Psychologia (od gr. ψυχή psyche = dusza, i λόγος logos = słowo, myśl, rozumowanie) - nauka empiryczna, zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. W zasadzie psychologia dotyczy ludzi, ale mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii - etologia.

Opis

Nauki, z których czerpie psychologia, to głównie socjologia, antropologia, filozofia i biologia, ale dzięki wypracowaniu własnych metod eksperymentalnych psychologia jest nauką samodzielną. Psychologia zaliczana jest do nauk społecznych, także do nauk humanistycznych. Ostatnio jest także zaliczana do nauk behawioralnych (nauk o zachowaniu) razem z socjologią, etologią, antropologią kulturową, kryminologią, niektórymi działami medycyny (psychiatrią, medycyną behawioralną).

Zadania psychologii:

• jako Nauka o człowieku zmierza do doskonalenia procesu regulacji, wzajemnych stosunków człowieka ze światem zewnętrznym,

• ukazuje granice możliwości rozwoju psychicznego jednostek, analizuje Czynniki i warunki działania, które zapewniają optymalny rozwój,

• określa Metody i sposoby za pomocą których można zapobiegać powstawaniu zaburzeń i dysfunkcji w toku działania,

• określa jak przywracać równowagę psychiczną, gdy została ona naruszona wskutek rozmaitych okoliczności.

PODZIAŁ:

1. PSYCHOLOGIA TEORETYCZNA-zajmuje się wykrywaniem i poznawaniem praw rządzących czynnościami psychicznymi istot żywych(w szczególności człowieka). Stanowi Fundament psychologii. Służy rozwiązywaniu praktycznych problemów i zadań w określonych dziedzinach i przejawach aktywności ludzkiej. Czynności psychiczne - Myślenie, spostrzeganie.

Psychologia ogólna - stanowi podstawę wszystkich innych dziedzin psychologii, bada prawidłowości procesów psychicznych oraz mechanizmy, które je uruchamiają i kierują nimi. Obejmuje zagadnienia: wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, pamięci, myślenia, procesów uczuciowych, motywacyjnych, struktury osobowości.

Psychofizjologia — dział nauki z pogranicza psychologii i fizjologii, zajmujący się wzajemnym związkiem procesów psychicznych i fizjologicznych.

Zoopsychologia - dziedzina psychologii badająca zachowania zwierząt, działania instynktowe, uczenie się, procesy poznawcze i stosunki z otoczeniem. Podobieństwo zwierząt i ludzi.

Psychologia rozwoju człowieka - to jeden z najstarszych działów psychologii. Zajmuje się przemianami psychiki człowieka jakie zachodzą od momentu jego poczęcia (zapłodnienia) do śmierci.

Na ogół przyjmuje się istnienie następujących faz rozwojowych człowieka: Poczęcie, Okres embrionalny, Okres płodowy, Niemowlęctwo (1 rok życia), Wczesne dzieciństwo (2 i 3 rok życia), Średnie dzieciństwo (od 4 do 6 roku życia), Późne dzieciństwo: Młodszy wiek szkolny (od 7 do 10 lub 12 roku życia), Okres dojrzewania, (13-18 lat), Wczesna dorosłość (18-25 lat), Dorosłość (25-60 lat), Starość (+60 lat), Śmierć

Psychologia społeczna - nauka z pogranicza psychologii i socjologii badająca w jaki sposób obecność innych ludzi i ich działania wpływają na psychikę jednostki. Jest to stosunkowo młoda gałąź psychologii, która wyodrębniła się dopiero pod koniec lat trzydziestych XX w. wraz z rozwojem metod eksperymentalnych Kurta Levina i jego uczniów.

Psychologia społeczna bada w jaki sposób ludzie wywierają wpływ na sposób myślenia, emocje i postawy innych ludzi zarówno nieświadomie, jak i celowym działaniem. Dziedziną badań tej nauki są zarówno procesy społeczne wpływające na indywidualnego człowieka, jak i procesy zachodzące w małych grupach ludzkich.

