadów w nieprzygotowanych do tego obszarach

- prac budowlanych, naruszających układ profilu glebowego.

45. Rodzaje degradacji gleb - podaj przykłady degradacji

- erozja gleb

- ubytek areału uprawnego

- przekształcenia mechaniczne gleb

- przekształcenia chemiczne gleb

- naruszenie równowagi biologicznej środowiska glebowego

46. Ubytek areału uprawnego

Jest wynikiem:

- Wylesiania obszarów i ich dewastacji

- „dzikiego” odłogowania pól uprawnych

- zabudowy terenów rolnych i leśnych

- pozostawienia gruntów wadliwych o złych cechach

- ruchów demograficznych

Zmiany użytkowania gleb związane z urbanizacją idą generalnie w kierunkach:

47. Problemy wynikające z komasacji i rozdrobnienia pól uprawnych

Minusy komasacji gruntów:

- Kontakt zainfekowanych, porażonych roślin i zwierząt

- Ujednolicenie uprawy i nawożenia „na siłę”, mimo zróżnicowania właściwości gleby w obrębie dużego pola.

- Uproszczenie technologiczne upraw i chowu.

Minusy rozdrabniania gruntów:

- Większa koszto-chłonność uprawy - transport + jałowe przewozy maszyn

- Większe zróżnicowanie gleb

- Sumarycznie większa powierzchnia gorzej uprawianej gleby

48. Chemiczne przekształcenia gleb

- wyjałowienie ze składników pokarmowych

- naruszenie równowagi między składnikami

- zakwaszenie

- zanieczyszczenie gleby substancjami szkodliwymi dla roślin

- zanieczyszczenie gleby składnikami szkodliwymi dla wartości pokarmowej roślin

- zasolenie

- alkalizacja

- intoksykacja metaboliczna (cisy produkują toksynę szkodzącą innym rośliną i młodym cisom)

- obniżenie zawartości próchnicy

49. Przyczyny współcześnie obserwowanej różnorodności pokrywy glebowej

Gleby wykazują dużą różnorodność głównie za sprawą:

50. Mechaniczne przekształcenia profilu glebowego

51. Pojęcia degradacji, dewastacji i zagospodarowania gruntów

Grunty zdegradowane - grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej a także rolniczej.

Grunty zdewastowane - grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkową, w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej a także rolniczej.

Zagospodarowanie gruntów - rolnicze, leśne lub inne użytkowanie gruntów zrekultywowanych

Utrata lub ograniczenie wartości użytkowej gruntów to zmniejszenie lub całkowity zanik zdolności produktywnej.

52. Rekultywacja gleb. Ustalenia w ramach fazy planowania

Rekultywacja gruntów - nadanie lub przywrócenie zdegradowanym lub zdewastowanym gruntom wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odkwaszenie gleb, umocnienie skarpy.

FAZA PLANOWANIA

Studia kameralne - obejmują ogólne prace bibliograficzne, kartograficzne, wypisy, analizę przekształceń architektury, krajobrazu, wytyczne o prac terenowych oraz określenie koniecznych dalszych studiów.

Studia kartograficzne - w tym planistyczne, przeprowadza się w oparciu o mapy.. geologiczne, hydrologiczne i inne… W każdym przypadku przyjmuje się zasadę, że roboczo należy pracować na mapach w skalach większych, ostatecznie pomniejszając do skali zasadniczej (np. opracowując obszar w skali 1:100000, studia robocze należy prowadzić na mapach 1:25000-50000)

Studia terenowe - mają za zadanie wyjaśnić, z jakim krajobrazem i o jakich cechach szczegółowych i układzie przestrzennym mamy do czynienia a także zweryfikować tezy ustalone w trakcie prac kameralnych.

53. Podstawowe zasady doboru metod rekultywacyjnych. Kierunek i cele rekultywacji

Podstawowe zasady rządzące doborem metod rekultywacji:

Dobór kierunków rekultywacji:

Decyzja o kierunku rekultywacji należy do właściciela gruntu. Powinna ona uwzględniać założenia planu zagospodarowania przestrzennego miejscowości, potrzeby lokalne oraz zasady ochrony środowiska. Istotny jest też koszt działań podejmowanych w ramach danego kierunku rekultywacji.

Kierunek rekultywacji musi być zgodny z planem zagospodarowania przestrzennego danego obszaru. Jest ustalony zgodnie z założeniem tego planu i wytycznymi przyszłego użytkownika rekultywowanego terenu.

W rekultywacji gruntów zdegradowanych bądź zdewastowanych wyszczególnione są 4 zasadnicze kierunki:

Cele rekultywacji:

Celem rekultywacji może być przystosowanie terenu do:

54. Czynniki wpływające na wybór technik i technologii rekultywacji

Dla praktycznego wykonania technik rekultywacyjnych koniecznym jest zaplanowanie konkretnych prac i czynności oraz urządzeń i narzędzi. Ich dobór zależny jest od szeregu czynników, z których najistotniejszymi są:

55. Podstawy oczyszczania gleb skażonych

Naprawa właściwości gleb:

Zanim zostanie podjęta decyzja o kierunku i sposobie rekultywacji pokrywy glebowej na danym terenie trzeba ustalić:

Zanieczyszczenia w glebach mogą występować w różnej postaci:

Przy oczyszczaniu gleb z tych zanieczyszczeń wykorzystuje się różnice we właściwościach między cząstkami gleby a substancjami je zanieczyszczającymi, w tym głównie w:

2


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kwit Ratownictwo Morksie opracowanie egzamin do ręki, Akademia Morska Szczecin, SEMESTR VII, Ratowni
chemia fizyczna wykłady, sprawozdania, opracowane zagadnienia do egzaminu Sprawozdanie ćw 7 zależ
Pytania na egzamin do opracowania
egzamin do opracowania
edukacja matematyczna w przedszkolu-opracowane zagadnienia do egzaminu, UKW
Etnologia religii opracowane zagadnienia do egzaminu
11 Opracowanie zagadnienia do egzaminu inzynierskiego
Odpowiedzialnosc odszkodowawcza panstw czlonkowskich za naruszenie prawa wspolnotoweg, Pelne opracow
3z3, Inżynieria Środowiska, mgr 1 semestr, Uzdatnianie wody do celów przemysłowych, wykłady, opracow
Opracowane Zagadnienia Do Egzaminu - Zaawansowana Metodyka Wychowania Fizycznego, 1
Opracowane Zagadnienia Do Egzaminu - Zaawansowana Metodyka Wychowania Fizycznego, 1
Opracowane zagadnienia do egzaminu na uprawnienia budowlane cz ustna cz pisemna(1)
opracowane tezy do egzaminu z psychologii klinicznej sem 3, Pedagogika
opracowane zagadnienia DO EGZAMINU wprowadzenie do psychologii, wprowadzenie do psychologii
Swobody, Pelne opracowanie zagadnien do egzaminu z podstaw prawa ustrojowego UE

więcej podobnych podstron