Jedną z prekursorskich prac, które przyczyniły się do powstania tej dyscypliny wiedzy było dzieło Gustawa le Bona Psychologia tłumu wydane w roku 1895, w którym opisywał on m.in. wpływ tłumu na podejmowane przez jednostkę decyzje.

Wpływanie i uleganie wpływom może mieć charakter nieświadomy, jak na przykład podczas naśladowania kogoś, jak i w pełni zamierzony, jak to się dzieje w sytuacjach manipulacji społecznych stosowanych np. w reklamie i kampaniach wyborczych. Dzięki wpływowi społecznemu, grupy społeczne są czymś więcej niż zbiorem jednostek. Poprzez jego oddziaływanie powstają normy grupowe, opinie publiczne, a pojedynczy ludzie potrafią wykroczyć poza interes własny i skierować swoją aktywność na realizację dobra danej społeczności. Wpływ społeczny jest zatem istotną siłą, stojącą u podłoża zjawisk społecznych które warunkują postęp cywilizacji. Psychologia społeczna, jak już wspomniano, wykorzystywana umiejętnie, potrafi wywierać skuteczny wpływ na społeczność, która kształtuje przyszłą rzeczywistość.

Lub:

Psychologia teoretyczna zajmuje się m.in.

• procesami poznawczymi - postrzeganiem, myśleniem, wyobrażaniem, pamięcią (psychologia poznawcza);

• nabywaniem mowy i powiązaniem jej z pozostałymi procesami psychicznymi (psycholingwistyka);

• rozwojem i zmianami mechanizmów psychicznych (psychologia rozwoju człowieka);

• emocjami, procesami motywacji, stałymi cechami psychicznymi (psychologia osobowości);

• postrzeganiem osób i psychicznymi aspektami interakcji między ludźmi (psychologia społeczna) oraz komunikacją między nimi (negocjacje, mediacje);

• związkiem procesów psychicznych i funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego (neuropsychologia), fizjologicznym podłożem procesów psychicznych (psychofizjologia), ewolucyjnymi aspektami mechanizmów psychicznych (psychologia ewolucyjna);

• psychologicznymi aspektami religii, twórczości naukowej i artystycznej oraz innych obszarów funkcjonowania człowieka;

• zaburzeniami osobowości (patopsychologia).

2. PSYCHOLOGIA STOSOWANA-jest to dziedzina psychologii która koncentruje się na wykorzystywaniu wyników badań podstawowych do rozwiązywania problemów praktycznych, ale prowadzi także badania własne uwzględniające problemy specyficzne dla danej dziedziny zastosowań. Najbardziej rozwiniętymi działami psychologii stosowanej, zarówno pod względem użyteczności praktycznej, jak i własnych badań specjalistycznych, są: psychologia pracy, psychologia wychowawcza i psychologia kliniczna.

Psychologia kliniczna jest działem psychologii stosowanej zajmującym się profilaktyką, diagnostyką i terapią zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, czyli zaburzeniami w regulacji stosunków człowieka z jego otoczeniem.

Psychologia kliniczna szczególnie interesuje się zdrowiem psychicznym, jego normą i patologią, a więc psychopatologią, sposobami określania i diagnozowania takiej normy i patologii, jak też czynnikami wpływającymi na ten proces diagnostyczny. Psychologia kliniczna zajmuje się także stresem i sytuacjami kryzysowymi, które nie mieszczą się w obszarze klasycznie rozumianej psychopatologii. Bada wpływ czynników psychologicznych na powstawanie i przebieg chorób (zarówno psychicznych, jak i somatycznych), a także wpływ choroby na stan psychologiczny. Również zgłębia psychospołeczne uwarunkowania procesu leczenia (także farmakologicznego) i zdrowienia, czy problematykę jakości kontaktu między lekarzem a pacjentem. Interesuje się wreszcie sposobami wykorzystania wiedzy psychologicznej do usprawnienia przebiegu leczenia, do poradnictwa i pomocy osobom zdrowym i chorym w sferze zachowania się i psyche, a zwłaszcza specyficznymi formami takich oddziaływań, jakimi są psychoterapia, interwencja kryzysowa, rehabilitacja, psychoedukacja itp., co łącznie określa się obecnie mianem pomocy psychologicznej. W stosunku do innych działów nauk psychologicznych, oprócz obszarów tutaj już wspomnianych, psychologia kliniczna znajduje się blisko psychometrii, psychologii zdrowia, psychologii osobowości, oraz psychologii rozwojowej - zarówno w zakresie rozwoju dziecka, jak i rozwoju człowieka dorosłego, oraz starzenia się.

Psychologia wychowawcza (pedagogiczna) - nauka zajmująca się badaniem psychologicznych zagadnień kształcenia (nauczania i uczenia się) i wychowania; między innymi zagadnienia doboru treści kształcenia i wychowania, procesu uczenia się, nauki czytania i pisania, rozwijania zdolności, nabywania pojęć, zainteresowań, przekonań i postaw.

Psychologia pracy (przemysłowa) to dziedzina psychologii stosowanej, obejmująca rozmaite aspekty organizacji i zarządzania zasobami ludzkimi; początkowo ograniczała się do weryfikowania cech osobowości, predestynujących człowieka do pewnej pracy lub wykluczających go z jej wykonywania; stopniowo rozszerzyła swój przedmiot na wykrywanie i opis czynników stresogennych, pojawiających się w pracy fabrycznej (np. zatrudnienie przy taśmie lub automatach produkujących pewne detale), źródeł konfliktów, wpływu komunikacji międzyludzkiej w zakładzie na wydajność, optymalizację warunków pracy (np. barwa przedmiotów, oświetlenie, hałas, wibracje, działanie pola elektromagnetycznego); ustalenia p.p. pomagają w lepszej organizacji przedsiębiorstwa i podnoszeniu jego efektywności, zapobiegają także powstawaniu niektórych chorób zawodowych i wypadków przy pracy; przedmiotem zainteresowań p.p. są nie tylko fabryki, ale także szpitale, szkoły, więzienia i inne instytucje.

Lub:

Psychologia stosowana zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej w:

• zaburzeniach procesów psychicznych (psychopatologia), ich diagnozowaniu i leczeniu (psychologia kliniczna) - pokrewną dziedziną medycyny jest psychiatria,

• diagnozie i rehabilitacji osób z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego (neuropsychologia),

• korygowaniu zaburzeń relacji społecznych oraz w związkach partnerskich i rodzinie (psychoterapia, psychologia małżeństwa i rodziny),

• psychicznych uwarunkowaniach chorób somatycznych, promocji zdrowia i działań praktycznych na terenie medycyny (psychologia zdrowia)

• wymiarze sprawiedliwości (psychologia sądowa),

• problemach szkolno-wychowawczych, funkcjonowaniu instytucji szkolnych i wychowawczych (psychologia wychowawcza),

• organizacjach (psychologia organizacji) i przedsiębiorstwach (psychologia pracy),

• zachowaniach ekonomicznymi ludzi (psychologia ekonomiczna),

• w wojsku, sporcie, wyznaniach i w wielu innych obszarach.

KONCEPCJE CZŁOWIEKA

1. introspekcjonizm - intuicja

2. 
   
   behawioryzm

3. psychologia dynamiczna (psychoanaliza) koncepcje naukowe

4. psychologia poznawcza

5. psychologia humanistyczna

2. Koncepcja behawiorystyczna - szuka przyczyn zachowania się człowieka nie tyle w osobowości, ile w zewnętrznym jego środowisku. Zachowanie się człowieka - według tej koncepcji - jest sterowane przez środowisko, w którym istnieją różne bodźce stanowiące nagrody i kary. Manipulowanie karami i nagrodami powoduje modyfikację ludzkiego zachowania. Z drugiej strony jednak, współcześni behawioryści (zwolennicy koncepcji behawiorystycznej) zwracają również uwagę na to, że działanie człowieka jest działaniem sprawczym, powoduje zmianę środowiska, kształtuje otoczenie jednostki.

Nazwa behawioryzm pochodzi z języka angielskiego od słowa behavior i oznacza postępowanie. Twórcą tego kierunku był John Broadus Watson, którego celem było przekształcenie psychologii w naukę eksperymentalną, niczym nauki przyrodnicze. Behawioryzm w ślad swej myśli kładzie nacisk na obserwacje zachowania ludzkiego, oraz na zmiany fizjologiczne u ludzi i zwierząt pojawiające się na skutek pewnych sytuacji naturalnych bądź eksperymentalnych. Behawiorystyczna szkoła myślenia została rozwinięta w latach 50' przez Skinnera. To on podjął próbę analizy ludzkiego zachowania w oparciu o wzmocnienia i bodźce wzmacniające.

John Broadus Watson (ur. 9 stycznia 1878, zm. 25 września 1958) - amerykański psycholog, prekursor behawioryzmu. Profesor Johns Hopkins University w Baltimore. W 1913 w odczycie Psychologia jak ją widzi behawiorysta, przedstawił własną koncepcję psychologii, która odrzucała analizowanie świadomości i introspekcję, jako metodę subiektywną i nienaukową, skupia się natomiast na zachowaniach oraz czynnikach, które je warunkują - sytuacjach. Odczyt ten traktuje się jako symboliczne narodzenie behawioryzmu.

Uważał, że zachowanie przybiera postać S - R. Gdzie S to bodziec (ang. Stimulus) zaś R to reakcja (ang. Response).

Pisał: Dajcie mi dziecko spłodzone przez dowolną parę rodziców i dajcie mi pełną kontrolę nad środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać - a sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego, artystę, politycznego przywódcę, czy też, jeśli tylko będę tego chciał, zostanie pospolitym przestępcą.

Swoje przekonanie potwierdził słynnym i eksperymentem na jedenastomiesięcznym dziecku - Małym Albercie (Albert B.), który był umieszczony w szpitalu. Eksperyment Watsona i jego asystentki Rosalie Rayner polegała na uczeniu Alberta lęku przed szczurem poprzez warunkowanie klasyczne. Gdy w polu widzenia dziecka pojawiał się szczur, Watson uderzał w gong, wywołując straszny hałas, który jest bodżcem bezwarunkowym dla reakcji lękowej u dziecka. Albert zaczął szybko bać się szczura. Nastąpiła także generalizacja tego lęku na inne przedmioty podobne do szczura (maskotki, brody itp.)

Watson nigdy nie wygasił lęku u Alberta. Obecnie eksperymenty takie są w psychologii zakazane ze względów etycznych.

Watson został wyrzucony ze swojej rodzimej uczelni po tym jak rozniosło się, że wraz ze swoją asystentką bada w laboratorium uniwersyteckim orgazm u kobiet. Tego nie zniosły ówczesne władze uniwersyteckie.

Ten wybitny naukowiec zmarł w nędzy.

3. Koncepcja psychoanalityczna - zakłada, że siły napędowe zachowania, zwane popędami lub potrzebami, tkwią przede wszystkim w człowieku, który jednak z reguły ich sobie nie uświadamia. Różnorodne popędy warunkują to, do czego człowiek dąży i czego unika. Neopsychoanaliza, zwana również psychoanalizą społeczną, podkreśla szczególne znaczenie warunków społecznych i kultury w kształtowaniu osobowości człowieka. Według tej koncepcji kształtowanie się większości popędów dokonuje się w procesie uspołeczniania człowieka. Między innymi sytuacja w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole czy w innych społecznościach decyduje o kształtowaniu się popędów.

TWÓRCA FREUD:

Model osobowości wg. Freada

Teoria osobowości Freuda powstała na gruncie filozofii deterministycznej i pozytywistycznej. Dynamika osobowości jest sposobem rozdziału i wykorzystania energii psychicznej przez systemy osobowości - id, ego i superego. Nieświadomość według Freuda jest silniejsza od świadomości, a zatem bodźce, pragnienia i myśli pochodzące od Id (sfera pierwotnych biologicznych popędów) i Superego (głos moralności - skutek uspołecznienia się człowieka. Odpowiada potocznemu pojęciu sumienia. Kształtuje się i funkcjonuje nieświadomie) mogą sprawić, że Ego (jedyna świadoma część umysłu - sfera działań na przedmioty zewnętrzne i zrealizowania celów zewnętrznych) zostanie stłumione przez lęk . Funkcjonowanie psychiki polega na stałej grze wrodzonych impulsów - Id, tłumiącego je sumienia, czyli Superego i podświadomych lub świadomych decyzji, które podlegają rzeczywistości - Ego. Wprawdzie osobowość człowieka jest układem zachowującym równowagę tych trzech składników to stale zagraża jej dysharmonia.

• Struktura: ID, EGO, SUPEREGO.

• Fazy rozwoju: faza oralna, faza analna, faza falliczna, faza latencji, faza genitalna

• Mechanizmy: popęd, libido, mechanizmy obronne, lęk, zasada rzeczywistości, zasada przyjemności, świadomość, podświadomość, nieświadomość, przedświadomość

• Pojęcia: proces pierwotny, proces wtórny, kompleks, kateksja, antykateksja, czynność odruchowa

Id jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz superego. Id jest rodzajem "brzucha matki", w którym dochodzi do ukształtowania ego i superego. Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb. Pozostaje w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi z których czerpie energię. Id reprezentuje wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej. Nie potrafi tolerować przyrostów energii, które są odczuwane jako powodujące dyskomfort napięcia. Zasada redukcji napięcia, zgodnie z którą działa id nosi nazwę zasady przyjemności. Redukcja ta zachodzi za pomocą czynności odruchowych (redukują napięcie natychmiast) i procesu pierwotnego (redukuje złożone reakcje psychiczne).

Id jest sferą biologiczną człowieka.W analizie transakcyjnej odpowiednikiem id jest komponent dziecka.

Superego jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz id. Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. Jest to instancja „moralna”, dążąca do doskonałości (w przeciwieństwie do id kierującego się zasadą przyjemności). Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi.

Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród, stosowanych przez rodziców. To, co wychowawcy aprobują i nagradzają włączane jest w obręb subsystemu superego - ja idealnego. Sumienie karze wywołując poczucie winy, ja idealne nagradza powodując poczucie dumy. Samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców.

Superego jest sferą moralną człowieka.W analizie transakcyjnej odpowiednikiem superego jest komponent rodzica.

Rola Ego - wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w spostrzeżenia. Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone, oraz o tym które życzenia zostaną wyparte. Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego. Nie należy jednak popełniać błędu utożsamiając ego i świadomość. Nie wszystkie obszary ego są świadome. W obszar ego zaliczane są mechanizmy obronne, które ze swej natury nie są świadome.

UCZNIOWIE FREUDA:

1. Krystyna Horney: stwierdziła, że przyczyną nerwicy są nierozwiązane wewnętrzne konflikty. Siłą napędową tych konfliktów są popędy, które zupełnie inaczej niż w koncepcji Freuda, są siłą specyficzną dla neurotyków. Rodzą się one z poczucia wyizolowania, bezradności, strachu, wrogości. Ich celem jest zdobycie poczucia bezpieczeństwa. Cechą charakterystyczną i przyczyną nerwicy jest neurotyczna struktura charakteru, nerwica charakteru. W tym ujęciu charakter składa się z sprzecznych (a więc konfliktowych, wzajemnie się wykluczających) tendencji, które neurotyk próbuje pogodzić, choć jest to całkowicie niemożliwe.

Przyczyną kształtowania się nerwicy charakteru jest wg Karen Horney frustracja potrzeby bezpieczeństwa, która jest skutkiem niesprzyjających warunków w środowisku domowym np.:

• niekonsekwencja rodziców

• faworyzowanie któregoś z rodzeństwa

• brak prawdziwych uczuć, szczerych i otwartych

• nadopiekuńczość rodziców

• zbyt mała opiekuńczość

Skutkiem tej frustracji jest pojawienie się lęku i wrogości. Wrogość jest naturalną reakcją na frustrację potrzeb. W tym jednak wypadku musi zostać wyparta, gdyż ujawnienie jej godziłoby w bezpieczeństwo dziecka. Są cztery przyczyny wyparcia wrogości:

• bezradność - dziecko musi wypierać wrogość gdyż potrzebuje rodziców

• strach - musi wypierać wrogość, gdyż boi się kary za okazywanie wrogości

• miłość - dziecko wypiera wrogość, gdyż chce trzymać się złudnych namiastek miłości dawanej przez rodziców

• poczucie winy - dziecko wypiera wrogość, gdyż gdyby ją okazywało - byłoby złym, niekochanym dzieckiem

Wyparta wrogość i lęk wynikłe z frustracji potrzeby bezpieczeństwa przyczyniają się do rozwijania lęku podstawowego, który jest osią nerwicy i głównym motorem napędowym. Dziecko musi łagodzić ten lęk. Są cztery główne sposoby obrony przed lękiem podstawowym:

• uległość - dlatego aby nie dać powodu do wyrządzenia krzywdy

• miłość - bo gdy dziecko zdobędzie miłość to nie będzie krzywdzone

• władza - aby można było się samemu bronić przed spodziewaną krzywdą

• izolacja - minimalizacja potrzeb i maksymalizacja samodzielności

2. Erich Fromm: zajmował się filozofią społeczną, badał relacje i oddziaływania między jednostką a społeczeństwem. Już w najwcześniejszych publikacjach Fromm polemizował z biologizmem w psychoanalizie Freuda w opozycji do którego tworzył własną teorię charakteru i osobowości społecznej. Fromm przez cały okres swojej twórczości próbował znaleźć środki zaradcze na negatywne zjawiska społeczne, zwłaszcza te charakterystyczne dla cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Twórczość Fromma charakteryzują wątki moralno-utopistyczne oraz wiara, że ludzkość mogłaby dojść do ukształtowania "zdrowego społeczeństwa" (sane society).

4. Koncepcja poznawcza - środowisko jest ważnym, a czasem głównym determinantem zachowania się człowieka. Ludzkie czynności są regulowane przez informacje płynące ze środowiska oraz informacje zakodowane w samym człowieku. Nie jest on jedynie odbiorcą informacji, lecz aktywnie je przetwarza, kształtuje wyobrażenia, myśli, rozwiązuje problemy, dzięki czemu zdobywa nowe informacje o stosunkach między ludzkich, zjawiskach przyrodniczych i technicznych, o samy sobie, przewiduje i planuje zdarzenia, tworzy system wartości, podejmuje działania. Człowiek nie jest biernym obserwatorem świata, w którym żyje, lecz jego badaczem samodzielnie tworzącym sobie obraz świata fizycznego i społecznego oraz własnej osoby.

5. Koncepcja humanistyczna - człowiek jest pewną całością - „osobą” - dążącą do samorealizacji i rozwoju. Jego dążenia są pozytywne i konstruktywne, ponieważ człowiek jest z natury dobry. Tym, co decyduje o ludzkich działaniach i przeżyciach, jest aktualne doświadczenie. Człowiek jako osoba, niepowtarzalna indywidualność, żyje w świecie zewnętrznym stanowiącym całość. W warunkach naturalnych jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system. W warunkach naturalnych jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system. W sprzyjających sytuacjach, kiedy stosunki międzyludzkie są prawidłowe, człowiek rozwija się jako harmonijna całość, żyje zgodnie ze swą naturą. Jednakże wiele sytuacji społecznych, w których dominują wrogie stosunki interpersonalne i błędne systemy wychowawcze, uniemożliwia kształtowanie się harmonijnej „osoby: zdolnej do samorealizacji i rozwoju.

---